Қазақстандағы украиндар бетінің кодын көру

Бұл бетті өңдеуге рұқсатыңыз жоқ. Келесі себеппен:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 13:48, 2024 ж. шілденің 2
Expiry of block: 13:48, 2025 ж. шілденің 2
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Бұл беттің кодын көріп, көшіре аласыз.
{{Этникалық топ
|атауы      = Қазақстандағы украиндар
|төл атауы  = {{lang-uk|Українці в Казахстані}} 
|сурет      = Актау-громада.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 387 327 адам <br> (ҚР халық санағы 2021)<ref>{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT464825|title=Итоги Национальной переписи населения 2021 года в Республике Казахстан|website=stat.gov.kz|access-date=2022-09-02|archive-date=2022-09-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20220902140633/https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT464825|url-status=dead}}</ref>
|аймақ      = 
|аймақ1     = [[Астана]]
|саны1      = 19 692
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = [[Алматы]]
|саны2      =  17 397
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = [[Қостанай облысы]]
|саны3      = 102 070 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = [[Қарағанды облысы]]
|саны4      = 61 606 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = [[Павлодар облысы]]
|саны5      = 48 007
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     =  [[Ақмола облысы]]
|саны6      = 45 935 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = [[Солтүстік Қазақстан облысы]]
|саны7      = 35 673 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = [[Ақтөбе облысы]]
|саны8      = 33 976
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = [[Батыс Қазақстан облысы]]
|саны9      = 14 900 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = [[Шығыс Қазақстан облысы]]
|саны10     = 10 420 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = [[Алматы облысы]]
|саны11     = 8942
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = [[Түркістан облысы]]
|саны12     = 7948 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = [[Жамбыл облысы]]
|саны13     = 3888 
|түсініктемелер13    = 
|аймақ14    = [[Маңғыстау облысы]]
|саны14    = 3290
|түсініктемелер14    = 
|аймақ15    = [[Атырау облысы]]
|саны15     =  1231
|түсініктемелер15    = 
|аймақ16    = [[Қызылорда облысы]]
|саны16     = 564  
|түсініктемелер16    = 
|тілдері    = [[Украин тілі|украин]], [[Орыс тілі|орыс]], [[Қазақ тілі|қазақ]]
|діні       = Православие
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}
'''Украиналық Қазақстандықтар''' ({{Lang-uk|Українці в Казахстані}}) — бірнеше тарихи кезеңдерде қалыптасқан Қазақстан аумағындағы ұлттық қауымдастықтардың бірі. 
Украиндықтар елдегі ең ірі этникалық топтардың бірі. [[Қазақстан халық санағы (2021)|2021 жылғы Қазақстан халық санағын]]ың қорытындысы бойынша украиндықтардың саны 387 327 адамды құрайды. Алайда, украин тектес барлық Қазақстан Республикасының азаматтарын ескере отырып (оның ішінде ішінара ұлтаралық отбасыларда), бұл сан ресми мәліметтерден едәуір асып, 1 миллионнан астам адамға жетеді.<ref>{{Cite web|url=http://archive.president.kz/wp-content/uploads/Ukrainy.pdf|title=Украинцы в Казахстане: Из истории переселений и депортаций|author=|website=Архив Президента Республики Казахстан|date=|publisher=}}</ref>

[[Солтүстік Қазақстан]] мен [[Батыс Сібір жазығы|Батыс Сібір]]дегі украиндық қоныстанушылар кейде бұл аймақты «Сұр Сына» ({{Lang-uk|Сірий Клин}}) деп атайтын.<ref>Энциклопедия украинознания. Словникова частичная (ЕС-II). — Париж, Нью-Йорк, 1973. — Т. 7. — С. 2704, с. 2842</ref>

== Тарихы ==
XVIII ғасырдың аяғынан бастап Қазақстанға ерікті және мәжбүрлі украин қоныстанушыларының бірнеше толқыны келді. Алғашқы келген украиндар жер аударылған [[Гайдамактар|гайдамактар]], Ресей үкіметі 1768 жылы сәтсіз көтерілістен кейін Қазақстанға жіберген әскерилендірілген украиндық шаруалар мен казактар бандаларының мүшелері болды<ref name=":1" />.
Қазақстандағы украин этносына қосқан үлесі тұрғысынан XIX ғасырдың аяғынан бастап, сол кезде Ресей империясының құрамына кірген Украинаның барлық дерлік аймақтарынан келген қоныс аударушылардың үлкен толқыны маңызды болды. Жаңа мүмкіндіктер мен тегін жер іздеуде бұл ерікті эмигранттар ғасырдың басында Қазақстанда және Ресейдің іргелес аймақтарында шамамен 100 000 адамды құрады. Бұл қозғалыс 20 ғасырдың басында Ресей премьер-министрі Петр С��олыпиннің [[Столыпин реформасы|ауылшаруашылық реформалары]]нан кейін айтарлықтай өсті. 1897-1917 жылдар аралығында украин ұлты Қазақстан халқының үлесінде 1,9% - дан 10,5% - ға дейін өсті. Олар, әдетте, Қазақстанның Украинаға ұқсас аймақтарында, Қазақстанның солтүстік бөлігінде қоныстанды. 1917 жылға қарай украиндар [[Ақмола губерниясы]] халқының шамамен 29,5% - ы және [[Торғай губерниясы]] халқының 21,5% - ын құрай бастады. 1926 жылға қарай халық санағы бойынша Қазақстанда 860 000 украиндық өмір сүрді<ref name=":1" />.

1930 жылдары [[Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру|кеңестік ұжымдастыру процесі]] кезінде 64000-ға жуық украиндық [[Кулактар қауымы|қулак]] (салыстырмалы түрде ауқатты шаруа) отбасылары Қазақстанға күштеп көшірілді<ref name=":1" />. Қазақстандағы украиндар [[1930—1933 жылдардағы Қазақстандағы ашаршылық|1930-1933 жылдардағы қазақ ашаршылығы]] кезінде қазақтардың өздерінен кейінгі екінші ең жоғары пропорционалды өлім-жітім деңгейіне ие болды. Қазақстандағы украин халқы 859 396 адамнан 549 859 адамға дейін қысқарды (олардың халқы шамамен 36% - ға азайды), ал Қазақстандағы басқа этникалық азшылықтар өз халқының 12% және 30% -ын жоғалтты<ref>https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/en/document/kazakh-famine-beginnings-sedentarization</ref>.

Алғашқы Батыс украиндары 1939-1940 жылдары Кеңес Одағы Батыс Украинаны қосып алған кезде Қазақстанға Галиция мен Волыннан күштеп жер аударылды. Олардың артынан Батыс Украинадан депортацияланған, украин ұлтшылдары ұйымына айыпталған немесе мүше болған адамдар келді. Олардың 8000-ға жуығы «[[Қарағанды еңбекпен түзету лагері|Карлаг]]» гулагына жіберілді және олардың көпшілігі жазасын өтегеннен кейін сол жерде қалды<ref name=":1" />. [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейінгі украин иммигранттарының ұрпақтары, әдетте, Қазақстанның көптеген украин мәдени орталықтарының кадрлық құрамында басым<ref name=":2">Бхавна Дэйв. (2007). ''Казахстан: этническая принадлежность, язык и власть'' . Психология Пресс, стр. 133-134.</ref>.

== Қоғам және мәдениет ==
[[Сурет:Греко-католическая церковь Караганды.jpg|оңға|нобай|300x300 нүкте|[[Қарағанды]]дағы Украинлық грек-католик шіркеуі]]
Қазақстандағы украин және орыс қауымдастықтарын саралауға ұмтыла отырып, Қазақстан Үкіметі украин мәдени ұмтылыстарын белсенді қолдайды<ref name=":2" />. Ол украин газетін қаржыландырды. Украиналық ұйымдар Қазақстанда еркін жұмыс істейді және қазіргі уақытта жексенбілік мектептерге, хорларға және халықтық би ұжымдарына демеушілік жасайтын 20 украин мәдени орталығы бар. Қазақстан астанасында Украин орта мектебі мен жексенбілік мектеп бар<ref>http://www.mfa.gov.ua/russia/ru/publication/content/1050.htm</ref>. Кеңес өкіметінің қолынан қазақ және украин халқының ортақ азаптарын қазақ-украин белсенділері ерекше атап өтеді<ref name=":2" />.

[[Украин тілі]] ықшам украин қоныстануы бар ауылдық жерлерде маңызды болып қала берсе де және оны Қазақстан үкіметі белсенді түрде қолдаса да<ref name=":2" />, орыс тілін қолдану Қазақстанның украин қауымдастығында басым бола бастады. Орыс мәдениетімен [[Ассимиляция (әлеуметтану)|ассимиляция]]ға байланысты украин тілін ана тілі деп санайтын Қазақстандағы украин халқының үлесі 1926 жылғы 78,7% - дан бүгінгі таңда 36,6% - ға дейін төмендеді<ref name=":1" />. Қазақстандағы украиндықтардың көпшілігі, қазақтардың көпшілігінің қысымына тап болған кезде, орыстармен қарым-қатынас жасауға бейім болды<ref name=":0" />. Осылайша, Қазақстандық украин қауымдастығында украиндық саяси және мәдени бірегейлікті сақтайтындар (негізінен 20 ғасырдың ортасындағы иммигранттардың ұрпақтары) мен мәдени және лингвистикалық тұрғыдан орыстандырылғандар (бұрын Қазақстанға қоныс аударғандардың ұрпақтары) арасында мәдени алшақтық бар<ref name=":2" />.

Украин грек-католик шіркеуі Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін алғашқы Батыстық украиндар жер аударылған кезде Қазақстанда өмір сүре бастады. Қарағандыда шоғырланған шіркеу қызметтері алғашқы рим-католик шіркеуі салынғанға дейін 1978 жылға дейін үйлерде өткізілді. Алғашқы украин грек-католик шіркеуі 1996 жылы салынған. Қазіргі уақытта Қазақстанда украин грек-католик шіркеуінің тоғыз шіркеуі жұмыс істейді. Украин грек-католик қауымына 2002 жылы украин грек-католик шіркеуінің басшысы Жоғарғы архиепископ Любомир Гузар келді.<ref>http://www.catholic-kazakhstan.org/gka/Ua/index.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080907143659/http://www.catholic-kazakhstan.org/gka/Ua/index.htm |date=2008-09-07 }}</ref>
 
== Демографиялық статистика ==
1989 жылғы халық санағы бойынша 896 000 адамды немесе халықтың 5,4 % - ын құрайтын<ref name=":0">«Украинцы: взаимодействие с «восточной диаспорой»». Эндрю Уилсон . (1999). В книге Чарльза Кинга, Нилы Мелвина (ред.) ''«Нации за рубежом»'' . Вествью Пресс, стр. 103–132. ISBN  0-8133-3738-0</ref>. Кейіннен Ресей мен Украинаға қоныс аударуына байланысты бұл сан 1998 жылға қарай 796 000-ға және 2009 жылғы халық санағы бойынша 456 997-ге дейін азайды.<ref name=":1">http://www.uvkr.com.ua/ua/structure/ukr_gromady/Kazakhstan.html</ref> 2021 жылғы Қазақстан халық санағының қорытындысы бойынша украиндықтардың саны 387 327 адамды құрайды. 

{| class="sortable wikitable"
|-
! N
! Жыл
! Саны
|-
| 1
| [[1897]]
| 79 573
|-
| 2
| [[1926]]
| 860 201
|-
| 3
| [[1939]]
| 658 319
|-
| 4
| [[1959]]
| 762 131
|-
| 5
| [[1970]]
| 930 158
|-
| 6
| [[1979]]
| 897 964
|-
| 7
| [[1989]]
| 896 240
|-
| 8
| [[1999]]
| 547 052
|-
| 9
| [[2009]]
| 333 031
|-
| 10
| [[2021]]
| 387 327
|}

== Сондай-ақ қараңыз ==
* [[Қазақстан-Украина қатынастары]]
* [[Қазақстандағы орыстар]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан украиндары]]
[[Санат:Украин диаспорасы]]
[[Санат:Қазақстан этникалық топтары]]
Бұл бетте қолданылған үлгілер:
Үлгі:Cite web (өңдеу)
Үлгі:Lang-uk (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Lang1 (өңдеу)
Үлгі:Langi (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Webarchive (өңдеу)
Үлгі:Дереккөздер (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Инфобокс (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Этникалық топ (кодын көру) (қорғалған)
Module:InfoboxImage (өңдеу)
Қазақстандағы украиндар бетіне қайту.
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Қазақстандағы_украиндар» бетінен алынған