Эрнест Орландо Лоуренс бетінің кодын көру

Бұл бетті өңдеуге рұқсатыңыз жоқ. Келесі себеппен:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 13:48, 2024 ж. шілденің 2
Expiry of block: 13:48, 2025 ж. шілденің 2
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Бұл беттің кодын көріп, көшіре аласыз.
{{Ғалым
| Есімі                  = Эрнест Орландо Лоуренс
| Шынайы есімі       = {{lang-en|Ernest Orlando Lawrence}}
| Суреті          = Ernest_Orlando_Lawrence.jpg
| Сурет ені               = 220px
| Сурет тақырыбы =
| Туған күні        = 	08.09.1901
| Туған жері       = {{Туғанжері|Кантон|Линкольн (Оңтүстік Дакота)}}, [[Оңтүстік Дакота]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]
| Қайтыс болған күні          = 30.08.1940
| Қайтыс болған жері         = [[Пало Альто]], [[Калифорния]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]
| Ғылыми аясы        = [[физика]]
| Жұмыс орны         = [[Калифорния университеті, Беркли]]<br>[[Йель университеті]]
| Альма-матер          = Оңтүстік Дакота университеті,<br>
Миннесота университеті,<br>
Йель университеті<br>
| Ғылыми жетекші = [[Уильям Фрэнсис Грей Суонн]]
| Атақты шәкірттері   =
| Несімен белгілі         =  [[электрон]]дардың [[дифракция]]сын ашуы
| Марапаттары     = Хьюз медалі (1937)<br>Эллиот Крессон медалі (1937)<br>Комсток сыйлығы (1938)<br>{{Нобельдік медаль}} [[Физика саласындағы Нобель сыйлығы]] ([[1939 жыл ғылымда|1939]])<br>Дадделл медалі және сыйлығы (1940)<br>Холли медалі (1942)<br>Силлиман дәрісі (1945)<br>Уильям Проктердің ғылыми жетістіктері үшін сыйлығы (1951)<br>Фарадей медалі (1952)<br>Энрико Ферми сыйлығы (1957)<br>
Сильванус Тэйер сыйлығы (1958)
| Қолтаңбасы = Ernest_O_Lawrence_signature.svg
| Сайты                 =
|Commons=Ernest O. Lawrence}}
'''Эрнест Орландо Лоуренс''' ({{Lang-en|Ernest Orlando Lawrence}}; [[8 тамыз]] [[1901 жыл]], [[Кантон (Оңтүстік Дакота)|Кантон]], [[Оңтүстік Дакота]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] — [[27 тамыз]] [[1958 жыл|1958]], [[Пало Альто]], [[Калифорния]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]) — американдық физик, алғашқы [[Циклотрон|циклотронды]] жасаушы (1930), сол үшін [[Физика саласындағы Нобель сыйлығы|Нобель сыйлығын]] алған (1939). Ядролық физика бойынша зерттеулер жүргізіп, атом бомбасын жасауға қатысты.

[[АҚШ Ұлттық ғылым академиясы|АҚШ Ұлттық ғылым академиясының]] мүшесі (1934) , КСРО Ғылым академиясының шетелдік құрметті мүшесі (1942).

== Ерте жылдар ==
Эрнест Орландо Лоуренс 1901 жылы 8 тамызда [[Оңтүстік Дакота|Оңтүстік Дакота штатының]] Кантон қаласында дүниеге келген. Оның ата-анасы Карл Густавус және Гунда (қыз күнінде Джейкобсон) Лоуренс, әкесі директор болған, Кантондағы орта мектепте оқып жүргенде танысқан норвегиялық иммигранттардың ұрпақтары болған. Оның Джон Х атты кіші інісі болды. Лоуренс, кейінірек медицинамен айналысты және ядролық медицина саласында алғашқы болды. Оның балалық шағындағы ең жақсы досы Мерл Тове болды, ол да өте білікті ядролық физик болды.

Лоуренс Кантон және Пьер мемлекеттік мектептерінде оқыды, содан кейін [[Норсфилд (Миннесота)|Нортфилдде]], [[Миннесота|Миннесотадағы]] Сент Олаф колледжіне оқуға түсіп, бір жылдан кейін Вермиллиондағы [[Оңтүстік Дакота]] университетіне ауысты. Ол 1922 жылы химия бакалавры дәрежесін және 1923 жылы Уильям Фрэнсис Грей Сванның басшылығымен [[Миннесота университеті|Миннесота университетінде]] физика магистрі дәрежесін алды. Магистрлік диссертация үшін Лоуренс эллипсоидты магнит өрісі арқылы айналдыратын тәжірибелік аппарат құрды<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Childs, Herbert|тақырыбы=An American Genius: The Life of Ernest Orlando Lawrence, Father of the Cyclotron.|жыл=1968|тілі=ағылш|басылым=New York|түрі=New York: E. P. Dutton|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=23–30, 47–49, 61, 63–68|issn=}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Eugene Register-Guard|тақырыбы="Inventor of cyclotron dies after surgery"|жыл=1958|тілі=ағылш|басылым=Associated Press|түрі=|ай=|күн=august 28|томы=|нөмірі=|беттері=5b|issn=}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Berdahl, Robert M.|тақырыбы="The Lawrence Legacy".|жыл=2001|тілі=ағылш|басылым=Office of the Chancellor|түрі=Vermillion, South Dakota: University of California, Berkeley|ай=december|күн=10|томы=|нөмірі=|беттері=|issn=}}</ref>.

Суоннмен бірге Лоуренс [[Чикаго университеті|Чикаго университетіне]], содан кейін [[Коннектикут]] штатындағы Нью-Хейвендегі [[Йель университеті|Йель университетіне]] көшті, онда 1925 жылы Лоуренс калий буындағы фотоэффект туралы физика бойынша докторлық диссертациясын аяқтады<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Alvarez, Luis|тақырыбы="Ernest Orlando Lawrence 1901–1958"|жыл=1970|тілі=|басылым=Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=288|issn=}}</ref><ref>{{мақ��ла|сілтеме=|авторы=Lawrence, Ernest Orlando|тақырыбы="The photoelectric effect in potassium vapour as a function of the frequency of the light"|жыл=1925|тілі=|басылым=Philosophical Magazine|түрі=|ай=august|күн=|томы=50|нөмірі=296|беттері=345—359|issn=}}</ref>. Ол «Sigma Xi», ғалымдар мен инженерлердің коммерциялық емес құрмет қоғамының мүшесі болып сайланды және Суонның ұсынысы бойынша Ұлттық зерттеу кеңесінің стипендиясын алды. Сол кездегі әдет бойынша оны Еуропаға сапарға жұмсаудың орнына, ол зерттеуші ретінде Йель университетінде Суоннмен бірге қалды.

Вирджиния университетінде Джесси Бэмспен бірге Лоуренс [[Фотоэлектрлік құбылыстар|фотоэффектіні]] зерттеуді жалғастырды. Олар фотоэлектрондар [[Фотон|фотондар]] фотоэлектрлік жүйенің бетіне түскеннен кейін 2 · 10^(-9) секундтан кейін пайда болатынын көрсетті. Бұл мән сол уақытта қол жетімді өлшем шегіне жақын. Жарық көзін жылдам қосу және өшіру есебінен сәуле шығару уақытын қысқарту, шығарылатын энергия спектрінің кеңірек болуына әкелді, бұл [[Анықталмағандық қатынасы|Вернер Гейзенбергтің белгісіздік принципіне]] сәйкес келді<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Alvarez, Luis|тақырыбы="Ernest Orlando Lawrence 1901–1958"|жыл=1970|тілі=|басылым=Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=256|issn=}}</ref>.

== Мансабының бастауы ==
1926 және 1927 жылдары Лоуренс [[Сиэтл|Сиэтлдегі]] [[Вашингтон университеті|Вашингтон университетінен]] және [[Калифорния университеті, Беркли|Калифорния университетінен]] жылына 3500 АҚШ доллары көлеміндегі жалақымен аға оқытушылық ұсыныстар алды. Сонымен бірге ол [[Йель университеті|Йель университетінен]] ұсыныс алды, бірақ жалақысы 3000 доллар. Лоуренс беделді [[Йель университеті|Йель университетінде]] қалуға шешім қабылдады, бірақ ол ешқашан факультет мүшесі болмағандықтан, оның тағайындалуы кейбір әріптестерін ашуландырды және көпшілігі оның [[Оңтүстік Дакота]] иммигранттарының отбасынан шыққан мұрасын назардан тыс қалдыра алмады.

Ал 1928 жылы Лоуренс [[Калифорния университеті, Беркли|Калифорния университетінің]] физика кафедрасының доценті болып жұмысқа қабылданды, ал екі жылдан кейін университеттің ең жас профессоры болды<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Childs, Herbert|тақырыбы=An American Genius: The Life of Ernest Orlando Lawrence, Father of the Cyclotron|жыл=1968|тілі=ағылш|басылым=New York|түрі=New York: E. P. Dutton|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=93, 107-108, 120-121, 256|issn=}}</ref>. Лоуренс 1930 жылы қосылған чех клубында ол Уильям Генри Крокер, Эдвин Паули және Джон Фрэнсис Нейланмен кездесті. Олар ықпалды адамдар бола отырып, оған ядролық бөлшектерді зерттгені үшін тиісті қаржы ресурстарын алуға көмектесті. [[Ядролық физика|Ядролық физиканың]] жетістіктерін медицинада пайдалануға деген үлкен үміт Лоуренстің алғашқы кезеңдеріндегі зерттеулерін қаржыландырудың негізгі түрткі болды<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Brechin, Gray A.|тақырыбы=Imperial San Francisco: Urban Power, Earthly Ruin.|жыл=1999|тілі=|басылым=Berkeley, California: University of California Press.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=312|issn=}}</ref>.

== Циклотрон бойынша жұмысы ==
[[Сурет:Oppenheimer_Fermi_Lawrence.jpeg|солға|нобай| [[Роберт Оппенгеймер|Оппенгеймер]], [[Энрико Ферми|Ферми]] және Лоуренс]]

=== Өнертабыс ===
Лоуренске халықаралық атақ әкелген өнертабыс қағаз майлықтағы эскизден басталды. 1929 жылы Лоуренс кітапханада Рольф Видероэнің<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Widerøe, R.|тақырыбы="Ueber Ein Neues Prinzip Zur Herstellung Hoher Spannungen".|жыл=1928|тілі=|басылым=Archiv für Elektronik und Übertragungstechnik (in German).|түрі=|ай=december|күн=17|томы=21|нөмірі=4|беттері=387—406|issn=}}</ref> мақаласын көріп, диаграммалардың біріне қызығушылық танытты<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=|тақырыбы="Breaking Through: A Century of Physics at Berkeley. 2. The Cyclotron"|жыл=2012|тілі=|басылым=Bancroft Library, UC Berkeley|түрі=|ай=february|күн=25|томы=|нөмірі=|беттері=|issn=}}</ref>. Оның көзіне түскені – шағын «соққылар» тізбегі арқылы жоғары энергиялы бөлшектерді қабылдаған құрылғының бейнесі болды. Бейнеленген құрылғы ұзындығы ұлғайған сайын түзу сызықта орналасқан [[Электрод|электродтар]] болды. Бұл кезде физиктер атом ядросын зерттей бастады. 1919 жылы жаңа зеландиялық физик [[Эрнест Резерфорд]] азотты альфа бөлшектерімен сәулелендіріп, нәтижесінде кейбір ядролардан [[Протон|протонды]] сөндірді. Алайда, олардың оң зарядтарының арқасында ядролар бір-бірін итермелеп, физиктер енді ғана түсіне бастаған күшпен байланысқан. Бұл күшті жеңу үшін әлдеқайда жоғары энергия — миллиондаған [[вольт]] қажет болды.

Лоуренс мұндай бөлшектердің үдеткіші жақын арада оның университеттік зертханасы үшін тым ұзақ және ыңғайсыз болатынын атап өтті. Үдеткішті қалай ықшамдау керектігін ойлап, Лоуренс электромагнит полюстерінің арасына дөңгелек үдеткіш камера орнатуды ұйғарды. [[Протон|Протондарды]] екі жартылай шеңберлі электродтар үдетеді, ал [[магнит өрісі]] зарядталған [[Протон|протондарға]] спиральды траектория береді. Жүзге жуық айналымнан кейін шығуда жоғары энергиялы бөлшектер шоғын алуға болады. Бұл жоғары кернеуді пайдаланбай, өте жоғары энергия бөлшектерін алу тәсілі болды. Лоуренс Н. Эдлефсенмен бірге [[Циклотрон|циклотронның]] алғашқы үлгісін жасады, ол жезден, сымнан, тығыздағыш балауыздан жасалған және диаметрі небәрі 4 дюйм (10 см) болды — оны бір қолмен ұстауға болатын<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=|тақырыбы="Remembering E. O. Lawrence".|жыл=2001|тілі=|басылым=Science & Technology Review. Lawrence Livermore Laboratory.|түрі=|ай=october|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=|issn=}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Allen, John F|тақырыбы="Cyclotron father's death mourned".|жыл=1958|тілі=|басылым=Milwaukee Sentinel|түрі=|ай=august|күн=29|томы=|нөмірі=|беттері=13 part 1|issn=}}</ref>.

Идеяны дамыту үшін Лоуренс екі аспирант — Д. Слоан мен М. Ливингстонды тартты, олар сәйкесінше Ведёрок үдеткішін және Эдлефсен [[Циклотрон|циклотронын]] жасай бастады. Екі жоба да тиімді болып шықты және 1931 жылдың мамырында Слоан иондарды 1 МэВ-қа дейін жеделдете алды. Ливингстон күрделі техникалық мәселеге тап болды, бірақ ол 1931 жылы 2 қаңтарда өзінің 11 дюймдік [[Циклотрон|циклотронына]] 1800 В кернеуін қосқанда, ол 80 000 эВ энергиясы бар протондарды, ал бір аптадан кейін — 3000 В кернеуінде сол кездің өзінде 1,22 МэВ шығарды<ref>{{мақала|сілтеме=Berkeley, California: University of California Press|авторы=Heilbron, J. L.; Seidel, Robert W.|тақырыбы=Lawrence and his Laboratory: A History of the Lawrence Berkeley Laboratory.|жыл=1989|тілі=|басылым=Berkeley, California: University of California Press|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=75–82, 46-49, 83-100|issn=}}</ref>.

=== Даму ===
Алғашқы табыстар пайда болғаннан кейін Лоуренс жаңа, үлкенірек құрылғыны жоспарлай бастады. 1932 жылдың басында Лоуренс пен Ливингстон 27 дюймдік (69 см) [[Циклотрон|циклотронның]] макетін жасады. 800 долларлық 11 дюймдік [[Циклотрон|циклотронға]] арналған магниттің салмағы 2 тонна болды, бірақ Лоуренс [[бірінші дүниежүзілік соғыс]] кезінде трансатлантикалық радиобайланысты қуаттандыру үшін жасалған 27 дюймдік аспаптарға арналған [[Пало Альто|Пало-Альто]] қоқыс жәшігінде тот басқан 80 тонналық үлкен магнитті тапты<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Herken, Gregg|тақырыбы=Brotherhood of the Bomb: The Tangled Lives and Loyalties of Robert Oppenheimer, Ernest Lawrence, and Edward Teller.|жыл=2002|тілі=|басылым=New York, New York: Holt Paperbacks.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=5—7|issn=}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=|тақырыбы="The Rad Lab – Ernest Lawrence and the Cyclotron".|жыл=|тілі=|басылым=American Institute of Physics.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=|issn=}}</ref>. [[Циклотрон|Циклотронға]] қуатты құрылғылар орнатылды, бірақ бұл ғылыми жаңалыққа әкелмеді. 1932 жылы сәуірде [[Англия|Англиядағы]] Кавендиш зертханасында [[Джон Кокрофт]] пен [[Эрнест Томас Синтон Уолтон|Эрнест Уолтон]] [[Литий|литийді]] [[Протон|протондармен]] бомбалаудан кейін оны [[Гелий|гелийге]] айналдыра алғандарын жариялады. Қажетті энергия өте төмен болды —11 дюймдік [[Циклотрон|циклотронның]] мүмкіндіктері шегінде. Мұны білген Лоуренс [[Беркли|Берклиге]] хабарлама жіберіп, Кокрофт пен Уолтонның нәтижелерін тексеруді сұрады. Командаға қыркүйек айына дейін уақыт қажет болды, бұл негізінен қолайлы құрал-жабдықтың жоқтығынан.

Маңызды ашылулар Лоуренс радиациялық зертханасынан айналып өтуді жалғастырды, бұл негізінен оның ғылыми қолданудан гөрі [[Циклотрон|циклотронды]] дамытуға бағытталғандығына байланысты. Дегенмен, өзінің барған сайын үлкен нысандарының арқасында Лоуренс жоғары энергия физикасындағы эксперименттер үшін қажетті жабдықты қамтамасыз ете алды. Осы құрылғының айналасында ол 1930 жылдары ядролық физикадағы жаңа зерттеу саласы үшін әлемдегі ең алдыңғы қатарлы зертхананы салды. Ол [[Циклотрон|циклотронға]] патентті<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Ernest O. Lawrence|тақырыбы="Method and apparatus for the acceleration of ions"|жыл=|тілі=|басылым=US patent|түрі=1948384|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=|issn=1934-02-20}}</ref> 1934 жылы Лоуренстің алғашқы зерттеулерінің көпшілігін қаржыландырған зерттеу корпорациясы жеке қордан алды.

1936 жылы ақпанда [[Гарвард университеті|Гарвард]] президенті Джеймс Б. Конант Лоуренс пен [[Роберт Оппенгеймер|Оппенгеймерге]] қызықты ұсыныс жасады. Дарынды ғалымды жібергісі келмеген Калифорния университетінің президенті Роберт Дж. Спрул өз тарапынан бұл қимылға Лоуренстің жұмыс жағдайын жақсарту арқылы жауап берді: 1936 жылы 1 шілдеде Радиациялық зертхана [[Калифорния университеті, Беркли|университетінің]] ресми бөлімшесі болды. [[Калифорния университеті, Беркли|Калифорния]], ал Лоуренс оның директоры болды. Университет оның ғылыми жұмысы үшін жыл сайын 20 000 доллар бөлді. Лоуренс өзінің зертханасында физика кафедрасының аспиранттары мен кіші оқытушыларын, кез келген жұмыста жұмыс істегісі келетін жаңа түлектерді, сондай-ақ стипендиаттар мен дәл осылай жұмыс істей алатын ауқатты адамдарды біріктірді<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Heilbron, J. L.; Seidel, Robert W., Wheaton, Bruce R.|тақырыбы=Lawrence and his Laboratory: A History of the Lawrence Berkeley Laboratory|жыл=1989|тілі=|басылым=Lawrence Berkeley National Laboratory|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=137—141, 192–193, 27–28|issn=}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Childs, Herbert|тақырыбы=An American Genius: The Life of Ernest Orlando Lawrence, Father of the Cyclotron.|жыл=1968|тілі=|басылым=New York, New York: E. P. Dutton.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=235–237, 240–241, 248.|issn=}}</ref>.

=== Қолдану ===
27 дюймдік жаңа [[Циклотрон|циклотронды]] пайдалана отырып, [[Беркли]] ғылыми тобы жаңадан табылған [[Дейтерий|дейтериймен]] бомбаланған кезде әрбір [[Химиялық элементтер|элемент]] бірдей диапазонда энергия шығаратынын анықтады. Олар шексіз энергияның мүмкін көзі болатын жаңа және бұрын белгісіз бөлшектің бар екендігін болжады. [[The New York Times]] газетінің қызметкері Уильям Лоуренс Лоуренсті «ғылымның жаңа ғажайып қызметкері» деп атады. Коккрофттың шақыруымен Лоуренс 1933 жылы [[Бельгия|Бельгияда]] өткен Солвей конференциясына қатысты, онда әлемдегі ең жақсы физиктер үнемі бас қосады. Әдетте, барлық қатысушылар [[Еуропа|Еуропадан]] болатын, бірақ кейде [[Роберт Эндрюс Милликен|Роберт Милликен]] немесе [[Артур Холли Комптон|Артур Комптон]] сияқты танымал американдық ғалымдар шақырылды. Лоуренс [[циклотрон]] туралы баяндама жасады. Лоуренстің шексіз энергияға деген ұмтылысы Солвей конференциясында қарсы қабылданды. Ол 1932 жылы [[Нейтрон|нейтронды]] ашқан физик [[Джеймс Чедвик|Джеймс Чедвиктің]], ол үшін 1935 жылы [[Нобель сыйлығы|Нобель сыйлығының]] лауреаты болған Кавендиш зертханасының скептицизмімен бетпе-бет келді. [[Джеймс Чедвик|Чедвик]] Лоуренстің ғылыми тобы олардың аппараттарының ластануын ғана бақылап отыр деп болжады<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Herken, Gregg|тақырыбы=Brotherhood of the Bomb: The Tangled Lives and Loyalties of Robert Oppenheimer, Ernest Lawrence, and Edward Teller.|жыл=2002|тілі=|басылым=New York, New York: Holt Paperbacks.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=9—10|issn=}}</ref>.

[[Беркли|Берклиге]] келгеннен кейін Лоуренс өз тобын нәтижелерді мұқият тексеруге және [[Джеймс Чедвик|Чедвикті]] сендіру үшін жеткілікті дәлелдерді жинауға жұмылдырды. Осы уақытта Кавендиш зертханасында [[Эрнест Резерфорд|Резерфорд]] пен Олифант екі [[дейтерий]] [[Атом|атомы]] қосылып гелий-3 түзетінін анықтады, бұл [[Циклотрон|циклотрондар]] байқалатын әсерді тудырады. [[Джеймс Чедвик|Чедвик]] құрылғының ластанғанын көріп қана қоймай, олар тағы бір маңызды жаңалықты: ядролық синтезді жіберіп алды. Лоуренс одан да үлкен [[Циклотрон|циклотрондарды]] құруға итермелей бастады. 27 дюймдік құрал 1937 жылы маусымда 37 дюймдік [[Циклотрон|циклотронмен]] ауыстырылды, ол өз кезегінде 1939 жылы мамырда 60 дюймдік [[Циклотрон|циклотронмен]] ауыстырылды. Ол маусым айында [[Темір|темірді]] бомбалау және алғашқы радиоактивті [[Изотоптар|изотоптарды]] шығару үшін пайдаланылды.

Ядролық физикаға қарағанда, медициналық зерттеулерге, атап айтқанда қатерлі ісік ауруын емдеуге ақша жинау оңайырақ болғандықтан, Лоуренс медициналық зерттеулер үшін [[Циклотрон|циклотронды]] пайдалануды ұсынды. [[Калифорния университеті, Беркли|Калифорния университетінің]] физиология кафедрасының ағасы Джон және Исраэль Л. Чайкоффпен жұмыс істей отырып, Лоуренс радиоактивті [[Изотоптар|изотоптарды]] терапевтік қолдану бойынша зерттеулерді қолдады. Фосфор-32 [[Циклотрон|циклотронда]] оңай өндірілді. Джон изотопты [[Вакеза ауруы|полицитемиямен]] (қан ауруы) ауыратын науқасты емдеуде, сондай-ақ [[Лейкоз|лейкозбен]] ауыратын тышқандардағы сынақтарда қолданды. Ол радиоактивті [[Фосфор|фосфордың]] тез өсіп келе жатқан ісік жасушаларында шоғырланғанын анықтады. Бұл адамдарда клиникалық сынақтарға әкелді. 1948 жылғы терапия нәтижелері белгілі бір жағдайларда ремиссиялар болғанын көрсетті. Лоуренс, сондай-ақ [[Нейтрон|нейтрондарды]]  медициналық мақсатта қолдануға үміттенді. Бірінші онкологиялық науқас 20 қарашада 60 дюймдік [[Циклотрон|циклотроннан]] нейтрондық терапия алды. Чайкофф биохимиялық реакциялардың механизмін зерттеу үшін радиоактивті изотоптарды радиоактивті іздегіштер ретінде пайдалану бойынша сынақтар жүргізді.

Лоуренс 1939 жылы қарашада [[Физика саласындағы Нобель сыйлығы|физика бойынша Нобель сыйлығымен]] «[[Циклотрон|циклотронды]] ойлап тапқаны және жасағаны және одан алынған, әсіресе [[Химиялық элементтер|элементтердің]] синтетикалық радиоактивті [[Изотоптар|изотоптарын]] зерттеу саласындағы  нәтижелер үшін»  марапатталды<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=|тақырыбы="The Nobel Prize in Physics 1939".|жыл=|тілі=|басылым=The Nobel Foundatio|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=|issn=}}</ref>. Ол [[Беркли|Берклиде]] бірінші лауреат атанды, сонымен қатар [[Оңтүстік Дакота|Оңтүстік Дакотадан]] [[Нобель сыйлығы|Нобель сыйлығын]] алған бірінші адам. 1940 жылы 29 ақпанда [[Беркли|Берклиде]] ([[Калифорния|Калифорния)]] [[Екінші дүниежүзілік соғыс|Екінші дүниежүзілік соғысқа]] байланысты кампустағы Уилер Холлда [[Нобель сыйлығы|Нобель сыйлығын]] тапсыру рәсімі өтті. Лоуренс медалін Карл Э. Валлерстедтің, [[Швеция|Швецияның]] [[Сан-Франциско|Сан-Францискодағы]] Бас консулының қолынан алды. Роберт В. Вуд Лоуренске хат жазып, болжамды түрде былай деп ескертті: «Мен қарт [[Альфред Нобель|Нобель]] [[Уран (химиялық элемент)|уранның]] апатты жарылысы бағытында сіздің іргелі еңбегіңізді мақұлдаған болғанына сенімдімін».

1940 жылы наурызда [[Артур Холли Комптон|Артур Комптон]], Ванивар Буш, Джеймс Б. Конант, Карл Т. Комптон және Альфред Ли Лумис Лоуренстің 184 дюймдік, 4500 тонналық магниттік [[циклотрон]] туралы ұсынысын талқылау үшін [[Беркли|Берклиге]] барды, оның құны 2,65 миллион долларға бағаланды. Рокфеллер қоры жобаны бастау үшін 1,15 миллион доллар бөлді.

== Екінші дүниежүзілік соғыс және Манхэттен жобасы ==

=== Радиациялық зертхана ===
[[Еуропа|Еуропада]] [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] басталғаннан кейін Лоуренс әскери жобаларға қатысты. Ол [[Ұлыбритания|Ұлыбританиядағы]] Олифант командасы ойлап тапқан магнетронды резонаторды жақсарту үшін [[Массачусетс технологиялық институты|Массачусетс технологиялық институтының]] радиациялық зертханасына қызметкерлерді жалдауға көмектесті. Жаңа зертхананың атауы қауіпсіздік мақсатында Лоуренс [[Беркли]] зертханасынан айна қатесіз көшірілді. Ғалым неміс сүңгуір қайықтарын анықтау әдістемесін жасаумен айналысатын зертханаларға қызметкерлерді жинауға да қатысты. Сонымен қатар [[Беркли|Берклиде]] [[Циклотрон|циклотрондар]] бойынша жұмыс жалғасты. 1940 жылы желтоқсанда Сиборг пен [[Эмилио Джино Сегре|Сегре]] уран-238-ді 60 дюймдік [[Циклотрон|циклотронда]] дейрондармен бомбалады және плутоний-238 түзу үшін [[Бета-ыдырау|β-ыдырауынан]] өткен нептуний-238 жаңа элементін шығарды. Плутоний-239 [[Табиғи радиоактивтік|радиоактивті ыдырауға]] ұшырауы мүмкін екені, оны [[Ядролық қару|атом бомбасын]] жасауда қолдануға болатыны анықталды<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Alvarez, Luis|тақырыбы="Ernest Orlando Lawrence 1901–1958"|жыл=1970|тілі=|басылым=Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=274|issn=}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Glenn T. Seaborg|тақырыбы="The plutonium story"|жыл=1981|тілі=|басылым=Lawrence Berkeley Laboratory, University of California.|түрі=|ай=september|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=|issn=}}</ref>.

Лоуренс [[Эмилио Джино Сегре|Сегреге]] алты ай бойы айына 300 АҚШ долларын алатын ғылыми көмекші лауазымын ұсынды. Алайда, ол кейінірек [[Эмилио Джино Сегре|Сегре]] [[Калифорния|Калифорнияда]] заңды түрде қамауға алынғанын білгенде оны айына 116 долларға дейін азайтты<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Segrè, Emilio|тақырыбы=A Mind Always in Motion: the Autobiography of Emilio Segrè.|жыл=1993|тілі=|басылым=Berkeley, California: University of California Press.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=147—148|issn=}}</ref>. [[Калифорния университеті, Беркли|Калифорния университетінің]] басқарма мүшелері [[Эмилио Джино Сегре|Сегрені]] ұлтына байланысты жұмыстан шығарғысы келгенде, Лоуренс [[Эмилио Джино Сегре|Сегрені]] Рокфеллер қоры төлейтін толық емес оқытушылық лауазымға жалдап, сақтап қалды. Ол докторанттары Чиен-Шиун Ву (Қытай азаматы) мен Кеннет Росс Маккензиді (Канада азаматы) де сақтап қалу үшін осындай шараларды қабылдады<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Heilbron, J. L.; Seidel, Robert W.|тақырыбы=Lawrence and his Laboratory: A History of the Lawrence Berkeley Laboratory.|жыл=1989|тілі=|басылым=Berkeley, California: University of California Press.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=521—522|issn=}}</ref>.

1941 жылдың қыркүйегінде Олифант жаңа 184 дюймдік (4,7 м) [[Циклотрон|циклотронның]] орнын зерттеу үшін [[Беркли|Берклиде]] Лоуренс және [[Роберт Оппенгеймер|Оппенгеймермен]] кездесті. Олифант өз кезегінде атом бомбасын жасауды жақтаған британдық МАУД комитетінің ұсынысын орындамайтынына кепілдік берді<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Herken, Gregg|тақырыбы=Brotherhood of the Bomb: The Tangled Lives and Loyalties of Robert Oppenheimer, Ernest Lawrence, and Edward Teller.|жыл=2002|тілі=|басылым=New York, New York: Holt Paperbacks|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=38—41|issn=}}</ref>. Ол кезде Лоуренс [[Байыту|уранды байыту]] деп аталатын уран-235 және 238 изотоптарын бөлу мәселесін ойластырған болатын. [[Уран (химиялық элемент)|Уран]] изотоптарын бөлу өте қиын болды, өйткені екі изотоптың химиялық қасиеттері бірдей дерлік және олардың массасындағы шағын айырмашылықты пайдаланып бірте-бірте бөлуге болады. 1934 жылы Олифант алғаш рет [[Масс-спектрометрия|масс-спектрометрдің]] көмегімен [[литий]] [[Изотоптар|изотоптарын]] бөлді<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Oliphant, M. L. E.; Shire, E. S.; Crowther, B. M.|тақырыбы="Separation of the Isotopes of Lithium and Some Nuclear Transformations Observed with them".|жыл=1934|тілі=|басылым=Proceedings of the Royal Society|түрі=|ай=october|күн=15|томы=146|нөмірі=859|беттері=922—929|issn=}}</ref>.

Лоуренс ескі 37-дюймдік [[Циклотрон|циклотронды]] массивті [[Масс-спектрометрия|масс-спектрометрге]] айналдыра бастады<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Hewlett, Richard G.; Anderson, Oscar E.|тақырыбы=The New World, 1939–1946|жыл=1962|тілі=|басылым=Physics Today.|түрі=University Park, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press.|ай=|күн=|томы=15|нөмірі=|беттері=62|issn=}}</ref>. Оның ұсынысы бойынша [[Манхэттен жобасы|Манхэттен жобасының]] директоры, бригада генералы Лесли Р. Гроувс-кіші [[Роберт Оппенгеймер|Оппенгеймерді]] [[Нью-Мексико|Нью-Мексикодағы]] Лос-Аламос зертханасының басшысы етіп тағайындады. Радиациялық зертхана [[Уран (химиялық элемент)|уранды]] электромагниттік байыту процесін әзірлеген кезде, Лос-Аламос зертханасы [[Ядролық қару|атом бомбаларын]] әзірледі және жасады. Радиациялық зертхана сияқты оны [[Калифорния университеті]] басқарды.

[[Изотоптар|Изотоптарды]] электромагниттік бөлу үшін калютрондар деп аталатын құрылғылар қолданылады — екі зертханалық аспаптың гибридтері: [[Масс-спектрометрия|масс-спектрометр]] және [[циклотрон]]. Бұл атау «[[Калифорния университеті, Беркли|Калифорния университетінің]] [[Циклотрон|циклотрондары]]<nowiki/>» деген аббревиатурасынан шыққан. 1943 жылдың қарашасында 29 британдық ғалым [[Беркли|Берклидегі]] Лоуренс командасына қосылды, оның ішінде Олифант болды.

Электромагниттік бөлу кезінде [[магнит өрісі]] зарядталған бөлшектерді олардың массасына пропорционал бұрышқа итермеледі<ref>{{Кітап|сілтеме=https://www.worldcat.org/title/corps-of-engineers-construction-in-the-united-states/oclc/834187|авторы=Lenore Fine, Jesse A Remington|тақырыбы=The Corps of Engineers: construction in the United States|ответственный=|жыл=1972|басылым=|орны=Washington; [for sale by the Supt. of Docs., U.S. Govt. Print. Off.|баспасы=Office of the Chief of Military History, U.S. Army ;|беттері=684|беттері=|isbn=|archivedate=2021-03-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210308212313/https://www.worldcat.org/title/corps-of-engineers-construction-in-the-united-states/oclc/834187}}</ref>. Бұл процесс ғылыми тұрғыдан талғампаз да, өнеркәсіптік тұрғыдан да тиімді болмады. Газды диффузиялық технологияға негізделген қондырғымен немесе [[Ядролық реактор|ядролық реактормен]] салыстырғанда, электромагниттік бөлу қондырғысын табу қиынырақ материалдарды көбірек тұтынды, жұмыс істеу үшін көбірек адам ресурстарын және салу үшін көбірек қаражатты қажет етті. Дегенмен, процесс мақұлданды, себебі ол дәлелденген технологияға негізделген, сондықтан тәуекелі аз. Сонымен қатар, мұндай қондырғы бірнеше кезеңде жиналып, содан кейін өндірістік қуаттылыққа тез жетуге болатын<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Childs, Herbert|тақырыбы=An American Genius: The Life of Ernest Orlando Lawrence, Father of the Cyclotron.|жыл=1968|тілі=|басылым=New York, New York: E. P. Dutton.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=306—308, 337-339|issn=}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Jones, Vincent|тақырыбы=Manhattan: The Army and the Atomic Bomb|жыл=1985|тілі=|басылым=Washington, D.C.: United States Army Center of Military History.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=117—119|issn=}}</ref>.

=== Оак-Ридж ===
Y-12 деп аталатын [[Теннесси|Теннесси штатындағы]] Оак-Ридж қаласындағы элементтерді электромагниттік бөлу зауытының жобасы мен құрылысын Stone&Webster компаниясы жүзеге асырды. Станция Alpha-тректер деп аталатын материалды өңдеудің бес бастапқы кезеңін және бета тректер деп аталатын екі әрлеу блогын қамтыды. 1943 жылдың қыркүйегінде Гроувс Alpha II деп аталатын тағы төрт жылдамдықты жолдың құрылысына рұқсат берді. Зауыт 1943 жылдың қазан айында сынау үшін пайдалануға берілгенде, 14 тонналық вакуумдық цистерналар магниттердің беріктігіне байланысты істен шыққаны және оларды сенімдірек бекіту қажет екендігі анықталды. Магниттік катушкалар арасында [[Қысқаша тұйықталу|қысқа тұйықталу]] пайда болған кезде күрделі мәселе туындады. Мұның себебін анықтауға тырысқан Гроувс магнитті сындыруға бұйрық берді және оның ішінен тот табылды. Осыдан кейін үдеткіш жолдар бөлшектеліп, магниттер тазалатуға зауытқа жіберілді. Нәтижесінде зауытта құбырлар мен арматураларды тазалауға арналған маринадтау цехын құру болды.

Истман Y-12 зауытын басқаруға жалданды. Бастапқыда Y-12 уран-235 құрамын 13-тен 15%-ға дейін арттырды және 1944 жылы наурызда алғашқы бірнеше жүз грамм Лос-Аламос зертханасына жіберілді. Алайда, құрал-жабдықтардың конструкциясына байланысты үлкен шығын болып, уран шикізатының бір бөлігі ғана соңғы өнім болып шықты. Жабдықтарды қалпына келтіру және жақсарту бойынша орасан зор күш-жігер уран-235 шикізатын өндіруді 1945 жылдың қаңтарына дейін 10%-ға арттыруға көмектесті. Ақпан айында  Alpha-тректері жаңа S-50 жылу диффузиялық қондырғысынан сәл байытылған (1,4%) өнімді ала бастады. Келесі айда К-25 газ диффузиялық қондырғысынан өнім шығымы 5%-ға дейін өсті. 1945 жылдың сәуірінде К-25 тікелей бета жолына түсу үшін жеткілікті байытылған [[Уран (химиялық элемент)|уран]] өндірді.

1945 жылы 16 шілдеде Лоуренс, [[Джеймс Чедвик|Чедвик]] және Томаспен бірге Тринити деп аталатын бірінші [[Ядролық қару|атом бомбасының]] ядролық сынақтарын бақылады. [[Жапония|Жапонияда]] жаңа қаруды қолдану мәселесі ғалымдар арасында дау тудырды. [[Роберт Оппенгеймер|Оппенгеймер]] жапон басшыларына жаңа қарудың күшін көрсетуге қарсы болса, Лоуренс демонстрацияның ақылды идея екеніне сенімді болды. Лоуренс ескертусіз [[Хиросима мен Нагасакиге атом бомбаларын тасталуы|Хиросиманы атомдық бомбалаудағы]] жетістігі үшін үлкен мақтаныш сезімін білдірді.

Лоуренс [[Манхэттен жобасы]] калютрондардың дамуына және Alpha III үдеткіштерінің құрылысына ықпал етеді деп үміттенді. Алайда олар экономикалық тұрғыдан тиімсіз деп танылды<ref>{{мақала|сілтеме=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-8050-6589-3|авторы=|тақырыбы=Book sources|жыл=|тілі=en|басылым=Wikipedia|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=128|issn=|archivedate=2021-08-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210817094226/https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-8050-6589-3}}</ref>. Alpha-тректері 1945 жылдың қыркүйегінде жабылды. Өздерінің лайықты көрсеткіштеріне қарамастан, олар 1946 жылдың қаңтарында жұмысын бастаған К-25 және К-27-мен бәсекеге түсе алмады. Желтоқсан айында Y-12 зауыты жабылып, Истманның қызметкерлері жалақысын 8600 доллардан 1500 долларға дейін қысқартып, айына 2 миллион доллар үнемдеді. Радиациялық зертханадағы персонал саны 1945 жылдың мамырындағы 1086 адамнан жылдың соңына қарай 424 адамға дейін қысқарды<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Childs, Herbert|тақырыбы=An American Genius: The Life of Ernest Orlando Lawrence, Father of the Cyclotron.|жыл=1968|тілі=|басылым=New York, New York: E. P. Dutton.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=347, 312, 358–359, 360-365, 370|issn=}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Jones, Vincent|тақырыбы=Manhattan: The Army and the Atomic Bomb|жыл=1985|тілі=|басылым=Washington, D.C.: United States Army Center of Military History.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=124, 126–132, 140, 143–148|issn=}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=https://physicstoday.scitation.org/doi/abs/10.1063/1.3057919|авторы=Richard G. Hewlett, Oscar E. Anderson Jr, Arthur H. Snell|тақырыбы=The New World, 1939/1946: Volume 1 of a History of the United States Atomic Energy Commission|жыл=2009-01-14|тілі=en|басылым=Physics Today|түрі=|ай=|күн=|томы=15|выпуск=12|нөмірі=|беттері=624, 630, 646|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.3057919}}</ref>.

== Соғыстан кейінгі мансап ==
=== Үлкен ғылым ===
[[Екінші дүниежүзілік соғыс|Соғыс]] аяқталғаннан кейін Лоуренс ірі ғылыми бағдарламаларды мемлекеттік қаржыландыру үшін белсенді науқан жүргізді. Ол үлкен құралдарға және үлкен ақшаға деген ұмтылысы бар Үлкен ғылымның жақтаушысы болды және 1946 жылы [[Манхэттен жобасы|Манхэттен жобасынан]] радиациялық зертханада зерттеулер жүргізу үшін 2 миллион доллардан астам қаражат сұрады. Гроувс ақшаны мақұлдады, бірақ бірқатар бағдарламаларды қысқартты, соның ішінде Сиборгтың тығыз қоныстанған [[Беркли|Берклиде]] «ыстық» радиациялық зертхана салу туралы ұсынысы және Джон Лоуренстің медициналық [[Изотоптар|изотоптарды]] шығару туралы ұсынысы, өйткені бұл мәселені қазір [[Ядролық реактор|ядролық реакторлар]] тиімдірек шешті. Тағы бір кедергі [[Калифорния университеті, Беркли|Калифорния университеті]] болды, ол өзінің әскери міндеттемелерінен бас тартқысы келді. Лоуренс пен Гроувc Спроулды келісім-шартты ұзартуға көндіре алды. 1946 жылы [[Манхэттен жобасы]] [[Калифорния университеті, Беркли|Калифорния университетінде]] [[Физика|физиканы]] дамытуға университет жұмсаған материалдық ресурстардан 7 есе көп бөлді<ref>{{мақала|сілтеме=https://www.worldcat.org/title/historical-studies-in-the-natural-sciences-hsns/oclc/742012509|авторы=University of California Berkeley|тақырыбы=Historical studies in the natural sciences HSNS.|жыл=2008|тілі=English|басылым=Historical studies in the natural sciences HSNS.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=398|issn=1939-1811, 1939-182X|archivedate=2020-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200926033654/https://www.worldcat.org/title/historical-studies-in-the-natural-sciences-hsns/oclc/742012509}}</ref>.

184-дюймдік [[циклотрон]] [[Манхэттен жобасы|Манхэттен жобасының]] ақшасына салынды<ref>{{Cite web|url=https://www2.lbl.gov/Science-Articles/Archive/early-years.html|title=Ernest Lawrence's Cyclotron|work=www2.lbl.gov|accessdate=2020-12-06|archivedate=2013-01-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130128095951/http://www.lbl.gov/Science-Articles/Archive/early-years.html|deadlink=no}}</ref>. Ол сонымен қатар Макмилланның жаңа идеяларын біріктірді және [[синхротрон]] ретінде аяқталды. 1946 жылы 13 қарашада жұмысқа кірісті. 1935 жылдан бастап Лоуренс [[Синхротрон|синхротронның]] көмегімен жаңадан ашылған [[Пион|пи-мезондарды]] құру әрекетінде Гарднермен тәжірибелерге белсенді түрде қатысты, бірақ нәтиже болмады. 1948 жылы Латтес теріс [[Пион|пи-мезондарды]] анықтау үшін ғалымдар жасаған аппаратты пайдаланды.

1947 жылы 1 қаңтарда ұлттық зертханаларды басқару жаңадан құрыл��ан Атом энергиясы жөніндегі комиссияға берілді. Сол жылы Лоуренс өзінің жобалары үшін 15 миллион доллар сұрады, оның ішінде жаңа сызықтық үдеткіш пен жаңа [[синхротрон]] бар, ол беватрон деп аталды. Келіссөздерден кейін университет Лос-Аламос ұлттық зертханасымен аяқталатын келісімшартты тағы төрт жылға ұзартуға және 1945 жылы қазанда Оппенгеймерді ауыстырған Норрис Брэдбериді профессорлық лауазымға тағайындауға келісті. Көп ұзамай Лоуренс өзі сұраған барлық қаражатты алды.

Лоуренс [[Франклин Делано Рузвельт|Франклин Рузвельтке]] дауыс берсе де, ол [[Роберт Оппенгеймер|Оппенгеймердің]] соғысқа дейін радиациялық зертхана қызметкерлерін ұйымдастыруға күш салуын құптамаған республикашыл болды, өйткені ол мұны «солшыл әрекет» деп санады. Лоуренс ғылыми зерттеулерге қарағанда саяси қызмет уақытты босқа кетіру деп есептеді. Соғыстан кейінгі [[Калифорния университеті, Беркли|Калифорния университетінде]]<nowiki/>гі қырғи-қабақ соғыс жағдайында Лоуренс Америкадан тыс әрекеттер жөніндегі комитеттің әрекеттерін заңды деп таныды және олардың әрекеттерінің бостандық немесе адам құқықтары мәселесіне ешқандай қатысы жоқ деп есептемеді. Ол өз зертханасындағы адамдарды қорғады, бірақ ол зертхананың беделін одан да көп қорғады. Ол Радиациялық зертхананың кейбір қызметкерлерін қорғауға мәжбүр болды, мысалы, Роберт Серберді, олардың істері университеттің қызметкерлерінің қауіпсіздік кеңесінде қаралды. Кейде ол қызметкерлерді қолдау үшін жеке пікірлер жазды. [[Роберт Оппенгеймер|Роберт Оппенгеймердің]] рұқсатын қайтарып алу үшін тыңдаулар өткен кезде, Лоуренс сырқатына байланысты қатысудан бас тартты, бірақ өзі болмағанда оның [[Роберт Оппенгеймер|Оппенгеймерді]] сынаған стенограмма ұсынылды. Лоуренстің шығармашылық бірлескен зертхана құрудағы табысы саяси шиеленістерден туындаған дұшпандық пен сенімсіздіктің салдарынан мүмкін емес болып шықты<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.sciencehistory.org/distillations/magazine/large-and-in-charge|title=Large and in Charge|work=Science History Institute|date=2016-10-11|accessdate=2020-12-06|archivedate=2018-03-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180323032531/https://www.sciencehistory.org/distillations/magazine/large-and-in-charge|deadlink=no}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Alvarez, Luis|тақырыбы="Ernest Orlando Lawrence 1901–1958"|жыл=1970|тілі=|басылым=Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=253, 277–279|issn=}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-525-05443-6|авторы=|тақырыбы=Book sources|жыл=|тілі=en|басылым=Wikipedia|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=186, 387, 319–320|issn=|archivedate=2015-12-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151212234853/https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-525-05443-6}}</ref>.

=== Термоядролық қарулар ===
Лоуренс 1949 жылы тамызда [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес Одағының]] бірінші ядролық сынағынан қорықты. Ол, одан да күшті ядролық қару — [[Термоядролық қару|сутегі бомбасын]] құру бұл дұрыс жауап болады шешті. Лоуренс [[Ядролық қару|тритий бомбасын]] жасау үшін қажетті нейтрондарды алу үшін ядролық реакторлардың орнына үдеткіштерді пайдалануды ұсынды. Біріншіден, ғалым Mark I — бағасы 7 миллион доллар, 25 МэВ сызықтық үдеткіштің прототиптің, кодтық атауы Materials Test Accelerator (MTA) құрастыруды ұсынды<ref>{{Cite web|url=https://www2.lbl.gov/Science-Articles/Research-Review/Magazine/1981/81fchp5.html|title=Lawrence and His Laboratory: Chapter 5: Cold War in Science|work=www2.lbl.gov|accessdate=2020-12-06|archivedate=2021-01-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210126051123/https://www2.lbl.gov/Science-Articles/Research-Review/Magazine/1981/81fchp5.html|deadlink=no}}</ref>.

Көп ұзамай ол таусылған уран-238-ден тритий немесе плутоний шығара алатын Марк II деп аталатын жаңа, одан да үлкен MTA туралы айтты. Сербер мен [[Эмилио Джино Сегре|Сегре]] құрылғыны тиімсіз ететін техникалық ақауларды түсіндіруге бекер тырысты, бірақ Лоуренс бұл сөздерді тым патриоттық емес деп санады<ref>{{Cite web|url=https://www2.lbl.gov/Science-Articles/Research-Review/Magazine/1981/81fchp6.html|title=Lawrence and His Laboratory: Chapter 6: Bumper Crop|work=www2.lbl.gov|accessdate=2020-12-06|archivedate=2021-04-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210419094536/https://www2.lbl.gov/Science-Articles/Research-Review/Magazine/1981/81fchp6.html|deadlink=no}}</ref>.

Лоуренс Эдвард Теллердің екінші ядролық қару зертханасына арналған науқанын қатты қолдады, оны Лоуренс Калифорниядағы Ливермордағы Марк I MTA-сымен қатар орналастыруды ұсынды. Лоуренс пен Теллер өз идеясын бұл идеяны қолдамаған Атом энергиясы жөніндегі комиссиямен ғана емес, сондай-ақ үзілді-кесілді қарсы болған Лос-Аламос ұлттық зертханасымен, сонымен қатар [[Чикаго]] бұл үшін қолайлы орын деп есептейтін жақтаушылармен келіссөздер жүргізуге мәжбүр болды. Ливерморда жаңа зертхананы құру 1952 жылы 17 шілдеде мақұлданды, бірақ Mark II MTA құрылысы әлі де тоқтатылды. Осы уақытқа дейін Атом энергиясы жөніндегі комиссия Mark I-ге 45 миллион доллар жұмсады, ол қазірдің өзінде жұмыс істеп тұрған, бірақ негізінен ядролық қару бағдарламасы үшін полоний өндіруге пайдаланылды. Сонымен қатар, Брукхейвен ұлттық зертханасындағы Cosmotron 1 ГэВ сәулені шығара алды<ref>{{мақала|сілтеме=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-8050-6589-3|авторы=|тақырыбы=Book sources|жыл=|тілі=en|басылым=Wikipedia|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=325|issn=|archivedate=2021-08-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210817094226/https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-8050-6589-3}}</ref>.

=== Өлім жөне мұра ===
1958 жылы шілдеде президент [[Дуайт Дэвид Эйзенхауэр|Дуайт Д.]] [[Дуайт Дэвид Эйзенхауэр|Эйзенхауэр]] Лоуренстен [[Женева|Женеваға]] жартылай ядролық сынақтарға тыйым салу үшін [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес Одағымен]] келіссөздер жүргізуге көмектесу үшін келуін сұрады. АЭК төрағасы Льюис Штраус Лоуренсті қатыстыруды талап етті. Лоуренс пен [[Дуайт Дэвид Эйзенхауэр|Эйзенхауэр]] [[Термоядролық қару|сутегі бомбасын]] жасауды талқылады, ал Штраус 1939 жылы Лоуренс [[Циклотрон|циклотронына]] қаражат жинауға көмектесті. Штраус Лоуренстің Женева делегациясының құрамында болғанын қалайды, өйткені Лоуренс ядролық сынақтарды жалғастыруды қолдайтыны белгілі болды<ref>{{мақала|сілтеме=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780804754453|авторы=|тақырыбы=Book sources|жыл=|тілі=en|басылым=Wikipedia|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=156–158, 289|issn=|archivedate=2015-12-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151214072321/https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780804754453}}</ref>. Лоуренс асқынған созылмалы ойық жаралы [[Колит|колитпен]] ауырса да, ол барғысы келді, бірақ [[Женева|Женевада]] ауырып, [[Стэнфорд университеті|Стэнфорд университетінің]] ауруханасына қайта жіберілді<ref>{{Кітап|сілтеме=http://archive.org/details/americangeniusl00chil|авторы=Herbert Childs|тақырыбы=An American genius; the life of Ernest Orlando Lawrence|ответственный=|жыл=1968|басылым=|орны=|баспасы=New York, Dutton|беттері=|беттері=508–510, 517–518, 532-534|isbn=}}</ref>. Хирургтер оның тоқ ішегінің көп бөлігін алып тастады, бірақ оның [[Артерия|артерияларының]] бірінен ауыр атеросклерозды қоса алғанда, басқа жағдайларды тапты. Ол 1958 жылы 27 тамызда Пало-Альто ауруханасында қайтыс болды. Оның әйелі Молли көпшілікті жерлеуді қаламады, бірақ [[Беркли|Берклидегі]] Бірінші қауымдық шіркеуде еске алу қызметіне келісті. [[Калифорния университеті, Беркли|Калифорния университетінің]] президенті Кларк Керр жерлеу сөзін сөйледі.

Ол қайтыс болғаннан кейін небәрі 23 күн өткен соң, [[Калифорния университеті|Калифорния университетінің]] губернаторы университеттің екі зерттеу нысанын Лоуренстің атымен өзгертуге дауыс берді: Ливермор ұлттық зертханасы және Лоуренс Беркли ұлттық зертханасы<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.energy.gov/articles/photo-week-inside-60-inch-cyclotron|title=Photo of the Week: Inside the 60-Inch Cyclotron|work=Energy.gov|accessdate=2020-12-06|archivedate=2021-01-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210125191513/https://www.energy.gov/articles/photo-week-inside-60-inch-cyclotron|deadlink=no}}</ref>. Эрнест Орландо Лоуренс сыйлығы 1959 жылы құрылды<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.energy.gov/science/office-science|title=Office of Science|work=Energy.gov|accessdate=2020-12-06|archivedate=2019-03-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190327184348/https://science.energy.gov/lawrence/award-laureates/2000s/korber/|deadlink=no}}</ref>. 1961 жылы Лоуренс Беркли ұлттық зертханасында ашылған № 103 химиялық элемент оның құрметіне [[лоуренсий]] деп аталды<ref>{{Cite web|url=https://alumni.berkeley.edu/california-magazine/may-june-2007-new-food-and-farming/100-years-scholarship|title=100 Years of Scholarship|work=Cal Alumni Association|date=2009-09-18|accessdate=2020-12-06|archivedate=2020-10-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201001171445/https://alumni.berkeley.edu/california-magazine/may-june-2007-new-food-and-farming/100-years-scholarship|deadlink=no}}</ref>. 1968 жылы Лоуренстің құрметіне Лоуренс ғылым залы құрылды<ref>{{Cite web|url=http://www.oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/tf0g5001n2/|title=Ernest O. Lawrence Papers, ca. 1920-1968|work=www.oac.cdlib.org|accessdate=2020-12-06|archivedate=2020-07-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200718170002/https://oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/tf0g5001n2/|deadlink=no}}</ref>.

1980 жылдары Лоуренстің жесірі [[Калифорния университеті, Беркли|Калифорния университетінің]] Басқарушылар кеңесіне күйеуінің атын Ливермор зертханасының мүшелік тізімінен алып тастау туралы бірнеше рет петиция жасады, өйткені олардың назары ядролық қаруды жасауға бағытталған, Лоуренс оны жасауға көмектескенімен, әр жолы қабылданбады<ref>{{Cite web|url=https://news.google.com/newspapers?id=TQ8wAAAAIBAJ&pg=7200,3035093|title=Ocala Star-Banner - Поиск в архиве Google Новостей|work=news.google.com|accessdate=2020-12-06|archivedate=2022-02-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220207203554/https://news.google.com/newspapers?id=TQ8wAAAAIBAJ&pg=7200%2C3035093|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://articles.latimes.com/1985-09-07/local/me-6709_1_livermore-weapons-lab|title=Physicist's Widow Asks That Husband's Name Be Removed From Weapons Lab - Los Angeles Times|work=web.archive.org|date=2015-01-18|accessdate=2020-12-06|archivedate=2015-01-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150118013759/http://articles.latimes.com/1985-09-07/local/me-6709_1_livermore-weapons-lab|deadlink=unfit}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.the-scientist.com/so-they-say/so-they-say-64198|title=So They Say|work=The Scientist Magazine®|accessdate=2020-12-06|archivedate=2020-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200909212320/https://www.the-scientist.com/so-they-say/so-they-say-64198|deadlink=no}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=|тақырыбы="Name change"|жыл=1987|тілі=|басылым=Milwaukee Journal. Associated Press.|түрі=|ай=june|күн=8|томы=|нөмірі=|беттері=2A|issn=}}</ref>. Ол күйеуі қайтыс болғаннан соң 44 жыл өмір сүрді және 2003 жылы 6 қаңтарда Калифорниядағы Уолнат Крикте 92 жасында қайтыс болды<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www2.lbl.gov/Science-Articles/Archive/Molly-Lawrence-obit.html|title=Lab Mourns Death of Molly Lawrence, Widow of Ernest O. Lawrence|work=www2.lbl.gov|accessdate=2020-12-06|archivedate=2020-11-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201129191753/https://www2.lbl.gov/Science-Articles/Archive/Molly-Lawrence-obit.html|deadlink=no}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.berkeley.edu/news/berkeleyan/2003/01/15_obit.html|title=01.15.2003 - Obituaries|work=www.berkeley.edu|accessdate=2020-12-06|archivedate=2021-03-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210330142521/https://www.berkeley.edu/news/berkeleyan/2003/01/15_obit.html|deadlink=no}}</ref>.

== Лоуренс туралы замандастар ==
«Оған дейін, негізінен, шағын көлемде қарапайым қаражатпен жұмыс істейтін жалғызбасты адамдар әзірлеген «шағын ғылым» ғана болды. Одан кейін еңбекке және ақшалай қаржыландыруға жаппай өнеркәсіптік және әсіресе мемлекеттік шығындар «үлкен ғылымды» ірі зерттеу топтары жүзеге асырды» <ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.anb.org/view/10.1093/anb/9780198606697.001.0001/anb-9780198606697-e-1300960;jsessionid=F5F4469D9EBE6685166BA4CE6B8E7A80|title=Lawrence, Ernest Orlando (1901-1958), physicist|work=American National Biography|accessdate=2020-12-06}}</ref>.

Джордж Б. Кауфман

«Әріптестерінің көпшілігінің айтуынша, Лоуренс математикалық ойға мүлде мән бермеген сияқты. Оның барлық физикалық есептерге әдеттен тыс интуитивті көзқарасы болды және оған жаңа идеялар түсіндірілгенде, ол түсіндіру үшін дифференциалдық теңдеуді жазбай-ақ мәселенің түбіне тез жете алатын. Лоуренс математикалық бөлшектерге алаңдағысы келмейтінін айтып, «оған есептің физикасын түсіндіруді» өтінді. Оның қасында жылдар бойы өмір сүріп, оны математикалық сауатсыз деп ойлауға болады, содан кейін кенеттен оның магнетизм мен электр тогының математикалық аспектілерін қаншалықты шебер түсінгенін түсінуге болады<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Alvarez, Luis|тақырыбы="Ernest Orlando Lawrence 1901–1958"|жыл=1970|тілі=|басылым=Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences.|беттері=253|issn=}}</ref>.

Луис Альварес

== Жеке өмір ==
[[Йель университеті|Йельде]] Лоуренс Йель медицина мектебінің деканы Джордж Блюмердің төрт қызының үлкені Мэри Кимберли (Молли) Блюмерді жолықтырды<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www2.lbl.gov/Science-Articles/Archive/Molly-Lawrence-obit.html|title=Lab Mourns Death of Molly Lawrence, Widow of Ernest O. Lawrence|work=www2.lbl.gov|accessdate=2020-12-06|archivedate=2020-11-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201129191753/https://www2.lbl.gov/Science-Articles/Archive/Molly-Lawrence-obit.html|deadlink=no}}</ref> <ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.berkeley.edu/news/berkeleyan/2003/01/15_obit.html|title=01.15.2003 - Obituaries|work=www.berkeley.edu|accessdate=2020-12-06|archivedate=2021-03-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210330142521/https://www.berkeley.edu/news/berkeleyan/2003/01/15_obit.html|deadlink=no}}</ref>. Олар алғаш рет 1926 жылы танысып, 1931 жылы<ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Alvarez, Luis|тақырыбы="Ernest Orlando Lawrence 1901–1958"|жыл=1970|тілі=|басылым=Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences.|түрі=|ай=|күн=|томы=|нөмірі=|беттері=259|issn=}}</ref> үйленді 1932 жылы 14 мамырда Коннектикут штатындағы Нью-Хейвен қаласындағы Троица шіркеуінде үйленді. Олардың алты баласы болды: Эрик, Маргарет, Мэри, Роберт, Барбара және Сюзан. Лоуренс ұлына Роберт есімін Берклидегі ең жақын досы, теориялық физик [[Роберт Оппенгеймер|Роберт Оппенгеймердің]] құрметіне қойды. 1941 жылы Моллидің әпкесі Элси 1951 жылы [[Химия саласындағы Нобель сыйлығы|химия бойынша Нобель сыйлығын]] алатын Эдвин Макмилланға үйленді <ref>{{мақала|сілтеме=|авторы=Kiessling, E.C|тақырыбы="Even geniuses have human frailties".|жыл=1968|тілі=|басылым=Milwaukee Journal.|түрі=|ай=december|күн=17|томы=|нөмірі=|беттері=24 part 1|issn=}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1951/summary/|title=The Nobel Prize in Chemistry 1951|work=NobelPrize.org|accessdate=2020-12-06|archivedate=2020-05-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200521194256/https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1951/summary/|deadlink=no}}</ref>.

== Жеке қасиеттер ==
Эрнест Лоуренс өз ісінің нағыз патриоты болды. Ол ғылымды танымал етумен айналысты, ол өзін толығымен еңбекке арнады. Оның адалдығы, табандылығы мен шеберлігі әсерлі бірқатар беделді ғылыми марапаттарға, соның ішінде кез келген ғалым үшін атақ-даңқ шыңына — [[Нобель сыйлығы|Нобель сыйлығына]] жетуге, сондай-ақ әріптестер тарапынан құрмет пен мойындауға әкелді.

== Құрмет грамоталары мен марапаттары ==
1937 — Эллиот Крессон медалі

1937 — Хьюз медалі 1937 жылы

1938 — Физика бойынша Комсток сыйлығы

1939 — [[Физика саласындағы Нобель сыйлығы|Физика бойынша Нобель сыйлығы]]

1940 — Дадделл медалі және жүлдесі

1942 — Холли медалі

1945 — Силлиман дәрісі

1946 — «Ерен еңбегі үшін» медалі

1948 — Құрмет легионының офицері болып тағайындалды

1951 — Ғылыми жетістіктері үшін Уильям Проктердің сыйлығы

1952 — Фарадей медалі

1957 — Атом энергиясы жөніндегі комиссияның Энрико Ферми сыйлығы

1958 — Америка Құрама Штаттарының Әскери академиясының Сильвус Тайер сыйлығы

1968 — Лоренстің құрметіне Ұлттық өнертапқыштар даңқ залында «Лоуренс ғылым залы» құрылды.

Оның 14 құрметті профессор атағы бар, оның ішінде 13 американдық институттардан және 1 британдық ([[Глазго|Глазго қ.]]).

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Әдебиет ==
* Alvarez, Luis. Ernest Orlando Lawrence 1901–1958 (ағыл.) // Biographical Memoirs of the National Academy of Sciences  (ағыл.). — 1970.
* Childs, Herbert. An American Genius: The Life of Ernest Orlando Lawrence, Father of the Cyclotron (ағыл.). — New York, New York: E. P. Dutton  (ағыл.), 1968. — <nowiki>ISBN 978-0-525-05443-6</nowiki>.

== Сілтемелер ==
* ''Д.Кукси, Э.О.Лоуренс''. [http://ufn.ru/ru/articles/1937/8/f/ «Циклотрон»] // Физика ғылымдарының жетістіктері, 18-том, 4-шығарылым, тамыз 1937 ж.
* [http://www.lbl.gov/Science-Articles/Research-Review/Magazine/1981/ Лоуренс және оның зертханасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180118111506/http://www.lbl.gov/Science-Articles/Research-Review/Magazine/1981/ |date=2018-01-18 }}{{Ref-en}})
* [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1939/ Нобель комитетінің сайтынан ақпарат]{{Ref-en}})

{{Физика саласындағы Нобель сыйлығы 1926—1950}}
[[Санат:Швед корольдік ғылым академиясының мүшелері]]
[[Санат:КСРО Ғылым Академиясының құрметті мүшелері]]
[[Санат:Үндістан Ұлттық ғылым академиясының шетелдік мүшелері]]
[[Санат:АҚШ Ұлттық ғылым академиясының мүшелері мен корреспондент мүшелері]]
[[Санат:Нобель сыйлығының иегерлері (АҚШ)]]
[[Санат:Йель университеті оқытушылары]]
[[Санат:Йель университеті түлектері]]
[[Санат:Физиктер]]
[[Санат:XX ғасыр физиктері]]
[[Санат:АҚШ физиктері]]
[[Санат:Физикадан Нобель сыйлығының иегерлері]]
Бұл бетте қолданылған үлгілер:
Үлгі:Cite web (өңдеу)
Үлгі:DOI (өңдеу)
Үлгі:Deadlink (өңдеу)
Үлгі:HumanizeDate (өңдеу)
Үлгі:ISSN search link (өңдеу)
Үлгі:Lang (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Lang-en (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:LangWithName (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Nowrap (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Ref-en (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Ref-info (өңдеу)
Үлгі:Ref-lang (өңдеу)
Үлгі:Str left (өңдеу)
Үлгі:Str ≠ len (өңдеу)
Үлгі:TranslateDate (өңдеу)
Үлгі:TranslateDate/en (өңдеу)
Үлгі:TranslateDate/kk (өңдеу)
Үлгі:Webarchive (өңдеу)
Үлгі:Wikidata/p569 (өңдеу)
Үлгі:Wikidata/p570 (өңдеу)
Үлгі:Дереккөздер (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Инфобокс (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Кітап (өңдеу)
Үлгі:Мақала (өңдеу)
Үлгі:Мақала бойынша санаттар (өңдеу)
Үлгі:Навигациялық кесте (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Нобельдік медаль (өңдеу)
Үлгі:Туғанжері (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Физика саласындағы Нобель сыйлығы 1926—1950 (өңдеу)
Үлгі:Ғалым (кодын көру) (қорғалған)
Module:Arguments (кодын көру) (қорғалған)
Module:Infocards (кодын көру) (қорғалған)
Module:Navbox (кодын көру) (қорғалған)
Эрнест Орландо Лоуренс бетіне қайту.
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Эрнест_Орландо_Лоуренс» бетінен алынған