Пигмейлер бетінің кодын көру

Бұл бетті өңдеуге рұқсатыңыз жоқ. Келесі себеппен:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 13:48, 2024 ж. шілденің 2
Expiry of block: 13:48, 2025 ж. шілденің 2

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Бұл беттің кодын көріп, көшіре аласыз.

{{Этникалық топ
|атауы      = Пигмейлер
|төл атауы  = Πυγμαῖοι
|сурет      = DR Congo pygmy family.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 300 000
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Конго Демократиялық Республикасы}}
|саны1      = 165000
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Руанда}}
|саны2      = 65 000
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     ={{Байрақ|Бурунди}}
|саны3      =  50 000
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{Байрақ|Конго Республикасы}}
|саны4      = 30 000
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{Байрақ|Камерун}}
|саны5      = 20 000
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{Байрақ|Орталық Африка Республикасы}}
|саны6      = 10 000
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = {{Байрақ|Ангола}}
|саны7      = 5 000
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = {{Байрақ|Габон}}
|саны8      = 5 000
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[банту тілдері]]
|діні       = дәстүрлі нанымдар
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Пигмейлер''' (грек. жұдырықтай деген мағына береді) — [[Орталық Африка]]дағы халықтар тобы. Олар Экваторлық және Шығыс Африканың тропикалық орман аймағында тұрады. Жалпы саны 300 мыңнан астам (2003). Антропология жағынан орталық африкалық нәсілге жатады. <ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том</ref> 

Таралған аймақтары: [[Конго Демократиялық Республикасы]] 165 мың адам, [[Руанда]] 65 мың адам, [[Бурунди]] 50 мың адам, [[Конго Республикасы]] 30 мың адам, [[Камерун]] 20 мың адам, [[Орталық Африка Республикасы]] 10 мың адам, [[Ангола]] мен [[Габон]] әрқайсысы 5 мың адам.

== Сипаттама ==
[[Сурет: Pygmy.png|нобай|солға|200px|Еуропалық (сол жақта) және пигмейлердің (оң жақта) салыстырмалы бойы]]      
Пигмейлердің бойы аласа, түстері ашық қоңырқай, талпақ танау, бұйра шашты, жұқа ерінді, кеуделі, аяқ-қолдары қысқа болып келеді. Ер адамдарының бойы 135-тен 150 сантиметрге дейін, ал әйелдерінің жартысы кейде 120 сантиметрден аспайды.
Ергежейлілік өсу гормонының жетіспеушілігіне әкелетін ауру болып саналады. Алайда, пигмийлер мүлдем ауырмайды және өсу гормонына бәрі сәйкес келеді, ал денесі пропорционалды (бастың үлкен мөлшерімен және қысқа қолдарымен ерекшеленетін ергежейлілерден айырмашылығы). Пигмейлер ғасырлар бойы өздерінің кішкентай пішінін сақтап қалды.

Кейбір ғалымдар пигмейлердің кішкентай болуы генетикалық мутациялармен немесе жергілікті тұрғындарға әсер еткен пандемиялық аурумен байланысты деп есептеді. Алайда, тиісті зерттеулер жүргізгеннен кейін, ғалымдар пигмейлерде генетикалық жоспарда мүлдем ауытқулар байқалмаған және оларға түсініксіз ауру әсер етпейді деген қорытындыға келді.

Басқа зерттеушілер «кішкентай» пигмейлердің эволюциялық процестердің әсерінен болғанына және оның себебі олар жабайы, тығыз джунглиде өмір сүргендіктен қоршаған орта жағдайларына бейімделуіне байланысты дейді.<ref>Пигмеи, кто такие где и как живут самые низкие люди планеты https://ftimes.ru/284974-pigmei-kto-takie-gde-i-kak-zhivut-samye-nizkie-lyudi-planety.html</ref>

Пигмейлердің өмір сүру ұзақтығы өте қысқа: 16-дан 24 жасқа дейін. 40 жасқа дейін өмір сүрген адамдар – ұзақ өмір сүруші болып саналады. Тиісінше, оларда жыныстық жетілу әлдеқайда ертерек, 12 жаста, он бес жасында ұрпақ әкеледі.<ref>Интересные факты о самом маленьком народе, которых вы не знали раньше
Источник: https://travelask.ru/blog/posts/6599-interesnye-fakty-o-samom-malenkom-narode-kotoryh-vy-ne-znali</ref>

== Тілі ==
Пигмейлер өз тілдерін жоғалтқан және айналасындағы банту халықтарының тілдерінде, сондай-ақ адамава-убанги және Орталық Судан тілдерінде сөйлейді.<ref>Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/3138112</ref>

== Діні ==
Пигмейлер әлі күнге дейін ежелгі панафрикандық дүниетаным мен діни концепцияларды ұстанады.<ref>Верования пигмеев http://www.gollandia.nl/%D0%B0%D0%BD/</ref>
Олар өздерінің діни наным-сенімдерін берік ұстанған аңшылар мен жинаушылардың қарабайыр тайпасы. Олар барлық тірі жандардың, соның ішінде ағаштар мен өсімдіктердің рухтары бар деп санайды.<ref>Хорошую религию придумали... пигмеи https://grigor-yan.livejournal.com/935107.html</ref>

== Тарихы ==     
[[Сурет: African Pigmies CNE-v1-p58-B.jpg|нобай|оңға|200px|Африкалық пигмейлер және еуропалық саяхатшы.]]      
Пигмейлердің ең көне деректері біздің дәуірімізге дейінгі 5 ғасырға жатады. Оны Геродот Египетке барған кезде қалдырған. Азиялық пигмейлердің тағы бір жазбаша дәлелін бізге римдік зерттеуші Плиний қалдырды. Ғалым олардың толық сипаттамасын Жаратылыстану тарихында қалдырды. Ол азиялық пигмей тайпаларының бастапқыда Ніл өзенінің маңындағы батпақты аймақта өмір сүргенін көрсетті.

XIX ғасырда еуропалық зерттеушілер Африкаға келгенде, олар таңғажайып ергежейлі африкалық тұрғындар туралы әңгімелерді жиі естиді. Әңгімелерге қызығушылық танытқан осындай саяхатшылардың бірі Дэвид Ливингстон болды. Жұмыстарының бірінде ол Африканың жергілікті тұрғындарының бірі пигмейлерд�� қалай айтқаны туралы жазған. Тете қаласының бір тұтқыны бұл жұмбақ пигмейлерді қалай көргенін айтып берді. Доктор Ливингстон африкалықтың бір сөзіне сенбей, оның әңгімесін сандырақ деп атады. Бірақ уақыт өте келе бүкіл әлем кішкентай пигмей адамдар туралы білді. Ғалым айтылғандардың бір бөлігінің шынымен де шындық екеніне көз жеткізді.<ref>Пигмеи – уникальный низкорослый народ https://www.rusfate.ru/narody/551-pigmei-unikalnyy-nizkoroslyy-narod.html</ref>

== Кәсібі ==
Егіншілік пен мал шаруашылығын білмейтін пигмейлер тек [[аңшылық]]пен, [[балық аулау]]мен және [[терушілік]]пен өмір сүреді. Осы тұрғыдан алғанда, оларды әлемдегі ең артта қалған халықтардың бірі деп есептеу керек. Дәстүрлі қару-жарағы — садақ. Аулаған аңдарын көбіне көрші халықтармен дәнді дақылдарға айырбас жасап күнелткен. Ер адамдар топ болып бөкен, кеміргіштер, кірпі, жабайы шошқа, буйвол аулайды, олар гориллаларға, қабыландарға, пілдерге де шабуыл жасайды.

Пигмейлер ептілігімен, батылдығымен және шыдамдылығымен ерекшеленеді, кейде аңды бір апта бойы шаршағанына қарамастан төзеді. Қатты қиыншылық кезінде олар мысықтарды, қолтырауындарды және маймылдарды да аулайды. Балалар жыландар мен тасбақаларды аулайды. Пигмейлер арасында тұзақтар кеңінен қолданылмаған. Кейде аңшы итімен бірге жүреді. Негриллдер садақ пен жебемен, сондай-ақ көршілес банту тайпаларынан сатып алынған пышақтар мен найзалармен аң аулайды. Темір жебе ұштары бантулардан айырбас арқылы алынады. Пигмийлер құпия болып табылатын әртүрлі құрамдағы уларды жасауды біледі.<ref>Кирей Н. И. Этнография народов Африки  Африканские пигмеи https://historicus.media/afrikanskie_pigmei/</ref>
Бүкіл бірге тұратын топтың әйелдері күн сайын балаларымен бірге лагерінің айналасында жабайы тамыр дақылдарын, жеуге жарамды өсімдіктердің жапырақтары мен жемістерді жинайды, құрттарды, ұлуларды, бақаларды, жыландар мен балықтарды аулайды.<ref>Пигмеи в древних источниках, мифах и в реальности https://stimfalid.livejournal.com/21882.html</ref>

Қазіргі пигмейлерде [[Бартер және бартерлік экономика|бартерлік]] сауда жақсы дамыған. Олар өз өнімдерін аңшыларға аса қажет металл бұйымдар – жебе ұштары мен найзаның ұштарына айырбастайды.

== Өмір салты ==
[[Сурет: Pygmy house outsideview.jpg|нобай|оңға|200px|Тұрғын үйлері]]  [[Сурет:Baka Drf Dja.JPG |нобай|оңға|200px|Пигмейлер]]          
Алғашқы қауымдық құрылыстың дәстүрлері сақталған. 3-4 отбасы болып белгілі бір аумақта көшіп те жүреді. 
Пигмей отбасылары әдетте моногамды және патриархалды. Теориялық тұрғыдан алғанда, ер адамның бірнеше әйелі болуы мүмкін, бірақ іс жүзінде қоғам оған сирек рұқсат береді. Сондай-ақ, ол пигмейлер туыстық некеге үзілді-кесілді қарсы және өз әйелдерін көрші қауымдастықтардан табады. Қалыңдық құны төленбейді. Пигмейлер арасында әйелдер жетіспейді, тіпті біреуінің кетуі қоғамға қатты әсер етеді. Олардың орнын толтыру үшін, басқа ауылдың қызын алу үшін бір пигмей өзінің әпкесін, немере ағасын немесе қоғамдағы басқа қызды қалыңдықтың туыстарының біріне үйлендіруге көндіреді. Әйтпесе үйлену мүмкін емес. Екі той бір уақытта болады. Тұрмысқа шыққаннан кейін әйел күйеуінің ауылына көшеді, бірақ туған ауылымен үнемі байланыста болады. Жесір қалған әйелдер кішкентай балаларын алып, туған ауылына оралуға құқылы, бірақ күйеуінің ортасында қалуы да мүмкін.<ref>Путешественник рассказал о жизни пигмеев. https://newformat.info/socium/puteshestvennik-rasskazal-o-zhizni-pigmeev-fotoreportazh/</ref> 

Көптеген пигмейлер дәстүрлі үй салумен айналысады. Олар өз үйлерін бұтақтар мен жапырақтардан жасайды, оларды сазбен сылайды. Бір қызығы, бұл кәсіп әйелдердікі болып саналады, өйткені ерлер уақытының көп бөлігін аң аулауға арнайды.
Алайда, отбасы басшысы құрылыс салу үшін орынды таңдайды, содан кейін ол рудың ақсақалына барады. Егер ол мақұлдаса, ол адамға ұшы үшкір бамбук таяқшасын береді (ныомбикари). Бұл құрылғының көмегімен болашақ үйдің шекарасын белгілеу керек, содан кейін әйелдер құрылысты бастайды.<ref>Традиции пигмеев – таинство охоты и похороны в хижине Источник: https://musaget.ru/traditsii-pigmeev-tainstvo-ohoty-i-pohorony-v-hizhine</ref>

Пигмейлердің киімдегі өзіндік ерекше стилі бар. Көп жағдайда ерлер белдіктеріне жүннен немесе былғарыдан жасалған таңғышты пайдаланады. Әйелдер тек алжапқыш киеді. Қазіргі уақытта біраз бөлігі отырықшылыққа көшіп, еуропалық киімдер кие бастаған. 

Азық-түліктері - пісірілген түйнектер, жемістер, сирек - ет. 
Жабайы жануарлардың еті олардың диетасының тек 9% құрайды. Бал мен жемістерді жинау тағы 28% қамтамасыз етеді. Қалған азық-түлікті орманға жақын жерде тұратын фермерлердің бақшаларынан алады.<ref>Самые маленькие (низкорослые) люди в мире — Пигмеи https://supersmall.ru/samyie-malenkie-nizkoroslyie-lyudi-v-mire-pigmei/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230904165907/https://supersmall.ru/samyie-malenkie-nizkoroslyie-lyudi-v-mire-pigmei/ |date=2023-09-04 }}</ref> 

Тұрмыстық бұйымдар әшекейленген. Халық ауыз әдебиеті бай: батыр-аңшылар туралы жырлар, тұрмыс-тіршілік, мифтер, табысты аңшылықты бейнелейтін ән билермен сипатталады.<ref>народы мира / Пигмеи http://www.etnolog.ru/people.php?id=PIGM</ref>

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Африка халықтары}} 
[[Санат:Конго Демократиялық Республикасы халықтары]]
[[Санат:Руанда халықтары]]
[[Санат:Бурунди халықтары]]
[[Санат:Конго Республикасы халықтары]]
[[Санат:Камерун халықтары]]
[[Санат:Орталық Африка Республикасы халықтары]]
[[Санат:Ангола халықтары]]
[[Санат:Габон халықтары]]

Бұл бетте қолданылған үлгілер:

Үлгі:Str left (өңдеу)
Үлгі:Tl (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Webarchive (өңдеу)
Үлгі:Африка халықтары (өңдеу)
Үлгі:Байрақ (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Байрақ/Ангола (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Бурунди (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Габон (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Камерун (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Конго Демократиялық Республикасы (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Конго Республикасы (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Орталық Африка Республикасы (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Руанда (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/байрақ (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Дереккөздер (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Инфобокс (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Навигациялық кесте (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Этникалық топ (кодын көру) (қорғалған)
Module:Arguments (кодын көру) (қорғалған)
Module:InfoboxImage (өңдеу)
Module:Navbox (кодын көру) (қорғалған)

Пигмейлер бетіне қайту.

«https://kk.wikipedia.org/wiki/Пигмейлер» бетінен алынған