Йемендіктер бетінің кодын көру

Бұл бетті өңдеуге рұқсатыңыз жоқ. Келесі себеппен:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 13:48, 2024 ж. шілденің 2
Expiry of block: 13:48, 2025 ж. шілденің 2

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Бұл беттің кодын көріп, көшіре аласыз.

{{Этникалық топ
|атауы      = Йемендіктер
|төл атауы  = 
|сурет      = Sana'a people.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Йемен}}
|саны1      = 18 млн.
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сауд Арабиясы}}
|саны2      = 1,5 млн
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{IND}} 
|саны3      = 300 000
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{ERI}}
|саны4      = 118 000
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     =  {{Байрақ|Индонезия}}
|саны5      = 100 000
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[араб тілі]]
|діні       = [[суннизм]], [[шиизм]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

'''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>{{cite web|url=https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Йемендіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>
Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>{{cite web|url=https://web.archive.org/web/20220811052533/https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161|title=Үлкен орыс энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>
[[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам, Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>{{cite web|url=https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B|title=Йемендіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>

== Сырт келбеті ==
Н.Чебоксаровтың айтуынша, Йеменнің байырғы халқы эфиопиялық және негр нәсілдері қоспасы бар оңтүстік европеоидтарға жатады.

Батыстан шығысқа қарай тұрғындардың шаштары бұйра, терісі қара, бойы сәл биік, бастары сәл ұзын, беттері қысқа. Солтүстіктен оңтүстікке қарай шаштары бұйра болады, терісі қара, басы жоғары, беті қысқа болады. Адамдар көбінесе дөңес немесе тік мұрынды және сәл нәзік (жіңішке) пішінді болады. Барлығының дерлік шаштары мен көздері қара.<ref>{{cite web|url=https://nboa.livejournal.com/31565.html|title=Йемен антропологиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>

== Тілі ==
Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>{{cite web|url=http://www.turlocman.ru/yemen/nation|title=Йемен халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB|title=Йемендіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>
   
== Діні ==
Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>{{cite web|url=https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html|title=Йемендіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>

==Тарихы==
IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты.
[[Сурет:Qat man.jpg|нобай|оңға|200px|Йемендік]]  
Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді.

Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды.

Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>{{cite web|url=https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83|title=Йемендіктер - олар кім?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>

== Кәсібі ==
Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс ��айылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME|title=Әлем халықтары/Йемендіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>

== Өмір салты ==
[[Сурет: Man wearing jambiya.jpg|нобай|оңға|200px|«Жамбия» қанжары бар йемендік ]] 
Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар.

Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>{{cite web|url=https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/|title=Йеменнің әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>

=== Дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі тұрғын үйлердің әртүрлі түрлері бар - көшпелілер арасында жүннен жасалған шатырлар, оңтүстікте олар көбінесе ашық ауада ұйықтайды, жартылай отырықшы йемендіктер арасындағы үңгірлер қоныстары, тас (оңтүстік аңғарларында - саман), таулықтар арасындағы бекіністі үйлер, жағалаудағы төбелері сабаннан немесе пальма жапырақтарынан жасалған төбесі бар қыш және өрілген үйшіктер.<br />
Қалаларда түрлі-түсті өрнектермен немесе алебастр тақтайшаларымен безендірілген көпқабатты тас және кірпіш ғимараттар бар.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/node/207|title=
Родионов М. А. Йемендіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>

=== Дәстүрлі киімдері ===
Йемендіктер қарапайым киім киеді. Көбінесе [[көйлек]]тер мен [[күрте]]лер. Ер адамның басы ақ немесе қызыл-ақ түсті тығыз матамен жабылып, аяғына сандалдар киіледі. Ұлттық киімнің ерекше бұйымы – ''жамбия'' – иілген тырнақ тәрізді өзіне тән жүзі бар дәстүрлі қанжар. Жамбияның ені үлкен, ал қанжардың ұзындығы 20 см-ге жетуі мүмкін.
Ыстық Тихама тұрғындарының ерлер киімі қысқа аяқ киіммен және кеудеде ашық жеңсіз жейдемен шектеледі. Әйелдер ұзын белдемше және белді жаппайтын қысқа блузка киеді. Ерлердің де, әйелдердің де бас киімі көбінесе ұзын, тоқылған сабан қалпақ.<ref>{{cite web|url=http://www.turlocman.ru/yemen/5340|title=Йемендіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>

=== Дәстүрлі тағамдары ===
[[Сурет:Mandi.PNG|нобай|оңға|200px|Қолдан жасалған манди Йеменнің ұлттық тағамы болып саналады]]     
Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді.
Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/yementsy-neprostaya-zhizn-udivitelnogo-naroda|title=Йемендіктер – таңғажайып халықтың қиын өмірі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>

=== Фольклоры ===
Йемен арабтары музыкалық және би фольклорына бай. Олар рулық батырлар туралы көптеген жырларды, соғыс жырларын, той, жоқтау жырларын, билерді шығарған. Йемен арабтарының дәстүрлі музыкалық аспаптарына бамбук флейтасы, люта, барабандар, сондай-ақ ыспа ішекті аспабы ребаб жатады.<ref>{{cite web|url=https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html|title=Йемендіктер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-08-23|lang=}}</ref>

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Сыртқы сілтемелер}}
{{Арабтар}}
{{Азия халықтары}} 
[[Санат:Арабтар]]

Бұл бетте қолданылған үлгілер:

Үлгі:Cite web (өңдеу)
Үлгі:ERI (кодын көру) (жартылай қорғалған)
Үлгі:IND (кодын көру) (жартылай қорғалған)
Үлгі:Str left (өңдеу)
Үлгі:Tl (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Tnavbar-view (өңдеу)
Үлгі:Азия халықтары (өңдеу)
Үлгі:Арабтар (өңдеу)
Үлгі:Байрақ (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Байрақ/Индонезия (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Йемен (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Сауд Арабиясы (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Эритрея (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/байрақ (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Байрақ/Үндістан (өңдеу)
Үлгі:Дереккөздер (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Инфобокс (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Навигациялық кесте (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Сыртқы сілтемелер (өңдеу)
Үлгі:Этникалық топ (кодын көру) (қорғалған)
Module:Arguments (кодын көру) (қорғалған)
Module:External links (өңдеу)
Module:InfoboxImage (өңдеу)
Module:Navbox (кодын көру) (қорғалған)

Йемендіктер бетіне қайту.

«https://kk.wikipedia.org/wiki/Йемендіктер» бетінен алынған