Елхан мемлекеті бетінің кодын көру

Бұл бетті өңдеуге рұқсатыңыз жоқ. Келесі себеппен:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 13:48, 2024 ж. шілденің 2
Expiry of block: 13:48, 2025 ж. шілденің 2

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Бұл беттің кодын көріп, көшіре аласыз.

{{Тарихи мемлекеттер
 |атауы                  = Елхан мемлекеті
 |өз атауы               = {{lang|fa|ایلخانان}} <br> Ilkhanate 
 |статусы                = {{plainlist|
*[[Көшпенді халықтар|Көшпенділер]] империясы
*[[Моңғол империясы]]ның бөліндісі}}
 |әнұраны                = 
 |байрақ                 = Flag of Ilkhanate.svg
 |size                   = 
 |байрақ_сипаттамасы     = Ильхан мемлекетінің туы
 |елтаңбасы              = 
 |елтаңба_сипаттамасы    = 
 |карта                  = Ilkhanate in 1256–1353.PNG
 |size                   = 300px
 |сипаттамасы            = Ильхан билеген өңір
 |құрылуы                = 1256
 |ыдырауы                = 1335/1353
 |s1                     = 
 |flag_s1                = 
 |image_s1               = 
 |s2                     = 
 |flag_s2                = 
 |image_s2               = 
 |s3                     = 
 |flag_s3                = 
 |image_s3               = 
 |s4                     = 
 |flag_s4                = 
 |image_s4               = 
 |ұраны                  = 
 |астана                 = {{plainlist|
* Мараге (Maragheh) <small>(1256–1265)</small>
* [[Тебриз]] <small>(1265–1306)</small>
* Солтание <small>(1306–1335)</small>}}<ref>{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of World-systems Research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=13 September 2016 |issn= 1076-156X}}</ref><ref>September 1997, Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia, International Studies Quarterly, page 496, author Rein Taagepera, http://www.escholarship.org/uc/item/3cn68807</ref>
 |қалалары               = 
 |тілі                   = Түркі, Моңғол, Парсы
 |валютасы               = 
 |қосымша_параметр       = 
 |параметр_мазмұны       = 
 |аумағы                 = 3750000<small>км<sup>2</sup></small>
 |халқы                  = 
 |басқару_формасы        = [[Монархия]]
 |династиясы             = Хулагу
 |басқарушылар_титулы    = 
 |басқарушы1             =
 |басқарушы_жылы1        =
 |басқарушылар_титулы2   =
 |басқарушы2             =
 |басқарушы_жылы2        = 
 |басқарушылар_титулы3   = 
 |басқарушы3             = 
 |басқарушы_жылы3        = 
 |басқарушылар_титулы4   = 
 |басқарушы4             = 
 |басқарушы_жылы4        = 
 |басқарушылар_титулы5   = 
 |басқарушы5             = 
 |басқарушы_жылы5        = 
 |басқарушылар_титулы6   = 
 |басқарушы6             = 
 |басқарушы_жылы6        = 
 |діні                   = [[Тәңіршілдік]], [[Несторианшылдық]], [[Ислам]]
 |қосымша_параметр1      = 
 |параметр_мазмұны1      = 
 |Кезең1                 = [[Орта ғасырлар]]
 |Уақыт1                 = 
 |Жыл1                   = 
 |Кезең2                 =
 |Уақыт2                 = 
 |Жыл2                   = 
 |Кезең3                 =
 |Уақыт3                 = 
 |Жыл3                   = 
 |Кезең4                 =
 |Уақыт4                 = 
 |Жыл4                   = 
 |Кезең5                 =
 |Уақыт5                 = 
 |Жыл5                   = 
 |Кезең6                 =
 |Уақыт6                 = 
 |Жыл6                   = 
 |Кезең7                 = 
 |Уақыт7                 = 
 |Жыл7                   = 
 |Кезең8                 = 
 |Уақыт8                 = 
 |Жыл8                   = 
 |Кезең9                 = 
 |Уақыт9                 = 
 |Жыл9                   = 
 |Кезең10                = 
 |Уақыт10                = 
 |Жыл10                  = 
 |Кезең11                = 
 |Уақыт11                = 
 |Жыл11                  = 
 |қосымша_параметр2      = 
 |параметр_мазмұны2      = 
 |дейін                  = 
 |д1                     = 
 |д2                     = 
 |д3                     = 
 |д4                     = 
 |д5                     = 
 |д6                     = 
 |д7                     = 
 |кейін                  = 
 |к1                     = 
 |к2                     = 
 |к3                     = 
 |к4                     = 
 |к5                     = 
 |к6                     = 
 |к7                     = 
 |ескерту                = 
}}
'''Елхан мемлекеті''', кейде Хулагу мемлекеті, ({{lang-fa|ایلخانان}}, ''Ilxānān'', {{lang-mn|Ил хаант улс}}, {{lang-az|Hülakülər dövləti}}) — [[Моңғол империясы|Шыңғыс хан империясының]] ыдырауы нәтижесінде 1256 — 1353 жылдар аралығында Таяу және Орта Шығыста өмір сүрген мемлекет. Негізін Шыңғыс ханның [[Төле]]ден туған немересі [[Хулагу хан]] қалады. Мемлекет билеушілері Хулагу әулетінен шығып, Ильхан, яғни ''Ел'', ''Ұлыс'' ханы атанды. Ильхан мемлекеті құрамына қазіргі [[Иран]], [[Ирак]], [[Ауғанстан]], [[Түрікменстан]], [[Кіші Азия]]ның шығыс бөлігі, [[Әзірбайжан]] мен [[Армения]] бағынды. [[Грузия]], [[Трапезунд империясы]], [[Кипр корольдігі]] тәуелділікте болды.

== Мемлекет негізі ==
[[File:Hulagu 1.jpg|thumb|[[Хулагу]] хан, Ильхан мемлекетінің құрушысы.]]
1253 жылы Қарақорымда өткен құрылтайда [[Шыңғыс хан]] құрған [[Моңғол империясы]]ның сол кездегі Ұлы қағаны [[Мөңке хан]] [[Таяу Шығыс]]қа жорық жасауды ұсынады. Жорықты басқаруды өз інісі Хулагуге тапсырады.

Хулагу сарбаздары [[Ауғанстан]], Иран, Ирак, Сирия аумағын жаулап алып, [[Иерусалим]] (Құдыс) шаһарына жетеді. Оларға [[Египет]]ті билеген қыпшақ Құтыздың [[Бейбарыс сұлтан]] бастаған сарбаздары ([[мәмлүктер]]) қарсы тұрады. Дәл осы кезде Хулагуге [[Қарақорым]]нан "Ұлы қаған Мөңке қайтыс болыпты" деген хабар жетеді. Империяның Ұлы ханы болудан үміті бар Хулагу Иерусалим түбіне жиырма мың сарбазымен [[Кетбұға]]ны қалдырып, өзі Қарақорымға қайтады. Иерусалим қаласының маңындағы Галилей жазығында 1260 жылдың 3 қыркүйегінде болған шайқаста Бейбарыс бастаған мәмлүктер Кетбұғаның жиырма мыңдық әскерін тас-талқан етіп жеңеді. Кетбұға сол шайқаста қаза табады.

Ал Хулагу [[Тебриз]] қаласын астана етіп, жаңа Ильхан мемлекетінің негізін қалайды. Мемлекеттің христиан сенімін ұстанатын алғашқы хандары [[Рим папасы]]мен, [[Франция]] королімен одақтасып, мұсылмандықты қабыодаған [[Алтын Орда]]мен, Египет мәмлүктерімен, [[Осман империясы]]мен үнемі соғыс жүргізген.

Хулагу 1265 жылы қайтыс болып, ақсүйектер арасында билік үшін талас өршиді. Жан-жақтан мұсылман елдерімен соғыс толастамайды. 1353 жылы соңғы елхан Туга Темір өлген соң Ильхандар мемлекеті мүлдем құлап,Иран жерінде тәуелсіз мемлекеттер құрыла бастады. Олардың арасында [[Жалайыр сұлтандығы]] біршама әйгілі болды.

== Мемлекет тарихы ==
Ильхан мемлекеті [[Сирия]]ны басып алу үшін крестшілердің көмегіне сүйене отырып, [[Мысыр]]дағы мәмлүктер сұлтандығымен, Алтын Ордамен, Шағатай ұлысымен үздіксіз соғыс жүргізді. Мысыр мен Алтын Ордаға қарсы күресте олар [[Рим]] папасымен, [[Генуя]]мен, [[Франция]] және [[Англия]] корольдерімен одақтасқанымен, соғыс сәтсіз болады.
[[Сурет:Il-Khanate in the Catalan Atlas (1375).jpg|нобай|Ельхан мемлекеті. Каталондық Атлас (1375).]]
Хулагу мемлекетін түркі-моңғол ақсүйектері басқарғанымен, мемлекеттік аппарат парсы шенеуніктерінен құралды. Үздіксіз соғыстар әрі алым-салық мөлшерінің шектен тыс көптігі халықты күйзеліске ұшыратып, алғашқы билеушілер тұсында жер-жерде жиі-жиі көтерілістер болып тұрды. Осындай тұрақсыздықтың салдарынан [[Газан хан]] ішкі саясатты өзгертуге мәжбүр болды. Ол ильхандардың арасынан бірінші болып ислам дінін қабылдайды. Осыдан кейін мемлекет билігі парсы ақсүйектерінің қолына көше бастады.

Уәзір әрі ғалым [[Рашид әд-Дин]]нің басшылығымен реформа жүргізіліп, алым-салық мөлшері нақты белгіленді. Пайдаланылмай жатқан жерлер жер иленушілерге бөлініп берілді, олар бұл жерлерді өңдеп, игеруге міндетті болды. Жер суландыру жұмысы кең көлемде жүргізіліп, мемлекет үшін бірыңғай өлшем таразы жүйесі енгізілді. Газан хан шаруалардың жерге бекітілуін заң жүзінде күшейтіп, қашқын шаруаларды іздеу мерзімін 30 жылға ұзартады. Нәтижесінде Ильхан мемлекетінің, ең алдымен Иранның экономикасы тез өркендей бастайды.
[[Сурет:Ilkhante ship sailing the Indian Ocean towards India, in the Catalan Atlas (1375).jpg|нобай|Ельхан кемесі Үндістан жағалауына қарай жүзіп бара жатқан бейнесі. Каталон Атласы (1375).]]
Бірақ кейін мұрагерлердің тақ таласы күшейіп, орталық үкімет әлсіреп кетеді. [[Ильхан Әбу Саид]] (1316 — 35) қайтыс болғаннан кейін, елге толық билік жүргізген бірде-бір билеуші болған жоқ. Әр аймақтардағы парсы ақсүйектері өздерінің жеке хандарын таққа отырғызып, бір-бірімен өзара соғысуға көшті. Осыған байланысты Ильхан мемлекеті бірнеше тәуелсіз ұсақ мемлекеттерге бөлініп кетті. Олардың кейбіреулері ([[Жалайыр сұлтандығы]] (1336 — 1411), [[Мозаффер мемлекеті]] (1340/50 — 93, т.б.) біршама күшті елдерге айналды.

Күрд мемлекеті іс жүзінде Ильхан мемлекетінен тәуелсіз саясат жүргізді. Орталыққа бағынған аймақтардың өзінде де жиі-жиі жергілікті тайпалар көтеріліс жасап тұрды. Ильхан мемлекетінің соңғы ханы 1353 ж желтоқсан айында көтеріліске шыққан сербезарлар ордаға басып кірген кезде қазаға ұшырайды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том</ref>

== Ельхан Мемлекетінің Билеушілері ==
[[Құлағу хан]] (1256-1265)

[[Абаға-хан]] (1265-1282)

[[Сұлтан Ахмед Текудер|Сұлтан Ахмед Текудер-хан]] (1282-1284)

[[Арғұн-хан]] (1284-1291)

[[Иринджин Дорджи Гайхату-хан]] (1291-1295 наурызға дейін)

[[Байду-хан]] (сәуір-қазан 1295)

[[Султан Махмуд Газан|Султан Махмуд Газан-хан]] (қараша 1295 -1304)

[[Гийас ад-Дунийа ва-д-Дин Султан Мухаммед Худабандэ Олджейту-хан]]  (1304-1316)

[[Изз ад-Дунийа ва-д-Дин Султан Абу Саид Мухаммед Бахадур-хан]] (1316-1335)

== Мемлекеттен кейінгі мұра ==
Ельхан мемлекетінің пайда болуы [[Батыс Азия|Батыс Азияға]] маңызды тарихи әсер етті . Біртұтас Моңғол империясының құрылуы бүкіл Азиядағы сауда мен сауданы едәуір жеңілдетті. Ельхан сонымен қатар [[Сефевид әулеті|сефевидтер әулетінің]] кейінгі мемлекетіне және сайып келгенде қазіргі [[Иран]] мемлекетіне әсер етті. Құлағудың Иранды жаулап алуы шығыстан [[Қытай|Қытайдың]] ықпалына да жол ашты. Бұл оның ізбасарларының қамқорлығымен бірге Иранның сәулет өнеріндегі ерекше артықшылығын дамытты. Ильхандардың тұсында Иран тарихшылары араб тіліндегі жазудан өздерінің туған парсы тіліне көшті.
[[Сурет:Abaqa Khan 2.jpg|нобай|Абаға ханның алтын динары араб тіліндегі ислам аңыздарымен және моңғол тіліндегі империялық аңыздарымен жазулары.]]



== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{commons|Category:Ilkhanate}}

{{Шыңғыс хан империясы}}

[[Санат:Иран тарихы]]
[[Санат:Моңғол мемлекеттері]]
[[Санат:1256 жылы пайда болғандар]]
[[Санат:1335 жылы ғайып болғандар]]
[[Санат:Хулагу мемлекеті]]

Бұл бетте қолданылған үлгілер:

Үлгі:Citation/core (өңдеу)
Үлгі:Citation/identifier (өңдеу)
Үлгі:Citation/make link (өңдеу)
Үлгі:Cite journal (өңдеу)
Үлгі:Commons (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Hide in print (өңдеу)
Үлгі:Lang (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Lang-az (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Lang-fa (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Lang-mn (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:LangWithName (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Navbox subgroup (өңдеу)
Үлгі:Only in print (өңдеу)
Үлгі:Plainlist (өңдеу)
Үлгі:Rtl-lang (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Rtl-langWithName (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Sec link/normal link (өңдеу)
Үлгі:Sec link/text (өңдеу)
Үлгі:Sec link auto (өңдеу)
Үлгі:Side box (өңдеу)
Үлгі:Sister (өңдеу)
Үлгі:Дереккөздер (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Навигациялық кесте (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Санға сілтеме (өңдеу)
Үлгі:Тарихи мемлекеттер (кодын көру) (жартылай қорғалған)
Үлгі:Шыңғыс хан империясы (өңдеу)
Module:Arguments (кодын көру) (қорғалған)
Module:Navbox (кодын көру) (қорғалған)

Елхан мемлекеті бетіне қайту.

«https://kk.wikipedia.org/wiki/Елхан_мемлекеті» бетінен алынған