Доместикация бетінің кодын көру

Бұл бетті өңдеуге рұқсатыңыз жоқ. Келесі себеппен:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 13:48, 2024 ж. шілденің 2
Expiry of block: 13:48, 2025 ж. шілденің 2

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Бұл беттің кодын көріп, көшіре аласыз.

[[Сурет:Backing_sheep_at_sheepdog_competition.jpg|thumb|right|200px|Ең алғашқы қолға үйретілген жауарлар - ит пен қой.]]
[[Сурет:AyrshireCattle1.JPG|thumb|right|200px|Сиыр.]]
[[Сурет:Fluffy_white_bunny_rabbit.jpg|thumb|right|200px|Қоян]]
'''Доместикация''' ({{lang-la|domestіcus}} – үйге үйренген, қолға үйрету) – [[жануарлар]]ды қолға үйретіп, олардың [[шаруашылық]] маңызы бар белгілері бойынша жаңа тұқымын алу; жабайы [[өсімдіктер]]ді қолдан өсіру.

Адамның ең алғашқы қолына үйреткен жануары қасқыр болған. Ғалымдардың зерттеулерінің нәтижесі бойынша тас дәуірінде (10-15 ғасыр бұрын) Оңтүстік Азияда қасқырлар доместикацияланғаны белгілі болды. Сонымен қатар қазіргі қойлар сол кездегі оңтүстік Еуропа мен алдыңғы Азияда тауда жүрген муфлоннан шыққан. Ал қазіргі сиырлардың арғы атасы болып қазір жойылған тур жануары болып табылады. Жабайы турлар соңғы кезге дейін Еуропа, Сротүстік Африка, Кіші Азия мен Кавказда болатын. Турдың соңғы дарасы 1627 жылы Польша ормандарынада жойылған.

== Доместикация хронологиясы ==
{| class="wikitable"
! style | Түр!! Кезең !! Аймақ
|-
|valign="top"| [[Ит]] (''Canis lupus familiaris'')
| б.з.б. 33000 жылға дейін<ref name=altai-dog-dna>Druzhkova AS, Thalmann O, Trifonov VA, Leonard JA, Vorobieva NV, et al. (2013) Ancient DNA Analysis Affirms the Canid from Altai as a Primitive Dog. PLoS ONE 8(3): e57754. doi:10.1371/journal.pone.0057754</ref><ref name="DienekesAnthropology">[http://dienekes.blogspot.com/2008/10/dog-domestication-in-aurignacian-c.html Dienekes' Anthropology Blog : Dog domestication in the Aurignacian (c. 32kyBP])</ref><ref name="Worldfirst">[http://www.msnbc.msn.com/id/27240370/ MSNBC : World’s first dog lived 31,700 years ago, ate big]</ref><ref name="Scott">{{Harvnb|Scott|Fuller|1974|p=[http://books.google.com/books?id=2D3IS1tDFcsC&pg=PA54 54]}}</ref>
|align="center"|[[Еуразия]]
|-
|valign="top"| [[Қой]] (''Ovis orientalis aries'')
| б.з.б. 11000 - 9000 жылдар аралығында<ref>{{cite book | author=Krebs, Robert E. & Carolyn A. | title=Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions & Discoveries of the Ancient World | location=Westport, CT | publisher=Greenwood Press | year=2003 | isbn=0-313-31342-3}}</ref><ref name="storey">{{cite book |title=Storey's Guide to Raising Sheep |last=Simmons |first=Paula |coauthors=Carol Ekarius |year=2001 |publisher=Storey Publishing LLC |location=North Adams, MA |isbn=978-1-58017-262-2 }}</ref>
|align="center"|[[Оңтүстік-Батыс Азия]]
|-
|valign="top"| [[Шошқа]] (''Sus scrofa domestica'')
| б.з.б. 9000 жж.<ref>{{cite journal |author=Giuffra E, Kijas JM, Amarger V, Carlborg O, Jeon JT, Andersson L |title=The origin of the domestic pig: independent domestication and subsequent introgression |journal=Genetics |volume=154 |issue=4 |pages=1785–91 |year=2000 |month=сәуір |pmid=10747069 |pmc=1461048 |url=http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=10747069}}</ref><ref>{{cite journal |author=G. Larson, K. Dobney, U. Albarella, M. Fang, E. Matisso-Smith, J. Robins, S. Lowden, H. Finlayson, T. Brand, E. Willerslev, P. Rowley-Conwy, L. Andersson, A. Cooper |title=Worldwide Phylogeography of Wild Boar Reveals Multiple Centers of Pig Domestication |journal=Science |volume=307 |issue=5715 |year=2005 |month=March |url=http://www.sciencemag.org/content/307/5715/1618.full.pdf | doi = 10.1126/science.1106927  | pmid=15761152 |pages=1618–21| issn=0036-8075}}</ref>
|align="center"|[[Таяу Шығыс]], [[Қытай]], [[Германия]]
|-
|valign="top"| [[Ешкі]] (''Capra aegagrus hircus'')
| б.з.б. 8000 жж.<ref>Melinda A. Zeder, [http://web.utk.edu/~persian/goat.htm Goat busters track domestication] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120204221312/http://web.utk.edu/~persian/goat.htm |date=2012-02-04 }} (Physiologic changes and evolution of goats into a domesticated animal), сәуір 2000, {{en icon}} (summarizing research done in [[Ganj Dareh]]).</ref>
|align="center"|[[Иран]]
|-
|valign="top"| [[Сиыр]] (''Bos primigenius taurus'')
| б.з.б. 8000 жж.<ref>[http://www.comp-archaeology.org/WendorfSAA98.html Late Neolithic megalithic structures at Nabta Playa (Sahara), southwestern Egypt.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101009235228/http://www.comp-archaeology.org/WendorfSAA98.html |date=2010-10-09 }}</ref><ref>Source : Laboratoire de Préhistoire et
Protohistoire de l’Ouest de la France [http://palissy.humana.univ-nantes.fr/LABOS/UMR/serveur/recherche/pruvost.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090626225631/http://palissy.humana.univ-nantes.fr/LABOS/UMR/serveur/recherche/pruvost.html |date=2009-06-26 }}, {{fr icon}}.</ref>
|align="center"|[[Үндістан]], [[Таяу Шығыс]], [[Солтүстік Африка]]
|-
|valign="top"| [[Мысық]] (''Felis catus'')
| б.з.б. 7500 жж.<ref name="9500 years">{{cite web|title=Oldest Known Pet Cat? 9500-Year-Old Burial Found on Cyprus|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2004/04/0408_040408_oldestpetcat.html|accessdate=2007-03-06|date=2004-04-08|work=National Geographic News|archiveurl=http://www.webcitation.org/6G0QbfiDw|archivedate=2013-04-20}}</ref><ref name="Muir">{{cite news |first=Hazel  |last=Muir
 |title=Ancient remains could be oldest pet cat |url=http://www.newscientist.com/article/dn4867.html |work=[[New Scientist]] |date=2004-04-08  |accessdate=2007-11-23 }}</ref><ref name="Walton">{{cite news |first=Marsha|last=Walton |title=Ancient burial looks like human and pet cat |url=http://edition.cnn.com/2004/TECH/science/04/08/cats.cyprus/index.html |work=[[CNN]]|date= сәуір 9, 2004|accessdate=2007-11-23 }}</ref><ref>''[http://news.nationalgeographic.com/news/2004/04/0408_040408_oldestpetcat.html]'', domestication of the cat on Cyprus, National Geographic.</ref>
|align="center"|[[Кипр (арал)|Кипр]] және [[Таяу Шығыс]]
|-
|valign="top"| [[Тауық]] (''Gallus gallus domesticus'')
| б.з.б. 6000 жж.<ref>{{cite journal |doi=10.1079/WPS19890012 |author=West B, Zhou B-X. |title=Did chickens go north? New evidence for domestication |journal=World's Poultry Science Journal |volume=45 |pages=205–218 |year=1989 |format=PDF |url=http://www.adelaide.edu.au/ANZCCART/publications/dom_chicken.pdf |issue=3|archiveurl=http://web.archive.org/web/20040729044604/http://www.adelaide.edu.au/ANZCCART/publications/dom_chicken.pdf|archivedate=2004-07-29|deadlink=404}}</ref>
|align="center"|[[Үндістан]] және [[Оңтүстік-Шығыс Азия]]
|-
|valign="top"|[[Есек]] (''Equus africanus asinus'')
| б.з.б. 5000 жж.<ref>{{cite journal |author=Beja-Pereira A, England PR, Ferrand N, ''et al.'' |title=African origins of the domestic donkey |journal=Science |volume=304 |issue=5678 |pages=1781 |year=2004 |month=маусым |pmid=15205528 |doi=10.1126/science.1096008 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=15205528 |laysummary=[http://www.newscientist.com/article.ns?id=dn6032 ''New Scientist'' Donkey domestication began in Africa ]}}</ref><ref>Roger Blench, {{PDFlink|''[http://www.animaltraction.net/donkeys/donkeys-blench-history.pdf The history and spread of donkeys in Africa]''|235&nbsp;[[Kibibyte|KiB]]<!-- application/pdf, 241537 bytes -->}} {{en icon}}.</ref>
|align="center"|[[Мысыр]]
|-
|valign="top"|[[Үйрек]] (''Anas platyrhynchos domesticus'')
| б.з.б. 4000 жж.
|align="center"|[[Қытай]]
|-
|valign="top"|[[Жылқы]] (''Equus ferus caballus'')
| б.з.б. 4000 жж.<ref>[http://www.imh.org/imh/kyhpl1b.html The Domestication of the Horse]; см также [[Одомашнивание лошади]]</ref>
|align="center"| Еуропа
|-
|valign="top"|[[Бір өркешті түйе]] (''Camelus dromedarius'')
|б.з.б. 4000 жж.
|align="center"|[[Арабия]]
|-
|valign="top"|[[Лама]] (''Lama glama'')
| б.з.б. 3500 жж.
|align="center"|[[Перу]]
|-
|valign="top"|[[Жібеккөбелек]] (''Bombyx mori'')
| б.з.б. 3000 жж.
|align="center"|[[Қытай]]
|-
|valign="top"|[[Солтүстік бұғысы]] (''Rangifer tarandus'')
| б.з.б. 3000 жж.<ref>[http://explorenorth.com/library/weekly/aa080798.htm  Domestication of Reindeer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090316042918/http://explorenorth.com/library/weekly/aa080798.htm |date=2009-03-16 }} {{недоступная ссылка|число=23|месяц=05|год=2013|url=http://explorenorth.com/library/weekly/aa080798.htm|id=20130417}}</ref>
|align="center"|[[Ресей]]
|-
|valign="top"|[[Көк кептер]] (''Columba livia'')
|3000 до н. э.
|align="center"|[[Жерорта теңізі]] аймағы
|-
|valign="top"|[[Қаз]] (''Anser anser domesticus'')
| б.з.б. 3000 жж.<ref>[http://www.fao.org/docrep/V6200T/v6200T0n.htm Geese: the underestimated species<!-- Bot generated title -->]</ref>
|align="center"|[[Мысыр]]
|-
|valign="top"|[[Айыр өркешті түйе]] (''Camelus bactrianus'')
| б.з.б. 2500 жж.
|align="center"|[[Орталық Азия]]
|-
|valign="top"|[[Қодас]] (''Bos grunniens'')
| б.з.б. 2500 жж.
|align="center"|[[Тибет]]
|-
|valign="top"|[[Бантенг]] (''Bos javanicus'')
| б.з.б. 4000 жж.
|align="center"|[[Оңтүстік-Шығыс Азия]]
|-
|valign="top"|[[Гаур]] (''Bos gaurus frontalis'')
|белгісіз
|align="center"|[[Оңтүстік-Шығыс Азия]]
|-
|valign="top"|[[Альпака]] (''Vicugna pacos'')
| б.з.б. 1500 жж.
|align="center"|[[Перу]]
|-
|valign="top"|[[Күркетауық]] (''Meleagris gallopavo'')
|500 до н. э.
|align="center"|[[Мексика]]
|-
|valign="top"|[[Алтын балық]] (''Carassius auratus auratus'')
| б.з.б. 200 жж.
|align="center"|[[Қытай]]
|-
|valign="top"|[[Інқоян]] (''Oryctolagus cuniculus'')
| VI ғ.
|align="center"|[[Еуропа]]
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{commons|Category:Domesticated animals}}

[[Санат:Мал шаруашылығы]]

Бұл бетте қолданылған үлгілер:

Үлгі:Citation/core (өңдеу)
Үлгі:Citation/identifier (өңдеу)
Үлгі:Citation/make link (өңдеу)
Үлгі:Cite book (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Cite journal (өңдеу)
Үлгі:Cite news (өңдеу)
Үлгі:Cite web (өңдеу)
Үлгі:Commons (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:En icon (өңдеу)
Үлгі:Fr icon (өңдеу)
Үлгі:Harvnb (өңдеу)
Үлгі:Hide in print (өңдеу)
Үлгі:HumanizeDate (өңдеу)
Үлгі:Lang (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Lang-la (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:LangWithName (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Languageicon (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Only in print (өңдеу)
Үлгі:PDFlink (өңдеу)
Үлгі:Sec link/normal link (өңдеу)
Үлгі:Sec link/text (өңдеу)
Үлгі:Sec link auto (өңдеу)
Үлгі:Side box (өңдеу)
Үлгі:Sister (өңдеу)
Үлгі:Str left (өңдеу)
Үлгі:Str ≠ len (өңдеу)
Үлгі:TranslateDate (өңдеу)
Үлгі:TranslateDate/kk (өңдеу)
Үлгі:Webarchive (өңдеу)
Үлгі:Дереккөздер (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Кітап (өңдеу)
Үлгі:Недоступная ссылка (өңдеу)

Доместикация бетіне қайту.

«https://kk.wikipedia.org/wiki/Доместикация» бетінен алынған