იხილეთ წყარო გვერდისთვის უწესრიგობა სოხუმში (1989)

← უწესრიგობა სოხუმში (1989)

თქვენ არ გაქვთ ამ მოქმედების - „ამ გვერდის რედაქტირება“ განხორციელების ნებართვა შემდეგი მიზეზის გამო:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 ივლისი 2024
Expiry of block: 08:48, 2 ივლისი 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

გთხოვთ, შეიყვანოთ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი დეტალი თქვენს მიერ დასმულ ნებისმიერ შეკითხვაში. თუ თვლით, რომ შეცდომით დაიბლოკეთ, ამის შესახებ დამატებითი ინფორმაცია და ინსტუქცია შეგიძლიათ იხილოთ ღია პროქსი-სერვერების გამოყენების დაუშვებლობის გლობალური წესების გვერდზე.

წინააღმდეგ შემთხვევაში, ბლოკირების გასაჩივრებისათვის, გთხოვთ მიმართოთ მეტაზე. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ ამ გვერდის საწყისი ფაილი და მისი ასლი შექმნათ.

'''სოხუმის უწესრიგობა''' — 1989 წლის ივლისში მომხდარი ბუნტი [[სოხუმი|სოხუმში]], [[აფხაზეთის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|აფხაზეთის ასსრ]]-ში, რომელიც გამოწვეულ იქნა მზარდი დაძაბულობით [[აფხაზები|აფხაზურ]] და [[ქართველები|ქართულ]] მოსახლეობას შორის. იგი გაგრძელდა რამდენიმე დღეს და გადაიზარდა ქუჩის დაპირისპირებებში და [[სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა|სამოქალაქო არეულობაში]] სოხუმსა და [[აფხაზეთი|აფხაზეთის]] მთელს ტერიტორიაზე. დაიღუპა 22 და დაიჭრა 500-ზე მეტი ადამიანი.

==ისტორია==
===პრეისტორია===
აღნიშნულ მოვლენებს წინ უსწრებდა [[1989]] წლის 18 მარტს გამოქვეყნებული „[[ლიხნის წერილი|ლიხნის მიმართვა]]“, რომელშიც იყო მოწოდება აღდგენილიყო აფხაზეთის სსრ-ის სტატუსი, რგორიც გააჩნდა მას 1921 წელს. აღსანიშნავია, რომ წერილი მომზადებული იყო და მას ხელს აწერდნენ აფხაზეთის ასსრ-ის უმაღლესი თანამდებობის პირები, როგორებიც იყვნენ: ბ. ადლეიბა – საქართველოს კომპარტიის აფხაზეთის საოლქო კომიტეტის პირველი მდივანი, სსრკ-ს უმაღლესი საბჭოს დეპუტატი, აფხაზკომის ბიუროს წევრი; ვ. კობახია – აფხაზეთის ასსრ-ის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე, საქართველოს სსრ-ს უმაღლესი საბჭოს დეპუტატი, აფხაზკომის ბიუროს წევრი; კ. ოზგანი – აფხაზეთის ასსრ-ის უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარე, აფხაზეთის ასსრ-ს უმაღლესი საბჭოს დეპუტატი, გუდაუთის რაიკომის პარტიის პირველი მდივანი; ვ. ცუგბა – აფხაზეთის ასსრ-ის მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარის პირველი მოადგილე, საქართველოს სსრ-ს უმაღლესი საბჭოს დეპუტატი, აფხაზკომის ბიუროს წევრი და სხვა 40-მდე თანამდებობის პირი.

აღნიშნული მოვლენა ყურადღების გარეშე არ დატოვა, ჯერ კიდევ 1988 წლის ნოემბერში ჩამოყალიბებულმა ქართული ეროვნული მოძრაობის სხვადასხვა ორგანიზაციებმა. აფხაზეთის ტერიტორიაზე ეწყობოდა არასანქცირებული მიტინგები. 
1989 წლის 25 მარტს, ლიხის მიმართვის საპირწონედ ქართულმა პატრიოტულმა ძალებმა სოხუმში მოაწყვეს მრავალათასიანი მიტინგი, რითაც უჩვენეს აფხაზ სეპარატისტებს ერთობის ძალა. ეს მიტინგი, ქართველ პატრიოტთა მიერ, უშუალოდ [[მერაბ კოსტავა]]ს ინიციატივით დაიგეგმა. მასში აქტიურად მონაწილეობდნენ: [[ზურაბ ჭავჭავაძე]], [[თამარ ჩხეიძე]], [[ჯუმბერ კოპალიანი]], [[ვოვა ვეკუა]], [[სოსო ადამია]] და ა.შ<ref>[http://meca.gov.ge/itst/_FILES/banners/saiubileo,%202009%20noemberi.pdf აფხაზეთში ეროვნული მოძრაობის სათავეებთან]</ref>. 

1 აპრილს დაბა ლესელიძეში ჩატარდა ანტიიმპერიალისტური მიტინგი, რომლის მონაწილეთა ერთი ჯგუფი დარბეულ იქნა აფხაზთა ეგზალტირებული მასის მიერ ბზიფსა და ახალ ათონთან; იყვნენ დაჭრილებიც. ამ ვერაგული აქციის საპასუხოდ, 2 აპრილს სოხუმში გაიმართა ქართული მოსახლეობის მიტინგები და მანიფესტაციები, რამაც შექმნა სიტუაციის უკიდურესად ესკალაციისა და გარკვეულწილად მისი უმართაობის საფრთხე. ამ ვითარებაში საქართველოს ეროვნულმა მოძრაობამ მიზანშეწონილად მიიჩნია საპროტესტო აქციების აფხაზეთიდან დედაქალაქში გადატანა. ასე დაიწყო თბილისის 1989 წლის 4-9 აპრილის აქცია, რომელიც შემდეგ [[9 აპრილის ტრაგედია|9 აპრილის ტრაგედიით]] დასრულდა<ref>[http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/292145?fbclid=IwAR0rEJtSpm6pHE5PWlz5JikB-Am3XCoY2IVLy2uv-jpcizKe2rQ8wG8ge3Y ნარკვევები საქართველოს ისტორიიდან : აფხაზეთი : უძველესი დროიდან დღემდე, თბ., 2007, გვ. 372, 978-9941-0-0410-0]</ref>.

===კონფლიქტი სოხუმში===
სრულიად ბუნებრივია, რომ ლიხნის მიმართვა გაცილებით მტკივნეულად სწორედ უნივერსიტეტში აღიქვეს. მით უმეტეს, რომ ხელმომწერთა შორის ფიგურირებდა უნივერსიტეტის რექტორი ა. გვარამია, რომლის შიდასაუნივერსიტეტო პოლიტიკა ქართული სექტორის დისკრიმინაციული შეზღუდვის თვალსაზრისით ისედაც იწვევდა უკმაყოფილებას. ყოველივე ამას მოჰყვა უნივერსიტეტიდან ქართული სექტორის გამოყოფა და მის ბაზაზე თბილისის უნივერსიტეტის სოხუმის ფილიალის ჩამოყალიბება, საქართველოს მინისტრთა საბჭოს 1989 წლის 14 მაისის განკარგულების საფუძველზე. 

[[1989]] წლის 15 ივლისს, სოხუმის პირველი საშუალო სკოლის შენობასთან, სადაც თსუ სოხუმის ფილიალი იყო განთავსებული, შეგროვდნენ აფხაზი ეროვნების წარმომადგენლები. ფაქტობრივად, მათ შენობა ალყაში მოაქციეს და შიგ არავის უშვებდნენ. პროვოკაციის თავიდან ასაცილებლად ქართველები გადავიდნენ რუსთაველის სახელობის პარკში, თან გადაწყვიტეს მიემართათ აფხაზეთის ხელმძღვანელობისთვის, რათა მიეღოთ სათანადო ზომები. საოლქო კომიტეტში წარმომადგენლების გაგზავნამ შედეგი არ გამოიღო — პასუხი აგვიანებდა. რუსთაველის პარკში საღამოსთვის შეიკრიბა 400-მდე ქართველი, ბოტანიკური ბაღის ახლოს, პუშკინის ქუჩის მხრიდან აფხაზები შეგროვდნენ. შუადღისას სწორედ რუსთაველის პარკთან მოხდა თავდასხმა ქართველებზე, რამაც ბიძგი მისცა შემდგომ მოვლენებს. 

აფხაზეთის ასსრ-ის ჯანდაცვის სამინისტროს რესპუბლიკურ საავადმყოფოში პირველი დაშავებულები 19:00 საათზე მიიყვანეს. როგორც დაშავებულებმა განაცხადეს მათ თავს ხელკეტებითა და რკინის ჯოხებით შეიარაღებული აფხაზები დაესხნენ თავს. საავადმყოფოში უკვე პირველი დაჭრილები 21:00 საათიდან მოჰყავდათ. 31 დაჭრილიდან უპირატესად ქართველები იყვნენ, სამი აღმოჩნდა აფხაზი ეროვნების, ცეცხლსასროლი იარაღით დაჭრილი ყველა ქართველი იყო. 22:00 საათისთვის ექიმებმა აღმოაჩინეს, რომ საავადმყოფოში მოჰყავდათ არაპროფილებური ავადმყოფები. გაირკვა, რომ ქალაქის მეორე საავადმყოფო ქართველ ავადმყოფებს არ ღებულობდა. 24:00 საათზე დაიწყო დაჭრილებისთვის გადაუდებელი ოპერაციების ჩატარება. ექიმების ნაწილი კვლავ აგრძელებდა დაშავებულთა მიღებას. დილის 06:00 საათისათვის საავადმყოფოს კორპუსის წინ გაჩერდა ავტომანქანა „ვაზ 2106“, იგი გუდაუთის რაიონის მიმართულებით მიდიოდა, პირებმა, რომლებიც მასში ისხდნენ, ცეცხლი დაუშინეს ეზოში მყოფ ადამიანებს და მიიმალნენ. 16 ივლისს, დილის 11-12 საათისთვის, გუდაუთის რაიონის მიმართულებით სატვირთო, მსუბუქი მანქანებითა და ავტობუსების შეიარაღებული პირების დიდი კოლონა მიემართებოდა, რომლებიც დაცინვით იხსენებდნენ წინა დღის ამბებს.<ref>„ოქროს საწმისი“, №1, 1989</ref>

პირველი ქართულ-აფხაზური შეიარაღებული კონფლიქტის დროს დაიღუპა 16 და დაიჭრა 140-მდე მოქალაქე, ძირითადად ეთნიკური ქართველი. დაღუპულთა შორის იყო აფხაზეთში ქართული ეროვნული მოძრაობის ლიდერი, „სრულიად საქართველოს ილია ჭავჭავაძის საზოგადოების“ აფხაზეთის რეგიონალური ორგანიზაციის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი [[ვლადიმერ ვეკუა]].

სოხუმში ქართულენოვანი უნივერსიტეტის გახსნას აფხაზები აღიქვამდნენ, როგორც 1970-იანი წლების „გააფხაზების“ პოლიტიკის გაუქმებას და აფხაზეთის „გაქართველების“ მცდელობას. ქართველები აცხადებდნენ, რომ როგორც აფხაზეთის ასსრ-ში მცხოვრებ ყვეაზე მსხვილ ეროვნულ ჯგუფს (45,7% 1989 წლისთვის), ჰქონდათ მშობლიურ ენაზე უმაღლესი განათლების მიღების უფლება. მანამდე აფხაზეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტში სწავლება მიმდინარეობდა ძირითადად რუსულ ენაზე.

===მოვლენების შემდგომი განვითარება===
18 ივლისს აფხაზეთის ასსრ-ის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმმა და მინისტრთა საბჭომ მიიღეს ერთობლივი დადგენილება „აფხაზეთის ასს რესპუბლიკის მთელ ტერიტორიაზე მოქალაქეთა ქცევის განსაკუთრებული რეჟიმის შესახებ“. რაც ნიშნავდა რომ მოქალაქეებს აკრძალული ჰქონდათ საღამოს 23 საათიდან დილის 6 საათამდე ქუჩაში გამოსვლა სპეციალური ნებართვის გარეშე. აკრძალული იყო აგრეთვე კრებები და მიტინგები, მოქალაქეებს მოუწოდეს რომ ჩაებარებინათ ყოველგვარი ხელთარსებული იარაღი. მიუხედავად კომენდანტის საა���ისა რესპუბლიკაში დაძაბულობა კვლავინდებურად ნარჩუნდებოდა. ახალ ათონში აყრილი რკინიგზის ლიანდაგის აღდგენის შემდეგ მატარებლის რეგულარული მოძრაობა არ აღსდგა, იმ მოტივით რომ ლოკომოტივის მემანქანეები უარს ამბობდნენ სამუშაოზე გასვლაზე. იყო შემთხვევები, როცა სოჭის ან ოჩამჩირისკენ მიმავალ მატარებლებს ტყვიასა და ქვებს უშენდნენ. რეგიონში ყველაზე სტაბილურად მუშაობდნენ სამედიცინო დაწესებულებები. დაძაბულობის პარალელურად აქტიურად ვრცელდებოდა სხვადასხვა დეზინფორმაცია ხალხის გატეცებების შესახებ<ref>გაზ. „საბჭოთა აფხაზეთი“, №135 (13001), 21 ივლისი, 1989</ref>.

21 ივლისს ავტონომიურ რესპუბლიკაში დაძაბულობა კვლავ დაძაბული რჩებოდა. არ ფუნქციონირებდა საზოგადო და სარკინიგზო ტრანსპორტი. დღეღამის განმავლობაში სოხუმის აეროპორტიდან გაყვანილ იქნა 4322 მგზავრი 46 რეისით, ზღვით კი 15 ათასი კაცი. მოქალაქეთა ქცევის განსაკუთრებული რეჟიმის პირობებში წესრიგის დარღვევისთვის დააკავეს 9 მოქალაქე, სულ ორი დღე-ღამის განმავლობაში დაკავებული იყო 49 კაცი. შინაგანი ჯარების ქვედანაყოფებისა და მილიციის ძალებით ამოღებულ იქნა არაერთი ცეცხლსასროლი იარაღი. სულ შეტაკების დღიდან დაიღუპა 17 კაცი, მათ შორის სამი ავტოსატრანსპორტო შემთხვევის შედეგად<ref>გაზ. „საბჭოთა აფხაზეთი“, №136 (13002), 22 ივლისი, 1989</ref>. 

25 ივლისისთვის აღსდგა რკინიგზა. დღეღამის მანძილზე გავიდა 20 მატარებელი. დააკავეს 90 ადამიანი, რომლებიც ეჭვმიტანილები იყვნენ 15-16 ივლისს სოხუმში მომხდარ შეტაკებაში<ref>გაზ. „საბჭოთა აფხაზეთი“, №139 (13005), 27 ივლისი, 1989</ref>. მიუხედავად ავტონომიურ რესპუბლიკაში სტაბილური ცხოვრების აღდგენის მცდელობისა, სოხუმის ქუჩებში მაინც ისმოდა აფეთქების ხმები და სროლები. დღე-ღამის განმავლობაში სამართალდამცავებმა ამოიღეს 128 ერთეული ცეცხლსასროლი იარაღი<ref>გაზ. „საბჭოთა აფხაზეთი“, №140 (13006), 28 ივლისი, 1989</ref>.

4 აგვისტოს ოჩამჩირის რაიონის სხვადასხვა სოფლის 21 კაციანმა ჯგუფმა სოფელ ილორში გამოაცხადა შიმშილობა. მოშიმშილეთა მოთხოვნა იყო დასჯილიყვნენ ყველა თანამდებობის პირები ვინც შეაიარაღა ექსტრემისტულად განწყობილი საზოგადოება. ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობა კვლავაც შენარჩუნებულია<ref>გაზ. „საბჭოთა აფხაზეთი“, №152 (13018), 15 აგვისტო, 1989</ref>.

13 სექტემბერს მდგომარეობა ავტონომიურ რესპუბლიკაში კვლავაც დაძაბული რჩება. ვითარებას ართულებდა ტყვერჩელსა და გაგრის ზონაში დაწყებული შიმშილობები და მჯდომარე აქციები. სამართალდამცავები მოსახლეობიდან ყოველდღიურად იღებდნენ ათობით ცეცხლსასროლ იარაღს.

7 ოქტომბერს მოშიმშილეებმა შეწყვიტეს მჯდომარე აქციები. ტყვარჩელში აღსდგა საზოგადოებრივი ტრანსპორტი და მეშახტეები დაუბრუნდნენ თავიანთ სამუშაოებს.

შემდგომი ძალადობა გადაიზარდა ფართომასშტაბიან დაპირისპირებაში. [[საბჭოთა არმია|საბჭოთა არმიამ]] შეძლო და სიტუაცია დაუქვემდებარა კონტროლს. 1989 წლის სოხუმის უწესრიგობა გახდა ერთ-ერთი მაპროვოცირებელი მიზეზი [[ქართულ-აფხაზური კონფლიქტი|ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის]] დაწყებისა.

==რესურსები ინტერნეტში==
*{{წიგნი|ავტორი=[[სტივენ ჯონსი|ჯონსი ს.]]|სათაური=„საქართველო: პოლიტიკური ისტორია დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ“|გამომცემლობა=სოციალური მეცნიერებების ცენტრი|ორიგინალი=Georgia: A Political History of Independence|ადგილი=თბილისი|წელი=2013 [2012]|isbn=978-9941-0-5972-8|ბმული=http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/79960|გვერდები=61-62}}
*{{წიგნი| ავტორი= პაპასქირი, ზ.| series=| სათაური=„ნარკვევები თანამედროვე აფხაზეთის ისტორიული წარსულიდან“| გამომცემლობა=თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოხუმის ფილიალი|ადგილი=თბილისი |წელი=2007| ტომი=II|origyear=| isbn=978-99940-68-79-1| edition=|გვერდები=241-247|ბმული=http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/29915|ref=პაპასქირი}}

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{ქართულ-აფხაზური კონფლიქტი}}

[[კატეგორია:აფხაზეთის კონფლიქტი]]
[[კატეგორია:საპროტესტო გამოსვლები საქართველოში]]

ამ გვერდზე გამოყენებული თარგები:

თარგი:ISBN (რედაქტირება)
თარგი:Main other (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Navbar-collapsible (რედაქტირება)
თარგი:Tnavbar (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ადგილის მითითება ბიბლიობმულებში (რედაქტირება)
თარგი:სქოლიო (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:სქოლიოს სია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქართულ-აფხაზური კონფლიქტი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:წიგნი (რედაქტირება)
მოდული:Check for unknown parameters (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
მოდული:Check isxn (რედაქტირება)

უწესრიგობა სოხუმში (1989)-ზე დაბრუნება.

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/უწესრიგობა_სოხუმში_(1989)“-დან