იხილეთ წყარო გვერდისთვის თავისუფალი ვაჭრობა

თქვენ არ გაქვთ ამ მოქმედების - „ამ გვერდის რედაქტირება“ განხორციელების ნებართვა შემდეგი მიზეზის გამო:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 ივლისი 2024
Expiry of block: 08:48, 2 ივლისი 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

გთხოვთ, შეიყვანოთ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი დეტალი თქვენს მიერ დასმულ ნებისმიერ შეკითხვაში. თუ თვლით, რომ შეცდომით დაიბლოკეთ, ამის შესახებ დამატებითი ინფორმაცია და ინსტუქცია შეგიძლიათ იხილოთ ღია პროქსი-სერვერების გამოყენების დაუშვებლობის გლობალური წესების გვერდზე.

წინააღმდეგ შემთხვევაში, ბლოკირების გასაჩივრებისათვის, გთხოვთ მიმართოთ მეტაზე. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ ამ გვერდის საწყისი ფაილი და მისი ასლი შექმნათ.

'''თავისუფალი ვაჭრობა''' — სავაჭრო პოლიტიკა, რომელიც არ ზღუდავს იმპორტსა და ექსპორტს. აზრობრივად ის იგივეა, რაც [[თავისუფალი ბაზარი|თავისუფალი ბაზრის]] იდეა საერთაშორისო ვაჭრობაში. თავისუფალ ვაჭრობას ძირითადად [[ლიბერალიზმი|ლიბერალური]] ეკონომიკის მომხრე პოლიტიკური პარტიები უჭერენ მხარს. ხოლო ეკონომიკურად მემარცხენე და ნაციონალისტური პარტიები თავისუფალი ვაჭრობის საპირისპიროდ, პროტექციონიზმს ემხრობიან.<ref>{{cite book|title=State Aid for Newspapers: Theories, Cases, Actions|last=Murschetz|first=Paul|publisher=[[Springer Science+Business Media]]|year=2013|isbn=978-3642356902|location=|pages=64|quote=Parties of the left in government in adopt protectionist policies for ideological reasons and because they wish to save worker jobs. Conversely, right-wing parties are predisposed toward free trade policies.}}</ref><ref>{{cite book|title=Globalization and the State: Volume II: Trade Agreements, Inequality, the Environment, Financial Globalization, International Law and Vulnerabilities|last=Peláez|first=Carlos|publisher=[[Palgrave MacMillan]]|year=2008|isbn=978-0230205314|location=[[United States]]|pages=68|quote=Left-wing parties tend to support more protectionist policies than right-wing parties.}}</ref><ref>{{cite book|title=Votes, Vetoes, and the Political Economy of International Trade Agreements|url=https://archive.org/details/votesvetoespolit0000mans|last=Mansfield|first=Edward|publisher=[[Princeton University Press]]|year=2012|isbn=978-0691135304|location=|pages=[https://archive.org/details/votesvetoespolit0000mans/page/128 128]|quote=Left-wing governments are considered more likely than others to intervene in the economy and to enact protectionist trade policies.}}</ref><ref>{{cite book|title=Encyclopedia of U.S. Campaigns, Elections, and Electoral Behavior: A-M, Volume 1|url=https://archive.org/details/encyclopediaofus0001unse_n5d2|last=Warren|first=Kenneth|publisher=[[SAGE Publications]]|year=2008|isbn=9781412954891|location=|pages=680|quote=Yet, certain national interests, regional trading blocks, and left-wing anti-globalization forces still favor protectionist practices, making protectionism a continuing issue for both American political parties.}}</ref> 

დღესდღეობით ქვეყნების უმრავლესობა [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია|მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის]] მულტილატერალური სავაჭრო ხელშეკრულების წევრია. თავისუფალი ვაჭრობის თვალსაჩინო მაგალითი იყო დიდი ბრიტანეთის უნილატერალური პოზიცია შეემცირებინა რეგულაციები და [[ბაჟი]] იმპორტსა და ექსპორტზე XIX საუკუნის შუა პერიოდიდან 1920-იან წლებამდე. <ref>{{Cite web|url=https://www.parliament.uk/about/living-heritage/transformingsociety/tradeindustry/importexport/overview/freetrade/}}</ref> ალტერნატიული მიდგომა, რაც გულისხმობს თავისუფალი სავაჭრო სივრცის შექმნას სახელმწიფოთა ჯგუფს შორის, მაგალითად ევროპის ეკონომიკური ზონა და [[მერკოსური|მერკოსურის]] ღია ბაზრები, ქმნის პროტექციონალურ ბარიერს ამ სივრცესა და დანარჩენ მსოფლიოს შორის. მრავალი სახელმწიფო ისევ მიმართავს პროტექციურ პოლიტიკას ადგილობრივი დასაქმების ხელშეწყობის მიზნით, მაგალითად იმპორტზე ტარიფების დაწესებით ან ექსპორტის სუბსიდირებით. ზოგჯერ ქვეყანამ შესაძლოა თავისუფალი ვაჭრობა შეზღუდოს, რათა შეამციროს ბუნებრივი რესურსების ექსპორტი. ვაჭრობის სხვა შემზღუდავი ფაქტორები შესაძლოა იყოს კვოტები იმპორტზე, გადასახადები და არასატარიფო ბარიერები, როგორიცაა მარეგულირებელი კანონმდებლობა.

ისტორიულად, თავისუფალი ვაჭრობისადმი ღიაობა 1815 წლიდან [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველი მსოფლიო ომის]] დაწყებამდე იზრდებოდა. ღია ვაჭრობამ ზრდა კიდევ ერთხელ 1920-იან წლებში დაიწყო, თუმცა დიდი დეპრესიის დროს კოლაფსი განიცადა (კონკრეტულად, ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში). ვაჭრობამ მნიშვნელოვნად ისევ მოიმატა 1950-იანი წლებიდან (1970-იანი წლების ნავთობის კრიზისის დროს შეფერხების მიუხედავად). ეკონომისტებისა და ეკონომიკის ისტორიკოსების მტკიცებით სავაჭრო თავისუფლების დღევანდელი დონე ისტორიაში ყველაზე მაღალია.<ref>{{Cite journal|last1=Federico|first1=Giovanni|last2=Tena-Junguito|first2=Antonio|date=2019|journal=Revista de Historia Economica - Journal of Iberian and Latin American Economic History|language=en|volume=37|issue=1|pages=9–41|doi=10.1017/S0212610918000216|issn=0212-6109|title=World Trade, 1800-1938: A New Synthesis|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://voxeu.org/article/world-trade-historical-database|title=The World Trade Historical Database|last1=Federico|first1=Giovanni|last2=Tena-Junguito|first2=Antonio|date=2018-07-28|website=VoxEU.org|access-date=2019-10-07}}</ref><ref>{{Citation|last1=Bown|first1=C. P.|title=Chapter 1 - The Empirical Landscape of Trade Policy|date=2016-01-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2214312216300151|work=Handbook of Commercial Policy|volume=1|pages=3–108|editor-last=Bagwell|editor-first=Kyle|publisher=North-Holland|access-date=2019-10-07|last2=Crowley|first2=M. A.|editor2-last=Staiger|editor2-first=Robert W.}}</ref>

ეკონომისტები თანხმდებიან, რომ პროტექციონიზმის გავლენა ეკონომიკურ ზრდასა და ეკონომიკურ კეთილდღეობაზე უარყოფითია, ხოლო თავისუფალ ვაჭრობა და სავაჭრო ბარიერების შემცირება დადებით გავლენას ახდენს ეკონომიკურ ზრდასა<ref name="See P 1994">See P.Krugman, «The Narrow and Broad Arguments for Free Trade», American Economic Review, Papers and Proceedings, 83(3), 1993 ; and P.Krugman, Peddling Prosperity: Economic Sense and Nonsense in the Age of Diminished Expectations, New York, W.W. Norton & Company, 1994.</ref><ref name="IGMFreeTrade">{{Cite web|url=http://www.igmchicago.org/surveys/free-trade|title=Free Trade|date=March 13, 2012|publisher=IGM Forum|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.igmchicago.org/surveys/import-duties|title=Import Duties|date=October 4, 2016|publisher=IGM Forum|language=en-US}}</ref><ref>[[N. Gregory Mankiw]], [https://www.nytimes.com/2015/04/26/upshot/economists-actually-agree-on-this-point-the-wisdom-of-free-trade.html Economists Actually Agree on This: The Wisdom of Free Trade], ''New York Times'' (April 24, 2015): "Economists are famous for disagreeing with one another.... But economists reach near unanimity on some topics, including international trade."</ref><ref>[[William Poole (economist)|William Poole]], [https://core.ac.uk/download/pdf/6958854.pdf Free Trade: Why Are Economists and Noneconomists So Far Apart], ''Federal Reserve Bank of St. Louis Review'', September/October 2004, 86(5), pp. 1: "most observers agree that '[t]he consensus among mainstream economists on the desirability of free trade remains almost universal.'"</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.igmchicago.org/surveys/trade-within-europe|title=Trade Within Europe {{!}} IGM Forum|website=www.igmchicago.org|language=en-US|access-date=2017-06-24}}</ref> და ეკონომიკურ სტაბილურობაზე.<ref>{{Cite journal|last1=Tenreyro|first1=Silvana|last2=Lisicky|first2=Milan|last3=Koren|first3=Miklós|last4=Caselli|first4=Francesco|title=Diversification Through Trade|journal=The Quarterly Journal of Economics|volume=135|pages=449–502|language=en|doi=10.1093/qje/qjz028|year=2019|url=http://cep.lse.ac.uk/pubs/download/dp1388.pdf |issn=0033-5533 }}</ref> თუმცა ვაჭრობის ლიბერალიზაციამ შესაძლოა გამოიწვიოს მნიშვნელოვანი და არათანაბრად გადანაწილებული დანაკარგები, ასევე იმ მომუშავეთა ეკონომიკური გადაადგილება, რომლებიც დასაქმებულნი არიან ისეთ სექტორში, რომელიც კონკურენციაშია იმპორტულ საქონელთან.<ref name="IGMFreeTrade" />

== მახასიათებლები ==
თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკამ შესაძლოა გამოიწვიოს შემდეგი ეკონომიკური მახასიათებლები:
* საქონლით ვაჭრობა გადასახადებისა (ტარიფების ჩათვლით) ან სხვა ბარიერების (მაგალითად კვოტები იმპორტზე) გარეშე;
* ვაჭრობა სერვისზე (მომსახურებაზე) გადასახადებისა და სხვა სავაჭრო ბარიერების გარეშე;
* ვაჭრობისთვის ხელისშემშლელი ისეთი პოლიტიკისა (გადასახადები, სუბსიდიები, რეგულაციები ან კანონები) არარსებობა, რომელიც კონკრეტულ კომპანიებს ან წარმოების ფაქტორებს სხვებთან მიმართებაში უპირატესობას ანიჭებს;
* თავისუფალი წვდომა ბაზრებზე;
* თავისუფალი წვდომა ბაზრის ინფორმაციაზე;
* ცალკეული კომპანიების უუნარობა დაარღვიონ ბაზრის დინამიკა;
* თავისუფალის ვაჭრობის ხელშემწყობი სავაჭრო ხელშეკრულებები. 

== ეკონომიკა ==
=== ეკონომიკური მოდელები ===
თავისუფალი ვაჭრობის სარგებლიანობის ასახსნელად ორი მარტივი გზა გადის [[დეივიდ რიკარდო|დეივიდ რიკარდოს]] [[შედარებითი უპირატესობის თეორია|შედარებითი უპირატესობის]] თეორიასა და ტარიფის ან იმპორტზე დაწესებული კვოტის ეფექტის ანალიზზე. მოთხოვნა-მიწოდების კანონისა  და გადასახადების ეკონომიკური ეფექტის გამოყენებით ეკონომიკურ ანალიზს შეუძლია გვიჩვენოს თავისუფალი ვაჭრობის თეორიული სიკეთეები და ნაკლოვანებები.<ref name = "landsburg"/><ref name="hartmann">[[Thom Hartmann]], ''Unequal Protection'', Second Edition, Chapter 20. p. 255</ref>

ეკონომისტთა უმეტესობა ფიქრობს, რომ განვითარებად ქვეყნებმაც არ უნდა დააწესონ მაღალი ტარიფები, თუმცა ინდუსტრიული პოლიტიკის მხარდამჭერი ეკონომისტი ჰა ჯუნ ჩანგი მიიჩნევს, რომ ტარიფების მაღალი დონე განვითარებად ქვეყნებში გამართლებულია, ვინაიდან განსხვავება პროდუქტიულობაში განვითარებად და განვითარებულ ქვეყნებს შორის ახლა ბევრად დიდია, ვიდრე მაშინ, როცა ტექნოლოგიური განვითარების დონე მეტნაკლებად მსგავსი იყო. ჩანგი ფიქრობს, რომ დაბალგანვითარებული ქვეყნები დღესდღეობით არიან სუსტი მოთამაშეები ბევრად უფრო კონკურენტულ სისტემაში.<ref name="autogenerated311">Pugel (2007), ''International Economics'', pp. 311–312.</ref><ref>{{citation|last1=Chang|first1=Ha-Joon|title=Kicking Away the Ladder: Good Policies and Good Institutions in Historical Perspective|url=http://siteresources.worldbank.org/INTDECINEQ/Resources/KAL-SummaryPaper.doc}}</ref> ამ მოსაზრების საწინააღმდეგო არგუმენტები ისაა, რომ განვითარებად ქვეყნებს შეუძლიათ გადმოიღონ ტექნოლოგია უცხოეთიდან, მაშინ როცა განვითარებულ ქვეყნებს თვითონ უწევთ ახალი ტექნოლოგიის შექმნაზე მუშაობა. ასევე, განვითარებად ქვეყნების ექსპორტის შესაძლებლობები ახლა ბევრად უფრო ფართოა ვიდრე XIX საუკუნეში იყო. 

თუ ტარიფის მიზანი ახალგაზრდა ინდუსტრიების სტიმულაციაა, მაშინ ტარიფის დონე უნდა იყოს საკმარისად მაღალი, რომ ადგილობრივ წარმოებულმა საქონელმა იმპორტულ საქონელთან კონკურენციის გაწევა შეძლოს. ეს თეორია, რომელიც იმპორტის ჩანაცვლების ინდუსტრიალიზაციის სახელითაა ცნობილი, არაეფექტურადაა მიჩნეული ამჟამინდელი განვითარებადი ქვეყნებისთვის.<ref name="autogenerated311"/>

==== ტარიფები ====
[[File:EffectOfTariff.svg|thumb|upright=2.10|ვარდისფერი ნაწილი აღნიშნავს ტარიფების არსებობით გამოიწვეულ დანაკარგს ]]
მარჯვნივ მოცემული გრაფიკი წარმოადგენს საქონლის იმპორტზე დაწესებული ტარიფის ეფექტის ანალიზს. საქონლის ფასი ტარიფამდე მსოფლიო ბაზარზე (და შესაბამისად შიდა ბაზარზეც) არის P<sub>world</sub>. იმპროტზე დაწესებული ტარიფი შიდა ფასს P<sub>tariff</sub>-მდე ზრდის. მაღალი ფასი იწვევს შიდა წარმოების გაზრდას Q<sub>S1</sub>-დან Q<sub>S2</sub>-მდე და შიდა მოხმარების შემცირებას Q<sub>C1</sub>-დან Q<sub>C2</sub>-მდე.<ref name="stockman">Alan C. Stockman, ''Introduction to Economics'', Second Edition, Chapter 9.</ref><ref name="Mankiw">[[N. Gregory Mankiw]], ''Macroeconomics'', Fifth Edition, Chapter 7.</ref>

ამ ყველაფერს სამი ძირითადი ეფექტი აქვს საერთო კეთილდღეობაზე. მომხმარებლების მდგომარეობა უარესდება ვინაიდან მომხმარებლის დანაზოგი (მწვანე ნაწილი გრაფიკზე) მცირდება. მწარმოებლები უკეთეს ვითარებაში არიან, რადგან მწარმოებლის დანაზოგი (ყვითელი ნაწილი) იზრდება. სახელმწიფოს შემოსავალიც (ლურჯი ნაწილი) იზრდება დამატებითი გადასახადის გამო. მაგრამ, ის დანაკარგი რასაც მომხმარებელი იღებს მეტია მწარმოებლისა და სახელმწიფოს ერთობლივ მოგებაზე. საერთო დანაკარგის სიდიდე გრაფიკზე ორი ვარდისფერი სამკუთხედითაა ნაჩვენები. ტარიფების გაუქმება გამოიწვევს საერთო მოგების ზრდას.<ref name="stockman"/><ref name="Mankiw"/>

ტარიფის თითქმის იდენტური ანალიზს სუფთად მწარმოებელი ქვეყნის პერსპექტივიდან ანალოგიური შედეგები მოაქვს. ამ ქვეყანაში, ტარიფი აუარესებს მწარმოებლის და  აუმჯობესებს მომხმარებლის მდგომარეობას, თუმცა მწარმოებლების სუფთა დანაკარგი მეტია ვიდრე მომხმარებლის მოგება (ამ შემთხვევაში გადასახადიდან შემოსავლები არ განიხილება, რადგან მოცემული სახელმწიფო არ იღებს ტარიფიდან შემოსავალს). მსგავსი ანალიზის გამოყენებით ექსპორტზე დაწესებული ტარიფები და იმპორტზე და ექსპორტზე დაწესებული კვოტები თითქმის იგივე შედეგს იძლევა.<ref name="landsburg"/>

სავაჭრო შეზღუდვების დაწესებით ზოგჯერ მომხმარებელს ადგება ზიანი და მწარომებელი იგებს, ზოგჯერ - პირიქით. თუმცა მნიშვნელოვანია ისაა, რომ საერთო დანაკარგი ყოველთვის დგება, ვინაიდან სავაჭრო შეზღუდვებით გამოწვეული დანაკარგები მეტია მათ მიერ მოტანილი სარგებელზე. თავისუფალ ვაჭრობასაც ახლავს მოგებულები და წაგებულები, მაგრამ თეორია და ემპირიული ფაქტები აჩვენებს, რომ ამ შემთხვევაში მოგების ზომა უფრო დიდია ვიდრე წაგების.<ref name="landsburg"/>

=== სავაჭრო ნაკადები გადართვა ===
გავრცელებული ეკონომიკური თეორიის თანახმად, თავისუფალი ვაჭრობის შერჩევითმა გამოყენებამ (შეთანხმება ზოგიერთ ქვეყანასთან და ტარიფის დაწესება სხვებთან) შესაძლოა ეკონომიკური არაეფექტიანობა გამოიწვიოს. კონკრეტული საქონლის წარმოება ეფექტიანი მაშინაა, როცა ამ საქონელს აწარმოებს ქვეყანა, რომელსაც ყველაზე ცოტა უჯდება მისი წარმოება, მაგრამ ეს ასე არ ხდება, როცა ქვეყანა, რომელსაც ამ საქონლის წარმოება მეტი უჯდება თავისუფალი ვაჭრობით სარგებლობს, ხოლო მცირედანახარჯიანს მაღალი ტარიფი აქვს დაწესებული. ტარიფის ასე დაწესებამ შესაძლოა გამოიწვიოს სავაჭრო ნაკადების გადართვა (trade diversion) და სუფთა ეკონომიკური დანაკარგი. სწორედ ამ მიზეზის გამო მრავალი ეკონომისტი მიიჩნევს, რომ მნიშვნელოვანია არსებობდეს მოლაპარაკებები მსოფლიოში ტარიფის შემცირებასთან დაკავშირებით, მაგალითად, როგორიც იყო დოჰას მოლაპარაკებები.<ref name="landsburg">[[Steven E. Landsburg]]. ''Price Theory and Applications'', Sixth Edition, Chapter 8.</ref>

== მოსაზრებები ==
=== ეკონომისტების აზრი ===
თავისუფალ ვაჭრობასა და მის ანალიზზე ფართო ლიტერატურაში მოიპოვება, ბევრმა ეკონომისტმა განიხილა თავისუფალი ვაჭრობის თეორიული და ემპირიული ეფექტები. მიუხედავად იმისა, რომ თავისუფალი ვაჭრობა მოგებულებსა და წაგებულებს ქმნის, ეკონომისტები თანხმდებიან რომ თავისუფალ ვაჭრობას მოაქვს სუფთა საერთო სარგებელი.<ref>{{cite journal|last1=Fuller|first1=Dan|last2=Geide-Stevenson|first2=Doris|title=Consensus Among Economists: Revisited|journal=Journal of Economic Review|volume=34|issue=4|pages=369–387|date=Fall 2003|url=http://www.indiana.edu/~econed/pdffiles/fall03/fuller.pdf|doi=10.1080/00220480309595230|s2cid=143617926|accessdate=2020-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040920081202/http://www.indiana.edu/~econed/pdffiles/fall03/fuller.pdf|archivedate=2004-09-20}}{{registration required}}</ref><ref>{{cite journal|last=Friedman|first=Milton|authorlink=Milton Friedman|title=The Case for Free Trade|journal=[[Hoover Digest]]|volume=1997|issue=4|pages=42–49|url=http://www.hoover.org/publications/digest/3550727.html|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070122032127/http://www.hoover.org/publications/digest/3550727.html|archivedate=22 January 2007|bibcode=1993SciAm.269e..42B|year=1993|doi=10.1038/scientificamerican1193-42}}</ref> 2006 წელს 86 გამოკითხული ამერიკელი ეკონომისტიდან „87.5% ფიქრობს, რომ აშშ-მ უნდა გააუქმოს დარჩენილი ტარიფები და სხვა სავაჭრო ბარიერები“ და „90.1% ეწინააღმდეგება მოსაზრებას, რომ აშშ-მ დამსაქმებლებს სხვა ქვეყნებისად აუთსორსინგი უნდა აუკრძალოს“.<ref>{{cite journal|last=Whaples|first=Robert|title=Do Economists Agree on Anything? Yes!|journal=The Economists' Voice|volume=3|issue=9|year=2006|url=|doi=10.2202/1553-3832.1156|s2cid=201123406}}</ref>

ჰარვარდის ეკონომიკის პროფესორის [[გრეგორი მენკიუ|გრეგორი მენკიუს]] თქმით „მხოლოდ რამდენიმე დებულებაზე თუ არსებობს ისეთი კონსენსუსი პროფესიონალ ეკონომისტებს შორის როგორც იმაზე, რომ ღია მსოფლიო ვაჭრობა ეკონომიკურ ზრდას აძლიერებს და ცხოვრების დონეს მაღლა სწევს“.<ref>{{cite web|last=Mankiw|first=Gregory|title=Outsourcing Redux|date=7 May 2006|url=http://gregmankiw.blogspot.com/2006/05/outsourcing-redux.html|accessdate=22 January 2007}}</ref> გამოკითხვაში, რომელშიც წამყვანი ეკონომისტები იღებდნენ მონაწილეობას არცერთი მათგანი არ შეეწინააღმდეგა აზრს, რომ „თავისუფალი ვაჭრობა წარმოების ეფექტურობას ზრდის და მომხმარებელს უკეთეს არჩევანს სთავაზობს, გრძელვადიან პერიოდში კი ეს სარგებელი ბევრად მეტია ვიდრე გავლენა დასაქმებაზე“.<ref>{{cite web|url=http://www.igmchicago.org/igm-economic-experts-panel/poll-results?SurveyID=SV_0dfr9yjnDcLh17m|title=Poll Results|publisher=IGM Forum|accessdate=1 July 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160622104941/http://www.igmchicago.org/igm-economic-experts-panel/poll-results?SurveyID=SV_0dfr9yjnDcLh17m|archive-date=22 June 2016|url-status=dead}}</ref>

=== საზოგადოებრივი აზრი ===
ადამიანების დიდი ნაწილი – განვითარებად და განვითარებულ ქვეყნებში – სხვა ქვეყნებთან ვაჭრობას მხარს უჭერს. აზრი უფრო მეტად იყოფა იმ საკითხებზე, როგორიცაა ვაჭრობის გავლენა სამუშაო ადგილების შექმნაზე, ხელფასების გაზრდასა და ფასების შემცირებაზე.<ref>{{cite web |last1=Stokes |first1=Bruce |title=Americans, Like Many in Other Advanced Economies, Not Convinced of Trade's Benefits |url=https://www.pewresearch.org/global/2018/09/26/americans-like-many-in-other-advanced-economies-not-convinced-of-trades-benefits/ |website=Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |date=26 September 2018}}</ref> განვითარებულ ეკონომიკებში 31% ფიქრობს, რომ ვაჭრობის გაძლიერება ზრდის ხელფასებს, ხოლო 27% მიიჩნევს, რომ ამცირებს. ხოლო ახალგაზრდა ეკონომიკებში 47% ფიქრობს, რომ ვაჭრობა ხელფასებს ამცირებს, 20% კი –  პირიქით. არსებობს დადებით დამოკიდებულება (0.66) კონკრეტულ ქვეყანაში მშპ-ს ზრდის საშუალო დონესა (2014-2017 წლებში) და ადამიანთა იმ პროცენტს შორის, რომელიც ფიქრობს, რომ ვაჭრობა ხელფასებს ზრდის.<ref>{{cite web |last1=Stokes |first1=Bruce |title=4. Nearly half of adults in emerging markets say trade raises wages |url=https://www.pewresearch.org/global/2018/09/26/nearly-half-of-adults-in-emerging-markets-say-trade-raises-wages/ |website=Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |date=26 September 2018}}</ref> ადამიანთა დიდი ნაწილი განვითარებულ (35%) და განვითარებად (56%) ეკონომიკებშიც მიიჩნევს, რომ ვაჭრობა ფასებს ზრდის. 29% განვითარებულ და 18% განვითარებად ეკონომიკებში ფიქრობს, რომ ვაჭრობა ფასებს ამცირებს. უფრო მეტად შესაძლებელია ის, რომ ადამიანები მაღალი განათლების დონით მიიჩნევდ���ენ, რომ ვაჭრობა ფასებს ამცირებს, ვიდრე ის, რომ შედარებით დაბალი დონის განათლების მქონდე ადამიანებიი ფიქრობდენენ ასე.<ref>{{cite web |last1=Stokes |first1=Bruce |title=5. Public views on trade and prices are at odds with economic theory |url=https://www.pewresearch.org/global/2018/09/26/public-views-on-trade-and-prices-are-at-odds-with-economic-theory/ |website=Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |date=26 September 2018}}</ref>

== ისტორია ==
=== ადრეული პერიოდი ===
[[File:David ricardo.jpg|thumb|upright=0.75|[[დეივიდ რიკარდო]]]]
თავისუფალი ვაჭრობის სისტემის ცნება, რომელიც მრავალ სუვერენულ სახელმწიფოს აერთიანებს ჩანასახოვანი ფორმით XVI საუკუნის იმპერიულ ესპანეთში ჩამოყალიბდა.<ref name="Arrighi1994">{{cite book|author=Giovanni Arrighi|authorlink=Giovanni Arrighi|title=The Long Twentieth Century: Money, Power, and the Origins of Our Times|url=https://archive.org/details/longtwentiethcen00arri|url-access=registration|year=1994|publisher=Verso|isbn=978-1-85984-015-3|page=[https://archive.org/details/longtwentiethcen00arri/page/58 58]}}</ref> ამერიკელმა იურისტმა არტურ ნუსბაუმმა აღნიშნა, რომ ესპანელი თეოლოგი ფრანცისკო დე ვიტორია იყო „პირველი, ვინც შემოიტანა კომერციის და ზღვების თავისუფლების ცნება“.<ref name="Nussbaum1947">{{cite book|author=Arthur Nussbaum|authorlink=Arthur Nussbaum|title=A concise history of the law of nations|url=https://books.google.com/books?id=TxkQAQAAMAAJ|year=1947|publisher=Macmillan Co.|page=62}}</ref> ვიტორიამ ის jus gentium-ის პრინციპს დაუქვემდებარა.<ref name="Nussbaum1947"/> თავისუფალი ვაჭრობის იდეის თანამედროვე ფორმა კი ორმა ბრიტანელმა ეკონომისტმა, [[ადამ სმითი|ადამ სმითმა]] და [[დეივიდ რიკარდო|დეივიდ რიკარდომ]], ჩამოაყალიბა. 

თავისუფალი ვაჭრობის მხარდამჭერ ეკონომისტებს სჯეროდათ, რომ კონკრეტული ცივილიზაციების ეკონომიკური აღმასვლის მიზეზი სწორედ ვაჭრობა იყო. მაგალითად, სმითი აღნიშნავდა, რომ ვაჭრობის გაძლიერება არა მარტო ხმელთაშუა ზღვის კულტურების, ეგვიპტის, საბერძნეთისა და რომის, არამედ ბენგალისა (აღმოსავლეთ ინდოეთი) და ჩინეთის აყვავების მიზეზიც იყო. ნიდერლანდების აღორძინებამ იმპერიული ესპანეთის მმართველობისაგან გათავისუფლებისა და თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკის გატარების შემდეგ<ref name=Appleby2010>{{Cite book|last=Appleby|first=Joyce|authorlink=Joyce Appleby|year=2010|title=The Relentless Revolution: A History of Capitalism|url=https://archive.org/details/relentlessrevolu00appl|url-access=registration|publisher=W. W. Norton & Company|location=New York City, New York}}</ref>  თავისუფალი ვაჭრობა/მერკანტილიზმის საკითხი ეკონომიკაში საუკუნეების განმავლობაში ყველაზე მნიშვნელოვანი გახადა. თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკა საუკუნეებია დაპირისპირებულია [[მერკანტილიზმი|მერკანტილისტურ]], პროტექციონისტულ, იზოლაციონისტურ, [[სოციალიზმი|სოციალისტურ]], პოპულისტურ და სხვა სახის პოლიტიკასთან.

ოსმალეთის XVIII საუკუნეში იმპრიას ლიბერალური სავაჭრო პოლიტიკა ჰქონდა, რომლის საწყისიც ოსმალეთის იმპერიის ე.წ. კაპიტულაციები (capitulations of the Ottoman Empire) იყო, რომლის ფარგლებშიც გაფორმდა პირველი სავაჭრო ხელშეკრულება საფრანგეთთან 1536 წელს და გაღრმავდა 1673 და 1740 წელს იმპორტზე და ექსპორტზე გადასახადების 3%-მდე შემცირებით. ოსმალების თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკას იწონებდა ბრიტანელი ეკონომისტი ჯ.რ. მაკკალოჰი თავის წიგნში კომერციის ლექსიკონი (1834), თუმცა აკრიტიკებდა ბრიტანელის პრემიერ მინისტრი [[ბენჯამინ დიზრაელი]], რომელმაც 1846 წელს „მარცვლეულის კანონზე“ დებატებისას იმპერია მოიხსენია, როგორც „მაგალითი ზიანისა, რომელიც შეუზღუდავი კონკურენციის დროს დგება“.
<ref>{{cite book|title=Economics and World History: Myths and Paradoxes|author=Paul Bairoch|publisher=[[University of Chicago Press]]|year=1995|url=https://www.scribd.com/document/193124153/Economics-and-World-History-Myths-and-Paradoxes-Paul-Bairoch|pages=31–32|author-link=Paul Bairoch|accessdate=2020-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171012060209/https://www.scribd.com/document/193124153/Economics-and-World-History-Myths-and-Paradoxes-Paul-Bairoch|archivedate=2017-10-12}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171012060209/https://www.scribd.com/document/193124153/Economics-and-World-History-Myths-and-Paradoxes-Paul-Bairoch |date=2017-10-12 }} {{Cite web |url=https://www.scribd.com/document/193124153/Economics-and-World-History-Myths-and-Paradoxes-Paul-Bairoch |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2020-11-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171012060209/https://www.scribd.com/document/193124153/Economics-and-World-History-Myths-and-Paradoxes-Paul-Bairoch |archivedate=2017-10-12 }}</ref>

[[File:Droits de douane (France, UK, US).png|thumb|ტარიფების საშუალო დონე საფრანგეთში, გაერთიანებულ სამეფოსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში]]
კოლონიალურ ამერიკაში ვაჭრობას ბრიტანული სავაჭრო სისტემა აკონტროლებდა სანავიგაციო აქტების მეშვეობით. 1760-იან წლებამდე რამდენიმე კოლონიალისტი ღიად უჭერდა მხარს თავისუფალ ვაჭრობას, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ რეგულაციების დაცვა მკაცრად არ ხდებოდა (ახალი ინგლისი კონტრაბანდით იყო ცნობილი), თუმცა იმიტომაც, რომ კოლონიურ ვაჭრებს უცხოურ საქონელთან კონკურენცია არ სურდათ. ისტორიკოსი ოლივერ დიკერსონის აზრით, თავისუფალი ვაჭრობის სურვილი არ ყოფილა ამერიკის რევოლუციის ერთ-ერთი მიზეზი - „აზრი, რომ მეთვრამეტე საუკუნის სავაჭრო პრაქტიკები არასწორი იყო, რევოლუციის ლიდერების ფოკუსში არ ყოფილა“.<ref>Dickerson, ''The Navigation Acts and the American Revolution'', p. 140.</ref>

თავისუფალი ვაჭრობა აშშ-ში ამერიკის რევოლუციული ომის შედეგი იყო. მას შემდეგ რაც ბრიტანეთის პარლამენტმა მიიღო აღმკვეთი აქტი და კოლონიის პორტების ბლოკადა დაიწყო, კონტინენტურმა კონგრესმა ამას ეკონომიკური დამოუკიდებლობის გამოცხადებით უპასუხა და გახსნა პორტები უცხოური საქონლისათვის 1776 წლის 6 აპრილს. ისტორიკოსი ჯონ ტაილერი ამბობს, რომ „ამერიკელების მოწონებისა თუ არმოწონების მიუხედავად თავისუფალი ვაჭრობა მათი რეალობა გახდა“.<ref>Tyler, ''Smugglers & Patriots'', p. 238.</ref>

1801 წლის მარტში პაპმა [[პიუს VII]] ბრძანებით motu proprio Le più colte მოხდა ვაჭრობის გარკვეულწილად ლიბერალიზაცია პაპის სახელმწიფოებში ეკონომიკური კრიზისის დასაძლევად. ამის მიუხედავად, აკრძალული იყო მარცვლეულის ექსპორტი, რათა არსებულიყო პაპის სახელმწიფოებში საკვების მიწოდების გარანტია.

[[File:British ships in Canton.jpg|thumb|ბრიტანეთმა ორი [[ოპიუმის პირველი ომი|ოპიუმის ომი]] აწარმოა, რათა ჩინეთისთვის ეიძულებინა [[ოპიუმი|ოპიუმით]] ვაჭრობის ლეგალიზაცია და გაეხსნა ჩნეთი ბრიტანელი ვაჭრებისთვის]]
თავისუფალი ვაჭრობა ბრიტანეთში მარცვლეულის კანონის გაუქმების მთავარი საფუძველი გახდა1846 წელს. ფართომასშტაბიან აგიტაციას ანტი მარცვლეულის კანონის ლიგა აფინანსებდა. [[ნანკინის ხელშეკრულება|ნანკინის ხელშეკრულების]] ფარგლებში 1843 წელს ჩინეთმა მსოფლიო ვაჭრობისთვის ხუთი პორტი გახსნა. თავისუფალი ვაჭრობის პირველი ხელშეკრულება, კობდენ-შევალიეს შეთანხმება, 1860 წელს გაფორმდა ბრიტანეთსა და საფრანგეთს შორის, ამას მოჰყვა შემდგომი შეთანხმებები ევროპის სხვა სახელმწიფოებს შორის.<ref>{{cite book|last1=International Monetary Fund Research Dept.|title=World Economic Outlook, May 1997: Globalization: Opportunities and Challenges|date=1997|publisher=International Monetary Fund|isbn=9781455278886|page=113|url=https://books.google.com/books?id=JCOzhl3848MC&pg=PA113#v=onepage}}</ref>

კლასიკური ლიბერალიზმის მრავალი წარმომადგენელი, განსაკუთრებით XIX და XX საუკუნის ბრიტანეთში (მაგალითად [[ჯონ სტიუარტ მილი]]) და XX საუკუნის აშშ-ში (მაგალითად [[ჰენრი ფორდი]] და სახელმწიფო მდივანი [[კორდელ ჰალი]]), მიიჩნევდა, რომ თავისუფალი ვაჭრობა ხელს უწყობდა მშვიდობას. ვიდრო უილსონმა 1918 წელს თავისუფალი ვაჭრობის რიტორიკა ჩართო თავის სიტყვაში „თოთხმეტი პუნქტი“:

{{quote|მსოფლიო მშვიდობის პროგრამა არის, შესაბამისად, ჩვენი პროგრამა; და ეს, ერთადერთი შესაძლებელი პროგრამა, რომელსაც ვხედავთ, არის შემდგომი: [...]

3. რამდენადაც შესაძლებელია, ყველა ეკონომიკური ბარიერის გაუქმება და თანასწორი სავაჭრო პირობების დამყარება ყველა იმ ქვეყანას შორის, რომელიც მშვიდობის დამყარებასა და შენარჩუნებას ცდილობს.<ref>[[s:Fourteen Points Speech|Fourteen Points]]</ref>}}

ეკონომიკის ისტორიკოსისი დაგლას ირვინის მიხედვით, აშშ-ს სავაჭრო პოლიტიკის შესახებ გავრცელებული მითია, რომ XIX საუკუნის ადრეულ პერიოდში დაბალმა ტარიფებმა დააზიანა ამერიკელი მწარმოებლები და გვიან XIX საუკუნეში მაღალმა ტარიფებმა აშშ ძლიერი ინდუსტრიული ძალა გახადა.<ref name=":5">{{Cite news|url=https://www.economist.com/news/books-and-arts/21731616-douglas-irwin-agrees-trade-policy-important-all-manner-powers-are-wrongly|title=A historian on the myths of American trade|work=The Economist|access-date=2017-11-26|language=en}}</ref> ეკონომისტის (ჟურნალი) მიმოხილვაში ირვინის 2017 წლის წიგნის - განხეთქილება ვაჭრობაზე: აშშ-ს სავოჭრო პოლიტიკის ისტორიის - შესახებ ნათქვამია:<ref name=":5"/>

<blockquote>პოლიტიკური დინამიკა ხალხს უბიძგებდა დაენახათ არარსებული კავშირი ტარიფებსა და ეკონომიკურ ციკლს შორის. ეკონომიკური ბუმი გამოიწვევდა შემოსავლების ზრდას, რაც ტარიფებს შეამცირებდა, ხოლო სტაგნაცია გაზრდიდა წნეხს და ტარიფებს ისევ გაზრდისკენ უბიძგებდა. ამ დროისთვის ეკონომიკური ციკლი უკვე აღმავალ ფაზაში იქნებოდა, რაც ქმნიდა იმის შთაბეჭდილებას, რომ ტარიფების შემცირებამ სტაგნაცია გამოიწვია, ხოლო გაზრდამ - აღმავლობა. მისტერ ირვინი ასევე ამსხვრევს მითს, რომ აშშ პროტექციონიზმმა გახადა მნიშვნელოვანი ინდუსტრიული ძალა, ზოგიერთი ამ იდეას მაგალითად სთავაზობს დღევანდელ განვითარებად ქვეყნებს. აშშ-ს წილი მსოფლიო მეწარმეობაში 1870-1913 წლებში 23%-დან 36%-მდე გაიზარდა, ამ პერიოდის მაღალი ტარიფები მშპ-ს 0.5%-ს შეადგენდა. ზოგიერთ ინდუსტრიულ ქვეყანაში შესაძლოა ტარიფებს განვითარება რამდენიმე წლით აეჩქარებინათ, თუმცა ამერიკის ზრდა პროტექციონისტულ პერიოდში უფრო მეტად რესურსების სიჭარბით და ადამიანებისა და იდეების მიმართ ღიაობით იყო გამოწვეული.</blockquote>

პოლ ბეიროხი მიიჩნევს, რომ XVIII საუკუნიდან მოყოლებული აშშ „თანამედროვე პროტექციონიზმის სამშობლო და ციხესიმაგრეა“. თუმცა აშშ-ს ფაქტობრივად 1945 წლამდე არ დაუწყია თავისუფალი ვაჭრობა. ღია ვაჭრობას უმეტესწილად ჯეფერსონის მიმდევარი ეწინააღმდეგებოდნენ. XIX საუკუნეში სენატორმა ჰენრი კლეიმ ამერიკური სისტემის (ეკონომიკური გეგმა) მეშვეობით გააგრძელა [[ალეგზანდერ ჰამილტონი|ალექსანდრე ჰამილტონის]] იდეები [[ვიგების პარტია (აშშ)|ვიგების პარტიაში]]. [[დემოკრატიული პარტია (აშშ)|დემოკრატიულმა პარტიამ]] რამდენიმე არჩევნებში მიიღო მონაწილეობა 1830-იან, 1840-იან და 1850-იან წლებში და ერთ-ერთი მთავარი საკითხი იყო ტარიფები და ინდუქტრიის დაცვა.<ref>[[Larry Schweikart]], ''What Would the Founders Say?'' (New York: Sentinel, 2011), pp. 106–124.</ref> ვიგები მაღალ პროტექციულ ტარიფებს უჭერდნენ მხარს, რომელიც დაიცავდა პრივილეგირებულ მრეწველობებს, დემოკრატიული პარტია შედარებით ზომიერ ტარიფებს უჭერდა მხარს, რომელიც მხოლოდ სახელმწიფოს შემოსავლებისთვის იქნებოდა გამოყენებული. ეკონომისტი ჰენრი ჩარლზ ქერი ეკონომიკის ამერიკული სისტემის მთავარი მხარდამჭერი იყო. მერკანტილისტურ ამერიკულ სისტემას ეწინააღმდეგებოდნენ დემოკრატები [[ენდრუ ჯექსონი|ენდრიუ ჯექსონი]], [[მარტინ ვან ბურენი]], [[ჯონ ტაილერი]], [[ჯეიმზ ნოქს პოლკი]], [[ფრანკლინ პირსი]] და [[ჯეიმზ ბიუკენენი]].

ახალბედა [[რესპუბლიკური პარტია (აშშ)|რესპუბლიკური პარტია]], [[აბრაამ ლინკოლნი|აბრაამ ლინკოლნის]] ლიდერობით, თავისუფალ ვაჭრობას მკაცრად ეწინააღმდეგებოდა და [[აშშ-ის სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომის]] დროს დააწესა 44%-იანი ტარიფი, რაც ნაწილობრივ სარკინიგზო სუბსიდიებისა და ომის ხარჯების გადახდას, ნაწილობრივ კი პრივილიგირებული მრეწველობების დაცვას ემსახურებოდა.<ref>{{cite web|last=Lind|first=Matthew|title=Free Trade Fallacy|url=http://www.newamerica.net/index.cfm?pg=article&DocID=1080 |publisher=Prospect|accessdate=3 January 2011 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20060106154801/http://www.newamerica.net/index.cfm?pg=article&DocID=1080 |archivedate = 6 January 2006}}</ref> უილიამ მაკ-კინლიმ რესპუბლიკური პარტიის პოზიცია ასე გამოხატა:

{{quote|თავისუფალი ვაჭრობის პირობებში ვაჭარი არის ბატონი, მწარმოებელი კი - მონა. პროტექციონიზმი არის ბუნების, თვითგადარჩენის, თვითგანვითარების კანონი, ადამიანთა რასისთვის საუკეთესო ხვედრის უზრუნველყოფა.  [ნათქვამია] რომ პროტექსიონიზმი ამორალურია [...]. რატომ, თუ ის აძლიერებს და აწინაურებს 63,000,000 [აშშ-ს მოსახლეობა] ადამიანს, ამ 63,000,000 [აშშ-ს მოსახლეობა] ადამიანის გავლენით კი დანარჩენი მსოფლიოც ძლიერდება. ჩვენ ვერ გადავდგამთ ნაბიჯს პროგრესისკენ თუ არ დავეხმარეთ მთელ კაცობრიობას . ამბობენ, „იყიდე იქ, სადაც ყველაზე იაფია“…. რა თქმა უნდა ეს სამუშაო ძალაზეც ვრცელდება. ნება მომეცით შემოგთავაზოთ მაქსიმა, რომელიც ამაზე ათასჯერ უკეთესია, ეს არის პროტექციონიზმის პრინციპი: „იყიდე იქ, სადაც ყველაზე მარტივად შეგიძლია გადახდა“. ასეთი ადგილი კი არის იქ, სადაც სამუშაო ძალა ყველაზე მაღალ მოგებას იღებს.<ref>William McKinley speech, October 4, 1892 in Boston, MA William McKinley Papers (Library of Congress)</ref>}}

ომთაშორის პერიოდში აშშ-ში ეკონომიკური პროტექციონიზმი იყო გაბატონებული, სმუტ-ჰოულის ტარიფის სახით.<ref name="Eun & Resnick 2011">{{Cite book | title = International Financial Management, 6th Edition | author = Eun, Cheol S. | author2 = Resnick, Bruce G. | year = 2011 | publisher = McGraw-Hill/Irwin | location = New York | isbn = 978-0-07-803465-7}}</ref>{{rp|33}}<ref>{{Cite news|url=https://www.wsj.com/articles/steve-bannons-bad-history-1505861920|title=Steve Bannon's Bad History|last=Irwin|first=Douglas A.|date=2017-09-19|work=Wall Street Journal|access-date=2017-09-20|language=en-US|issn=0099-9660}}</ref> 1934 წლიდან დაიწყო ვაჭრობის ლიბერალიზაცია ორმხრივი სავაჭრო შეთანხმებების აქტის მეშვეობით.

=== მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი პერიოდი===
მეორე მსოფლიო ომის დასასრულიდან მოყოლებული აშშ ხშირად უჭერს მხარს შემცირებულ ტარიფებს და ბარიერებს და თავისუფალ ვაჭრობას. აშშ-ს დახმარებით ჩამოყალიბდა [[ვაჭრობისა და ტარიფების გენერალური შეთანხმება]] და მოგვიანებით [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია]], რომლის ადრეული ვერსიაც, საერთაშორისო სავაჭრო ორგანიზაცია, აშშ-მ უარყო.<ref>http://www.wto.org/english/res_e/reser_e/pera9707.pdf</ref> 1970-იანი წლებიდან აშშ-მ გააფორმა სხვადასხვა სავაჭრო შეთანხმებები, მაგალითად [[ჩრდილოამერიკული თავისუფალი ვაჭრობის ზონა|ჩრდილოამერიკული თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება]] 1990-იან წლებში, თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება დომინიკელთა რესპუბლიკასა და ცენტრალურ ამერიკასთან 2006 წელს.

ევროკაში 1951 წელს ექვსმა ქვეყანამ ქვანახშირისა და ფოლადის ევროპული გაერთიანება ჩამოაყალიბა, რომელიც 1958 წელს ევროპის ეკონომიკურ თანამეგობრობად გარდაიქმნა. თანამეგობრობის ორი მთავარი მიზანი წევრ ქვეყნებს შორის ერთიანი ბაზრისა და საბაჟო კავშირის ჩამოყალიბება იყო. გაფართოვების შემდეგ 1993 წელს ევროპული თანამეგობრობა ევროპის კავშირი გახდა. ევროკავშირს, რომელიც დღესდღეობის მსოფლიოს უდიდესი ერთიანი ბაზარია,<ref>{{cite web|title=EU position in world trade|url=http://ec.europa.eu/trade/policy/eu-position-in-world-trade/|publisher=European Commission|accessdate=24 May 2015}}</ref> მრავალ ქვეყანასთან აქვს გაფორმებული სავაჭრო ხელშეკრულებები.<ref>{{cite web|title=Agreements|url=http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/agreements/|publisher=European Commission|accessdate=17 March 2016}}</ref>

=== თანამედროვე ეპოქა ===
[[File:1 singapore city skyline dusk panorama 2011.jpg|thumb|upright=1.15|[[სინგაპური]] Global Enabling Trade ინდექსით პირველ ადგილზეა]]
ქვეყნების უმეტესობა მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის წევრია<ref>{{cite web|title=Members and Observers|url=http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm|publisher=World Trade Organisation|accessdate=3 January 2011}}</ref> ორგანიზაცია გარკვეულწილად ზღუდავს ტარიფებსა და სხვა სავაჭრო ბარიერებს, თუმცა ვერ აუქმებს. მრავალი სახელმწიფო ასევე გაერთიანებულია რეგიონალურ სავაჭრო ზონებში, რომლებიც ამცირებენ სავაჭრო ბარიერებს წევრი ქვეყნებისათვის. ევროკავშირი და აშშ აწარმოებენ მოლაპარაკებებს ტრანსატლანტიკური სავაჭრო და საინვესტიციო პარტნიორობის შესახებ. საწყის ეტაპზე აშშ-ს წამოწყებით, წყნარი ოკეანის თორმეტი ქვეყანა ამჟამად აწარმოებს მოლაპარაკებებს<ref>{{cite news|title=Everything You Need To Know About The Trans-Pacific Partnership|url=https://www.washingtonpost.com/blogs/wonkblog/wp/2013/12/11/everything-you-need-to-know-about-the-trans-pacific-partnership/|newspaper=The Washington Post|accessdate=28 December 2014}}</ref> ტრანს-პაციფიკური სავაჭრო პარტნიორობის შესახებ, რომელიც მომლაპარაკებელი ქვეყნების მიერ რეკლამირდება, როგორც თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკა.<ref>{{cite web|title=Trans-Pacific Partnership|url=http://www.ustr.gov/tpp|publisher=U.S. Trade Representative|accessdate=28 December 2014|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141227164913/http://www.ustr.gov/tpp|archivedate=27 December 2014}}</ref>  2017 წლის იანვარში პრეზიდენტმა [[დონალდ ტრამპი|დონალდ ტრამპმა]] აშშ ტრანს-პაციფიკური პარტნიორობის მოლაპარაკებებიდან გამოიყვანა.<ref>{{cite news|title=Trump Abandons Trans-Pacific Partnership, Obama's Signature Trade Deal|url=https://mobile.nytimes.com/2017/01/23/us/politics/tpp-trump-trade-nafta.html?q=trump%20tpp&qs=n&form=QBRE&pc=APPL&sp=-1&pq=trump%20tpp&sc=5-9&sk=&cvid=17FB12CF6C904CE99C7F89BDFEA1DB05|newspaper=New York Times|accessdate=2 September 2017}}</ref>

==== თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკის ხარისხი ====
თავისუფალი ვაჭრობის პრინციპი გამოიყენება როგორც საქონლის, ისე მომსახურებით ვაჭრობაში. არა ეკონომიკურმა ფაქტორებმა შესაძლოა შეაფერხოს თავისუფალი ვაჭრობა როცა, მაგალითად ქვეყანა თავისუფალი ვაჭრობის პრინციპს იზიარებს, თუმცა კრძალავს კონკრეტულ პროდუქციას (მაგალითად ალკოჰოლს) ან ქმედებას (მაგალითად პროსტიტუციას).<ref>Compare: {{cite book|last1=Ditmore|first1=Melissa Hope|title=Encyclopedia of prostitution and sex work|url=https://books.google.com/books?id=SLpZAAAAYAAJ|publisher=Greenwood Press|date=2006|page=581|isbn=9780313329685|accessdate=1 June 2018|quote=Let us by all means apply the sacred principles of free trade to trade in vice, and regulate the relations of the sexes by the higgling of the market and the liberty of private contract.}}</ref>

პროტექციონიზმის გარკვეული დონე ნორმაა მსოფლიოს მასშტაბით. მრავალი განვითარებული ქვეყანა ინარჩუნებს სასოფლო სამეურნეო ტარიფებს. 1820-დან 1980 წლამდე თორმეტ ინდუსტრიულ ქვეყანაში წარმოებაზე საშუალო ტარიფი 11-დან 32%-მდე მერყეობდა. განვითარებად ქვეყნებში საშუალო ტარიფი წარმოებულ საქონელზე დაახლოებით 34%-ია.<ref>Chang (2003), ''Kicking Away the Ladder'', p. 66</ref> ამერიკელმა ეკონომისტმა ფრედ ბერგსტენმა სავაჭრო პოლიტიკის აღსაწერად დასახა ველოსიპედის თეორია. ამ მოდელის მიხედვით სავაჭრო პოლიტიკა დინამიურად არამდგრადია, ვინაიდან იხრება ლიბერალიზაციისა ან პროტექციონიზმისაკენ. იმისათვის რომ ხელი შევუშალოთ ველოსიპედიდან ჩამოვარდნას (პროტექციონიზმის ნაკლოვანებები) საჭიროა სავაჭრო პოლიტიკითა და მულტილატერალური სავაჭრო შეთანხმებებით მუდმივად ვატრიალოთ პედალი ლიბერალიზაციისაკენ. მეტი ლიბერალიზაციის მიღწევისათვის გადაწყვეტილების მიმღებებმა უნდა არჩიონ მომხმარებლების კეთილდღეობა და ფართო ეროვნული ეკონომიკა და არა ვიწრო ინტერესები. თუმცა ბერგსტენი ასევე მიიჩნევს, რომ შესაძლებელია ვაჭრობის პროცესში წაგებულების კომპენსაცია და მათი დახმარება იპოვონ ახალი სამუშაო, ვინაიდან ეს შეამცირებს, როგორც უარყოფით დამოკიდებულებას გლობალიზაციის მიმართ, ასევე სავაჭრო გაერთიანებებისა და პოლიტიკოსების მოტივს მოითხოვონ პროტექციონიზმი ვაჭრობაში.<ref>Destler, Mac and Noland, Marcus (July 2, 2014). [https://www.researchgate.net/publication/237246444_Constant_Ends_Flexible_Means_C_Fred_Bergsten_and_the_Quest_for_Open_Trade Constant Ends, Flexible Means: C. Fred Bergsten and the Quest for Open Trade]. [[Peterson Institute for International Economics]].</ref>

[[File:20041120-1 bushchinamtg-1-515h.jpg|thumb|[[ჯორჯ უოკერ ბუში|ჯორჯ ბუში]] და [[ჰუ ძინტაო]] აზია-პაციფიკური ეკონომიკური კოოპერაციის სამიტზე სანტიაგოში, ჩილე, 2004]]
წიგნში ''კიბის გადაგდება'' განვითარების ეკონომისტი ჰა ჯუნ ჩანგი განიხილავს თავისუფალი სავაჭრო პილიტიკებისა და ეკონომიკური ზრდის ისტორიას და აღნიშნავს, რომ ახლა უკვე ინდუსტრიალიზებულ ქვეყნებს მათი ისტორიის მანძილზე მნიშვნელოვანი სავაჭრო ბარიერები ჰქონდათ. აშშ და ბრიტანეთი, რომელთაც ზოგჯერ თავისუფალი სავაჭრო პოლიტიკის სამშობლოდ განიხილავენ, ყოველთვის მიმართავდნენ სხვადასხვა ზომის პროტექციონიზმს. 
ბრიტანეთმა მარცვლეულის კანონი, რომელიც იმპორტს ზღუდავდა, 1845 წელს გააუქმა შიდა წნეხის საპასუხოდ და წარმოებაზე პროტექციონიზმი მხოლოდ XIX საუკუნის შუაში შეამცირა, როცა ბრიტანეთის ტექნოლოგიური უპირატესობა ყველაზე დიდი იყო, თუმცა 1950 წელს ტარიფები წარმოებულ პროდუქციაზე ისევ 23%-ს დაუბრუნდა. [[ამერიკის შეერთებული შტატები]] 1950-იან წლებამდე წარმოებულ საქონელზე საშუალო ტარიფს დაახლოებით 40-50%-ზე ინარჩუნებდა<ref>Chang (2003), ''Kicking Away the Ladder'', p. 17</ref> თავისუფალი ვაჭრობის ყველაზე თანმიმდევრული მიმდევარი იყო შვეიცარია, ნიდერლანდები და, შედარებით დაკლებად, ბელგია.<ref>Chang (2003), ''Kicking Away the Ladder'', p. 59</ref> ჩანგი ოთხი აზიური ვეფხვის ექსპორტზე ორიენტირებულ ინდუსტრიალიზაციის პოლიტიკებს აღწერს, როგორც „უფრო მეტად დახვეწილი და აწყობილი, ვიდრე მათი ისტორიული ეკვივალენტები.“<ref>Chang (2003), ''Kicking Away the Ladder'', p. 50</ref>

===== თავისუფალი ვაჭრობა საქონლით=====
Global Enabling Trade Report ზომავს ისეთ ფაქტორები, პოლიტიკებსა და მომსახურებებს, რომლებიც უზრუნველყოფენ საქონლით ვაჭრობას საზღვრებს გარეთ. ინდექსი აერთიანებს ოთხ ქვე-ინდექსს: ბაზარზე ხელმისაწვდომობა, სასაზღვრო ადმინისტრაცია, სატრანსპორტო და საკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურა და ბიზნეს გარემო. 2016 წლის მონაცემებით ტოპ 30 ქვეყანა და სივრცე ასე გამოიყურება:<ref>[http://reports.weforum.org/global-enabling-trade-report-2016/enabling-trade-rankings/ "Global Enabling Trade Index"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180321024142/http://reports.weforum.org/global-enabling-trade-report-2016/enabling-trade-rankings/ |date=2018-03-21 }}.</ref>
{{columns-list|colwidth=22em|
# {{flag|სინგაპური}} 6.0
# {{flag|ნიდერლანდები}} 5.7
# {{flag|ჰონგ-კონგი}} 5.7
# {{LUX}} 5.6
# {{SWE}} 5.6
# {{FIN}} 5.6
# {{AUT}} 5.5
# {{UK}} 5.5
# {{GER}} 5.5
# {{BEL}} 5.5
# {{SUI}} 5.4
# {{DEN}} 5.4
# {{FRA}} 5.4
# {{EST}} 5.3
# {{ESP}} 5.3
# {{flag|იაპონია}} 5.3
# {{NOR}} 5.3
# {{flag|ახალი ზელანდია}} 5.3
# {{flag|ისლანდია}} 5.3
# {{flag|ირლანდია}} 5.3
# {{CHI}} 5.3
# {{USA}} 5.2
# {{UAE}} 5.2
# {{CAN}} 5.2
# {{CZE}} 5.1
# {{AUS}} 5.1
# {{KOR}} 5.0
# {{POR}} 5.0
# {{flag|ლიეტუვა}} 5.0
# {{ISR}} 5.0
}}

== პოლიტიკა ==
აკადემიკოსები, პოლიტიკოსები და სხვადასხვა ინტერეს ჯგუფები განიხილავენ თავისუფალი ვაჭრობის ხარჯებს, სარგებელს და ბენეფიციარებს.

პროტექციონიზმის მხარდამჭერი არგუმენტები ეკონომიკურ (ვაჭრობა აზიანებს ეკონომიკას ან კონკრეტულ ეკონომიკურ ჯგუფებს) ან მორალურ (ვაჭრობას შესაძლოა ეკონომიკაზე დადებითი გავლენა ჰქონდეს, თუმცა ავნოს სხვა სივრცეებს) კატეგორიებში ექცევა. მთავარი არგუმენტი თავისუფალი ვაჭრობის წინააღმდეგ არის, რომ ის შეფარული კოლონიალიზმი და იმპერიალიზმია. მორალური კატეგორია ფართოა და აერთიანებს შემდეგ წუხილებს:<ref>[[Donald J. Boudreaux|Boudreaux, Don]] ''Globalization'', 2007</ref>

* ახალგაზრდა ეკონომიკების განადგურება
* გრძელვადიან პერიოდში ეკონომიკური განვითარების შეჩერება
* სახელფასო უთანასწორობის ხელშეწყობა
* ეკოლოგიური დეგრადაციის დაშვება
* ბავშვთა შრომის და ქანცგამომცლელი საწარმოების (sweatshops) წახალისება
* ხელფასის მონობა
* ღარიბ ქვეყნებში სიღარიბის გამოკვეთა
* ეროვნული თავდაცვის დაზიანება
* კულტურული ცვლილებების იძულება
[[File:Press conference EU-Mercosul on June 26, 2019 (VII).jpg|thumb| ევროკავშირისა და მერკოსურის თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებამ მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი თავისუფალი სავაჭრო სივრცე შექმნა.]]
თუმცა ღარიბმა ქვეყნებმა, რომელთაც თავისუფალი ვაჭრობის პოლიტიკა გაატარეს, მაღალი ეკონომიკური ზრდა მიიღეს, განსაკუთრების [[ჩინეთი|ჩინეთმა]] და [[ინდოეთი|ინდოეთმა]]. თავისუფალი ვაჭრობის დროს კომპანიებს მდიდარი ქვეყნებიდან ეძლევათ ღარიბ ქვეყნებში ინვერტიციის შესაძლებლობა, რაც უზრუნველყოფს ცოდნის, კაპიტალის გაზიარებას და ბაზრებზე ხელმისაწვდომობას. 

თავისუფალი ვაჭრობის წინააღმდეგ გამოთქმული არგუმენტები აკრიტიკებს ეკონომიკური თეორიების დაშვებებსა და დასკვნებს. სოციოპოლიტიკური არგუმენტები აერთიანებს იმ პოლიტიკურ და სოციალურ ეფექტებს, რასაც ეკონომიკური არგუმენტები არ მოიცავს, მაგალითად პოლიტიკური სტაბილურობა, ეროვნული უსაფრთხოება, ადამიანის უფლებები და გარემოს დაცვა. ზოგიერთი პროდუქცია განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ეროვნული უსაფრთხოებისათვის და შესაძლოა მთავრობამ ამ პროდუქტის შიდა მწარმოებლებისთვის ბიზნესიდან გასვლის უფლების მიცემა სახიფათოდ მიიჩნიოს, განსაკუთრებით მაშინ, თუ შიდა მწარმოებლების გასვლის შედეგად მთავრობას მოუწევს დაეყრდნოს მწარმოებელს ისეთ ქვეყანიდან, რომელიც შესაძლოა ერთ დღეს მტერი გახდეს. ქვეყნებს დაბალი ხელფასებით აქვთ შედარებითი უპირატესობა მიიზიდონ ბიზნესები, რამაც შესაძლოა ყველა ქვეყანაში ხელფასების ზოგადი კლება გამოიწვიოს. ზოგოერთმა ქვეყანამ შესაძლოა უზრუნველყოს საქონლის დაბალი ხარჯებით წარმოება გარემოს დაბინძურების გზით: პროდუქციის ფასი არ ითვალისწინებს გარემოსთვის მიყენებული ზარალის ხარჯებს და სხვა ფარულ დანახარჯებს, რომელთაც იხდიან მათი ადგილობრივი და საერთაშორისო მეზობლები.

შიდა მწარმოებლები თავისუფალ ვაჭრობას ხშირად იმიტომ ეწინააღმდეგებიან, რომ იმპორტულ საქონელზე შემცირებული ფასები ბაზრის მათ წილს და მოგებას ამცირებს.<ref>[[William Baumol]] and [[Alan Blinder]], [https://books.google.com/books?id=NNRU3b_tE7cC&pg=PA761#PPA722,M1 Economics: Principles and Policy], p. 722.</ref><ref name="brakman">{{Cite book| last = Brakman | first = Steven | authorlink = |author2= Harry Garretsen |author3= Charles Van Marrewijk |author4= Arjen Van Witteloostuijn  | title = Nations and Firms in the Global Economy : An Introduction to International Economics and Business | publisher = Cambridge University Press | year = 2006 | location = Cambridge | pages = | url = | doi = | isbn = 978-0-521-83298-4 }}</ref> მაგალითად, თუ აშშ იმპორტულ შაქარზე არიფებს შეამცირებს, შაქრის მწარმოებლები იღებენ დაბალ ფასებსა და მოგებას, ხოლო შაქრის მომხმარებლები უფრო ცოტას დახარჯავენ შაქარზე ზუსტად ამ დაბალი ფასის გამო. დეივიდ რიკარდოს ეკონომიკური თეორიის თანახმად, მომხმარებლები ჯამში აუცილებლად იმაზე მეტს იგებენ, ვიდრე მწარმოებლები ჯამში აგებენ.<ref>[[Richard L. Stroup]], James D. Gwartney, Russell S. Sobel, [https://books.google.com/books?id=1cklAwAVAgkC&pg=PA45#PPA46,M1 Economics: Private and Public Choice], p. 46.</ref><ref name="pugel">{{Cite book | last = Pugel | first = Thomas A. | authorlink =  | title = International economics | publisher = McGraw-Hill | year = 2003 | location = Boston | pages =  | url = https://archive.org/details/isbn_9780071198752 | doi =  | isbn = 978-0-07-119875-2 | url-access = registration }}</ref> რადგან შაქრის თითო მწარმოებელი უფრო მეტს აგებს, ვიდრე თითო მომხმარებელი იგებს, უფრო დიდი ალბათობაა იმისა, რომ შიდა მწარმოებლები მობილიზდებიან და ტარიფის შემცირებას გააპროტესტებენ.<ref name="brakman" /> ერთ მწარმოებელს, რომელსაც მოგება მნიშვნელოვნად შეუმცირდა, უფრო დიდი მოტივაცია აქვს პროტესტის, ვიდრე ერთ მომხმარებელს, რომელსაც შაქრის ფასი მხოლოდ მცირედით გაუიაფდა. შესაბამისად, მწარმოებლები ხშირად მხარს უჭერენ სუბსიდიებს და ტარიფებს იმპორტზე საკუთარ ქვეყანაში, საექსპორტო ბაზრების ტარიფებსა და სუბსიდიებს კი აპროტესტებენ.

სოციალისტები თავისუფალ ვაჭრობას ხშირად იმ მიზეზით ეწინააღმდეგებიან, რომ ამ პირობებში ხდება მომუშავეთა მაქსიმალური ექსპლუატაცია. მაგალითად, [[კარლ მარქსი|კარლ მარქსმა]] კომუნისტური პარტიის მანიფესტში (1848) დაწერა: „ბურჟუაზიამ  [...] დაამყარა ერთადერთი უსინდისო თავისუფლება ვაჭრობისა. ერთი სიტყვით, რელიგიური და პოლიტიკური ილუზიებით მიჩქმალული ექსპლოატაციის ადგილას მან დაამყარა აშკარა, უსირცხვილო, პირდაპირი, ტლანქი ექსპლუატაცია.“ მარქსი თავისუფალ ვაჭრობას მხარს უჭერდა, თუმცა მხოლოდ იმიტომ, რომ ფიქრობდა ის სოციალურ რევოლუციას დააჩქარებდა.<ref>"It is in this revolutionary sense ''alone'', gentlemen, that I vote in favor of free trade." Marx, Karl [http://www.marxists.org/archive/marx/works/1848/01/09ft.htm#marx On the Question of Free Trade] Speech to the Democratic Association of Brussels at its public meeting of January 9, 1848</ref>

მრავალი ანტი-გლობალიზაციის მომხრე ჯგუფი თავისუფალ ვაჭრობას უპირისპირდება, ვინაიდან ფიქრობს, რომ თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებები ღარიბი და მუშათა კლასის ეკონომიკურ თავისუფლებას არ ზრდის და პირიქით, ზოგჯერ მათ უფრო აღარიბებს.

კვლევა აჩვენებს, რომ სავაჭრო შეზღუდვების მხარდაჭერა ყველაზე დიდი იმ რესპოდენტებს შორისაა, რომელთაც განათლების ყველაზე დაბალი დონე აქვთ.<ref name=":0">{{Cite journal |title = Learning to Love Globalization: Education and Individual Attitudes Toward International Trade |journal = International Organization |date = 2006-04-01 |issn = 1531-5088 |pages = 469–498 |volume = 60 |issue = 2 |doi = 10.1017/S0020818306060140 |first1 = Jens |last1 = Hainmueller |first2 = Michael J. |last2 = Hiscox |citeseerx = 10.1.1.407.4650}}</ref> ჰეინმიულერმა და ჰისკოქსმა დაადგინეს, <blockquote>„რომ განათლების გავლენა იმაზე თუ რას ფიქრობს ამომრჩეველი ვაჭრობასა და გლობალიზაციაზე უფრო მეტად ეხება იმას თუ რა სმენიათ ეკონომიკურ იდეებსა და ამ ეკონომიკური ფენომენის საერთო ეფექტზე, ვიდრე ინდივიდუალურ გამოთვლებს იმაზე, თუ როგორი ეფექტი აქვს ვაჭრობას პირად შემოსავალსა და სამუშაო გარანტიებზე. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ გამოთვლები უმნიშვნელოა ვაჭრობაზე აზრის ჩამოყალიბების პროცესში, ეს უბრალოდ იმაზე მიანიშნებს, რომ მათი მნიშვნელობა აშკარა არ არის განათლებასა და ვაჭრობის მიმართ ღიაობას შორის დამყარებულ კავშირში.“<ref name=":0" /></blockquote> 2017 წლის კვლევამ აჩვენა რომ ინდივიდები, რომელთა სამუშაო რუტინული საქმისაგან შედგება და ისინი, რომელთა სამსახურიც მარტივად გადაიტანადია სხვა ქვეყანაში, უფრო მეტად მხარს პროტექციონიზმს უჭერენ.<ref>{{Cite journal|last1= Owen|first1= Erica|last2= Johnston|first2= Noel P.|date= 2017|title= Occupation and the Political Economy of Trade: Job Routineness, Offshorability, and Protectionist Sentiment|journal= International Organization|volume= 71|issue= 4|pages= 665–699|doi= 10.1017/S0020818317000339|issn= 0020-8183}}</ref>

კვლევები აჩვენებს, რომ თავისუფალი ვაჭრობისადმი დამოკიდებულება აუცილებლად პირად ინტერესებს არ ირეკლავს.<ref>{{Cite journal |title = Support for Free Trade: Self-Interest, Sociotropic Politics, and Out-Group Anxiety |journal = International Organization |date = 2009-07-01 |issn = 1531-5088 |pages = 425–457 |volume = 63 |issue = 3 |doi = 10.1017/S0020818309090158 |first1 = Edward D. |last1 = Mansfield |first2 = Diana C. |last2 = Mutz|url = https://repository.upenn.edu/asc_papers/322 }}</ref><ref>{{Cite web |url = https://web.stanford.edu/~tomz/working/RhoTomz-2015-05-02.pdf |title = Why Don't Trade Preferences Reflect Economic Self-Interest? |archive-url = https://web.archive.org/web/20160203052117/https://web.stanford.edu/~tomz/working/RhoTomz-2015-05-02.pdf |archive-date = 2016-02-03 |url-status = dead }}</ref>

=== კოლონიალიზმი ===

[[File:Colonization 1945.png|thumb|upright=1.25|კოლონიალისტი იმპერიების რუკა 1945 წელს]]
ეკონომიკური ნაციონალიზმის და მერკანტილიზმის მხარდამჭერები თავისუფალ ვაჭრობას დიდი ხანია კოლონიალიზმის ან იმპერიალიზმის ფორმად წარმოადგენენ. XIX საუკუნეში ასეთმა ჯგუფებმა ბრიტანეთის მისწრაფებების თავისუფალი ვაჭრობისადმი ბრიტანული იმპერიის ნიღბად შერაცხეს, მაგალითად ამერიკელმა ჰენრი კლეიმ, ამერიკური სისტემის<ref>"Gentlemen deceive themselves. It is not free trade that they are recommending to our acceptance. It is, in effect, the British colonial system that we are invited to adopt; and, if their policy prevail, it will lead, substantially, to the recolonization of these States, under the commercial dominion of Great Britain.", "In Defense of the American System, Against the British Colonial System." 1832, Feb 2, 3, and 6, {{Cite journal | title = The Life and Speeches of Henry Clay | volume = II | first = Henry | last = Clay | year = 1843 | url = https://books.google.com/books?id=Biyh3OmxhOMC&pg=PA23 | pages= 23–24 | hdl = 2027/njp.32101013125040 | hdl-access = free }}</ref> შემოქმედმა, და გერმანელ-ამერიკელმა ეკონომისტმა ფრიდრიხ ლისტმა (1789-1846).<ref>"Had the English left everything to itself – '[[Laissez faire]], laissez aller', as the popular economical school recommends – the [German] merchants of the [[Steelyard]] would be still carrying on their trade in London, the Belgians would be still manufacturing cloth for the English, England would have still continued to be the sheep-farm of the [[Hanseatic League|Hansards]], just as Portugal became the vineyard of England, and has remained so till our days, owing to the stratagem of a cunning diplomatist."{{citation needed|date=August 2019}}</ref>

დებატების თავისუფალ ვაჭრობაზე და ირლანდიის კოლონიალურ ადმინისტრაციასთან<ref>
{{cite book
 | last1 = Hechter
 | first1 = Michael
 | year = 1999
 | title = Internal Colonialism: The Celtic Fringe in British National Development
 | url = https://books.google.com/books?id=2iExDwAAQBAJ
 | edition = 2
 | publisher = Routledge
 | publication-date = 2017
 | isbn = 9781351511926
 | access-date = 4 August 2019
 | quote = After the Corn Laws were repealed, ending Ireland's virtual monopoly of the British grain market, the Irish land system changed radically.
}}
</ref>
დაკავშირებული სხვა საკითხები ბრიტანეთის კონსერვატიული პარტიაში პერიოდულად (მაგალითად 1846 და 1906 წლებში) მღელვარებას იწვევდა.

ეკვადორი პრეზიდენტმა რაფაელ კორეამ (პრეზიდენტი 2007-2017 წლებში) დაგმო „თავისუფალი ვაჭრობის სოფიზმი“ 2006 წელს გამოსული წიგნისთ��ის ''თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებების ფარული სახე'',<ref>
[https://books.google.co.nz/books?id=I3TSD9Y1VmQC ''El rostro oculto del TLC'']
</ref> კორეას წყაროდ ჰა ჯუნ ჩანგის<ref>{{Cite book | url=https://books.google.com/books?id=X5N7JMS1wNYC | title=Kicking Away the Ladder: Development Strategy in Historical Perspective| isbn=9780857287618| last1=Chang| first1=Ha-Joon| date=July 2002}}</ref> 2002 წლის [http://www.paecon.net/PAEtexts/Chang1.htm ''კიბის გადაგდება''] მოჰყავს და თავისუფალი ვაჭრობის „ამერიკული სისტებისა“ და „ბრიტანული სისტების“ განსხვავებაზე საუბრობს. ის ამბობს, რომ ამერიკელების ბრიტანულ სისტემას „ბრიტანეთის იმპერიალისტური სისტემის ნაწილად“ მიიჩნევდნენ. კორეას თქმით, ჩანგმა აჩვენა რომ ალექსანდერ ჰამილტონმა, და არა ლისტმა, პირველმა წარმოადგინა სისტემური არგუმენტები ინდუსტრიული პროტექსიონიზმის დასაცავად.

== ლიტერატურაში ==
თავისუფალი ვაჭრობის ღირებულება და მნიშვნელობა პირველად 1776 წელს [[ადამ სმითი|ადამ სმითმა]] აღწერა თავის წიგნში ''[[გამოკვლევა ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზების შესახებ]]'':<ref>Bhagwati (2002), ''Free Trade Today'', p. 3</ref>

{{quote|It is the maxim of every prudent master of a family, never to attempt to make at home what it will cost him more to make than to buy. [...] If a foreign country can supply us with a commodity cheaper than we ourselves can make it, better buy it of them with some part of the produce of our own industry, employed in a way in which we have some advantage.<ref>Smith, ''Wealth of Nations'', pp. 264–265.</ref>|sign=|source=}}

მოცემული მონაკვეთი სმითი აბსოლუტური უპირატესობის ცნებას იყენებს [[მერკანტილიზმი|მერკანტილიზმის]] წინააღმდეგ, რომელიც იმ დროს დომინანტური ხედვა იყო ვაჭრობის შესახებ, ქვეყანას უნდა ეცადა გაეზარდა ექსპორტი იმპორტთან შედარებით, რათა სიმდიდრე დაეგროვებინა.<ref>Pugel (2007), ''International Economics'', p. 33</ref> ამის საწინააღმდეგოდ, სმითი ამტკიცებს, რომ ქვეყნები მოგებას ნახავენ თუ თითოეული აწარმოებს იმას, რისი წარმოებაც კარგად შეუძლია და ივაჭრებს სხვასთან სამომხმარებლო მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად. ამიტომ ექსპორტის იმპორტთან შედარებითი სიდიდე კი არ არის მნიშვნელოვანი, არამედ იმ საქონლის ღირებულება, რომელიც ქვეყანამ აწარმოა. თუმცა აბსოლუტური უპირატესობის ცნება არ განიხილავს ისეთ სიტუაციას, როცა ქვეყანას  არცერთი საქონლის წარმოებაში უპირატესობა არ აქვს.<ref>Pugel (2007), ''International Economics'', p. 34</ref>

ამ თეორიულ ნაკლოვანებას შედარებითი უპირატესობის თეორია განიხილავს, რომელიც, როგორც წესი, დეივიდ რიკარდოსთან ასოცირდება. რიკარდომ ეს საკითხი თავის წიგნში ''პოლიტიკური ეკონომიკისა და საგადასახადო პრინციპების შესახებ'' (1817)<ref>Ricardo (1817), ''On the Principles of Political Economy and Taxation'', Chapter 7 "On Foreign Trade"</ref> განავრცო და თავისუფალი ვაჭრობა დააფუძნა არა აბსოლუტურ უპირატესობაზე საქონლის წარმოებაში, არამედ წარმოების ალტერნატიულ დანახარჯების შედარებაზე. ქვეყანა უნდა სპეციალიზდეს ისეთი საქონლის წარმოებაზე, რომლის წარმოებასაც ყველაზე დაბალი ალტერნატიული დანახარჯი აქვს და ივაჭროს ამ საქონლით, რათა იყიდოს სხვა საქონელი მოხმარებისთვის. 
ეს ქვეყანას აძლევს საშუალებას მიიღოს სარგებელი ვაჭრობიდან მაშინაც კი, როცა არცერთი საქონლის წარმოებაში არ აქვს აბსოლუტური უპირატესობა. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი ქვეყნების მოგება არ იქნება ტოლი იმ ქვეყნების მოგებისა, რომლებიც უფრო პროდუქტიულები არიან ყველა საქონლის წარმოებაში, მათი ეკონომიკური სარგებელი ვაჭრობიდან მაინც უფრო დიდი იქნება, ვიდრე ავტარქიის პირობებში იქნებოდა.<ref>Bhagwati (2002), ''Free Trade Today'', p. 1</ref><ref>Pugel (2007), ''International Economics'', pp. 35–38, 40</ref>

ჰენრი ჯორჯის წიგნი ''პროტექციონიზმი თუ თავისუფალი ვაჭრობა'' ხუთმა დემოკრატმა კონკრესმენმა კონგრესის სხდომაზე ხმამაღლა წაიკითხა.<ref>Weir, "A Fragile Alliance," 425–425</ref><ref>Henry George, [https://books.google.com/books?id=7qlMAAAAMAAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q=protection%20or%20free%20trade ''Protection or Free Trade: An Examination of the Tariff Question, with Especial Regard to the Interests of Labor''](New York: 1887).</ref> ამერიკელი ეკონომისტი ტაილერ კოუენი წერს, რომ წიგნი „დღემდე რჩება საუკეთესო ნაშრომად თავისუფალ ვაჭრობაზე“.''<ref>{{cite journal|last1=Cowen|first1=Tyler|title=Anti-Capitalist Rerun|journal=The American Interest|date=May 1, 2009|volume= 4|issue= 5|url=http://www.the-american-interest.com/2009/05/01/anti-capitalist-rerun/|accessdate=15 November 2014}}</ref>'' მიუხედავად იმისა, რომ ჯორჯი ძალიან კრიტიკულია პროტექციონიზმის მიმართ, ის თემას შრომის ინტერესებთან კავშირში განიხილავს:

<blockquote>ჩვენ ყველა ინტერესითა და სიამოვნებით ვუსმენთ ამბებს საზღვაო და სახმელეთო ტრანსპორტირების გაუმჯობესებაზე. ყველა ჩვენგანი მიდრეკილია, რომ არხების გახსნა, რკინიგზების მშენებლობა, ნავსადგურების გაღრმავება და გემების დახვეწა სასარგებლოდ ჩათვალოს. მაგრამ თუ ეს ყველაფერის სასარგებლოა, მაშინ როგორ შეიძლება ტარიფები სასარგებლო იყოს? ამ ყველაფრის ეფექტი საქონლის ტრანსპორტაციის ხარჯების შემცირებაა; ტარიფების ეფექტი კი - გაზრდა. თუ პროტექციული თეორიას ვირწმუნებთ, ყოველი ცვლილება, რომელიც საქონლის გადატანას ქვეყნებს შორის აიაფებს, კაცობრიობისთვის მიყენებული ზარალი თუ ამის თანაზომიერად ტარიფები არ იზრდება.<ref>{{Cite web |url=http://www.truefreetrade.org/pft3.htm |title="True Free Trade", Chapter 3, ''Protection or Free Trade'' |accessdate=2020-11-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200224221909/http://www.truefreetrade.org/pft3.htm |archivedate=2020-02-24 }}</ref></blockquote>

ჯორჯი თავისუფალი ვაჭრობის ზოგად არგუმენტს არაადეკვატურად მიიჩნევს და ამტკიცებს, რომ დამცავი ტარიფების გაუქმება ვერ იქნება საკმარისი მუშათა კლასის სიტუაციის გასაუმჯობესებლად, თუ თან არ ახლავს ცვლილება land value tax-სკენ.<ref>{{cite web|url=http://www.truefreetrade.org/pft16.htm|title=Protection or Free Trade - Chapter 16|publisher=Protection or Free Trade|accessdate=2020-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200731200308/http://www.truefreetrade.org/pft16.htm|archivedate=2020-07-31}}</ref>

== იხილეთ აგრეთვე ==
; ცნებები/თემები
* ვაჭრობა საზღვრების გარეშე
* ეკონომიკური გლობალიზაცია
* თავისუფალი სავაჭრო სივრცე
* თავისუფალი სავაჭრო ზონა
* არჩევანის თავისუფლება
*თავისუფალი ვაჭრობის საერთაშორისო ხელშეკრულება
*ოფშორინგი
*სავაჭრო ბლოკი
*სავაჭრო სანქციები
*სავაჭრო ომი

;
; სავაჭრო ორგანიზაციები
* ევროპის ეკონომიკური ზონა
* ამერიკის თავისუფალი სავაჭრო სივრცე
* [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია]]

== სქოლიო ==
{{reflist}}

== ბიბლიოგრაფია ==
* [[Jagdish Bhagwati|Bhagwati, Jagdish]]. ''Free Trade Today''. Princeton: Princeton University Press (2002). {{ISBN|0-691-09156-0}}.
* {{cite encyclopedia |last1=Blinder |first1=Alan S. |authorlink1=Alan Blinder |editor= [[David R. Henderson]]|encyclopedia=[[Concise Encyclopedia of Economics]] |title=Free Trade|year=2008 |edition= 2nd |publisher=[[Library of Economics and Liberty]] |location=Indianapolis |isbn=978-0865976658 |oclc=237794267}}
* [[Ha-Joon Chang|Chang, Ha-Joon]]. ''Kicking Away The Ladder: Development Strategy in Historical Perspective''. London: Anthem Press 2003. {{ISBN|978-1-84331-027-3}}.
* [[Oliver Morton Dickerson|Dickerson, Oliver M.]] ''The Navigation Acts and the American Revolution''. New York : Barnes (1963). {{ISBN|978-0374921620}} {{OCLC|490386016}}.
* [[Thomas Pugel|Pugel, Thomas A.]] ''International Economics'', 13th edition. New York: McGraw-Hill Irwin (2007). {{ISBN|978-0-07-352302-6}}.
* [[David Ricardo|Ricardo, David]]. ''On the Principles of Political Economy and Taxation'', Library of Economics and Liberty (1999).
* [[Adam Smith|Smith, Adam]]. ''[[An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations]]'', Digireads Publishing (2009), {{ISBN|1-4209-3206-3}}.
* Tyler, John W. ''Smugglers & Patriots: Boston Merchants and the Advent of the American Revolution''. Boston: Northeastern University Press (1986). {{ISBN|0-930350-76-6}}.

== დამატებითი ლიტერატურა ==
* {{cite book |last=Medley |first=George Webb |date=1881 |title=England under free trade|location=London |publisher=Cassell, Petter, Galpin & Co.|title-link=s:England under free trade }}
* [https://www.wto.org/english/thewto_e/history_e/history_e.htm World Trade Organization. 2018. History of the multilateral trading system].
* Galiani, Sebastian, Norman Schofield, and Gustavo Torrens. 2014. "Factor Endowments, Democracy and Trade Policy Divergence". ''Journal of Public Economic Theory''. 16(1): 119–56.

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://oll.libertyfund.org/index.php?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=2092 The Online Library of Liberty] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210128063834/https://oll.libertyfund.org/index.php?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=2092 |date=2021-01-28 }}
** [http://oll.libertyfund.org/pages/cobden-and-the-anti-corn-law-league  66 contemporary British illustrations about free trade, 1830s–1910s]
* [http://economy-georgia.com/index.php/2009-02-12-17-00-37/2-2009-02-12-16-56-41/36-2009-02-24-03-51-27/ ეკონომიკური ანალიზის ბლოგი: თავისუფალი ვაჭრობის დღევანდელი საფრთხეები] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110130043704/http://www.economy-georgia.com/index.php/2009-02-12-17-00-37/2-2009-02-12-16-56-41/36-2009-02-24-03-51-27 |date=2011-01-30 }}


{{DEFAULTSORT:Free Trade}}
[[კატეგორია:ეკონომიკური იდეოლოგიები]]

ამ გვერდზე გამოყენებული თარგები:

თარგი:AUS (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:AUT (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:BEL (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Blockquote (რედაქტირება)
თარგი:Blockquote/styles.css (რედაქტირება)
თარგი:CAN (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:CHE (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:CHI (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:CZE (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Citation (რედაქტირება)
თარგი:Citation/core (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Citation/make link (რედაქტირება)
თარგი:Citation needed (რედაქტირება)
თარგი:Cite book (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Cite encyclopedia (რედაქტირება)
თარგი:Cite journal (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Cite news (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Cite web (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Column-width (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Columns-list (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Australia (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Austria (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Belgium (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Canada (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Czech Republic (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Denmark (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Estonia (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Finland (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias France (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Germany (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Norway (რედაქტირება)
თარგი:Country alias Portugal (რედაქტირება)
თარგი:Country alias Spain (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Sweden (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country alias Switzerland (რედაქტირება)
თარგი:Country alias USA (რედაქტირება)
თარგი:Country alias United Arab Emirates (რედაქტირება)
თარგი:Country alias United Kingdom (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias Australia (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias Austria (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias Belgium (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias Canada (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias Czech Republic (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country flag alias Denmark (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias Estonia (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias Finland (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias France (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias Germany (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias Norway (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias Portugal (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias Spain (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country flag alias Sweden (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country flag alias Switzerland (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country flag alias USA (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias United Arab Emirates (რედაქტირება)
თარგი:Country flag alias United Kingdom (რედაქტირება)
თარგი:Country flagcountry (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Country shortname alias Australia (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Austria (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Belgium (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Canada (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Czech Republic (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Denmark (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Estonia (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Finland (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias France (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Germany (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Norway (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Portugal (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Spain (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Sweden (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias Switzerland (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias USA (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias United Arab Emirates (რედაქტირება)
თარგი:Country shortname alias United Kingdom (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:DEN (რედაქტირება)
თარგი:DNK (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Div col (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ESP (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:EST (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:FIN (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:FRA (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Flag (რედაქტირება)
თარგი:GER (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ISBN (რედაქტირება)
თარგი:ISR (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:KOR (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:LUX (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Main other (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:NOR (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:OCLC (რედაქტირება)
თარგი:POR (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Quote (რედაქტირება)
თარგი:Reflist (რედაქტირება)
თარგი:Registration required (რედაქტირება)
თარგი:Rp (რედაქტირება)
თარგი:SUI (რედაქტირება)
თარგი:SWE (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:UAE (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:UK (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:USA (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Webarchive (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ბმული (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:დროშა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:სქოლიოს სია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ფაქტი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ფაქტი/styles.css (რედაქტირება)
თარგი:ქვეყნის დროშა2 (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ახალი ზელანდია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები იაპონია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ირლანდია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ისლანდია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ისრაელი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ლიეტუვა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ლუქსემბურგი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ნიდერლანდები (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები სამხრეთი კორეა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები სინგაპური (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ჩილე (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ჰონგ-კონგი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ციტირება (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:წგ (რედაქტირება)
მოდული:Check for unknown parameters (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
მოდული:Check isxn (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1 (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/COinS (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/Configuration (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/Date validation (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/Identifiers (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/Utilities (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/Whitelist (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/styles.css (რედაქტირება)
მოდული:No globals (რედაქტირება)
მოდული:Webarchive (რედაქტირება)

თავისუფალი ვაჭრობა-ზე დაბრუნება.

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/თავისუფალი_ვაჭრობა“-დან