იხილეთ წყარო გვერდისთვის ანისის საამირო

თქვენ არ გაქვთ ამ მოქმედების - „ამ გვერდის რედაქტირება“ განხორციელების ნებართვა შემდეგი მიზეზის გამო:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 ივლისი 2024
Expiry of block: 08:48, 2 ივლისი 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

გთხოვთ, შეიყვანოთ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი დეტალი თქვენს მიერ დასმულ ნებისმიერ შეკითხვაში. თუ თვლით, რომ შეცდომით დაიბლოკეთ, ამის შესახებ დამატებითი ინფორმაცია და ინსტუქცია შეგიძლიათ იხილოთ ღია პროქსი-სერვერების გამოყენების დაუშვებლობის გლობალური წესების გვერდზე.

წინააღმდეგ შემთხვევაში, ბლოკირების გასაჩივრებისათვის, გთხოვთ მიმართოთ მეტაზე. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ ამ გვერდის საწყისი ფაილი და მისი ასლი შექმნათ.

{{ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა
|გრძელი სახელი              = ანისის საამირო
|სტატუსი                    = 
|დროშის სურათი             = 
|დროშის აღწერა              = 
|გერბი                       = 
|გერბის აღწერა               = 
|ერა                         = [[შუა საუკუნეები]]
|მართველობა                 = [[საამირო]]
|შექმნა                      =
|შექმნის თარიღი             = 
|შექმნის წელი               = [[1072]]
|გაუქმება                   = [[საქართველოს სამეფო]]ს მიერ ანისის დაპყრობა
|გაუქმების თარიღი          = 
|გაუქმების წელი            = [[1199]]
|რუკის სურათი             = Shaddadid.gif
|რუკის აღწერა              = {{small|შადადიდების ანისის საამირო (1072–1174 წწ.)}}
|წელი_დასაწყისი            = 
|წელი_დასასრული          = 
|p1                        = სელჩუკთა სახელმწიფო
|დროშა_p1                 = SelcukluKartali2.png
|p2                        = 
|დროშა_p2                 =
|s1                        =  საქართველოს სამეფო
|დროშა_s1                 = Flag of the Kingdom of Georgia.svg
|s2                        = 
|დროშა_s2                 = 
|დევიზი                   =
|დედაქალაქი               = [[ანისი]]
|ქალაქები                  = 
|ენები                     =
|ვალუტა                   = 
|ლიდერის ტიტული        = 
|ლიდერი1                 =  
|ლიდერის წელი1          = 
|ფართობი                =
|მოსახლეობა             = 
|მართველობის ფორმა     = 
|დინასტია               =
|რელიგია                = [[ისლამი]]
|დამატებითი პარამეტრი1 =   
|პარამეტრის შიგთავსი1   =
|ეტაპი1                 = 
|თარიღი1               =  
|წელი1                 = 
|ეტაპი2                 = 
|თარიღი2               =
|წელი2                 =
|დამატებითი პარამეტრი2 =
|პარამეტრის შიგთავსი2   =
|წინა                   =
|წინამორბედი1          =
|წინამორბედი2          =
|შემდეგი               =
|მემკვიდრე1            =
|მემკვიდრე2            =
|სქოლიო               = 
|დღეს                 = 
}}
'''ანისის საამირო''' — [[შუა საუკუნეები|შუა საუკუნეების]] მუსლიმანური საამირო [[სამხრეთი კავკასია|სამხრეთ კავკასიაში]]. მოიცავდა თანამედროვე [[სომხეთი|სომხეთის]] ცენტრალურ და [[თურქეთი|თურქეთის]] აღმოსავლეთ ნაწილს ([[ყარსის პროვინცია]]). დედაქალაქი [[ანისი]]. შეიქმნა [[1072]] წელს და იარსება [[1199]] წლამდე, იქამდე სანამ [[საქართველოს სამეფო|საქართველოს სამეფოს]] [[სომხეთი საქართველოს სამეფოში|ფარგლებში]] მოექცეოდა. საამიროს [[ქურთები|ქურთული]] წარმომავლობის [[შედადიანები|შედადიანთა დინასტიის]] ანისის განშტოების წარმომადგენლები მეთაურობდნენ, რომლებიც თავიდანვე [[სელჩუკთა სახელმწიფო|სელჩუკთა სახელმწიფოს]] ვასალობას ცნობდნენ. საამიროზე გაბატონება ხშირად გამხდარა [[ქართულ-სელჩუკური ომები|ქართულ-სელჩუკური კონფლიქტის]] მიზეზი.

== ისტორია ==
[[1045]] წელს [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის იმპერიამ]] დაიპყრო [[ანისის სამეფო]] და მისი ტერიტორიები [[იბერიის თემი|იბერიის თემს]] შეუერთა. [[ბიზანტია-სელჩუკების ომები|ბიზანტია-სელჩუკების ომების]] შედეგად, [[1064]] წელს სელჩუკმა სულთანმა [[ალფ-არსლანი|ალფ-არსლანმა]] (1063–1072) დაიპყრო ქ. ანისი. [[1072]] წელს, სელჩუკთა სულთანმა, [[მელიქ-შაჰი|მელიქ-შაჰმა]] (1072–1092) ანისი [[შედადიანები|შედადიან]] ამირა [[მანუჩარ იბნ შავურ I|მანუჩარს]] მიყიდა. მანუჩარის ახალი სამფლობელო ძირითადად ქრისტიანი სომხებით იყო დასახლებული. დედის ხაზით მანუჩარი სომეხი პრინცესას შვილი იყო და თავადაც სომეხი [[ბაგრატუნები|ბაგრატუნი]] (კატა) ჰყავდა ცოლად. გამომდინარე აქედან ის ლმობიერ პოლიტიკას ატარებდა ქრისტიანი ქვეშებვრდომების მიმართ. მან აღადგინდა და გააფართოვა ანისის კედელი და სიცოცხლის ბოლომდე მელიქ-შაჰის ვასალობას სცნობდა, მაგრამ მელიქ-შაჰის გარდაცვალების შემდეგ, [[1092]] წელს სხვადასხვა თურქმანულმა ამირებმა დაიწყეს საამიროს მიწების დარბევა, მათ შორის იყო [[ართუქიდები|ართუქიდი]] [[ილღაზი]] (1115–1122), რომელიც 7 000-იანი ლაშქრით შემოიჭრა საამიროს საზღვრებში. [[1105]] წელს საამიროში შემავალი ერთ-ერთი ქალაქი, ქ. [[დვინი]] [[ბითლისის პროვინცია|ბილთისისა]] და არზანის მმართველმა, [[დილმაჩიდები|თუღან არსლან კუზიანმა]] (1104–1137) დაიპყრო.

[[1118]] წელს, მანუჩარის გარდაცვალების შემდეგ, მისი ვაჟი [[აბულ-ასვარი]] საკუთარი არა-მუსლიმი ქვეშევრდომების მიმართ აგრესიულ პოლიტიკის გატარებას იწყებს. ის ავიწროვებდა და უდიერად ეპყრობოდა მათ რელიგიურ რწმენას. სომეხი მემატიანე ვარდან არაველი აბულ-ასვარს ქრისტიანთა მოძულესაც უწოდებს. გარდა ამისა, ის თურქი ამირებისგან მომდინარე საფრთხის აღსაკვეთად მზად იყო ანისი კარის ამირასთვის 60 000 დინარად მიეყიდა. ყოველივე ამან განაპირობა ანისის მოსახლეობის უკმაყოფილება, რომლებმაც ამირის ქალაქიდან გაძევების მიზნით [[საქართველოს მეფე|საქართველოს მეფეს]], [[დავით IV აღმაშენებელი|დავით IV აღმაშენებელს]] (1089–1125) მიმართეს თხოვნით. [[1124]] წელს დავითმა უბრძოლველად [[ანისის აღება (1124)|დაიკავა ანისი]], დაატყვევა აბულ-ასვარი და მისი ვაჟები, ხოლო ქალაქის ახალ მმართველად კახელი დიდგვაროვანი [[აბულეთი]] დანიშნა.

[[1125]] წელს დავითის გარდაცვალების შემდეგ, ანისი აბულ-ასვარის ვაჟმა ფადლონმა აღიდგინა. ფადლონმა სელჩუკთა სულთანის [[მაჰმუდ II (სელჩუკთა სახელმწიფო)|მაჰმუდსა]] (1118–1131) და [[თოღრულ II]]-ს (1132–1135) შორის დაპირისპირებით ისარგებლა და დაიკავა ქ. [[განჯა|განძა]] და დვინი, ეს უკანასკნელი მან თუღან არსლანისგან დაიპყრო, რომელიც შემდეგ [[1130]] წელს თუღან არსლანის ვაჟმა კურდიმ (1138–1146) დაიბრუნა. 1130 წელს აბულ-ასვარი მისმა ნათესავმა მოკლა, რის შემდეგაც საამიროს ეტაპობრივად მისი ორი ძმა, მუჰამედი და შემდეგ ხუშჩიკრი მმართავდა, რომლებიც აქამდე საქართველოს სამეფოში ტყვეობაში იმყოფებოდნენ, თუმცა განთავისუფლებული იქნენ [[დემეტრე I]]-ის (1125–1156) მიერ. მოგვიანებით მაჰმუდი ფახრ ალ-დინმა ჩაანაცვლა.

ფახრ ალ-დინმა [[ერზურუმი|არზრუმის]] [[სალთუკიდები|სალთუკიდი]] ამირას [[სალდუხ II]]-ის (1132–1168) ქალიშვილის ხელი ითხოვა, თუმცა სალდუხმა უარით გაისტუმრა ის. განრიხსებული ფახრ ალ-დინი შურისძიების მიზნით დემეტრეს დაუკავშირდა და მასთან სალდუხის წინააღმდეგ შეთქმულება დაგეგმა. რომლის მიხედვითაც ფახრ ალ-დინი ნაცვლად ქართველთაგან მომავალი საფრთხის აღკვეთისა სალდუხს ვასალობას და ხარკის გადახდას ჰპირდებოდა. [[1153]]-[[1154]] წლებში სალდუხი ანისისაკენ დაიძრა რათა ანისის ამირისგან მორჩილება მიეღო, მაგრამ ნაცვლად ამისა მას ქართველებთან მოუწია დაპირისპირება, რის შედეგადაც ის დემეტრეს ტყვეობაში აღმოჩნდა. დემეტრემ სალდუხი მეზობელი ამირების მოთხოვნით, სალდუხი 100 000 დინარის სანაცვლოდ გაათავისუფლა, იმ პირობით თუ ის ფიცს დადებდა რომ სიცოცხლის ბოლომდე არ ჩაებმებოდა ქართველების წინააღმდეგ განხორციელბულ ბრძოლებში.

[[1156]] წელს აჯანყდა ანისის ქრისტიანული მოსახლეობა, რომლებმაც ქალაქი ფახრ ალ-დინის ძმას, ფადლონს გადასცეს, თუმცა ამ უკანასკნელმა ვერ შეძლო მოსახლეობის დაკმაყოფილება, რის შემდეგაც მოსახლეობამ ქალაქი [[გიორგი III (საქართველოს მეფე)|გიორგი III]]-ს (1156–1184) შესთავაზა. [[1161]] წელს გიორგიმ ანისი დაიკავა და ფადლონი ტყვედ წაიყვანა, ხოლო ქალაქის სამართავად სადუნი დანიშნა. სადუნმა ანისის კედლების გამაგრებას შეუდგა, რაზეც განრისხდა გიორგი და მისი დასჯა მოისურვა. სადუნმა დახმარება [[აზერბაიჯანის ათაბეგები|აზერბაიჯანის ათაბაგებისგან]] ითხოვა. მაგრამ ის [[შაქის საერისთავო|შაქის ერისთავმა]] დაატყვევა, და გიორგის მიერ 4 000 „სპარსელთან“ ერთად იქნა მოკლული. გიორგიმ ანისის ახალ გამგებლად [[ივანე სუმბატის ძე ორბელი|ივანე ორბელი]] დანიშნა "''თანაშემწეობითა [[სარგის მხარგრძელი|სარგის მხარგრძელისათა]]''".

1161 წლის ივლისის თვეში [[შაჰ-არმენები|შაჰ-არმენი]], არზრუმის ამირა სალდუხი, ფახრ ალ-დინი (დავლთ-შაჰი), არზენის ლორდი, სურმარის და კარის ლორდი [[არაქსი|მდ. არაქსთან]] შეიკრიბა, მათკენ გამოემართა არუქიდი [[ნაჯმ ალ-დინ აპი|ნაჯმ ალ-დინი]] (1152–1176) საკუთარი ლაშქარით, მოკავშირეებმა აგვისტოში ანისი ალყაში მოაქციეს. სალდუხმა როდესაც შეიტყო გიორგის გამოჩენის შესახებ, ბრძოლის ველი დატოვა, რადგან გაახსენდა ფიცი რომელიც ქართველ მონარქებთან ჰქონდა დადებული. მუსლიმანური კოალიცია სასტიკად დამარცხა. 9 000 მუსლიმი ტყვედ ჩავარდა. [[მანასკერტი|მანასკერტში]] მყოფი ნაჯმ ალ-დინმა როცა შეიტ���ო მოკავშირეების დამარცხების შესახებ [[მიაფარიქინი|მიაფარიქინში]] გაბრუნდა. [[1162]] წელს ქართველებმა დვინი გაძარცვეს, რომელიც ამ დროისთვის ბილთისისა და არზენის მმართველს ეკუთვნოდა, მოკლეს ამირა კურდი და დალაშქრეს განძა.

[[1163]] წლის, 13 ივლისს შაჰ-არმენი, სელჩუკი სულთანი [[არსლან-შაჰი]] (1160–1176), აზერბაიჯანის ათაბაგი შამს ალ-დინ ილდეღიზიდი (დაახლ. 1175–1176) და არზენის ლორდის ფახრ ალ-დინის გაერთიანებულმა ლაშქარმა გიორგი გერგერთან (ლორე) ბრძოლაში დაამარცხეს. [[1164]] წელს ქართველებმა მიატოვეს ანისი და ის სელჩუკთა სულთანს ჩააბარეს. ილდეღიზმა ის ფადლონის ძმას შაჰანშას ჩააბარა. მას შემდეგ ქალაქს შედადიენბი ათი წლის განმავლობაში მმართავდნენ.

[[1174]] წელს გიორგიმ აიღო ანისი, დაატყვევა ანისის ამირა და ქალაქი სამეფო დომენს შემოუერთა, გამგებლად კი ივანე ორბელი დანიშნა. 1174-[[1175]] წლებში ილდიღუზი ათაბაგი და სულთანი არსლან-შაჰი ისევ დაიძრა ანისზე. მათ მთელი შირაქის ველი მოარბიეს და ივანე ამირსპასალარს ანისის დატოვება მოსთხოვეს, რაზეც ორბელმა კატეგორიული უარი განაცხადა და მეფის მოსვლამდე ქალაქი შეინარჩუნდა. როდესაც დამხმარე ძალა მოვიდა, ქართველებმა დაამარცხეს და უკუაქციეს თურქები. ანისი შემდეგაც დაილაშქრა თურქ-სელჩუკთა მიერ და დიდი ხნის განმავლობაში რეგიონში დომინირება ხელიდან ხელში გადადიოდა. საბოლოოდ ანისის საამირო [[1199]] წელს [[თამარ მეფე|თამარ მეფის]] (1184–1213) მმართველობის დროს, [[ზაქარია I მხარგრძელი|ზაქარია]] და [[ივანე I მხარგრძელი|ივანე მხარგრძელის]] მეთაურობით, ქართველთა ლაშქრის მიერ ანისის დაპყრობის შედეგად გაუქმდა. თამარის გადაწყვეტილებით ანისი [[მხარგრძელები|მხარგრძელების]] ხელში გადავიდა.<ref name="Encyclopædia Iranica Online">{{cite book|url=http://www.iranicaonline.org/articles/shaddadids|title=Encyclopædia Iranica Online|last1=Peacock|first1=Andrew|date=2011|chapter=Shaddadids|accessdate=23 მარტი, 2020}}</ref><ref>{{cite book|title=Georgia in the XI-XII Centuries|last=Lordkipanidze|first=Mariam|publisher=Genatleba|year=1987|location=Tbilisi|page=150}}</ref>

== კულტურა და ეკონომიკა ==
„''1001 ეკლესიის ქალაქი“'' ანისი განთქმული იყო თავისი სიმდიდრით, სადაც [[აბრეშუმის დიდი გზა|აბრეშუმის გზის]] ერთ-ერთი განშტოება მიედინებოდა. მიუხედავად ქალაქის სიმდიდრისა და მისი კოსმოპოლიტური ხასიათისა, შედადიენებმა, განსხვავებით მათი განძელი წინამორბედებისა, ვერ მოახერხეს მნიშვნელოვანი წარმატების მიღწევა. პირველი და უკანასკნელი ამირა, რომელმაც სპილენძის მონეტა მოჭრა იყო მანუჩარი. გარდა მანუჩარის მფარველობაში მყოფი ასადი ტუსისა, საამიროში არ მიმდინარეობდა მნიშვნელოვანი კულტურული აღმავლობაც. შედადიანთა მმართველობის დროს ანისში დაიბადა და მოღვაწეობდა სპარსელი პოეტი ბორჰან ალ-დინ ანავი.

== ამირების სია ==
{| class="wikitable sortable"
!სახელი
!მმართველობის წლები
|- style="background:#fff;"
|[[მანუჩარ იბნ შავურ I]]
|align="center"|[[1072]]–[[1118]]
|-
|[[აბულ-ასვარ შავური|აბულ-ასვარ შავურ II]] 
|align="center"|[[1118]]–[[1124]]
|- style="background:#fff;"
| colspan="2" |{{Collapsible list|title=''ქართული ოკუპაცია''|[[აბულეთი]] ''— 1124–1125''}}
|-
|[[ფადლონ IV იბნ შავური|ფადლონ III (IV) იბნ შავური]]
|align="center"|[[1125]]–?
|- style="background:#fff;"
|[[მაჰმუდ იბნ შავური|მაჰმუდი]] 
|align="center"|?–[[1131]]
|-
|[[ხუშჩიკრ იბნ შავური|ხუშჩიკრი]]
|align="center"|[[1131]]–?
|- style="background:#fff;"
|[[ფახრ ალ-დინ შედადი]]
|align="center"|?–[[1155]]
|-
|[[ფადლონ V იბნ მაჰმუდი|ფადლონ IV (V)]]
|align="center"|[[1155]]–[[1161]]
|- style="background:#fff;"
| colspan="2" |{{Collapsible list|title=''ქართული ოკუპაცია''|სადუნი ''— 1161'';</br>[[ივანე სუმბატის ძე ორბელი|ივანე ორბელი]] ''— 1161–1164'';</br>[[სარგის მხარგრძელი]] ''— 1162–1164''}}
|-
|[[შაჰინშაჰ იბნ მაჰმუდი|შაჰინშაჰი]] 
|align="center"|[[1164]]–[[1174]]
|- style="background:#fff;"
| colspan="2" |{{Collapsible list|title=''ქართული ოკუპაცია''|[[ივანე სუმბატის ძე ორბელი|ივანე ორბელი]] ''— 1174–1175''}}
|-
|[[სულთან იბნ მაჰმუდი]] ?
|align="center"|?–[[1199]]
|- style="background:#fff;"
| colspan="2" |{{Collapsible list|title=''ქართული ოკუპაცია''|[[ზაქარია II მხარგრძელი]] ''— 1199 წ.-დან''}}
|}

== გენეალოგია ==
{{შედადიანების გენეალოგია}}

== იხილიეთ აგრეთვე ==

* [[სომხეთი საქართველოს სამეფოში]]

== ლიტერატურა ==
* {{cite book|url=http://www.iranicaonline.org/articles/shaddadids|title=Encyclopædia Iranica Online|last1=Peacock|first1=Andrew|date=2011|chapter=Shaddadids}}
* {{Cite book|last=Minorsky, Vladimir, 1877-1966.|url=http://worldcat.org/oclc/3860284|title=Studies in Caucasian history: I. New light on the Shaddādids of Ganja. II. The Shaddādids of Ani. III. Prehistory of Saladin.|date=[1957]|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-05735-3|oclc=3860284}}

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

[[კატეგორია:სომხეთის ისტორია]]
[[კატეგორია:შედადიანები]]
[[კატეგორია:კავკასია]]

ამ გვერდზე გამოყენებული თარგები:

თარგი:Cite book (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Collapsible list (რედაქტირება)
თარგი:ISBN (რედაქტირება)
თარგი:Main other (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Small (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Tnavbar (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:გენეალოგია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:გენეალოგია/ბიჯი2 (რედაქტირება)
თარგი:გენეალოგია/დასასრული (რედაქტირება)
თარგი:გენეალოგია/დასაწყისი (რედაქტირება)
თარგი:ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ნავდაფა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:სქოლიო (იხილე წყარო) (ნახ��ვრად დაცული)
თარგი:სქოლიოს სია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:შედადიანების გენეალოგია (რედაქტირება)
მოდული:Check for unknown parameters (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
მოდული:Check isxn (რედაქტირება)
მოდული:Collapsible list (რედაქტირება)

ანისის საამირო-ზე დაბრუნება.

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ანისის_საამირო“-დან