იხილეთ წყარო გვერდისთვის ძველი ახლო აღმოსავლეთი

თქვენ არ გაქვთ ამ მოქმედების - „ამ გვერდის რედაქტირება“ განხორციელების ნებართვა შემდეგი მიზეზის გამო:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 ივლისი 2024
Expiry of block: 08:48, 2 ივლისი 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

გთხოვთ, შეიყვანოთ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი დეტალი თქვენს მიერ დასმულ ნებისმიერ შეკითხვაში. თუ თვლით, რომ შეცდომით დაიბლოკეთ, ამის შესახებ დამატებითი ინფორმაცია და ინსტუქცია შეგიძლიათ იხილოთ ღია პროქსი-სერვერების გამოყენების დაუშვებლობის გლობალური წესების გვერდზე.

წინააღმდეგ შემთხვევაში, ბლოკირების გასაჩივრებისათვის, გთხოვთ მიმართოთ მეტაზე. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ ამ გვერდის საწყისი ფაილი და მისი ასლი შექმნათ.

==ძველი ახლო აღმოსავლეთის კულტურა==
===რელიგია===
[[ფაილი:Chaos Monster and Sun God.png|მინი|ასურული ბარელიეფი [[ქალხუ|ნიმრუდის]] მცირე ტაძრიდან.]]
ახლო აღმოსავლეთის ხალხთა რელიგიური წარმოდგენები მრავალფეროვანი იყო და დიდი გავლენა იქონია [[ძველბერძნული მითოლოგია|ძველბერძნულ მითოლოგიაზე]]. ეგვიპტელების, ბაბილონელების, ფინიკიელთა და ანატოლიის ხალხთა [[კოსმოგონია|კოსმოგონიური]] რწმენები ნაწილობრივ დასავლეთითაც გავრცელდა და საფუძველი შეუქმნა ძვ. წ. VII-VI საუკუნეებში [[ჰესიოდე]]ს, ორფისტულ, [[თალესი]]ს და [[ანაქსიმანდრე]]ს კოსმოგონიურ სისტემებს. გარკვეული აღმოსავლური ელემენტები შეინიშნება [[პითაგორა]]ს და [[პლატონი]]ს ნააზრევშიც, თუმცა მათი ნათლად გარჩევა საკმაოდ ძნელია. ძვ. წ. III საუკუნიდან ახალოაღმოსავლური გავლენები ბერძნულ კულტურაზე კიდევ უფრო გაძლიერდა. ბაბილონურმა [[ასტროლოგია]]მ გავლენა მოახდინა [[სტოიციზმი|სტოიცისტურ]] ფილოსოფიაზე. ასევე ნავარაუდებია ძველებრაული გავლენა სტოიცისტურ ეთიკაზე.

გვიანდელი ეგვიპტური რელიგიური წარმოდგენებები ელინისტური ეგვიპტიდან საბერძნეთში [[ჰერმეტიზმი]]ს მიმდევართა გზით გავრცელდა ძვ. წ. II საუკუნეში. მათი გავლენა საუკუნეების მანძილზე შესამჩნევი ევროპულ ასტროლოგიასა და [[ალქიმია]]ზე. 

იუდაიზმის ნაწილობრივი ელინიზაციის და ახ. წ. I საუკუნეში ქრისტიანობის აღმოცენების შემდეგ ებრაული რელიგიური კულტურა სწრაფად გავრცელდა ბერძნულ-რომაულ სამყაროშიც. აქ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს [[ფარისევლები|ფარისეველთა]] მიმდინარეობამ, ესენების სექტამ, ქრისტიანმა მოციქულებმა და ასევე [[სამარიტელები]]ს მცირე, მაგრამ გავლენიანმა არაორთოდოქსალურმა ჯგუფმა. ქრისტიანობის გავრცელების გარიჟრაჟზე სამარიტელმა სიმონ მოგვმა შექმნა ახალი მოძღვრება, რომელსაც [[გნოსტიციზმი]] ეწოდა და სწრაფად გავრცელდა რომაულ და ირანულ სამყაროში. ახ. წ. III საუკუნის ბოლოსთვის არსებობდა მისი მრავალრიცხოვანი განშტოებები, რომლებიც იუდაიზმის, ქრისტიანობის, ზოროასტრიზმის და ბერძნულ-რომაული პოლითეიზმის სხვადასხვა ელემენტებს აერთიანებდა. ახ. წ. IV საუკუნისთვის ქრისტიანობამ ძლიერ დევნას გაუძლო და მისი მიმდევრების სიმტკიცის წყალობით გამარჯვება იზეიმა რომის იმპერიის უმეტეს ნაწილსა და სხვა მიმდებარე რეგიონებში. აღმოსავლეთით ზოროასტრიზმი ძირითად რელიგიად რჩებოდა ირანელებსა და მათ მეზობლად მცხოვრებ ზოგიერთ ხალხში მანამ, სანამ ის VII საუკუნეში არაბების დაპყრობითმა ომებმა არ ჩაანაცვლა ისლამით, რომელიც იუდაისტურ-ქრისტიანული ძირის მქონე მონოთეისტური რელიგია იყო.

===მეცნიერება და კანონმდებლობა===
[[ფაილი:Dendera Deckenrelief 08.JPG|მინი|ძველიეგვიპტური  ასტრონომიული ფრესკა დენდერადან.]]
ძველ მესოპოტამიასა და ეგვიპტეს მეცნიერებისა და ტექნოლოგიის სხვადასხვა დარგში უდიდესი მიღწევები ჰქონდათ. ამ მხრივ განსაკუთრებით აღსანიშნავია მესოპოტამია, რომელიც ხშირად ხალხთა და კულტურათა ცვლილებების ეპიცენტრში იყო და ღია რჩებოდა უცხო გავლენების მიმართაც. ამავდროულად, ეგვიპტე შედარებით იზოლირებული იყო, მისი მოსახლეობა კი — სტაბილური.

ეგვიპტელები კარგად ფლობდნენ მეცნიერების გამოყენებით დარგებს — მედიცინას, საინჟინრო საქმეს და აგეგმვას; მესოპოტამიაში დიდი პროგრესი განიცადა ასტრონომიამ და მათემატიკამ. ასტრონომიის განვითარებას ხელი შეუწყო ასტროლოგიამ, რომელიც მისნობაში გამოყენებული ძირითადი კვაზი-მეცნიერება იყო. ეგვიპტელები ასტრონომიაში ბაბილონელებს ჩამორჩებოდნენ, მაგრამ ბევრად უსწრებდნენ ძირითადად მაგიურ წარმოდგენებზე დამყარებული ბაბილონურ მედიცინას. ეგვიპტელებს დიდი წარმატებები ჰქონდათ საინჟინრო საქმესა და არქიტექტურაში, რაც მონუმენტური პირამიდებისა და გრანიტითა და ქვიშაქვით ნაგები დახვეწილი ტაძრების მშენებლობაში გამოვლინდა. თავის მხრივ, ბაბილონში მნიშვნელოვნად განვითარდა გამოყენებითი დარგები, მაგალითად, საირიგაციო საქმე.

ეგვიპტიდან და მესოპოტამიიდან მეცნიერებაცა და ფსევდომეცნიერებაც ფინიკიასა და ანატოლიაში გავრცელდა, ფინიკიელებმა კი ეს ცოდნა ხმელთაშუაზღვისპირეთის სხვა ხალხებს, განსაკუთრებით, ბერძნებს, გაუზიარეს. არქეოლოგიური გათხრების მონაცემები ცხადყოფს კულტურული გავლენის გავრცელების ტრაექტორიას ეგვიპტიდან სირიაში, ფინიკიასა და კვიპროსზე, ასევე საბერძნეთში. მესოპოტამიური გავლენა იგრძნობა ხეთების მიერ ბაბილონური მეცნიერებისა და მისნობის ტრადიციის ნაწილობრივ შეთვისებასა და მის შემდგომ გავრცელებაში ფინიკიის გზით. ეგვიპტელებსა და მესოპოტამიის ხალხებს მათი ცოდნა წერილობითი მემკვიდრეობის სახით არ შემოუნახიათ; ინფორმაცია ნაწილ-ნაწილ გადაეცემოდა პირადი კავშირების გზით.

ბაბილონური მათემატიკური მეცნიერებისა და კანონმდებლობის საფუძვლების გაზიარება დასავლეთის მიმართულებით მსგავსი პრინციპებით ხდებოდა. ადრებაბილონური მათემატიკური ცოდნა გადაეცემოდა ცალკეული შემთხვევების აღწერის სახით, რომელშ���ც მოცემული იყო პირობა და მისი ამოხსნა. ეს მოდელი პირველად გვიანშუმერულ კანონებში გვხვდება; კანონთმცოდნეობიდან პრობლემის დასახვისა და გადაწყვეტის ეს მეთოდი მეცნიერებაში გავრცელდა და არ შეცვლილა დიდი ხნის მანძილზე ძვ. წ. I ათასწლეულის განმავლობაში. მსგავი სისტემა ხეთურ სამართალში და ებრაულ ე. წ. კოვენანტის კანონებში, ასევე უძველეს ბერძნულ — დრაკონულ და გორტინის კოდექსებში. ყოველი მათგანის ფორმულირება მსგავსია: შესავალი პირობა (''protasis''), მეორეული პირობა ან პირობები და დასკვნა (''apodosis''). მაგალითი ხამურაბის ბაბილონური კოდექსიდან: „თუ კაცი ბრალს სდებს მეორეს და ადანაშაულებს მკვლელობაში, მაგრამ ვერ ამტკიცებს ამას, მბრალდები სიკვდილით უნდა დაისაჯოს“. პრეცედენტული სამართლის გავრცელებასთან ერთად აღმოჩნდა, რომ ამგვარ ფორმულირებებთან შედარებით განზოგადებული დებულებებისა და აკრძალვების ჩამოყალიბება კანონთა კოდექსის შედგენის უფრო მარტივი და ლოგიკური გზა იყო (მაგალითად, ებრაული „დეკალოგი“ — „[[ათი მცნება]]“).

შემდეგი ნაბიჯი განზოგადებული [[გეომეტრია|გეომეტრიული]] ამოცანების ფორმულირება იყო, რაშიც პირველობა მცირეაზიელ ([[იონია|იონიელ]]) ბერძენს, თალესს ეკუთვნის. მის მიერ დაახლოებით ძვ. წ. 600 წელს განზოგადებული სახით ჩამოყალიბებული დებულებები მათემატიკური [[თეორემა|თეორემის]] „აღმოჩენად“ ითვლება. თალესის მიერ მათემატიკური დებულების დასამტკიცებლად აბსოლუტური ლოგიკის გამოყენება უდიდესი წინ გადადგმული ნაბიჯი იყო ემპირიული მეცნიერული აზროვნების ეპოქაში.

ქრისტიანობის პერიოდის რომაულ სამართალში ეთიკისა და მორალის იუდეისტურ-ქრისტიანული კონცეფცია ჭარბობდა. საბოლოოდ, სამართლის რომაული ფორმები მთელ დასავლეთ სამყაროში გავრცელდა და, ამგვარად, იურიდიული საკითხების მიმართ ბიბლიური მიდგომები თითქმის უნივერსალური გახდა.

===ანბანი===
ანბანური დამწერლობის შექმნა ძველი ახლო აღმოსავლეთის უდიდესი მიღწევა იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ანბანამდელი სამწერლობო სისტემები თანდათან უფრო ფონეტიკური ხდებოდა, მათი შესწავლა და გამოყენება კვლავ მეტად რთული იყო. ასევე მოუხერხებელი იყო მათი შემცვლელი მარცვლოვანი (სილაბური) დამწერლობები. ადრეჰიქსოსურ პერიოდში (ძვ. წ. XVII საუკუნე) ეგვიპტეში მცხოვრებმა სემიტებმა მოახდინეს იეროგლიფური სიმბოლოების გარკვეული ადაპტაცია, რომელიც უძველესი ცნობილი წმინდა [[კონსონანტური დამწერლობა]]ა. მისი მიბაძვით და ხმოვნების აღმნიშვნელი ორი სიმბოლოს დამატებით კიდევ ერთი სისტემა შეიქმნა ჩრდილოეთ სირიაში. 

ეს ანბანი სწრაფად გავრცელდა და საკმაოდ ფართო გამოყენება ჰპოვა სემიტების ჩრდილო-დასავლეთ განშტოებებში (ქანაანელები, ებრაელები, არამეელები, ფინიკიელები). ძვ. წ. IX საუკუნეში ფინიკიელები მას უკვე დასავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში იყენებდნენ, ძვ. წ. VIII საუკუნეში კი ბერძნებმა და ფრიგიელებმა მისი ადაპტირება მოახდინეს. ანბანის გაცნობიდან მალევე ძველ საბერძნეთში ნამდვილი კულტურული და ლიტერატურული რევოლუცია მოხდა, ბერძნებმა კი ეს ცოდნა კი ევროპის სხვა ხალხებში გავრცელდა.

ძველი ახლო აღმოსავლეთი-ზე დაბრუნება.

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ძველი_ახლო_აღმოსავლეთი“-დან