Skoða frumkóða fyrir Gottlob Frege

Þú hefur ekki réttindi til að breyta þessari síðu, af eftirfarandi ástæðu:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 2. júlí 2024 kl. 08:48
Expiry of block: 2. júlí 2025 kl. 08:48

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Hafðu allar upplýsingarnar hér fyrir ofan með í þeim fyrirspurnum sem þú sendir. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Þú getur skoðað og afritað frumkóða þessarar síðu.

{{Heimspekingur |
  svæði                = Vestræn heimspeki |
  tímabil              = [[Heimspeki 19. aldar]],<br />[[Heimspeki 20. aldar]] |
  color                = #B0C4DE |
  image_name           = Young_frege.jpg |
  image_caption        = Friedrich Ludwig Gottlob Frege |
  nafn                 = Friedrich Ludwig Gottlob Frege |
  fæddur               = [[8. nóvember]] [[1848]] (í [[Wismar]]) |
  látinn               = {{Dauðadagur og aldur|1925|7|26|1848|11|8}} (í [[Bad Kleinen]]) |
  skóli_hefð           = [[Rökgreiningarheimspeki]] |
  helstu_ritverk       = ''[[Hugtakaskrift]]''; ''[[Undirstöður reikningslistarinnar]]'' |
  helstu_viðfangsefni  = [[stærðfræði]], [[heimspeki stærðfræðinnar]], [[rökfræði]], [[málspeki]] |
  markverðar_kenningar = [[umsagnarrökfræði]], [[merking]] sem skilningur og tilvísun |
  áhrifavaldar         = |
  hafði_áhrif_á        = [[Giuseppe Peano]], [[Bertrand Russell]], [[Ludwig Wittgenstein]], [[Rudolf Carnap]], [[Michael Dummett]], [[George Boolos]], [[Edward N. Zalta]] |
}}
'''Friedrich Ludwig Gottlob Frege''' ([[8. nóvember]] [[1848]] í [[Wismar]] – [[26. júlí]] [[1925]] í [[Bad Kleinen]]) var [[Þýskaland|þýskur]] [[stærðfræði]]ngur, [[heimspekingur]] og [[rökfræði]]ngur, sem er álitinn faðir nútímarökfræði. Hann er einnig einn af upphafsmönnum [[rökgreiningarheimspeki]].

== Ævi ==
Faðir Freges var kennari, sem sérhæfði sig í [[stærðfræði]]. Frege hóf háskólanám við háskólann í [[Jena]] árið [[1869]] en færði sig til [[Göttingen]] að tveimur árum liðnum. Þar hlaut hann [[doktorsgráða|doktorsgráðu]] í stærðfræði árið [[1873]]. Árið [[1875]] sneri hann aftur til [[Jena]] sem fyrirlesari. Árið [[1879]] varð hann [[dósent]] og árið [[1896]] [[prófessor]]. Frege hafði einungis einn nemanda, sem varð sjálfur frægur, [[Rudolf Carnap]]. Börn hans létust öll áður en þau uxu úr grasi en árið [[1905]] ættleiddi hann son.

Árum saman var [[Heinrich Scholtz]] við háskólann í [[Münster]], þar sem handritum Freges var komið fyrir eftir andlát hans, eini fræðimaðurinn, sem sýndi Frege einhvern áhuga. Mörg þeirra handrita, sem Frege lét eftir sig, glötuðust í [[Síðari heimsstyjöldin|síðari heimsstyrjöldinni]]. Fyrsta [[enska]] þýðingin á verkum Freges kom út árið [[1950]].

== Rökfræði ==
Sem rökfræðingur er Frege víða talinn jafnast á við [[Aristóteles]], [[Kurt Gödel]] og [[Alfred Tarski]]. Byltingarkent rit hans, ''[[Hugtakaskrif]]'' (''Begriffsschrift'') ([[1879]]) hratt af stað nýju tímabili í sögu rökfræðinnar. Margar nýjungar voru kynntar í ritinu. Frege fann upp [[umsagnarrökfræði]], þökk sé uppgötvun hans á [[magnari (rökfræði)|mögnurum]], sem síðar varð alsiða að nota í stærðfræði og leystu ýmis vandamál úr [[miðaldaheimspeki]]. Magnararnir sem [[Bertrand Russell]] beitti í [[Lýsingarhyggja|lýsingarhyggju]] sinni og í ritinu ''[[Principia Mathematica]]'' (ásamt [[Alfred North Whitehead]]) voru á endanum Frege að þakka. 

Frege var málsvari þess viðhorfs að [[reikninfræði]] væri [[Smættun|smættanleg]] í rökfræði, þ.e. einskonar [[rökfræðihyggja|rökfræðihyggju]]. Í riti sínu ''[[Frumreglur Reikningslistarinnar]]'' (''Grundgesetze der Arithmetik'') ([[1893]], [[1903]]), sem höfundur gaf út á eigin kostnað, reyndi hann að leiða lögmál reikningslistarinnar út frá rökfræðilegum frumsendum. Þegar annað bindið var á leið í prentun frétti Frege af [[þverstæðu Russells]] í bréfi frá Russell sjálfum. Þversögnin ljóstraði upp um að kerfið, sem var sett fram í ''[[Frumreglur reikningslistarinnar|Frumreglunum]]'' væri ekki sjálfu sér samkvæmt. Frege greindi frá mótsögninni í viðauka sem bætt var við annað bindi á síðustu stundu og reyndi að bjarga kerfinu með nokkrum breytingum. Það tókst honum ekki að gera.  [[Tegundakenning]] Russells, [[mengjafræði]]kenning [[Ernst Zermelo|Ernsts Zermelo]] og [[John von Neumann|Johns von Neumann]] og rökfræði [[George Boolos]] ([[1998]]) eru allt tillögur um lagfæringar á frumsendum Freges.

Rökfræði Freges hlaut litlar undirtektir meðan hann var á lífi. Hugmyndir hans breiddust einkum út vegna þeirra sem hann hafði áhrif á, einkum [[Giuseppe Peano|Giuseppes Peano]] og Russells.

== Heimspeki ==
Frege er talinn einn af upphafsmönnum [[rökgreiningarheimspeki]], einkum vegna [[hugtak]]alegs framlags hans til [[málspeki]]nnar, m.a.:
* Greinarmunur á [[Skilningur og merking|skilningi og merkingu]] (eða merkingu og tilvísun) (''Sinn und Bedeutung'') [[eiginnafn]]a(''Eigenname'');
* Kenning um beina tilvísun;
* Greinarmunur á [[Hugtak og hlutur|hugtaki og hlut]] (''Begriff und Gegenstand'');

Frege hafði lítið álit á tilraunum til að gera grein fyrir merkingu með því að höfða til „hugrænna“ ([[sálfræði]]legra) skýringa. Upphaflega gekk honum allt annað til en að svara spurningum um merkingu; hann ætlaði sér að nota nútímarökfræði til að setja fram undirstöður reikningslistarinnar. Fyrst hófst hann handa við að svara spurningunni „Hvað er tala?“ eða „Til hvaða hluta vísa töluorð („einn“, „tveir“, o.s.frv.)?“ Í rannsóknum sínum stóð hann á endanum frammi fyrir því verkefni að greina og skýra hvað merking er og hann setti fram nokkrar mikilsverðar kenningar á því sviði.

Þrátt fyrir lof Bertrands Russell var Frege eigi að síður lítt kunnur sem heimspekingur meðan hann sjálfur lifði. Hér breiddust kenningar hans einnig út einkum vegna þeirra sem hann hafði áhrif á, þ.á m. [[Edmund Husserl]], sem hann átti bréfasamskipti við og deildi við á prenti, og [[Ludwig Wittgenstein]]. Hefði Wittgensteins ekki notið við, hefði Frege ef til vill aldrei hlotið viðurkenningu sem heimspekingur. Meginrit Wittgensteins, ''[[Rökfræðileg ritgerð um heimspeki]]'' og ''[[Rannsóknir í heimspeki]]'', voru öðrum þræði tilraunir til þess að komast til botns í rökfræði og heimspeki Freges.

== Heimildir ==
* {{wpheimild | tungumál = en | titill = Gottlob Frege | mánuðurskoðað = 7. apríl | árskoðað = 2006}}
* {{greinarheimild|höfundur=Guðmundur Heiðar Frímannsson|grein=Forspjall|titill=Undirstöður Reikningslistarinnar|útgefandi=Hið Íslenzka Bókmenntafélag|ár=1989}}

== Frekari fróðleikur ==
=== Þýðingar ===
* Frege, Gottlob, ''Undirstöður reikningslistarinnar''. Kristján Kristjánsson (þýð.) (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1989).
* Frege, Gottlob, „Skilningur og merking“, Guðmundur Heiðar Frímannsson (þýð.), hjá Ólafi Páli Jónssyni og Einari Loga Vignissyni (ritstj.), ''Heimspeki á 20. öld'' (Reykjavík: Mál og menning, 1994): 9-29.

=== fræðileg umfjöllun ===
* [[Michael Dummett|Dummett, Michael]], ''Frege: Philosophy of Language'' (London: Duckworth, 1973).
* [[Michael Dummett|Dummett, Michael]], ''The Interpretation of Frege's Philosophy'' (London: Duckworth, 1981).
* [[Michael Dummett|Dummett, Michael]], ''Frege: Philosophy of Mathematics'' (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1991).
* [[Hans Sluga|Sluga, Hans]], ''Gottlob Frege'' (London: Routledge, 1980).

== Tenglar ==
* {{DPM|frege.html|Gottlob Frege}}
* {{SEP|frege|Gottlob Frege}}
* {{SEP|frege-logic|Frege's Logic}}
* {{IEP|f/frege.htm|Gottlob Frege}}
* {{IEP|f/freg-lan.htm|Frege and Language}}

{{fde|1848|1925|Frege, Gottlob}}

[[Flokkur:Heimspekingar 19. aldar|Frege, Gottlob]]
[[Flokkur:Heimspekingar 20. aldar|Frege, Gottlob]]
[[Flokkur:Málspekingar|Frege, Gottlob]]
[[Flokkur:Rökfræðingar|Frege, Gottlob]]
[[Flokkur:Rökgreiningarheimspekingar|Frege, Gottlob]]
[[Flokkur:Stærðfræðingar|Frege, Gottlob]]
[[Flokkur:Þýskir stærðfræðingar|Frege, Gottlob]]
[[Flokkur:Þýskir heimspekingar|Frege, Gottlob]]

Sniðmát notuð á þessari síðu:

Aftur á: Gottlob Frege.

Sótt frá „https://is.wikipedia.org/wiki/Gottlob_Frege“