Բաղէշ

Բնակավայր
Բաղէշ
Երկիր	Թուրքիա Բիթլիսի էմիրաթ
ԲԾՄ	1500 մեթր
Բնակչութիւն	52 024 մարդ (2020)
Կը գտնուի ափին	Բիթլիս?
Ժամային գօտի	UTC+3։00
Փոստային ցուցանիշ	13000
Պաշտօնական կայքէջ	bitlis.bel.tr​(թուրք.)

Բաղէշ, Պիթլիս (յյուն․՝ βαλαλείςωυ, արաբերէն՝ Badlis), քաղաք Մեծ Հայքի Աղձնիք նահանգի մէջ, Վանայ լիճէն 18 ք.մ. հարաւ–արեւմուտք, ուր կը միախառնուին համանուն գետի վտակները։ Կը համապատասխանէ Աղձնիք նահանգի Սալնոձոր գաւառի գլխաւոր բերդին, որ հսկածէ Հայկական Տաւրոսի ամենամատչելի բնական լեռնանցքը՝ Չորա պահակը։ Ժամանակին բերդի անունով կոչուած է Սալնոձոր։

Բաղէշի տարածքը, սկզբնական շրջանին, եղած է միայն բերդ։ Յետագային բերդի տարածքին հիմնած են քաղաքը, իսկ բերդը դարձած է միջնաբերդ։

Բաղէշի մասին առաջին անգամ յիշատակած է Սեբեոսը, իսկ որպէս քաղաք Պաղաղէշի մասին առաջին անգամ յիշատակած է Թովմա Արծրունին։ Յունական աղբիւրներուն մէջ Պիթլիսը կը յիշատակեն Պալալեզա, Պալալէյսա անուանումներով, արաբական աղբիւրներուն մէջ՝ Պեդլիս, Պադլիս, իսկ թուրքականին մէջ՝ Պիդլիս, Պիթլիս ձեւերով։^[1]

Պիթլիս անուանումը կապուած է Ալեքսանդր Մակեդոնացիի հետ։ Ան իր Լիս Զօրավարին բերդ կառուցել տուած է իր գրաւած բնակավայրին մէջ, իսկ ետքը ետ գալով այն չէ կարցած զայն դարձեալ գրաւել։ Ան բերդն անուանած է Պեդլիս, որ թարգմանաբար կը նշանակէ «Չար Լիս»։^[1]

Բաղէշ անուանումը կապուած է աւանդութեան մը հետ, որուն համաձայն ձմրան գոմի դուռը բաց կը մնայ։ Էշը գոմից դուրս կու գայ եւ «Ջլիֆտա» ձորն իյնալով կը սառի ու կը սատկի։ Էշին տեսնողները կ՛ըսեն՝ պաղ էշ, ուրկէ ալ ետքը առաջացած է Պաղէշ, իսկ ապա Բաղէշ անուանումները։^[2]

Բաղէշ քաղաքի պատմական անունները հետեւեալն են. Ապիպիթլիս, Ապի-Պիթլիզ, Պադլիս, Պալալեզա, Պալալէյսա, Պաղաղեշ, Պեդլիս, Պեթլիս, Պիթլիս, Շահաստան Բաղէշ, Պիթլիզ, Պիտլիս, Սալնաձոր, Սալնոձոր։^[1]

Բաղէշի ձմեռը ցուրտ է, ձիւնառատ։ Գարնան ու ամրան, հարաւաային շրջաններուն մէջ, արեւի ճառագայթներու ներգործութիւնը կը բազմանայ եւ ձորալանջերու խոնաւ հողը կը ծածկուի թաւ բուսականութեամբ։ Օդն առողջարար է, սառնորակ ջուրերը՝ առատ։^[3]

Բաղէշն ունէր փարթամ բուսականութիւն։ Փողոցները զարդարուած էին ուռենիներով եւ բարտիներով։ Առաձնատները շրջափակուած էին խաղողներով լի պտղատու այգիներով եւ պտղատու պարտէզներով։^[1]

Լինչը գրած է, որ այդ բնական պայմաններու շնորհիւ խաշնարած ցեղերն իրենց դարաւոր տիրապետութեան ընթացքին չեն կարցած ոչնչացնել Բաղէշի առատ բուսականութիւնը։ Դեռեւս XIII դարուն արաբ աշխարհագիր Եագուպ ալ–Համաուին Արմինիայի Պաթլիսը կը յիշատակէ որպէս «մրգառատ քաղաք»։ Գրեթէ բոլոր տուներն ունէին այգիներ։ Այդտեղ կ'աճէր տանձ, խնձոր, սալոր, ծիրան, խաղող, թուզ, սերկեւիլ, նուռ, բալ, կեռաս, թութ, ընկոյզ, կաղին^[3]:

• «Հայաստանի Եւ Յարակից Շրջանների Տեղանունների Բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երեւանի Համալսարանի հրատարակչութիւն։
• Արեւմտահայաստանի Եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն։
• Թադեւոս Յակոբեան, Պատմական Հայաստանի Քաղաքները։ Երեւան, «Հայաստան» 1997։

Սոցիալական ցանցերում Ֆէյսպուք · X  Ֆոտո, վիդեո եւ աուդիո Ուիքիպահեստ · Ինսդակրամ · Յություբ Թեմատիկ կայքեր GeoNames Բառարաններ եւ հանրագիտարաններ Բրիտանիկա Չափորոշիչային վերահսկողութիւն GND: 4080421-5 · LCCN: n88192699 · VIAF: 150205974

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։