Ուռուցքի մեռուկացման գործոն
Ուռուցքի մեռուկացման գործոն (ՈւՆԳ, ուռուցքի մեռուկացման գործոն-ալֆա, տումոր-նեկրոտիկ գործոն (TNF), կախեքսին, կախեքտին, անգլ.՝ TNF, TNF-α) արտաբջջային սպիտակուց, բազմաֆունկցիոնալ պրոբորբոքային ցիտոկին, որը սինթեզվում է հիմնականում մոնոցիտների և մակրոֆագերի կողմից։ Այն ազդում է լիպիդային նյութափոխանակության, արյան մակարդման, ինսուլինային ռեզիստենտության, էնդոթելի աշխատանքի վրա, խթանում է IL-1, IL-6, IL-8, ինտերֆերոն-գամմայի արտադրությունը, ակտիվացնում է լեյկոցիտները՝ ներբջջային մակաբույծներից և վիրուսներից պաշտպանվելու կարևոր գործոններից մեկը։ Այն առաջին անգամ հայտնաբերվել է մկների արյան շիճուկում, որոնց ներարկվել է ԲՑԺ և էնդոտոքսին։ Այդ մկների շիճուկն ունեցել է ցիտոտոքսիկ և ցիտոստատիկ ազդեցություն որոշ փոխակերպված բջիջների վրա, ինչպես նաև առաջացրել է հեմոռագիկ նեկրոզ և ուռուցքային ակտիվության նվազում։ Ակտիվացնում է միջուկային տրանսկրիպցիոն գործոն NF-κB-ը։ TNF-ի ավելցուկային արտադրությունը առաջացնում է հեմոդինամիկ խանգարումներ (նվազեցնում է սրտամկանի կծկողականությունը, արյան րոպեական ծավալը, մեծացնում է մազանոթների թափանցելիությունը), ցիտոտոքսիկ ազդեցություն օրգանիզմի բջիջների վրա։ Մարդկանց մոտ TNF-ի հետ կապված խանգարումները կապված է տարբեր հիվանդությունների հետ, ինչպիսիք են Ալցհեյմերի հիվանդությունը, քաղցկեղը, կլինիկական դեպրեսիան, փսորիազը և աղիների բորբոքային հիվանդությունները (Կրոնի հիվանդություն, խոցային կոլիտ)։
Տերմինաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Անվան ծագումը պայմանավորված է նրանով, որ in vitro TNF-ն առաջացնում է որոշ ուռուցքների նեկրոտիկ փոփոխություններ։ Ժամանակակից տերմինաբանության մեջ ուռուցքի նեկրոզի գործոնը վերաբերում է սպիտակուցին, որը նախկինում կոչվում էր «ուռուցքի նեկրոզ գործոն-ալֆա» (TNF-α): Այնուամենայնիվ, հին տերմինը TNF-α դեռ երբեմն օգտագործվում է, թեև TNF և TNF-α ունեն նույն նշանակությունը։ TNF-ը մի ամբողջ գերընտանիքի նախատիպն է, որը ներառում է 18 տարբեր սպիտակուցներ, որոնք ծառայում են որպես լիգանդներ 29 ընկալիչների համար։ Այս գերընտանիքի անդամներից մեկը՝ լիմֆոտոքսին-ալֆան, նախկինում կոչվում էր TNF-բետա (TNF-β):
Կառուցվածք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]TNF-ը սինթեզվում է որպես թաղանթային սպիտակուց՝ 26 կԴա մոլեկուլային զանգվածով (233 ամինաթթուներ)։ Հատուկ մետաղապրոտեազի ազդեցությունից հետո, այսինքն TNF-փոխակերպող ֆերմենտի (ADAM17), թաղանթին կապող հատվածը կտրվում է և ձևավորվում է 17 կԴա մոլեկուլային զանգվածով լուծելի TNF (157 ամինաթթուներ)։ Սպիտակուցի ակտիվ ձևը հոմոտրիմեր է, որը կորցնում է ակտիվությունը ենթամիավորների տարանջատմամբ, քանի որ միայն տրիմերն է ի վիճակի կապվել ընկալիչին և օլիգոմերացնել այն, ինչը անհրաժեշտ է ազդանշանային ուղին գործարկելու համար։ Ցիտոկինի մոլեկուլը ունի բետա ծալքավոր կառուցվածք։
Գենետիկական տարբերակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մարդու TNF-α գենը (TNF-α) կլոնավորվել է 1985 թվականին[1]։ Գենը քարտեզագրված է 6p21.3 քրոմոսոմի վրա, ունի 2762 նուկլեոտիդ և պարունակում է 4 էկզոն։ Վերջին էկզոնը կոդավորում է սպիտակուցի ավելի քան 80%-ը[2]։ Հայտնի են գենի ավելի քան 30 պոլիմորֆ տարբերակներ (միկրոսատելիտներ, SNP պոլիմորֆիզմներ), բայց դրանցից միայն կեսն է ազդում TNF-α-ի արտահայտման վրա in vitro[3]։
Բուժական նշանակություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]TNF անտագոնիստները (մասնավորապես էտաներցեպտը, ինֆլիքսիմաբը, ադալիմումաբը) լայնորեն օգտագործվում են որպես ռևմատոիդ արթրիտի, Կրոնի հիվանդության, փսորիազի և մի շարք այլ աուտոիմուն հիվանդությունների բուժման մեջ։ Չնայած վարակների և չարորակ նորագոյացությունների զարգացման ռիսկին, որը պահանջու�� է բժշկի կողմից հնարավոր հետևանքների մանրակրկիտ գնահատում, TNF ներհակորդները, օրինակ, 2014 թվականին կազմում էին հակափսորիազային դեղամիջոցների համաշխարհային շուկայի կեսը։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ {{{վերնագիր}}}. — PMID 2413547. —
- ↑ {{{վերնագիր}}}. — PMID 2995927. —
- ↑ {{{վերնագիր}}}. — PMID 11197303.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Verstrepen L., Bekaert T., Chau T.L., Tavernier J., Chariot A., Beyaert R. TLR-4, IL-1R and TNF-R signaling to NF-kappaB: variations on a common theme(անգլ.) // Cell. Mol. Life Sci. : journal. — 2008. — — PMID 18535784.
- Bradley J.R. TNF-mediated inflammatory disease(անգլ.) // J. Pathol.[en] : journal. — 2008. — Т. 214. — № 2. — С. 149—160. — — PMID 18161752.