Արշալույս Արշարունի

Արշալույս Արշարունի
Ծնվել է	նոյեմբերի 17 (29), 1896[1][2] Կաղզվան, Կարսի մարզ, Կովկասյան երկրամաս, Ռուսական կայսրություն[1][2]
Մահացել է	հոկտեմբերի 20, 1985(1985-10-20)[2] (88 տարեկան) Մոսկվա, ԽՍՀՄ[2]
Բնակության վայր(եր)	Դոնի Ռոստով և Մոսկվա
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	գրականագետ, բանասեր, թատերագետ, դասախոս, արևելագետ, կրոնագետ, գրական քննադատ, համալսարանի դասախոս և գրականագետ
Հաստատություն(ներ)	Ural Institute of Management?, Մոսկվայի փիլիսոփայության, գրականության և պատմության ինստիտուտ, Մոսկվայի պետական համալսարան, Կոմունիստական ակադեմիա և Վոստոկկինո
Գործունեության ոլորտ	գրականագիտություն[3], գրաքննադատություն[3], արևելագիտություն[3] և կրոնագիտություն[3]
Անդամակցություն	ԽՍՀՄ Գրողների միություն
Ալմա մատեր	Նոր Նախիջևանի թեմական դպրոց (1916), Վարշավայի համալսարանի պատմության ֆակուլտետ և Մոսկվայի կարմիր պրոֆեսուրայի ինստիտուտ
Կոչում	պրոֆեսոր[1][2]
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն[3], ռուսերեն[3], թյուրքական լեզվախումբ, արաբերեն և հին պարսկերեն
Պարգևներ	և [1][2]
Կուսակցություն	ԽՄԿԿ

Արշալույս Միքայելի Արշարունի (իրական ազգանունը՝ Չինարյան, նոյեմբերի 17 (29), 1896^[1][2], Կաղզվան, Կարսի մարզ, Կովկասյան երկրամաս, Ռուսական կայսրություն^[1][2] - հոկտեմբերի 20, 1985(1985-10-20)^[2], Մոսկվա, ԽՍՀՄ^[2][4][5]), հայ բանաստեղծ, գրականագետ, բանասեր, թատերագետ, բանահյուսագետ, պրոֆեսոր (1929), ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1960), ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1934 թվականից։

Ծնվել է Կարսի մարզի Կաղզվան քաղաքում։ 1904 թվականին ընտանիքով տեղափոխվել է Դոնի Ռոստով քաղաքը։ Սովորել է Նոր Նախիջևանի թեմական դպրոցում։ Այստեղ նրա ուսուցիչներն են եղել Երվանդ Շահազիզը, Գևորգ Չորեքչյանը, Աբրահամ Զամինյանը, Հրաչյա Աճառյանը։ Թեմականն ավարտել է 1916 թվականին։ Նույն թվականին նրան զինվորագրել են։ Սակայն մի քանի ամիս հետո նա զորացրվել է և ուսուցչություն արել Յալթայում, Ղարասու բազարում, Չալթըրում։ Այդ տարիներին ռազմական գործողությունների պատճառով Վարշավայի համալսարանը տեղափոխվել էր Դոնի Ռոստով։ Արշարունին ընդունվել է այս համալսարանի պատմաբանասիրական ֆակուլտետը, որը չի ավարտել։

1920-1921 թթ. խմբագրել է «Կոմունիստ» և «Պրոլետար» բոլշևիկյան պարբերականները։ 1921 թվականից բնակվել է Մոսկվայում։ 1924 թվականին ավարտել է Մոսկվայի կարմիր պրոֆեսուրայի ինստիտուտը։ 1926 թվականից դասախոսել է Մոսկվայի բուհերում։ Միաժամանակ աշխատել է Մոսկվայի մի շարք գիտահետազոտական ինստիտուտներում։ Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ ավագ խմբագիր է եղել Զինհրատում։

Առաջին անգամ տպագրվել է «Հասկեր» ամսագրում, 1912 թվականին։ Արշարունին գրել է «Լենին» պոեմ]ը, որը խորհրդային գրականության մեջ առաջին պոեմն է՝ նվիրված Լենինին։

Մասնակցել է ռուս առաջին «Գրական հանրագիտարանի» հիմնադրմանն ու խմբագրմանը՝ Ա. Լունաչարսկու, Վ. Ֆրիչեի, Ն. Մառի հետ։ Զբաղվել է խորհրդային Արևելքի ժողովուրդների գրականության և ժողովրդական բանահյուսության հարցերով։ ԽՍՀՄ նշանավոր իսլամագետներից է։

Ռուսերեն լույս է տեսել նրա «ՍՍՀՄ և Արևելքի ժողովուրդները», «Ինչ է կատարվում Չինաստանում», «Բեխաիզմ», «Բաբիզմ», «Պեպոն ֆիլմում», «Հրաչյա Ներսիսյան», «Սովետական Արևելքի էպոսը», «Հանդիպումներ անցյալի հետ» և այլ գրքեր։

Արշարունին հայերենից ռուսերեն է թարգմանել Հրաչյա Քոչարի «Օգսեն Վասպուրիի ճանապարհորդությունը», Շիրվանզադեի «Մորգանի խնամին», Նար-Դոսի «Վիպակներն ու պատմվածքները», Գաբրիել Սունդուկյանի պիեսները, Արազու պատմվածքները, Նահապետ Քուչակի հայրենները։ Գրել է հայերեն և ռուսերեն։ Մահացել է Մոսկվայում։ ԽՄԿԿ անդամ 1917 թվականից։

• Ըմբոստացումի ժամեր (արձակ բանաստեղծություններ), Նոր Նախիջևան, տպարան Ս. Ավագյանի, 1918, 16 էջ։
• Վերջալույսի ափունք, առանց տարեթվի, «Հույս», 1919 էջ, 2 էջ։
• Պոեմներ, Ալեքսանդրապոլ, տպարան ՀԽՍՀ, 1920, 16 էջ։
• Կարմիր հաղթանակ, Ալեքսանդրապոլ, հրատ. գավառային կոմիտեի, տպարան Ս. Մալխասյանի, 1921, 44 էջ։
• Վաղվան օրը, Սիմֆերոպոլ, հրատ. Ռ. երիտ. Կ. Ը. Ղրիմի շրջանային կոմիտեի, 1921, 13 էջ։
• Լենին (պոեմ), Ալեքսանդրապոլ, 1921, 16 էջ։
• Հրուտ արփի, Մոսկվա, 1922, 64 էջ։
• Ճերմակ վալս, Մոսկվա, 1922, 14 էջ։
• Sophie (չափածո գործեր), Մոսկվա, 1922, 64 էջ։
• Հազար, հազար, արևներ, Մոսկվա, 1922։
• ԽՍՀՄ և Արևելքի ժողովուրդները, Մոսկվա, ԽՍՀՄ ժող. կենտր. հրատարակչություն, 1927, 62 էջ։
• Մոսկվայի համալսարանի հայ ուսանողությունը, Երևան, Հայկական ՍՍՀ Քաղաքական և գիտական գիտելիքների տարածման ընկերություն, 1954, 36 էջ։
• Մոսկվայի համալսարանը ու հայ առաջավոր ինտիլիգենցիան, Երևան, Հայպետհրատ, 1955, 240 էջ։
• Հայ թատերագիտական մտքի պատմությունից, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1956, 140 էջ։
• Հայ ժողովրդական թատերախաղեր, Երևան, Հայպետհրատ, 1961, 343 էջ։
• Հանդիպումներ անցյալի հետ, Երևան, «Հայաստան», 1969, 219 էջ։
• Մոսկվայի հայ մամուլը (Մոսկվայի հայ պարբերական մամուլի պատմությունը սկզբից մինչև 1920 թվականը), Երևան, «Հայաստան», 1971, 300 էջ։
• Նշանավոր գրքերի ճակատագրերը, Երևան, «Լույս», 1973, 156 էջ։
• Մարդիկ ու տարիներ։ Հուշանովելներ, Երևան, «Հայաստան», 1974, 175 էջ։
• Ձեռագրերի աշխարհում, Երևան, «Հայաստան», 1975, 132 էջ։
• Հուշանովելներ, Երևան, Հայկական թատերական ընկերություն, 1977, 192 էջ։
• Մոսկվայի համալսարանը և հայ առաջավոր մտավորականությունը, երկրորդ, բարեփոխված հրատարակչություն, Երևան, «Հայաստան», 1982, 220 էջ։

• Վ. Յազվիցկի, Մարդկային բնակարանի պատմությունը, Մոսկվա, 1926, 32 էջ։

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արշալույս Արշարունի» հոդվածին։

Չափորոշչային վերահսկողություն ՀԳՀԳ: 9552, 13367 · BNF: 16655175f · ISNI: 0000000385582400 · LCCN: n87143844 · LNB: 000058862 · NKC: js20191055052 · NUKAT: n2012213447 · SUDOC: 242335322 · VIAF: 16281506 · WorldCat VIAF: 16281506

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 109)։