Մեդիանա

Մեդիանա
Տեսակ	հնագիտական հուշարձան
Երկիր	Սերբիա
Տեղագրություն	Medijana City Municipality?
Պատվիրող	Կոստանդիանոս Ա Մեծ
Ժառանգության կարգավիճակ	Archaeological Site of Exceptional Importance?

Մեդիանա (սերբ.՝ Медијана), ուշ հռոմեական ժամանակաշրջանի կարևոր հնագիտական վայր, որը գտնվում է սերբական Նիշ քաղաքի արևելյան արվարձանում։ Պեղումների արդյունքում հայտնաբերվել է վիլլա՝ պերիստիլով, թերմով, ամբարով և ջրային աշտարակով։ Բնակավայրը թվագրվում է Կոնստանտինոս Մեծի օրոք 306-337 թվականներին։ Թեև հռոմեական արտեֆակտներ կարելի է գտնել ներկայիս Նիշի ամբողջ տարածքում, Մեդիանան ամենալավ պահպանված հատվածն է։ 1979 թվականին Մեդիանան ավելացվել է բացառիկ նշանակության հնագիտական վայրերի ցանկում, պահպանվում է Սերբիայի Հանրապետության կողմից։

Պատմություն

Կոնստանտինոս Մեծը (280–337) ծնվել և մեծացել է Նաիսուսում։ Նա վեհաշուք նստավայր է կանգնեցրել հին Նաիսուսի շքեղ արվարձաններից մեկում, որտեղ հաճախ էր բնակվում և զբաղվում պետական գործերով։ Պատմական գրառումները վկայում են, որ Նաիսուսում նա մի քանի օրենքներ է ընդունել՝ 315, 319, 324 և 334 թվականներին։

337 թվականին Կոստանտինոսի մահից հետո կայսերական նստավայրը Մեդիանայում օգտագործվել է մի քանի այլ կայսրերի կողմից՝ կա՛մ որպես հանգստի վայր իրենց երկար ճանապարհորդությունների ժամանակ, կա՛մ պատերազմի նախապատրաստման ժամանակ։ Կոնստանտինոսի որդիները՝ Կոնստանցիոս II-ը և Կոնստանսը, մնացել էին Նաիսուսում 340 թվականի ձմռանը, քանի որ այնտեղ հրամանագիր էին ստորագրեել։ Հետագայում Կոնստանսն այն օգտագործել է որպես ժամանակավոր կացարան։ Ըստ Հերոնիմուսի տարեգրության, երբ Վետրանիոն՝ Դանուբյան բանակի հրամանատարը, Սիրմիում կայսր հռչակվեց, նա կայսերական իշխանության նշանները հանձնել է Կոնստանցիոս II-ին Նաիսուսում՝ կայսերական վիլլայում, 350 թվականին։

Հուլիանոս Ուրացողը որոշ ժամանակ անցկացրել է Նաիսուսում՝ Կոնստանցիոս II-ի դեմ իր արշավանքի ժամանակ, 361 թվականի վերջին։ Իր երկամսյա կեցության ընթացքում Հուլիանոսը երկար նամակներ է գրել դեպի Սենատ, Աթենք, Կորնթոս և հունական այլ քաղաքներ՝ բացատրելով իր քաղաքականությունը։

Ըստ Օլիմպիոդորոս Թեբեացու, Նաիսուսը եղել է հռոմեական կայսր Կոնստանցիոս III-ի հայրենի քաղաքը, որը Վալենտինիանոս III-ի հայրն էր և Գալլա Պլասիդիայի ամուսինը։

364 թվականին կայսերական Մեդիանան այն վայրն էր, որտեղ կայսրեր Վալենտինիանոսնն ու Վալենսը հանդիպեցին և բաժանեցին Հռոմեական կայսրությունը՝ միասին կառավարելով^[1]։

Բնակավայրը լքվել է այն բանից հետո, երբ Նաիսուս քաղաքը ավերվել է Աթթիլայի հորդաների կողմից 442 թվականին։

Նկարագրություն

Բնակավայրը կառուցվել է հարթ տեղանքում՝ ավելի քան 400,000 քառակուսի մետր տարածքի վրա, գետից որոշ հեռավորության վրա, Նիշավայի հովիտը շրջապատող բլուրների ստորոտին, ջերմային աղբյուրների մոտ։ Արևելք-արևմուտք ուղղությամբ մի փողոց անցնում էր վիլլայի հարավային կողմից՝ պերիստիլով և նրանից 150 մետր հեռավորության վրա գտնվող ամբարով։ Այս փողոցից հնարավոր էր մոտենալ այս շենքերին։ Վիլլայից արևմուտք գտնվում էր ամբարը, իսկ հյուսիսում՝ ութանկյուն և շրջանաձև սենյակներով ընդարձակ շինություն։ Վիլլայից հարավ կան մի քանի ֆունկցիոնալ սպասարկման կառույցների մնացորդներ։ Աչքի զարնողն այն է, որ պինդ նյութից շքեղ շինությունները՝ սյուներով, զարդարված մարմարե երեսապատմամբ, խճանկարներով և որմնանկարներով, կենտրոնացած են հիմնականում կենտրոնական վիլլայի և նրա պերիստիլի շուրջ, իսկ տնտեսական նշանակության շենքերը գտնվում են ամբարից արևմուտք՝ դեպի Նաիսուս։

Վիլլա

Վիլլան զբաղեցնում է կենտրոնական դիրք։ Կազմում է մոտ 6000 մ² (98,6 x 63 մ) տարածք և ներառում է թերմը արևմտյան կողմում և ավելի փոքր նիմֆեա արևելյան կողմում։ Վիլլայի երկայնական առանցքը հյուսիս-հարավ ուղղությամբ է։ Ամբողջ հյուսիսային հատվածը ջեռուցվել է։ Վիլլան շքեղ ձևավորված էր, ինչի մասին վկայում են տարբեր չափերի մարմարե սյուները, հիմքն ու խոյակները, սյուների խոյակների և սալերի ռելիեֆները, թանկարժեք, բազմերանգ մարմարի պատերի մնացորդները, որմնանկարները և այլն։ Պերիստիլային գավթի հատակի խճանկարները (450 մ²) և հանդիսականների սրահը լավ պահպանվել են։ Գավթի խճանկարները երկրաչափական են։ Հանդիսականների սրահի մուտքի մոտ պատկերված են խճանկարներ։ Հանդիսասրահի միջին հատվածը ծածկված է երկրաչափական նախշազարդ լայն ուղղանկյուն դաշտով։ Այս կառույցի կենտրնական մասը վեցանկյուն է (կողքից 3,2 մ)՝ մեջտեղում շատրվանով, նույնպես վեցանկյունի տեսքով։ Շատրվանի մեջտեղում երեւում է կապարե խողովակը, որն օգտագործվում է ջուր մատակարարելու համար։ Վեցանկյունը շրջապատում են ավելի փոքր տարածքներ, կողմերից մեկը վեցանկյուն բազմանկյուն է։ Նիմֆեի հատակը ծածկված է խճանկարով։ Վեցանկյունի լայն արտաքին շրջանակը ծածկված է փոփոխվող ոճավորված լոտոսի ծաղիկներով, իսկ ներքին կողմում ընդգծված է եռակի եզրագծով։ Վեցանկյունի կողային տարածությունները նույնպես զարդարված են խճանկարով։

Թերմ

Թերմերը գտնվում են վիլլայից հյուսիս-արևմուտք և հավանաբար կապված են եղել դրան։ Բաղնիքի մուտքը հարավային կողմից է։ Մեդիանայի թերմից, հավանաբար, օգտվել են վիլլայի տերերը, ովքեր կարող էին նրանց հասնել անմիջապես իրենց սենյակներից։ Բաղնիք տանող ճանապարհի միջանցքը զարդարված է հատակի խճանկարներով՝ նույն որակի երկրաչափական նախշերով, ինչ պերիստիլի խճանկարները։ Գավիթը և ապոդիտերիումը պատված են աղյուսով, իսկ միջնասենյակը մասամբ աղյուսով, մասամբ՝ ավելի մեծ սպիտակ մարմարե թեսերաներից պատրաստված խճանկարով։

Ջրի աշտարակ

Յուրաքանչյուր հռոմեական ջրատարի վերջում սովորաբար հայտնաբերվում էր ջրային աշտարակ (castellum aquae): Այս ջրամբարից ջուր էր մատակարարվում հորերն ու շատրվանները, ավազանները, թերմերը և ոռոգման ջրանցքները։ Նրա երկայնական առանցքը ուղղված է հյուսիս-հարավ։ Ջրային աշտարակի տեղանքի և հովտի միջև, որտեղ գտնվում են Մեդիանայի շենքերը, 10 մետր բարձրության տարբերություն կա։

Եկեղեցիներ

Երկու վաղ քրիստոնեական եկեղեցիներ են պեղվել Մեդիանայում։ Երկուսն էլ կառուցվել են միաժամանակ 378 թվականից հետո։ Առաջին եկեղեցին հայտնաբերվել է 2000 թվականին, երբ հայտնաբերվել է Հիսուսի մոնոգրամը։ Առաջինից ընդամենը 8 մետր դեպի հարավ, 2007 թվականին պեղվել է երկրորդ եկեղեցին, գտածոների թվում եղել է խաչով բրոնզե մատանի։ Գտածոները վկայում են այն մասին, որ Մեդիանան քրիստոնեական համայնք էր^[2]։

2019 թվականի հուլիսից կայքը փակ է այցելուների համար՝ տեղեկացնելով, որ աշխատանքներ են ընթանում, նշված չէ վերաբացման ժամկետը։

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեդիանա» հոդվածին։

Ծանոթագրություններ

[1] «Decline and Fall of the Roman Empire, Vol. 2: Chapter XXV: Reigns of Jovian and Valentinian, Division of the Empire. Part II».

[2] «Политика Online».

[1]