Վաղ միջնադարի հայկական կերպարվեստ
| Հայկական մշակույթ |
|---|
 |
Վաղ միջնադարի հայկական կերպարվեստ, հայ ժողովրդի պատմության վաղմիջնադարյան փուլում ձևավորված մշակույթի բաղկացուցիչ մաս, որն արտահայտում է հայկական միջնադարյան կերպարվեստի վաղ շրջափուլը։ Վաղ միջնադարում՝ 4-8-րդ դարերում, Հայաստանում ավատատիրության հաստատման ու քրիստոնեության ընդունման ժամանակաշրջանում, Մեծ Հայքի թագավորության տարածքում զգալի է եղել ժամանակի Մերձավոր Արևելքի հզորագույն պետությունների՝ Բյուզանդական կայսրության և Սասանյան Պարսկաստանի ազդեցությունը, ինչն արտացոլվում էր նաև հայկական ճարտարապետության և հաճախ դրա հետ միասին զարգացող հայկական կերպարվեստի վրա։ Առաջինը պայմանավորված էր քրիստոնեության ընդունմամբ, երկրորդը՝ հայ-պարսկական դարավոր շփմամբ[1]։
Քանդակագործություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վաղ միջնադարում՝ քրիստոնեական տաճարների ու վանքերի ճարտարապետության զարգացմանը զուգահեռ, բարգավաճում է քանդակագործությունը՝ ի տարբերություն հեթանոսական շրջանի, երբ այն գլխավորապես կապված էր արձանագործության հետ։ Հանդիպում են պատկերաքանդակներ ու զարդաքանդակներ՝ կատարված շինությունների և մահարձանների վրա։ Հայտնաբերված հուշարձանների մնացորդներն ունեն երկրաչափական, բուսական զարդաքանդակներ, հաճախ են հանդիպում նուռը և խաղողը։ Դրա գլուխգործոցները հանդիպում են Զվարթնոցի տաճարում[2]։
Խճանկարչություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայկական կերպարվեստի գեղեցիկ նմուշներ են հանդիպում նաև խճանկարչության մեջ։ Դրա հնագույն մի նմուշ հայտնաբերվել է Երուսաղեմ քաղաքում՝ Ձիթենյաց լեռան մոտ, ո��ը թվագրվում է 6-րդ դարի, որն ունի նաև հայերենով գրություն։ Զարդաքանդակված են սիրամարգ, կաքավ, և Հայաստանի բնությանը հատուկ այլ թռչուններ։ Յուրաքանչյուր թռչուն գեղանկարված է շրջանակի մեջ, որոնցից կախված է խաղողի վազ։ Հետագայում նույն ոճի հայկական երեք այլ խճանկարներ հայտնաբերվել են Երուսաղեմի ուրիշ հատվածներում[2]։
Խճանկարչության հետքեր հայտնաբերվել են նաև Դվինի ու Զվարթնոցի ավերակներում։ Արուճի տաճարի ներսի մասում պահպանվել են բարձրարվեստ խճանկարների ամբողջական պատկերներ[2]։
Մանրանկարչություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հայկական կերպարվեստի նոր ճյուղ է դառնում ձեռագիր մատյաններում եղած նկարազարդումներրի արվեստը՝ մանրանկարչությունը։ Մանրանկարներ արվում էին գլխազարդերում, լուսանցքներում և այլն։ Մանրանկարիչները կոչվում էին «ծաղկող», «նաղաշ», «ծաղկարար» անուններով։ Ամենահին՝ «Փղոսկրյա» մատյանը, որն ունի մանրանկարներ, պահվում է Երևանի Մատենադարանում[2]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Աշոտ Մելքոնյան, Հայոց պատմության ակնարկներ, Երևան, «ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ» — 412 էջ։
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Հայկազ Ժամկոչյան և ուրիշներ, Հայ ժողովրդի պատմություն սկզբից մինչև 18-րդ դարի վերջը, Երևան, «Երևանի համալսարանի հրատարակչություն» — 784 էջ։