Տուժողի հոգեբանություն

Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։

Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։

Իրավունքի հոգեբանության որոշ փոքրաքանակ մասնագետներ առանձնակի ուշադրություն են դարձրել բավականին նշանակալի մի կատեգորիայի՝ տուժողի հոգեբանական առանձնահատկություններին, այսպիսի հեղինակների շարքում են հիմնարար հետազոտություններով աչքի են ընկել Վասիլևը և Չուխարովսկին, որոնք տուժողի հոգեբանության առանձնահատկությունները ներկայացրել են որպես առանձին բաղադրամաս։ Հատկապես նախաքննության և դատաքննության գործընթացներում առանձնահատուկ կերպով կարևորվում է տուժողի հոգեբանական առանձնահատկությունների իմացությունը։ Այս առումով առանձնացվում է երկու հիմնական տիրույթ՝

• Ստատիկ

Որի մեջ մտնում են անձի ազգային պատկանելիությունը, սեռը տարիքը սոցիալական կարգավիճակը, և այլն։

• Դինամիկ

Որի մեջ մտնում են անձի վարքը հանցագործությանը անմիջապես նախորդած պահին, հանցագործությունից հետո և դրանց փոխադարձ կապը։ Գիտական վերլուծությունները պնդում են որ, բավականին հաճախ հատկապես անձի դեմ ուղղված հանցագործությունների դեպքում տուժողը որոշակիորեն ազդում է և արագացնում կամ ինտենսիվացնում իրավախախտ գործունեությունը։
Վերը նշվածը հիմնավորելու նպատակով բերենք փաստական տվյալներ՝
Անձի դեմ ուղղված հանցագործությունների շուրջ 80%-ի դեպքում ամբաստանյալը ու տուժողը գտնվում են ծառայողական, բարեկամական, ընկերական կամ ինտիմ կապերի մեջ և հանցագործությունը ներկայանում է որպես նրանց միջև ծագած կոնֆլիկտի վերջնական փուլ, սրանց շուրջ 65%ը գտնվել են անսթափ վիճակում՝ ալկոհոլի կամ թմրանյութերի ազդեցության ներքո։ Վերջիններիս ուղիղ կեսը հանցագործությունից մի փոքր առաջ ալկոհոլ կամ թմրանյութ են օգտագործել հենց ամբաստանյալի հետ։ Վիճակագրությունը վկայում է, որ բռնաբարությունների 40%-ը դեպքում տուժողը ինքն է գնում պրովոկացիայի՝ չափազանց ազատ պահվածքի, վուլգար հագուստի, երկիմաստ արտահայտություններով և այլ միջոցներով, ուստի եզրակացնելի է, որ տուժողի և ամբաստանյալի վարքը փոխկապակցված են, և ամբաստանյալի վարքագիծը հիմքում ունի տուժողի վիկտիմ վարքագիծը որպես դրդապատճառ։ Որպես իրավունքի կատեգորիա նախաքննության մարմնի համար տուժողը ներկայացնում է առանձնակի ուշադրության արժանի օբյեկտ, քանի որ իրավախախտ գործունեության ընթացքում հենց նրան է հասցվում ֆիզիկական կամ բարոյական որոշ դեպքում նաև նյութական վնաս, տրամաբանորեն տուժողը պետք է շահրգռված լինի օբյեկտիվ բացահայտման ուղղությամբ և նախաքննության մարմիններին ի տարբերություն վկաների՝ տրամադրի ավելի հստակ և արժանահավատ տեղեկատվություն։ Սակայն հատկապես բռնարարքների դեպքում տուժողների ճնշող մեծամասնության մեջ տեղի են ունենում հոգեբանական որոշ ապակառուցողական փոփոխությունների, սա է պատճառը, որ տուժողը հանցագործության հետևանքով կրելով ծանր սոմատիկ և հոգեբանական վնասվածքներ չի կարողանում հստակ հիշել հանցագործություն կատարողների թիվը, դեմքերը, մանմնակազմությունը և դրանք կարողանում է մտաբերել որոշ ժամանակ անց, անհընդհատ վերապրելով իր հետ կատարվածը, սա է պատճառը որ նպատակահարմար է համարվում տուժողին մի քանի անգամ հարցաքննելը։

Որոշ դեպքերում տուժողը հասկանալով օրենքի տեսանկյունից ամբաստանյալի նկատմամբ ունեցած սեփական առավելությունը դիմում է անընդունելի և դատապարտելի միջոցների հասկանալով որ իր ցուցմուքներից է կախված ամբաստանյալի պատժաչափը։ Որոշ տուժողներ նպաստավոր ցուցմուքի համար նույնիսկ ակնկալում են որոշակի փոխհատուցում։ Այս երևույթը բավականաչափ տարածված է հետխորհրդային տարածքի գրեթե բոլոր երկրներում։ Մեխանիզմը հետևյալն է. տուժողը նախաքննության գործընթացում կապի մեջ է մտնում ամբաստանյալի բարեկամների, հարազատների, ընկերների հետ, որը ուղեկվում է վերջիններիս կողմից տուժողի նկատմամբ ընդգծված դրական վերաբերմունքով, հյուրասիրություններով, ընդհուպ մինչև նյությական օժանդակություն ցուցաբերելով, փաստորեն ամբաստանյալի ամենանեղ շրջապատը տուժողի համար վերածվում է ռեֆերենտային կամ էտալոնային խմբի, որի կարծիքը կարևոր է մարդու համար, իսկ որոշ դեպքերում գրեթե պարտադիր, սրա հետևանքով էլ նախաքնննության ցուցմունքները և դատարանում տրված ցուցմունքները սկսում են իրարից էապես տարբերվել, այս երևույթը շահադիտական նկատառումներով օգտագործվում է նաև որոշ խարդախ անհատների կողմից։ Տուժողին հեգեբանական առանձնահատկություննի մի կարևոր գործոնների խումբ էլ պայմանավորված է նրա անձի անհատական առանձնահատկություններով, այսինքն՝ խառնվածքով բնավորությամբ աշխարըմբռնմամբ առաջնային արժեքների համակարգով, ինտելեկտուալ մակարդակով և իրավագիտակցությամբ։