Մաքսիմ Կովալևսկի

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կովալևսկի (այլ կիրառումներ)

Մաքսիմ Կովալևսկի Максим Ковалевский
Ծնվել է	սեպտեմբերի 8, 1851(1851-09-08)[1][2] Խարկովի նահանգ, Մալոռուսական գեներալ-նահանգապետություն, Ռուսական կայսրություն[3]
Մահացել է	ապրիլի 5, 1916(1916-04-05)[1][2] (64 տարեկան) Պետրոգրադ, Ռուսական կայսրություն[4]
Գերեզման	Նիկոլսկու գերեզմանատան Ալեքսանդրո-Նևսկի դափնիների ծառուղի
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Մասնագիտություն	մարդաբան, իրավունքի պատմաբան, սոցիոլոգ, պատմաբան, պրոֆեսոր, լրագրող, քաղաքական գործիչ և փաստաբան
Հաստատություն(ներ)	Մոսկվայի կայսերական համալսարան և Սանկտ Պետերբուրգի համալսարան
Պաշտոն(ներ)	Ռուսական կայսրության պետական դումայի անդամ և Ռուսական կայսրության Պետական ​​խորհրդի անդամ
Անդամակցություն	Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա և Société de sociologie de Paris?[5]
Ալմա մատեր	Խարկովի կայսերական համալսարան
Տիրապետում է լեզուներին	ռուսերեն[6]
Հայտնի աշակերտներ	Մարկ Կոսվեն
Կուսակցություն	Party of Democratic Reform?
Ստորագրություն
Maksim Kovalevsky Վիքիպահեստում

Մաքսիմ Մաքսիմովիչ Կովալևսկի (ռուս.՝ Максим Максимович Ковалевский, սեպտեմբերի 8, 1851(1851-09-08)^[1][2], Խարկովի նահանգ, Մալոռուսական գեներալ-նահանգապետություն, Ռուսական կայսրություն^[3] - ապրիլի 5, 1916(1916-04-05)^[1][2], Պետրոգրադ, Ռուսական կայսրություն^[4]), ռուս պատմաբան, իրավաբան, սոցիոլոգ, ազգագրագետ, Պետերբուրգի ԳԱ ակադեմիկոս (1914)։

1906 թվականին հիմնել է սահմանադրական-միապետական՝ դեմոկրատական բարեփոխումների կուսակցությունը։ 1909 թվականից տնօրինել է «Վեստնիկ Եվրոպի» («BecraHK EBponu») ամսագիրը։ Ունեցել է պոզիտիվիստական հայացքներ, միաժամանակ կրել Մարքսի և Էնգելսի (որոնց ճանաչել է անձամբ) ազդեցությունը։

Խոշոր նշանակություն ունեն մարքսիզմի կլասիկների կողմից բարձր գնահատված համայնքի վերաբերյալ Կովալևսկու աշխատությունները։ Կազմակերպել է 3 արշավախումբ դեպի Կովկաս (1883, 1885, 1887 թվականներ) և հավաքած նյութերի հիման վրա (առավելապես՝ օսերի և Դաղստանի ժողովուրդների վերաբերյալ) ուսումնասիրություններ է գրել։

Հասարակական հաստատությունների զարգացման աստիճանական կատարելագործման գաղափարը Կովալևսկին հակադրել է մարքսիզմին։ Կովալևսկու սոցիոլոգիայի հիմնական օրենքը համարում էր սոցիալական համերաշխության աճի վրա հիմնված առաջադիմությունը։ Դասակարգային պայքարը դիտում էր որպես այս կամ այն հասարակական կարգի ոչ հասունության կամ «վերասերման» նշան։

Նա սերում էր Կովալևսկիների ազնվական տոհմից։ Ծնվել է 1851 թվականի օգոստոսի 27-ին (սեպտեմբերի 8) Օլշանկայի մոտ գտնվող կալվածքում ]^[7][8]։ 1868 թվականին Խարկովի 3-րդ գիմնազիան ավարտելուց հետո ընդունվել է Խարկովի Կայսերական համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետ։ Մասնագիտացել է Արևմտյան Եվրոպայի երկրների հանրային իրավունքում։

1872 թվականին ավարտել է համալսարանը իրավագիտության թեկնածուի աստիճանով և Դ. Ի. Կաչենովսկու միջնորդությամբ մնացել է համալսարանի Եվրոպական տերությունների պետական իրավունքի ամբիոնում` «Ավստրիայի սահմանադրական փորձի և Չեխիայի ազգային ընդդիմության մասին» աշխատության շնորհանդեսից հետո։

1872-1876 թվականներին ուսումը շարունակել է արտասահմանում՝ սկզբում Բեռլինում, ապա Փարիզում, որտեղ դասախոսություններ է լսել «College de France» Ֆրանսիական քոլեջում և Քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտում, Խարտիայի դպրոցում։

«Շատ հավանական է, որ, առանց Մարքսին իմանալու, ես չէի զբաղվի ոչ հողի սեփականության պատմության, ոչ էլ Եվրոպայի տնտեսական աճի ուսումնասիրությամբ, այլ ավելի մեծ ուշադրություն կկենտրոնացնեի քաղաքական ինստիտուտների զարգացման վրա, մանավանդ որ այդպիսի թեմաներն ուղղակիորեն համապատասխանում էին իմ դասավանդած առարկային»^[9]։

Մագիստրոսական թեզը պաշտպանելուց հետո 1877 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1887 թվականը դասավանդել է Մոսկվայի համալսարանում, վարել է դասընթաց` օտարերկրյա պետական հաստատությունների պատմության վերաբերյալ։ 1878 թվականից՝ իրավագիտության ֆակուլտետի պրոֆեսոր է։ 1880 թվականին պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսությունը` «Անգլիայի սոցիալական համակարգը միջնադարի վերջում» թեմայով։

1879 թվականի ապրիլին Մոսկվայում մասնակցել է Զեմստվոկայան առաջին համագումարի աշխատանքներին։

1879-1880 թվականներին Վ.Ֆ.Միլլերի հետ հրատարակել է «Критическое обозрение» ամսագիրը, համագործակցել «Юридический вестник» ամսագրի, «Порядок» и «Земство». Թերթերի հետ։ Նա կատարել է երեք ազգագրական արշավ դեպի Կովկաս. 1883 թվականին՝ Վ. Ֆ. Միլլերի, 1885 թվականին՝ Ի. Ի. Իվանյուկովի, 1887 թվականին՝ Յու. Ս. Գամբարովի հետ։ Հավաքած նյութերը հիմք են հանդիսացել տոհմային հարաբերությունների բնագավառում նրա գիտական զարգացումների համար։

1887 թվականին պարգեւատրվել է Ռուսաստանի` աշխարհագրական ընկերության ազգագրության եւ վիճակագրության բաժինների «Մեծ ոսկե» մեդալով։

1887 թվականին ժողովրդական լուսավորության նախարար Ի. Դելյանովայի հրամանով հեռացվել է համալսարանից և այդ ժամանակվանից նա ապրում էր հիմնականում արտասահմանում, Լոնդոնում, Փարիզում։

Նա դասախոսություններ է կարդացել Ստոկհոլմում, Օքսֆորդում, Բրյուսելում, Չիկագոյում և այլ քաղաքներում՝ համալսարանների և մասնավոր հիմնադրամների հրավերով։

1901 թվականին Է.Վ.Դը Ռոբերտիի և Յու.Ս.Գամբարովի հետ Փարիզում հիմնել է Հասարակական գիտությունների ռուսական բարձրագույն դպրոցը, որտեղ պատրաստվել են ռուս ընդդիմադիր քաղաքական գործիչներ։

Այնտեղ դասախոսություններ են կարդացել տարբեր կողմնորոշումներ ունեցող գիտնականներ և քաղաքական գործիչներ` Ս. Ա. Մուրոմցև, Պ. Բ. Ստրուվե, Գ. Վ. Պլեխանով, Վ. Ի. Լենին, Գ. Տարդե։

Ազգանվանակիցներ Մաքսիմ Կովալևսկին Սոֆյա Կովալևսկայան հանդիպել են վերջինիս կյանքի վերջում^[10]։ 1888 թվականին Կովալևսկին Լորան հիմնադրամի կողմից հրավիրվել է Շվեդիա՝ կարդալու դասախոսություններ ուսանողների համար։ Նրա առաջին դասախոսությանը ներկա է եղել Սոֆյա Կովալևսկայան (այրիացել է 1883 թվականի ապրիլին ամուսնու ինքնասպանությունից հետո), ով հետագայում լսել է նրա մնացած դասախոսությունները։ Նրանք սիրահարվել են միմյանց առաջին հայացքից։

1888 թվականի դեկտեմբերին Կովալևսկին մասնակցեց Փարիզի գիտությունների ակադեմիայի հանդիսավոր ժողովին, որտեղ Սոֆյա Կովալևսկայային շնորհվեց Բորդենի և մաթեմատիկոս Պիեռ Լորանի մրցանակը` «որոշ էական կետում պտտման խնդրի հետագա լուծման համար»։ Չնայած անկեղծ զգացմունքներին՝ Կովալևսկայան չցանկացավ անմիջապես պաշտոնականացնել իրենց հարաբերությունները։ 1890 թվականին, Ռիվիերայի երկայնքով համատեղ ճանապարհորդությունից հետո, Մաքսիմն ու Սոֆյան որոշ ժամանակով բաժանվում են՝ հարսանիքը նշանակելով 1891 թվականի ամռանը։

Կովալևսկիները Նոր տարին դիմավորեցին Ջենովայում, և 1891 թվականի փետրվարի 10-ին Սոֆյա Կովալևսկայան մահացավ ծանր թոքաբորբից։

1905 թվականի օգոստոսին՝ հեղափոխության ժամանակ, Կովալևսկին վերադարձավ Ռուսաստան և ակտիվորեն ներգրավվեց քաղաքական կյանքում։ 1905 թվականի սեպտեմբերին Մոսկվայում մասնակցել է Զեմստվոյի և քաղաքային ղեկավարների համագումարին։

Նա դարձավ Ժողովրդավարական բարեփոխումների կուսակցության հիմնադիրներից մեկը, որի կազմում էին նաև Վ.Դ.Կուզմին-Կարավաևը և Ս.Դ.Ուրուսովը։ Ակտիվորեն աշխատել է տարբեր թերթերում։

1906 թվականին Խարկովի նահանգից ընտրվել է Պետդումայի առաջին պատգամավոր։ Նա եղել է պատժի սահմանման հանձնաժողովի նախագահը, եղել է չորս այլ հանձնաժողովների անդամ, քննարկված հարցերի մեծ մասով Դումայում ելույթ է ունեցել 62 անգամ։ 1906 թվականի հուլիսին նա գլխավորել է Դումայի պատվիրակությունը Լոնդոնում կայացած 14-րդ միջազգային միջխորհրդարանական կոնֆերանսում։

Առաջին գումարման Դումայի լուծարումից հետո նա հրաժարվեց ստորագրել Վիբորգի բողոքարկումը։

1907 թվականին ակադեմիական կազմակերպություններից ու համալսարաններից ընտրվել է Պետական խորհրդի անդամ։

1905-1916 թվականներին Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի պրոֆեսոր էր, դասավանդել է նաև Սանկտ Պետերբուրգի պոլիտեխնիկական ինստիտուտում և կանանց բարձրագույն կուրսերում։

Մասնակցել է հոգեբանական ինստիտուտի կազմակերպմանը։

1910 թվականից հոգեբուժական ինստիտուտը դարձել է Պետրոգրադի մասնավոր համալսարան։ Այս ինստիտուտի շրջանակներում Կովալևսկին սոցիոլոգ Է. դե Ռոբերտիի հետ միասին ստեղծեց Ռուսաստանում սոցիոլոգիայի առաջին բաժինը՝ հաղթահարելով հանրակրթության նախարարի դիմադրությունը, ըստ որի սոցիոլոգիայի բաժինը կարող էր զիջել ուսումնական հաստատությանը։ 1910 թվականից Կովալևսկին Պետրոգրադի մասնավոր համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետի դեկանն էր։

Նրա առաջին ուսանողներն են եղել Պ.Ա.Սորոկինը, Կ.Մ.Տախտարևը, Ն.Դ.Կոնդրատիևը, Ն.Ս.Տիմաշևը, որոնք հետագայում դարձան համաշխարհային մակարդակի սոցիոլոգներ։

1908 թվականից Կովալևսկին Սանկտ Պետերբուրգի մանկավարժական ակադեմիայի նախագահն էր, իսկ 1914 թվականից՝ Սանկտ Պետերբուրգի իրավաբանական ընկերության նախագահը։

Կովալևսկին ակտիվորեն մասնակցել է հակապատերազմական շարժմանը, եղել է Խաղաղության ընկերության Սանկտ Պետերբուրգի մասնաճյուղի նախագահը^[11]։

Ֆ. Ա. Բրոքհաուզի և Ի. Ա. Եֆրոնի «Նոր հանրագիտարանային բառարանում» նա համահեղինակել է քաղաքական և իրավական գիտությունների բաժինը, բացի այդ, մասնակցել է Ա. Ն. և Ն. Ն. Գրանատ եղբայրների «Հանրագիտարանային բառարանի» ստեղծմանը։

Կովալևսկու անվան հետ է կապված նաև Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի Պատմական ընկերության սոցիոլոգիայի բաժնի ձևավորումը 1912 թվականին։

1912 թվականին առաջադրվել է Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի^[12]։

Առաջադիմական կուսակցության հիմնադիրներից մեկն է, 1912-1914 թվականներին եղել է նրա Կենտկոմի անդամ։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի բռնկման ժամանակ Կովալևսկուն Կարլսբադում էր` բուժման նպատակով։ Որպես ռուս հպատակ՝ նա ինտերնացիայի ենթարկվեց մինչև 1915 թվականի գարուն, ապա վերադարձավ Ռուսաստան։

Մահացել է Պետրոգրադում 1916 թվականին։ Թաղված է Նիկոլսկի գերեզմանատանը^[13]։ Հուղարկավորությանը մասնակցել է մինչև 100 հազար մարդ։

1916 թվականին, Մաքսիմ Մաքսիմովիչի կտակի համաձայն, Մոսկվայի համալսարանը ստացավ նրա անձնական գրադարանը, որը բաղկացած էր պատմության, տնտեսագիտության, իրավունքի և համաշխարհային գրականության երկերի 7190 հատորներից։ Հավաքածուն պարունակում է մեծ թվով արժեքավոր ինքնագրեր։

Այս պահին Կովալևսկու գրադարանը պահվում է Մ.Վ.Լոմոնոսովի անվան Մոսկվայի պետական համալսարանի գիտական գրադարանի հազվագյուտ գրքերի և ձեռագրերի բաժնում^[14][15]։

• Սաչետտի, Ալեքսանդր Լիվերևիչ
• Սորոկին, Պիտիրիմ Ալեքսանդրովիչ
• Կոնդրատև, Նիկոլայ Դմիտրիևիչ
• Տախտարև, Կոնստանտին Միխայլովիչ
• Տիմաշև, Նիկոլայ Սերգեևիչ

Պատմական օրինաչափությունը յուրաքանչյուր հասարակություն ավելի ցածրից ավելի բարձր աստիճան տանելու անհրաժեշտությունն է։ Սակայն այս առաջընթացին հակասում է «աղքատության ու հարստության հակադրությունը, ունեցողների ու չունեցողների տարաձայնությունները»։ Այս հակասությունը հաղթահարելու համար Կովալևսկին անհրաժեշտ համարեց, որ պետությունը միջամտի գույքի տնօրինմանը` ի շահ ֆերմերների և աշխատողների, օրինականորեն ապահովել աշխատանքի իրավունքը, արհմիությունների ազատ գործունեությունը և նրանց պայքարը սոցիալական իրավունքների համար։

Սոցիալական փոփոխությունների դանդաղությամբ առաջընթացն ավելի հուսալի է, քան դրանց արագությամբ, էվոլյուցիան պետք է գերադասել հեղափոխությունից. առաջընթացը ցանկալի է միայն կարգուկանոնի պահպանման պայմանով։ Կովալևսկին փիլիսոփայական էվոլյուցիոն «մեծ խնդիրը» համարել է «դեպի ավելի լավ համակարգ անցումը հեշտացնելը»^[16]։

Ուսուցչական գործունեությանը զուգահեռ Մ.Մ.Կովալևսկին շատ է աշխատել որպես ազգագրագետ և սոցիոլոգ՝ ուսումնասիրելով համայնքային հողատիրությունը, պետության և իրավունքի պատմությունը։

1880 թվականին լույս է տեսել նրա ծրագրային մեթոդական աշխատությունը՝ «Պատմական և համեմատական մեթոդը իրավագիտության մեջ»։

Արտերկրում գտնվելու ընթացքում Կովալևսկին շարունակել է իր ակտիվ գիտական աշխատանքը, որը նրան համաշխարհային հռչակ է բերել։ Այս շրջանի ամենանշանակալի աշխատություններն են «Ժամանակակից ժողովրդավարության ծագումը» քառահատոր ուսումնասիրությունը, ինչպես նաև սկզբնապես եռահատոր, իսկ ավելի ուշ յոթ հատորի հասցված «Եվրոպայի տնտեսական աճը մինչև կապիտալիստական տնտեսության առաջացումը» աշխատությունը։

Նույն ժամանակաշրջանին է պատկանում «Ազգագրություն և սոցիոլոգիա» աշխատությունը, որով սկսվել է նրա հատուկ աշխատությունների ցիկլը Սոցիոլոգիա թեմայով։

Կովալևսկին համաշխարհային գիտություն է մտել որպես ականավոր իրավաբան, սոցիոլոգ և պատմաբան։ Իր աշխատություններում Մ.Մ.Կովալևսկին մեծ ուշադրություն է դարձրել սոցիոլոգիական գիտելիքների առաջմղմանը։

Նրա և Է. դե Ռոբերտիի նախաձեռնությամբ, հրատարակել է «Նոր գաղափարներ սոցիոլոգիայում», հ. 1-4 (Սանկտ Պետերբուրգ, 1913-1914)։

Կովալևսկին մեծ ջանքեր է թափել ռուս սոցիոլոգների գիտական հաղորդակցության և համագործակցության ավանդույթների ձևավորման, նրանց համար միջազգային սոցիոլոգիական հանրություն մուտք գործելու ուղիներ փնտրելու համար։

Լինելով հիմնականում պետական գործիչ, Մ. Մ. Կովալևսկին ուսումնասիրել է պետական-իրավական ինստիտուտները իրենց պատմական զարգացման մեջ, պատմական և համեմատական վերլուծության համատեքստում, ինչպես նաև ազգագրական և սոցիոլոգիական ուսումնասիրությունների հիման վրա։

Մ.Մ.Կովալևսկու ստեղծագործական ժառանգության տեսական և մեթոդական հիմքը եղել է փիլիսոփայությունը և պոզիտիվիզմի մեթոդաբանությունը։

Միևնույն ժամանակ իր գիտական աշխարհայացքի ձևավորման գործում էական դեր է խաղացել Կ.Մարքսը, ում հետ ծանոթացել ու սերտ շփվել է արտասահմանում ուսման ընթացքում և ում անձը շատ բարձր է գնահատել։

Մարքսի ազդեցության տակ էր, որ Կովալևսկին հետագայում սկսեց լրջորեն ուսումնասիրել տնտեսագիտության պատմությունը։ Սակայն նա չդարձավ պատմության մատերիալիստական ըմբռնման կողմնակիցը (այսինքն՝ չընդունեց այն թեզը, որ սոցիալական կյանքը որոշվում է նյութական արտադրական հարաբերություններով)՝ նման մոտեցումը համարելով միակողմանի։ Նա իր գաղափարաքաղաքական համոզմունքներով հեռու էր մարքսիզմից՝ լինելով սահմանադրական միապետության կողմնակից։ Նա հավատարիմ է մնացել սոցիալական զարգացման բազմակի գործոնների պոզիտիվիստական տեսությանը, որը հետագայում իր աշխատություններում վերածվել է սոցիալական երեւույթների ֆունկցիոնալ կապի տեսության։

Մ.Մ.Կովալևսկու իրավական և սոցիոլոգիական հայեցակարգը բխում է այն դիրքից, որ օրենքը հասարակության զարգացման արդյունք է` պայմանավորված հասարակության սոցիալական համերաշխության կարիքով։ Այս դիրքերից նա վիճեց բնական իրավունքի հայեցակարգի կողմնակիցների հետ։

Մասնավորապես, իր «Սոցիոլոգիա» աշխատության մեջ («Սոցիոլոգիա և իրավունք» գլխում) գրել է.«Շատերը մտածում են գործող օրենսդրությունը գնահատելու չափանիշ գտնել բացարձակ արդարության և մարդու բնածին իրավունքների ինչ-որ մետաֆիզիկական հասկացության մեջ, որը հայտնի է որպես բնական իրավունքներ… Բայց եթե բնությունը բոլոր կենդանի էակներին ինչ-որ բան է սովորեցրել, ապա դա ոչ մի կերպ իրավունքը չէ, այլ անօրինականությունը, որը կայանում է նրանում, որ զոհաբերել մերձավորին՝ հանուն սեփական ինքնապահպանման»։

Իրավունքը, կարծում էր Կովալևսկին, գոյատևման պայքարի պայմաններում աճեց մարդկանց՝ սեփական տեսակի հետ միավորվելու անհրաժեշտությունից՝ առաջնորդվելով ինքնապահպանման բնազդով։ Սկզբում սրանք միավորումներ էին նախիրի, քոչվորների ոհմակի, ցեղի և կլանի շրջանակներում։

Հետագայում «Երբ ունիվերսալ կրոնների և միջազգային առևտրային փոխանակումների ազդեցության տակ համերաշխության ոլորտը սկսում է ընդգրկել մի շարք ժողովուրդներ և պետություններ, իրավունք և արդարություն հասկացությունները, որոնք իբր ծնվել են մեզ մոտ, այնքան արմատապես փոխվում են, որ նախկին տեսակետի փոխարեն. օտարերկրացին որպես թշնամի, որի դեմ ամեն ինչ թույլատրված է, սեփական օջախի պաշտպանության տակ դրված հյուրի և հետևաբար անձեռնմխելի հյուրի, հավատակից եղբոր մասին հասկացությունը…. վերջապես, և ամեն ինչ, ավելի ուշ, ձևավորվում է մեր մտքում ... վերացական պատկերացում մարդու և նրա անօտարելի իրավունքների մասին»։

Խոսելով սոցիալական համերաշխության շահերով իրավունքի և պետության պայմանականության մասին, Մ.Մ.Կովալևսկին կարծում էր, որ իրավունքը ծագում է պետությունից առաջ և նրանից անկախ` համերաշխության անհրաժեշտությունից։

Նա պետությունն ու իրավունքը համարում էր ոչ թե դասակարգային պայքարի արդյունք, այլ «հաշտության» և սոցիալական համերաշխության արտահայտություն։

Ցանկացած խումբ, գրում է Կովալևսկին, լինի դա «մրջնանոց, մեղվի փեթակ, թռչունների երամ, եղջերուների երամակ, թե քոչվորների ամբոխ, առաջին հերթին խաղաղ միջավայր է, որտեղից վերացվել են պայքարի տարրերը. պայքարի տեղը դրանում զբաղեցնում է համերաշխությունը կամ հետապնդվող նպատակների ընդհանրության և խմբի անդամների միմյանցից փոխկախվածության գիտակցումը։ Մարդկային հասարակության հետագա զարգացումը, ըստ Կովալևսկու, պայմանավորված է համերաշխության աճով՝ թափառաշրջիկ հորդաների միություններից մինչև ժամանակակից պետություն։ Այս զարգացման հեռանկարը նա տեսնում էր աշխարհի միավորման մեջ։

Մ.Մ.Կովալևսկին զգալի ուշադրություն է դարձրել պետության ծագման խնդրին։ Միաժամանակ նա մերժել է ինչպես պետական իշխանության աստվածային ծագման տեսությունը, այնպես էլ սոցիալական պայմանագրի տեսությունը։

Պետական իշխանության աղբյուրի և բնույթի հարցում նա մոտ էր իրավունքի հոգեբանական դպրոցին, որը իրավունքը դիտարկում է որպես հոգեկան երեւույթ։ Ցանկացած պետական համայնքի հիմքը, գրել է Կովալևսկին, հոգեբանական շարժառիթն է՝ ենթարկվելու պատրաստակամությունը։ Իշխանությունը առաջանում է շնորհալի մարդու կողմից զանգվածների վրա մտավոր ազդեցության արդյունքում։

Իշխանության առաջացման աղբյուրը պետք է փնտրել «ոչ թե ինչ-որ համաձայնության մեջ, որը երբեք տեղի չի ունեցել ժողովրդի և նրա ընտրած առաջնորդի միջև... այլ նախաձեռնության, ստեղծագործելու ունակ անհատների մտավոր ազդեցության մեջ, զանգվածների վրա, որոնք այլ բանի ընդունակ չեն, բացի իրենց գործունեությունը ուրիշի օրինակին և ղեկավարությանը ստորադասելուց։

Մ.Մ.Կովալևսկին ռուս սոցիոլոգների թվում համարվում է առաջին պրոֆեսիոնալ սոցիոլոգը։

Որպես սոցիոլոգ նա մեծ ներդրում է ունեցել գենետիկ սոցիոլոգիայի հայեցակարգի զարգացման գործում, որը, ըստ նրա, «հասարակության գիտության, նրա կազմակերպման և առաջադեմ ընթացքի այն մասն է, որը վերաբերում է սոցիալական կյանքի և սոցիալական ինստիտուտների ծագմանը, որոնք են՝ ընտանիք, ունեցվածք, կրոն, պետություն, բարոյականություն և իրավունք…»:

Մ.Մ.Կովալևսկին ձգտում էր ուսումնասիրել պատմությունը սոցիոլոգիական մոտեցման տեսանկյունից՝ սոցիոլոգիան դիտարկելով որպես ընդհանուր գիտություն։

• История полицейской администрации в английских графствах с древнейших времен до смерти Эдуарда III-го (Полиция безопасности). Выпуск 1-й.— Прага: Типография В. Нагель, 1876. — 121 с.
• Собрание неизданных актов и документов, служащих к характеристике полицейской администрации в английских графствах в XII, XIII, и XIV-м веках, предшествуемое монографией о полиции рабочих в Англии в XVI-м веке: Приложение к истории полицейской администрации в Англии с древнейших времен до смерти Эдуарда III-го / Ковалевский М. — Лондон: Тип. Гильберта и Ривингтона, 1876. — 168 с.
• Опыты по истории юрисдикции налогов во Франции с XIV века до смерти Людовика XIV. Т. 1.: Юрисдикция налогов в провинциях, удержавших сословное представительство. Вып. 1: Происхождение юрисдикции налогов во Франции. Юрисдикция налогов в Лангедоке. Т. 1: Вып. 1 / Ковалевский М. — М.: Тип. А. И. Мамонтова и Ко, 1876. — 227 с.
• История полицейской администрации в английских графствах с древнейших времен до смерти Эдуарда I (Прага, 1877, магистерская диссертация)
• Очерк истории распадения общиннаго землевладения в кантоне Ваадт. — Лондон: тип. Гильберта и Ривингтона, 1876. — [4], 38 с.
• Общинное землевладение, причины, ход и последствия его разложения. Ч. 1 / Ковалевский М. — М.: Тип. Ф. Б. Миллера, 1879. — 248 с.
• «Общественный строй Англии в конце средних веков» (1880, докторская диссертация)Историко-сравнительный метод в юриспруденции и приемы изучения истории права. — Москва: Типография Ф. Б. Миллера, 1880. — 72 с.
• У подошвы Эльборуса: Оч��рк И. Иванюкова и М. Ковалевского // Вестник Европы. Г. 21. Т. 1, [Кн. 1, январь] — Санкт-Петербург: Типография М. М. Стасюлевича, 1886. — 468 с. — С. 83—112.
• Закон и обычай на Кавказе. Т. 1. — М.: Тип. А. И. Мамонтова и Ко, 1890. — 303 с.
• З акон и обычай на Кавказе. Т. 2. — М.: Тип. А. И. Мамонтова и Ко, 1890. — 319 с.
• Tableau des origines de l’evolution de la famille et de la propriete. —Stockholm: Samson & Wallin, 1890. — 202 p.
• Происхождение современной демократии. — Москва: Товарищество тип. А. И. Мамонтова, 1895—1897.(т. 1, 2, 3, 4)
• «Экономический рост Европы до возникновения капиталистического хозяйства» (т. 1—3, 1898—1903)
• Конституция графа Лорис-Меликова и его частные письма. — Берлин: Штейниц, 1904. — 117 с.
• «Этнография и социология» (М. 1904)
• «Современные социологи» (1905)
• Политическая программа нового Союза народного благоденствия (речь на собрании членов Клуба независимых). Москва, 14 февраля 1906 г. // Политическая программа нового Союза народного благоденствия. Очерк проф. М.Ковалевского. — СПб., 1906
• От прямого народоправства к представительному и от патриархальной монархии к парламентаризму: роль государства и его отражения в истории политических учений / Максим Ковалевский. — Москва: Тип. Т-ва И. Д. Сытина, 1906. (тт. 1—3)
• Русская конституция: очерк проф. М. М. Ковалевского: I: Свободы. — Санкт-Петербург: тип. С. М. Проппера. — 1906. — 48 с.
• Общее конституционное право. Лекции, читанные в С.-Петербургском Университете и Политехникуме, 1907—1908 / Ковалевский М. М. — Изд. студента Н. П-м., 1908. — 510 с.
• Очерки по истории политических учреждений России / Максим Ковалевский; пер. с разрешения авт., А. Баумштейна, под ред. Е. Смирнова. — Санкт-Петербург: Изд. Н. Глаголева, [1908]. — 242, [1] с.
• «Социология» (т. 1—2, 1910)
• Очерк происхождения и развития семьи и собственности / Пер. с франц. С. П. Моравского; Под ред., с предисл. [с. 3—14] и прим. проф. М. О. Косвена. — Москва: Соцэкгиз, 1939 (Ленинград). — 188 с.
• М. Kovalevsky. Le clan chez les tribus indigenes de la Russie // Revue Internationale de Sociologie. Paris, 1905. Nr. 2. P. 6—101. Перевод с французского Д. В. Миронова. / Пер. с фр. Д. В. Миронова //
• Социологические исследования. — 2002
• Экономический строй России / пер. с франц. — Изд. А. Ермолаевой, 1900. — 239 с.
• Моя жизнь. Воспоминания. — М.: РОССПЭН, 2005. — 781 с. — ISBN 5-8243-0638-9.[20]

• Ольшанка, слобода Харьковской губернии // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона։ В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Ковалевский, Максим Максимович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона։ В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Кони А. Ф. М. М. Ковалевский в законодательной деятельности. — Санкт-Петербург, [1916].
• Гуревич П. В. Максим Максимович Ковалевский // Правоведение. — 1971. — № 5. — С. 127-130.
• Карпачёв С. П. М. М. Ковалевский (1857—1916) // Масонство и масоны։ Сб. статей. Вып. 1 / Отв. ред. С. П. Карпачёв. — М.։ Эра, 1994. — С. 76-90.
• Долгова Е. А. «Ввиду вредного влияния М. М. Ковалевского на студентов…»։ Из официальной переписки о судьбе Русской школе высших общественных наук в Париже (1901—1904 гг.)// Исторический архив. 2011. № 3. С. 9-25.
• Долгова Е. А. Документы Русского социологического общества имени М. М. Ковалевского (1916—1923 гг.) // Социологические исследования (СОЦИС). 2011. № 6. С. 135—143.
• Карпачёв С. П. М. М. Ковалевский (1857—1916) // Масонство и масоны: Сб. статей. Вып. 1 / Отв. ред. С. П. Карпачёв. — М.: Эра, 1994. — С. 76—90.
• Ивановский И. А. М. М. Ковалевский (некролог) // Отчёт о состоянии и деятельности Императорского С.-Петербургского университета за весеннее полугодие 1916 года / Сост. проф. В. В. Бартольд. — 1916. — С. 9—35.
• Ковалевский Максим Максимович // Антология мировой политической мысли : В 5 т. / [Нац.-обществ. науч. фонд, Акад. полит. науки] ; Ред.-науч. совет: Г. Ю. Семигин (пред.) и др. — М. : Мысль, 1997-. — Т. 4:
• Политическая мысль в России, вторая половина XIX—XX в. / [Ред.-сост. З. М. Зотова, Е. Л. Петренко; Предисл. Б. Н. Бессонова]. — М. : Мысль, 1997. — 829,[1] с. ISBN 5-244-00870-6
• Кони А. Ф. М. М. Ковалевский в законодательной деятельности. — Санкт-Петербург, [1916].
• М. М. Ковалевский // Политическая история России в партиях и лицах / сост. В. В. Шелохаев. — М.: Терра, 1994. — С. 191—214. — 304 с. — 1500 экз. — ISBN 5-85255-622-X.
• Нечаев В. Ковалевский, Максим Максимович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. — Т. XVa; доп. Ia. — С. 502—504; 923.
• І. Б. Усенко. Ковалевський Максим Максимович // Енциклопедія сучасної України : [укр.] : у 30 т. / НАН України, Наукове товариство ім. Шевченка, Институт энциклопедических исследований НАН Украины. — К., 2001—…. — ISBN 944-02-3354-X.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մաքսիմ Կովալևսկի» հոդվածին։

Թեմատիկ կայքեր Find A Grave · Rodovid Բառարաններ և հանրագիտարաններ Բրոքհաուսի և Եփրոնի · Բրոքհաուսի և Եփրոնի փոքր · Կրուգոսվետ · Մեծ սովետական (1 հրտ.) · Շվեյցարական կենսագրական · Treccani   Չափորոշչային վերահսկողություն BAV: ADV10877795 · BIBSYS: 90393493 · BNE: XX1333725 · BNF: 121518003 · GND: 118565834 · ISNI: 0000000080913248 · LCCN: n80034418 · LNB: 000118607 · NKC: skuk0000710 · NLA: 35281086 · NLG: 117955 · NLP: a0000001901516 · NTA: 069448809 · NUKAT: n99053286 · LIBRIS: 68323 · SUDOC: 030014654 · VIAF: 12345410 · WorldCat VIAF: 12345410

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 625)։