Աղոթքի ընկույզ

Աղոթքի ընկույզ (անգլ.՝ prayer nuts), X-XVI դարերում Հյուսիսային Եվրոպայում, մասնավորապես՝ Նիդերլանդներում մեծ տարածում ունեցող, փայտից պատրաստված մանրանկարչական արտադրանքի տեսակ։ Աղոթքի ընկույզը գնդաձև է, որպես կանոն՝ կազմված է միմյանց միացած երկու մասերից, ինչն այն նմանեցնում է ընկույզի կճեպին։ Մանրանկարները պատրաստվում էին տոսախից և պատկերում էին աստվածաշնչյան իրադարձություններ, հիմնականում՝ Հիսուս Քրիստոսի խաչելության հետ կապված տեսարաններ։

Տոսախը փայտագրության լավ հանքանյութ է, չնայած բնափայտի այս տարատեսակի օգտագործումը սահմանափակված է արտադրանքի փոքր չափսերով։ Տոսախն ունի համաչափ կարծրություն, դիմացկուն է կոտրվածքների և ճեղքվածքերի նկատմամբ։ Աղոթքի ընկույզների մեծամասնությունը հենց տոսախից է պատրաստված, չնայած հանդիպում են նույնօրինակ արտադրանքներ՝ պատրաստված արծաթից և զարդարված էմալով։

Տոսախե մանրանկարների դետալավորման մակարդակը բացառիկ է. որոշ արտադրաքների վրա տեսանելի է այնպիսի մանրագույն դետալների տեքստուրան, ինչպիսիք են հրեշտակի թևերի փետուրները, վիշապի թեփուկները, հագուսի ձևվածքի հարդարումը և զարդերը^[1]։ Արտադրանքների դետալների առատության, ծավալայնության և փոքր չափսի պատճառով սովորական լուսանկարն ընդունակ չէ դրանք որակյալ դրոշմելու, և դրանց պատկերները հավաքում են համակարգչով՝ տարբեր ֆոկուսներով արված լուսանկարներից^[2]։

Արվեստաբանների գնահատմամբ՝ մեկ պատրաստի արտադրանքի պատրաստման վրա կարող էր ծախսվել մինչև 30 տարի ժամանակ, այսինքն՝ փաստացի, վարպետի ողջ կարիերան, եթե նա միայնակ աշխատեր^[3][4]։ Այդ իսկ պատճառով ընկույզները և նույն կատեգորիայի նմանատիպ մանրանկարչական արտադրանքները չափազանց թանկ էին, և միայն իրենց ժամանակի ամենաապահովված մարդիկ՝ արիստոկրատները և իշխող ընտանիքների ներկայացուցիչները կարող էին իրենց թույլ տալ գնել դրանք։ Աղոթքի ընկույզները ճոխության և սեփականատիրոջ կարգավիճակի խորհրդանիշն էին, ինչով էլ բացատրվում է այդ կատեգորիայի արտադրանքից մեզ հասած փոքր քանակով։ Հայտնի է, որ տոսախե մանրաքանդակներ ունեին Անգլիայի արքա Հենրի VIII-ը և նրա կին Եկատերինա Արագոնացին, Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր Կառլ VI-ը և Բավարիայի հերցոգ Ալբերտ V-ը։ Որոշ արտադրանքներ ներառում են իրենց առաջին սեփականատերերի ինիցիալները կամ զինանշանները, ում համար որ պատրաստվել էին։

Հավանաբար, յուրաքանչյուր արտադրանքի վրա աշխատել է մի քանի վարպետ՝ իր օգնականների հետ, որոնցից յուրաքանչյուրը պատասխանատու էր աշխատանքի իր մասի համար։ բարձրաքանդակները պատրաստվում էին մի քանի մասերից, ապա մաիացվում և սոսնձվում էին փայտե հիմքի վրա։ դեպքերի մեծ մասում հեղինակների անունները հայտնի չեն. մեզ շատ քիչ հասած հասած անուններից մեկը Adam Dirksz Hinderduyn (1570—1640) է։

Համրիչների գնդաձև կախազարդերը հանդիսանում են տոսախե մանրանկարչության ամենատարածված ձևը, սակայն հայտնի են նաև այդ նույն կատեգորիայի արտադրանքի այլ տարատեսակներ. դրանք, նախ և առաջ, եռապատկերները և երկթև սրբանկարներն են, ինչպես նաև մանրանկարչական փո��ագրմամբ դագաղները^[5], արձանները և նույնիսկ օծանելիքի^[6] սրվակները։

• 
  Մանրանկարչական դագաղ, Նիդերլանդներ, XVI դարի սկիզբ
• 
  Մանրանկարչական եռապատկեր. Նիդերլանդներ, XVI դարի սկիզբ
• 
  Եռապատկեր, ձախ փեղկ
• 
  Եռապատկեր, աջ փեղկ
• 
  Փորագրված ստվարատախտակ, Իսպանիա, XV դար։

• Աղոթքի «ընկույզներ». փայտից պատրաստված միջնադարյան մանրանկարներ
• The Ornate Carvings Hidden In Medieval Prayer Nuts
• Carved wooden Prayer Nuts from 16th century
• 16th Century 'Prayer Nut' Hide Miniature Carvings Արխիվացված 2017-08-01 Wayback Machine
• The Prayer Nut