Դիտել Մեքսիկայի առաջին կայսրություն էջի աղբյուրը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.

{{Պատմական երկիր
| Անվանում = Մեքսիկական կայսրություն
| Նախորդ1 = Նոր Իսպանիա
| Դրոշ_Նախորդ1 = Flag_of_Cross_of_Burgundy.svg
| Նախորդ2 = 
| Դրոշ_Նախորդ2 = 
| Նախորդ3 = 
| Դրոշ_Նախորդ3 = 
| Հաջորդ1 = Մեքսիկայի ժամանակավոր իշխանություն
| Դրոշ_Հաջորդ1 = Flag_of_Mexico_(1823-1864,_1867-1893).svg
| Հաջորդ2 = Կենտրոնական Ամերիկայի Դաշնային Հանրապետություն
| Դրոշ_Հաջորդ2 = Flag_of_the_Federal_Republic_of_Central_America.svg
| Հաջորդ3 = 
| Դրոշ_Հաջորդ3 = 
| Հիմնադրման տարեթիվ = 
| Ավարտի տարեթիվ = 
| Դրոշ = [[Պատկեր:Bandera_del_Primer_Imperio_Mexicano.svg|100px]]
| Դրոշի հոդված =  Մեքսիկայի դրոշ
| Զինանշան = [[Պատկեր:Escudo_de_Armas_de_S.M.I._Agust%C3%ADn.svg|100px]]
| Զինանշանի հոդված = Մեքսիկայի զինանշան
| Քարտեզ = [[Պատկեր:First_Mexican_Empire_(orthographic_projection).svg|270px]]
| Քարտեզի տարեթիվ = 
| Պետական կարգ = [[Բացարձակ Միապետություն]]
| Մայրաքաղաք = [[Մեխիկո]]
| Պետության գլուխ = [[թագավոր]] 
| Դինաստիա = [[Իտուրբիդե (դինաստիա, Մեքսիկա)|Իտուրբիդե]]
| Օրենսդրություն = 
| Կառավարիչ = 
| Փոխ-կառավարիչ = 
| Իրադարձություն1 = 
| Իրադարձության տարեթիվ1 = 
| Իրադարձություն2 = 
| Իրադարձության տարեթիվ2 = 
| Իրադարձություն3 = 
| Իրադարձության տարեթիվ3 = 
| Իրադարձություն4 = 
| Իրադարձության տարեթիվ4 = 
| Իրադարձություն5 = 
| Իրադարձության տարեթիվ5 = 
| Իրադարձություն6 = 
| Իրադարձության տարեթիվ6 = 
| Մակերես = 4 925 283
| Բնակչություն = 
| Ազգություն = 
| Արժույթ = Մեքսիկական ռեալ
| Կարգախոս = 
| Տոն = 
| Հիմն = Libertad, unión y religión <br> ("Ազատություն, միասնություն և հավատ")
| Լեզու = [[իսպաներեն]]
| Կրոն = [[կաթոլիկություն]]
| Նշումներ = 
}}
'''Մեքսիկայի առաջին կայսրություն,''' մեքսիկական կայսրություն ({{lang-es|Imperio Mexicano}}), պաշտոնական անվանումը [[Մեքսիկա]]ն [[1821 թվական]]ի [[հուլիսի 21]]-ից մինչև [[1823 թվական]]ի [[մարտի 19]]-ը։ Ստեղծվել է նախկին [[Նոր Իսպանիա]] և [[Գվատեմալա]] պետությունների տարածքում։ Հաջորդիվ ստեղծվել է [[Մեքսիկայի երկրորդ կայսրություն]]ը։

== Նախապատմություն ==
{{հիմնական|Մեքսիկայի անկախության պատերազմ}}
[[Պատկեր:Agustin de Iturbide.jpg|left|thumb|Կայսր Ագուստին I-ը]]
[[1807 թվական]]ին [[Նապոլեոն Բոնապարտ]]ի բանակը ներխուժեց [[Իսպանիա]] և վտարեց [[Իսպանիայի թագավոր]] [[Ֆերդինանդ I]]-ին։ Այս պայմաններում իսպանական գահը անցնում է նրա եղբորը՝ Յոզեֆին։ Այս իրադարձությունից հետո Մեքսիկայում (ինչպես նաև Իսպանիայի տիրապետության տակ գտնվող մյուս երկրներում) ձևավորվում են երկու միություններ՝ պահպանողականներ և լիբերալներ։ Մեքսիկայի ազատակամ կամ լիբերալ հոսանքը սատարում է Նապոլեոնի վարած քաղաքականությունը, իսկ պահպանողականները կողմնակից են նախկին կարգերին։ Սակայն երկուսի մտադրությունը մեկն էր - «Մեքսիկան պետք ունենա անկախություն»։

Օրեցօր թուլացող Իսպանիան ստիպված գնում է զիջումների։ Մեքսիկայի կաթողիկոս [[Միգել Իդալգո]]ն [[1810 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 16]]-ին Դոլորես քաղաքում պաշտոնապես ճանաչում է Մեքսիկայի անկախությունը Իսպանիայից։ Այս իրադարձությունը սկիզբ դրեց երկարատև պատերազմի։ [[1813 թվական]]ին պաշտոնապես ընդունվում է [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յի իսպանական տիրույթների անկախությունը և կցումը Մեքսիկային։ [[1921 թվական]]ին ընդունված հռչակագրով Մեքսիկան վերջնականապես ճանաչվում է անկախ երկիր և հաշվետու չէ Իսպանիային։ Մեքսիկայի կաթողիկոսը որպես ազգի թշնամի արժանանում է մահապատժի։

Մեքսիկայի անկախությունը սթափեցնում է Իսպանիայի պալատին և Իսպանիան պատերազմ է հայտարարում Մեքսիկային։ Մեքսիկայի կողմի համար դա կրում էր հայրենական, իսկ Իսպանիայի համար նվաճողական բնույթ։ Մեքսիկական կողմում հայրենիքի համար կռվում էին այնպիսի դեմքեր ինչպիսիք են [[Միգել Իդալգո|Իդալգո]]ն, [[Ագուստին I]]-ը, [[Վինսենտե Հերերոն]] և [[Խոսե Մարիա Մորալես]]ը։ Պատերազմը տևում է 11 տարի և ավարտվում Մեքսիկայի հաղթանակով։ Մայրաքաղաք [[Մեխիկո]]ն ազատագրվում է։

Մեքսիկական զորքերի հրամանատար Ագուստին I կայսրը<ref>[http://www.laguia2000.com/mexico/primer-imperio-mexicano Մեքսիկական առաջին կայսրության կայսր]</ref> ծնվել է [[1783 թվական]]ին իսպանական ազնվականի ընտանիքում։ [[1820 թվական]]ին նա ստացել է [[գնդապետ]]ի զինվորական կոչում Երկար տարիներ կռվելով Իսպանիայի դեմ։ [[1798 թվական]]ին նա միանում է մեկնում է Իսպանիա և միանում իսպանական բանակին։ Ի վերջո պատերազմի ավարտին նա կարողանում է համաձայնության գալ Իսպանիայի դիկտատորի հետ և կարճ ժամանակահատվածով Մեքսիական դառնում է [[Սահմանադրական Միապետություն]]։ Իշխանությունը անցնում է [[մեքսիկական կորտես]]ին։

== Կայսրության ստեղծում ==
[[1821 թվական]]ի [[սեպտեմբերի 15]]-ին Մեքսիկան ստանում է իր լիակատար անկախությունը։ Մեքսիկայի Նոր խորհրդարանը ցանկանում է հաստատել սերտ կապեր նախկին մայրաքաղաքի հետ (Իսպանիայի մայրաքաղաք [[Մադրիդ]]) և այդ իսկ պատճառով Մեքսիկայի թագավոր է ընտրվում ազգությամբ իսպանացի [[Ֆերդինանդ VII]]-ը։ Մեքսիկան թեև կառավարվում էր իսպանացի կառավարչի կողմից, սակայն [[Մեքսիկա]]ն և [[Իսպանիա]]ն համարվում էին անկախ պետություններ։

Նոր միապետի նշանաբանը հետևյալն էր

{{քաղվածք|'''Por la Divina Providencia y por el Congreso de la Nación, primer emperador constitucional de Mеxico'''|[[հուլիսի 21]], [[1822]], [[Մեխիկո]], [[Մեքսիկա]]}}

== Տարածք ==
Մեքսիկական Կայսրությունը ստեղծվել է հիմնականում [[Նոր Իսպանիա]] պետության տարածքում։ Այս պետությունը ներառել է ներկայիս [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի հետևյալ նահանգները՝ [[Կալիֆորնիա]], [[Նյու Մեքսիկո]], [[Տեխաս]], [[Նևադա]], [[Յուտա]] և [[Արիզոնա]]։ Բացի Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների այս նահանգներից, նրա կազմում եղել են նաև այժմյա [[Բելիզ]], [[Կոստա Ռիկա]], [[Հոնդուրաս]], [[Գվատեմալա]], [[Սալվադոր]], [[Նիկարագուա]] և [[Պանամա]] պետությունները։ Պետության ընդհանուր մակերեսը կազմել է 4.925.283 քառակուսի կիլոմետր։ 1823 թվականի տվյալներով Մեքսիկան եղել է տարածքի չափսերով 7-րդ երկիրը աշխարհում [[Միացյալ Թագավորություն]]ից, [[Ռուսաստան]]ից, [[Չինաստան]]ից, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներից, [[Բրազիլիա]]յից և [[Օսմանյան Թուրքիա]]յից հետո։

==Գրականություն==
* Arcila Farias, Eduardo. ''El siglo ilustrado en América. Reformas económicas del siglo XVIII en Nueva España.'' México, D. F., 1974.
* Calderón Quijano, José Antonio. ''Los Virreyes de Nueva España durante el reinado de Carlos III''. Sevilla, 1967-1968.
* Céspedes del Castillo, Guillermo. ''América Hispánica (1492-1898)''. Barcelona: Labor, 1985.
* Hernández Sánchez-Barba, Mario. ''Historia de América''. Madrid: Alhambra, 1981.
* Konetzke, Richard. ''América Latina. La época colonial.'' Madrid: Siglo XXI de España, 1976.
* Navarro García, Luis. ''Hispanoamérica en el siglo XVIII''. Sevilla: Universidad de Sevilla, 1975.
* Pérez-Mallaína, Pablo Emilio et al. ''Historia Moderna''. Madrid: Cátedra, 1992.
* Ramos Pérez, Demetrio et al. ''América en el siglo XVII''. Madrid: Rialp, 1982-1989.
* Ramos Pérez, Demetrio et al. ''América en el siglo XVIII''. Madrid: Rialp, 1982-1989.
* Rubio Mañé, Ignacio. ''Introducción al estudio de los virreyes de Nueva España, 1535-1746''. Mexico City, 2nd ed., 1983.

==Ծանոթագրություններ==
{{Ծանցանկ}}

==Արտաքին հղումներ==
{{Commons|Mexican Empire}}
*[http://www.casaimperial.org/ Imperial House of Mexico] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050305022633/http://www.casaimperial.org/ |date=2005-03-05 }}
*[http://www.allempires.com/article/index.php?q=Mexican_empire_i Mexican Empire] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070207143906/http://www.allempires.com/article/index.php?q=Mexican_empire_i |date=2007-02-07 }}

{{Մեքսիկայի թեմատիկա}}
{{Կայսրություններ|state=collapsed}}

[[Կատեգորիա:Մեքսիկայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Կայսրություններ]]
[[Կատեգորիա:Հարավային Ամերիկայի պատմություն]]

Այս էջում օգտագործված կաղապարները.

Վերադարձ դեպի Մեքսիկայի առաջին կայսրություն։

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մեքսիկայի_առաջին_կայսրություն» էջից