Դիտել Հալիկառնասոսի դամբարան էջի աղբյուրը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.

[[Պատկեր:Mausoleo di alicarnasso, ricostruzione 01.JPG|մինի|Հալիկառնասոսի դամբարանի մանրապատկերը]]
[[Պատկեր:Bodrummauzoleum.jpg|մինի|ձախից|Դամբարանի ավերակներն այսօր]]
'''Հալիկառնասոսի դամբարան''', մ.թ.ա. չորրորդ դարում [[Փոքր Ասիա]]յի հարավարևմտյան [[Կարիա]] երկրամասի մայրաքաղաք [[Հալիկառնաս]]ում երկրամասի կառավարիչ Մավսոլոսի դամբարան-հուշարձան, [[աշխարհի յոթ հրաշալիքներ]]ից մեկը։ Կառուցվել է [[Մավսոլ]]ոսի կնոջ՝ Արթեմիսիայի պատվերով, [[ճարտարապետ]]ներ [[Պիթեաս]]ի և [[Սատիրոս]]ի կողմից, ծառայել է որպես [[Փոքր Ասիա]]յի ամենահզոր տիրակալի՝ Մավսոլոսի վերջին հանգրվան։ Հոյակերտ [[ճարտարապետություն]]ը և [[քանդակագործություն|քանդակագործական]] հրաշալի [[անսամբլ]]ը բավարար են, որպեսզի Հալիկառնասոսի դամբարանը հիրավի տպավորիչ [[կառույց]] ճանաչվի։

'''Դամբարանի ստեղծման պատմությունը'''

Դամբարանի շինարարությունը սկսվել է դեռևս [[Մավսոլ]]ոսի կենդանության օրոք։ Նա վարձել էր լավագույն [[ճարտարապետներ]]ին, և նրանց աշխատանքի պտուղը դարերի փառքով պսակվեց։ Մավսոլոսը Պարսկաստանի [[կայսրություն|կայսրության]] գավառ Կարիայի [[սատրապ]]ն էր։ Նրա [[թագավորություն]]ը գործնականում անկախ պետություն էր։ Մ․թ․ա․ 377-353 թվականներին իրականացված շինարարական հզոր նախագծերը [[Էգեյան ծով]]ի ափին կանգնած Հալիկառնասոսը դարձրին հոյակապ քաղաք։ Մ․թ․ա․ 353 թվականին, երբ մահացավ Մավսոլոսը, շինարարության ղեկավարումն իր ձեռքը վերցրեց նրա այրին և ժառանգորդը՝ Արտեմիսյան։ Նա նույնպես մահացավ մինչև շինարարության ավարտը, բայց շինարարները վճռել էին ավարտին հասցնել իրենց անգերազանցելի վարպետության հուշարձանը։ Չնայած հետագայում [[դամբարան]]ն ավերվեց, բայց հնագետներին հաջողվել է նրա շատ գաղտնիքներ բացահայտել։ Հալիկառնասոսը հետագայում ստացավ [[Բոդրում]] անվանումը։ Քաղաքային թանգարանում այժմ դամբարանի [[մասունք]]ներից որոշ նմուշներ են պահվում։

== Հալիկառնասոսի հատակագիծը ==
Հոյակերտ Հալիկառնասոին շրջապատում էր դարպասներ ունեցող 7 կիլոմետրանոց պատը։ Քաղաքի տեսարժան վայրերից կարելի է հիշատակել Մարսի տաճարը, հանրային ներկայացումների համար նախատեսված [[ամֆիթատրոն]]ը և պալատը, որտեղ Մավսոլոսն ապրում էր իր ընտանիքի և մյուս [[պալատականներ]]ի հետ։ Դամբարանը կառուցվել էր քաղաքի գլխավոր փողոցում, շուկայի մոտ և նշանավորում էր Մավսոլոսի փառքը, որպես Հալիկառնասոսի հիմնադիր։

== Դամբարանի կազմությունը ==
Այս դամբարանը առանձնահատուկ է նրանով, որ այն չունի իր նախատիպը, չնայած այն բանին, որ նմանատիպ շինություններ կառուցվեցին [[Մերձավոր Արևելք]]ի մի շարք շրջաններում։ Դամբարանն իրենից ներկայացնում էր երկհարկանի կառույց, որի առաջին հարկը խուլ պատով վերցվել էր շրջանակի մեջ։ Հանգուցյալի հերոսականացված պաշտամունքի համար նախատեսված երկրորդ հարկը շրջապատված էր հոնիական օրդերի սյունաշարով, իսկ վերջինիս վրա բարձրանում էր սանդուղքավոր մի բուրգ, որը պսակում էր չորս ձի լծած մարտակառքի վրա կանգնած Մավսոլոսի և նրա կնոջ քանդակը։ [[Պլինիոս Ավագ]]ի տվյալներով կառույցի բարձրությունը 140 ոտնաչափ էր (46 մետր)<ref>Պլինիոս Ավագ, Բնական պատմություն, XXXVI, 30-31</ref>։ Կառույցի ճարտարապետական ձևերի մեջ զուգակցվում էին երկու տարրեր՝ հելլենական, որն արտահայտված էր հոնիական սյունաշարով, և արևելյան, որը ներկայացված էր սանդուղքավոր բուրգով։ Դամբարանը (մավզոլեոնը) զարդարված էր բազմաթիվ քանդակներով, որոնց ստեղծմանը մասնակցել էին այն ժամանակի հռչակավոր քանդակագործներ [[Սկոպաս]]ը, Լեոքարեսը, Բրիաքսիսն ու Տիմոթեոսը։

== Դամբարանի կառուցվածքը ==
* Դամբարանի գլխին 6 մետրանոց բրգաձև տանիքն էր, որի վրա բրոնզով ընդելուզված մարմարյա քառանժույգ մարտակառքն էր, որն անձամբ «վարում» էր մարմարյա Մավսոլոսը։
* Մարտակառքի հիմքի ժապավենի վրա հույները մարտնչում են [[կենտավրոս]]ների՝ կիսամարդ-կիսաձիերի դեմ։
* Աստիճանների շարքը կազմում էր 7 մետրանոց բրգաձև, [[Սպիտակ (գույն)|սպիտակ]] [[մարմար]]ից [[տանիք]]ը։ Հնագետները հաշվել են, որ յուրաքանչյուր աստիճանի բարձրությունը 30 սմ էր։
* Տանիքի հիմքի շուրջը տեղադրված մարմարյա առյուծները հավանաբար շարք են կազմել։ Չի բացառվում, որ նրանք կոչված էին շենքը պահպանելու չար ուժերից։
* Տանիքի ստորին ժապավենին ձիարշավի պատկերներն էին։ Հնարավոր է, որ ճարտարապետն այդ պատկերներն արել էր Մավսոլոսի թաղման օրերին։
* 12 մետր բարձրությամբ մարմարյա սյուները պահում էին տանիքը։ Նրանք պսակվում էին ոլորաձև խոյակներով։
* Սյուների միջև կանգնած էին Մավսոլոսի հարազատների արձանները։ Կնոջ և տղամարդու երկու հսկայական արձանները պահպանվել են մինչև օրս և գտնվում են բրիտանական թանգարանում։ Ոմանք պնդում են, որ դրանք Մավսոլոսի և Արտեմիսյայի արձաններն են։
* Սյուները պահող պոդիումը զարդարված էր հույների և [[ամազոնուհի]]ների պատկերներով։ Ամազոնուհիները ռազմիկ կանանց դիցաբանական ցեղ էին։
* Հովազներ, վարազներ ու եղջերուներ որսացող հույերի արձաններ։ Որսորդների նիզակներն ու ձիերի սանձերը կերտված են բրոնզից։
* Այդ արձանները մարմնավորել են հունական ոճով հագնված իրական մարդկանց, որոնք մեկուկես անգամ գերազանցում են մարդու բնական չափսերը։
* Բնական չափսերի արձանները պատկերում են հույների մարտն արևելցի ձիավորների հետ։

== Դամբարանի կործանումը ==
Դամբարանը կանգուն է մնացել մինչև [[13-րդ դար]]ը, որից հետո փլվել է ուժեղ երկրաշարժերի արդյունքում խաթարվել են նրա հիմքերը։ [[1522]] թ. կառույցի մնացորդները օգտագործվել են [[Հովհաննեսյան միաբանություն|Հովհաննեսյան միաբանության]] ասպետների կողմից սբ.[[Պետրոսի ամրոց]]ի կառուցման վրա, այնուհետև թուրքերի կողմից այն գրավելուց հետո, նրա տեղում կառուցվում է թուրքական [[Բոդրում]]ի ամրոցը։

== Մավսոլոսի գերեզմանը ==
Մավսոլոսին [[դիակիզում|դիակիզել]] են,[[աճյունամոխիր]]ն ամփոփել դամբարանի ստորին մասում գտնվող խցում։ Ապա, որպեսզի անհնար լինի այնտեղ մտնելը, գերեզմանի մուտքը փակել են հսկայական քարակտորով ու ծածկել հողով։ Այդքանից հետո էլ գողերը կարողացել են մտնել ներս, կողոպտել այն։ Վերջերս [[հնագետ]]ներն այդ գանձերից որոշ բաներ գտան, մասնավորապես հագուստի ոսկե դետալներ։

== Հետաքրքիր փաստեր ==

# Դամբարանը աշխարհի [[Հին աշխարհի յոթ հրաշալիքներ|Յոթ հրաշալիքների]] մեջ ամենաուշն ավերվեց, եթե չհաշվենք [[Մեծ բուրգ]]ը։
# Դամբարանն ավերվել է [[երկրաշարժ]]ից, իսկ 16-րդ դարում այն վերջնականապես ավերեցին [[խաչակիրներ]]ը՝ քարեր վերցնելով իրենց [[ամրոց]]ների համար։
# Հյուսիսային կողմի որոշ արձաններ պահպանվել են, որովհետև փլվելիս պատերը ծածկվել էին հողով։ Եզրազարդը երկար տարիներ ընկած էր գետնին, անհայտության մեջ։
# Ռուսերեն, անգլերեն և որոշայլ լեզուներում դամբարանն անվանում են «[[մավզոլեյ]]» կամ «[[մավզոլեյում]]»։ Մավսոլոսի անունից ծագած այս բառն այդ լեզուներում գործածվում է բոլոր դամբարանների համար։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Աղբյուրներ ==
* Հին Հունաստանի պատմություն, Երևան, 1982։
* Dorling KinderslayLimited, Աշխարհի հրաշալիքներ, «Տեխնոմարկետ դիզայն» ՍՊԸ, Երևան, 2011թ․
{{Աշխարհի յոթ հրաշալիքներ}}{{ՀՍՀ|էջ=49|հատոր=6}}{{ՎՊԵ|Mausoleum at Halicarnassus}}

[[Կատեգորիա:Մ.թ.ա. 4-րդ դարում կառուցումն ավարտված շենքեր և կառույցներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի հին հունական հնավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Փոքր Ասիա]]
[[Կատեգորիա:Եգեյան տարածաշրջանի հնավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի ավերված շենքեր և կառույցներ]]

Այս էջում օգտագործված կաղապարները.

Կաղապար:InterProject (խմբագրել)
Կաղապար:Main other (խմբագրել)
Կաղապար:Navbox (խմբագրել)
Կաղապար:Wikidata (դիտել ելատեքստը) (պաշտպանված է)
Կաղապար:· (դիտել ելատեքստը) (պաշտպանված է)
Կաղապար:Աշխարհի յոթ հրաշալիքներ (խմբագրել)
Կաղապար:Ծանցանկ (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Կաղապար:Ծանցանկ/styles.css (խմբագրել)
Կաղապար:ՀՍՀ (խմբագրել)
Կաղապար:Հիմնական գույն (դիտել ելատեքստը) (պաշտպանված է)
Կաղապար:Նավարկման աղյուսակ (խմբագրել)
Կաղապար:ՎՊԵ (խմբագրել)
Կաղապար:Վիքիպահեստ երկար (խմբագրել)
Մոդուլ:Arguments (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Check for unknown parameters (խմբագրել)
Մոդուլ:Languages (խմբագրել)
Մոդուլ:Languages/data (խմբագրել)
Մոդուլ:Navbar (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Navbox (խմբագրել)
Մոդուլ:Sources (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Sources-utils (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Wikidata (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Wikidata/config (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:WikidataSelectors (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)

Վերադարձ դեպի Հալիկառնասոսի դամբարան։

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Հալիկառնասոսի_դամբարան» էջից