Դիտել Կենսատեխնոլոգիա էջի աղբյուրը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.
[[Պատկեր:Insulincrystals.jpg|thumb|Ինսուլինի բյուրեղներ]]
'''Կենսատեխնոլոգիա''' կամ '''բիոտեխնոլոգիա''', [[Կենսաբանություն|կենսաբանության]] բնագավառ է, որն ընդգրկում է կենդանի համակարգերի և [[օրգանիզմ]]ների միջոցով արտադրանքների ստացում կամ կենսաբանական համակարգերի, կենդանի օրգանիզմների կամ նրանց բաղադրամասերի տեխնոլոգիական կիրառում՝ վերջնական արտադրանքների կամ գործընթացների փոփոխման նպատակով ([[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|ՄԱԿ]]-ի Կենսաբազմազանության կոնվենցիա, 2-րդ հոդված)<ref>[http://www.cbd.int/convention/text/ Text of the CBD]. CBD.int. Retrieved on March 20, 2013.</ref>։ Կախված գործիքներից և կիրառություններից, այն հաճախ ընդգրկում է [[Մոլեկուլային կենսաբանություն|մոլեկուլային կենսաբանության]], [[կենսաինժեներիա]]յի, կենսաբժշկական ինժեներիայի, կենսաբանական արտադրության, մոլեկուլային ինժեներիայի և հարակից այլ բնագավառներ։

Հազարամյակներ շարունակ կենսատեխնոլոգիան կիրառվել է [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]], սննդի արտադրության և [[Բժշկություն|բժշկության]] մեջ<ref name="BioREACH">[http://www.public.asu.edu/~langland/biotech-intro.html "Incorporating Biotechnology into the Classroom What is Biotechnology?", from the curricula of the 'Incorporating Biotechnology into the High School Classroom through Arizona State University's BioREACH program', accessed on October 16, 2012)]. Public.asu.edu. Retrieved on March 20, 2013.</ref>։ Տերմինը ներմուծվել է 1919 թվականին հունգարացի ինժեներ Կարոլի Էրեկիի կողմից։ 20-րդ դարի վերջին և 21-րդ դարի սկզբներին կենսատեխնոլոգիան իր սահմաններն ընդլայնելով, ընդգրկել է նոր և բազմազան գիտական ուղղություններ, որոնցից են [[գենոմիկա]]ն, [[ռեկոմբինանտ ԴՆԹ-ի տեխնոլոգիա]]ները, կիրառական [[իմունոլոգիա]]ն և դեղաբանական թերապիաների ու ախտորոշիչ թեստերի զարգացումը<ref name="BioREACH" />։

== Նկարագրություն ==
Կենսատեխնոլոգիա հասկացությունն ընդգրկում է մարդու նպատակից կախված՝ կենդանի օրգանիզմների գործընթացների փոփոխման լայն տիրույթ՝ սկսած [[Ընտելացում|կենդանիների ընտելացումից]], բույսերի կուլտիվացումից և [[Արհեստական ընտրություն|արհեստական ընտրության]] կամ հիբրիդացման միջոցով խաչասերման գործընթացի բարելավումից։ Ժամանակակից կիրառությունը ներառում է նաև գենետիկական ինժեներիայի, ինչպես նաև բջջային և հյուսվածքային կուլտուրաների տեխնոլոգիաները։ Ամերիկայի քիմիական ընկերությունը կենսատեխնոլոգիան բնութագրում է որպես տարբեր արդյունաբերությունների կողմից կյանքի գիտության և նյութերի ու օրգանիզմների (դեղանյութեր, մշակաբույսեր և կենդանիներ) որակների բարելավման նպատակով կենսաբանական օրգանիզմների, համակարգերի կամ գործընթացների կիրառում<ref>[http://portal.acs.org/portal/acs/corg/content?_nfpb=true&_pageLabel=PP_ARTICLEMAIN&node_id=1188&content_id=CTP_003377&use_sec=true&sec_url_var=region1&__uuid=5a1c54a6-ff5a-4f69-84c1-763835d11162 Biotechnology] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121107072612/http://portal.acs.org/portal/acs/corg/content?_nfpb=true|date=November 7, 2012}}. Portal.acs.org. Retrieved on March 20, 2013.</ref>։ Ըստ Եվրոպայի կենսատեխնոլոգիական միության՝ կենսատեխնոլոգիան բնական գիտությունների և օրգանիզմների, բջիջների, նրանց բաղադրիչների և արտադրանքների մոլեկուլային անալոգների ամբողջությունն է<ref>{{Cite web |title=Archived copy |url=http://nvsrochd.gov.in/s_club/biology/ch11_bilas.pdf |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150807020753/http://nvsrochd.gov.in/s_club/biology/ch11_bilas.pdf |archivedate=2015 թ․ օգոստոսի 7 |accessdate=2014 թ․ դեկտեմբերի 29}}</ref>։ Կենսատեխնոլոգիայի հիմքում կենսաբանական գիտություններն են՝[[մոլեկուլային կենսաբանություն]], [[կենսաքիմիա]], բջջի կենսաբանություն, [[սաղմնաբանություն]], [[գենետիկա]], [[մանրէաբանություն]]։ Միևնույն ժամանակ կենսատեխնոլոգիան տրամադրում է մեթոդներ՝ կենսաբանական հիմնարար հետազոտությունների իրականացման համար։

Կենսաքիմիական ճարտարագիտության տեսանկյունից կենսատեխնոլոգիան կենդանի օրգանիզմների և կենսազանգվածի յուրաքանչյուր աղբյուրի ուսումնասիրման, առանձնացման, կիրառման և նրանցից համապատասխան արտադրանքի ստացման համար կենսաինֆորմատիկայի կիրառմամբ լաբորատոր հետազոտությունների իրականացումը և կատարելագործումն է։ Կենսաքիմիական ինժեներիայում բարձր են գնահատվում այն արտադրանքները, որոնց ստացումը կարող է ծրագրվել (օրինակ՝ կենսասինթեզը), կանխատեսվել, կազմակերպվել, կատարելագործվել, փոխակերպվել արտադրականի և նպատակային սպառում ունենալ, ինչպես նաև պաշտպանվել սեփականության իրավունքով (իրավունք վաճառքների համար, բայց մինչ այդ կենդանիների և մարդկանց մոտ փորձարկումների հաստատում՝ ազգային և միջազգային կազմակերպությունների կողմից, հատկապես կենսատեխնոլոգիայի դեղագործական ճյուղի դեպքում՝ անհայտ կողմնակի ազդեցությունների դրսևորման կանխման կամ արտադրանքների օգտագործման անվտանգության համար)<ref>[https://archive.today/20130414170840/http://www.europabio.org/what-biotechnology What is biotechnology?]. Europabio. Retrieved on March 20, 2013.</ref><ref>[http://www.oecd.org/science/innovationinsciencetechnologyandindustry/49303992.pdf Key Biotechnology Indicators (December 2011)]. oecd.org</ref><ref>[http://www.oecd.org/sti/biotechnologypolicies/keybiotechnologyindicators.htm Biotechnology policies – Organization for Economic Co-operation and Development]. Oecd.org. Retrieved on March 20, 2013.</ref>։ Մարդկանց կյանքը բարելավելու նպատակով կենսաբանական գործընթացների, օրգանիզմների կամ համակարգերի կիրառմամբ արտադրանքների ստացումն անվանում են կենսատեխնոլոգիա<ref>{{Cite web |title=History, scope and development of biotechnology |url=http://iopscience.iop.org/book/978-0-7503-1299-8/chapter/bk978-0-7503-1299-8ch1 |access-date=2018 թ․ հոկտեմբերի 30 |website=iopscience.iop.org |language=en}}</ref>։

Կենսաբանական ճարտարագիտությունը դիտարկվում է որպես հարակից ոլորտ, որը կենդանի օրգանիզմների հետ փոխազդեցության և նրանց օգտագործման համար շեշտադրում է ավելի բարձր համակարգային ճյուղերը (երբ կենսաբանական նյութերի ուղղակի օգտագործումը կամ փոփոխումը պարտադիր չէ)։ Այն իրենից ներկայացնում է ճարտարագիտության և բնագիտության կիրառում՝ հյուսվածքների, բջիջների և մոլեկուլների մակարդակում։ Կենսաբանական ճարտարագիտությունը կարող է դիտարկվել որպես կենսաբանական գիտելիքի կիրառում՝ բույսերի և կենդանիների ֆունկցիաների բարելավման նպատակով<ref>[http://www.bionewsonline.com/k/what_is_bioengineering.htm What Is Bioengineering?] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130123084548/http://www.bionewsonline.com/k/what_is_bioengineering.htm|date=January 23, 2013}}. Bionewsonline.com. Retrieved on March 20, 2013.</ref>։ Կենսաբժշկական ճարտարագիտությունն ավելի ընդհանուր ուղղություն է, որը հաճախ վերածածկում է և կիրառում կենսատեխնոլոգիան (տարբեր նպատակադրումներով), հատկապես կենսաբժշկության կամ քիմիական ճարտարագիտության որոշ ենթաբնագավառներում, որոնցից է հյուսվածքային ճարտարագիտությունը, կենսադեղաբանական ճարտարագիտությունը և գենետիկական ճարտարագիտությունը։

== Պատմություն ==
[[Պատկեր:The Brewer designed and engraved in the Sixteenth. Century by J Amman.png|upright|thumb|Խմորումը կենսատեխնոլոգիայի ամեավաղ կիրառումներից է]]

{{Main|Կենսատեխնոլոգիայի պատմություն}}

Մարդու կողմից վաղ ժամանակներում ստեղծված գյուղատնտեսության բնագավառներն ամբողջությամբ համապատասխանում են հետևյալ սահմանմանը. կենսատեխնոլոգիական համակարգի կիրառմամբ արտադրանքի ստացում։ Բույսերի կուլտիվացումը կարելի է դիտարկել որպես ամենահին կենսատեխնոլոգիական գործունեություն։

Նեոլիթյան հեղափոխությունից ի վեր գյուղատնտեսությունը սննդարտադրության գերիշխող ուղի էր։ Կենսատեխնոլոգիայի զարգացման վաղ փուլերում ֆերմերներն ընտրում և խաչասերում էին լավագույն հատկանիշներով բույսերը, որոնք օժտված էին բարձր բերքատվությամբ՝ աճող բնակչության պահանջները բավարարող քանակով սնունդ արտադրելու համար։ Մշակաբույսերի ավելացման և մշակատարածությունների ընդարձակման հետ դժվար էր դրանք պահպանելը, ուստի պարզվեց, որ որոշ օրգանիզմներ և նրանց արտադրանքները կարող են արդյունավետորեն պարարտացնել, վերականգնել ազոտը և վերահսկել պեստիցիդները։ Ժամանակի ընթացքում ֆերմերներն առանց դիտավորության սկսեցին փոփոխել իրենց մշակաբույսերի գենետիկան, դրանք ներմուծելով նոր միջավայրեր և խաչասերելով այլ բույսերի հետ։ Սա կենսատեխնոլոգիայի առաջին կիրառումներից էր։

Այդ գործընթացերն ընդգրկված էին գարեջրի խմորման<ref>See {{Cite book |last=Arnold |first=John P. |url=https://archive.org/details/originhistoryofb0000arno |title=Origin and History of Beer and Brewing: From Prehistoric Times to the Beginning of Brewing Science and Technology |publisher=BeerBooks |year=2005 |isbn=978-0-9662084-1-2 |location=Cleveland, Ohio |page=[https://archive.org/details/originhistoryofb0000arno/page/34 34] |oclc=71834130 |name-list-style=vanc}}.</ref>։ Դրանք օգտագործվում էին վաղ Միջագետքում, Եգիպտոսում, Չինաստանում և Հնդկաստանում, և կրկին կիրառում էին նույն հիմնական կենսաբանական մեթոդները։ Խմորման ընթացքում ածիկի հատիկների (պարունակում են ֆերմենտներ) օսլան փոխակերպվում է շաքարի, այնուհետև ավելացնում են հատուկ խմորասնկեր՝ գարեջրի արտադրման համար։ Այդ ընթացքում տեղի է ունենում հատիկների ածխաջրերի ճեղքում մինչև ալկոհոլներ, որոնցից է էթանոլը։ Ավելի ուշ, այլ կուլտուրաների միջոցով իրականացվեց կաթնաթթվային խմորում, որի արդյունքում ստացվեցին այլ մթերքներ, ինչպիսին է սոյայի սոուսը։ Խմորումն այդ ժամանակաշրջանում օգտագործվում էր թթխմորի ստացման համար։ Սակայն, խմորման գործընթացն ամբողջությամբ պարզաբանված չէր մինչև 1857 թվականին Լուի Պաստյորի աշխատանքների իրականացումը։ Դա կենսատեխնոլոգիայի առաջին կիրառումն էր սննդի մի աղբյուրը մյուսին փոխակերպելու համար։ Մինչև Չարլզ Դարվինի աշխատանքները, կենդանաբանները և բւսաբաններն արդեն օգտագործում էին ընտրողական խաչասերումը։ Դարվինը մարմնավորեց այդ ամենը տեսակների փոփոխման մասին իր գիտական հետազոտություններով։ Ի վերջո այդ ամենը նպաստեց Դարվինի բնական ընտրության մասին տեսության ձևակերպմանը<ref>{{Cite journal |last=Cole-Turner |first=Ronald |name-list-style=vanc |date=2003 |title=Biotechnology |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1G2-3404200058.html |journal=Encyclopedia of Science and Religion |access-date=2014 թ․ դեկտեմբերի 7}}</ref>։

Հազարամյակներ շարունակ ընտրողական խաչասերումն օգտագործվել է սննդում օգտագործվող մշակաբույսերի և կենդանատեսակների հատկանիշների բարելավման նպատակով։ Ընտրողական խաչասերման դեպքում, անհրաժեշտ օգտակար հատկանիշներով օրգանիզմները խաչասերվում էին, նույն հատկանիշներով սերունդ ստանալւ նպատակով։ Օրինակ՝ այս մեթոդը կիրառվել է եգիպտացորենի դեպքում, ավելի խոշոր ու քաղցր հատիկներ ստանալու նպատակով<ref name="Thieman">{{Cite book |title=Introduction to Biotechnology |vauthors=Thieman WJ, Palladino MA |publisher=Pearson/Benjamin Cummings |year=2008 |isbn=978-0-321-49145-9}}</ref>։

20-րդ դարի սկզբներին գիտնականներն ավելի խորը ուսումնասիրեցին մանրէաբանությունը և հատուկ սննդատեսակների ստացումը։ 1917 թվականին Խայիմ Վեյցմանն առաջինն օգտագործեց մաքուր մանրէաբանական կուլտուրան արտադրական գործընթացում։ Այդ գործընթացն եգիպտացորենի օսլայից ացետոնի արտադրության համար ''Clostridium acetobutylicum''-ի կիրառումն էր, որն անհրաժեշտ էր Միացյալ Թագավորությանը Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում պայթուցիկների արտադրության համար<ref name="Springham_biotechnology">{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=9GY5DCr6LD4C |title=Biotechnology: The Science and the Business |vauthors=Springham D, Springham G, Moses V, Cape RE |publisher=CRC Press |year=1999 |isbn=978-90-5702-407-8 |page=1}}</ref>։

Կենսատեխնոլոգիան հանգեցրեց հակաբիտիկների ստացման։ 1928 թվականին Ալեքսանդր Ֆլեմինգը հայտնաբերեց ''Penicillium'' բորբոսասունկը։ Նրա աշխատանքները հանգեցրեցին Հովարդ Ֆլորիի, Էռնստ Չեյնի և Նորման Հիթլիի կողմից հակաբիոտիկային միացության մաքուր ձևով անջատման՝ պենիցիլինի ստացման։ 1940 թվականին պենիցիլինը հասանելի դարձավ մարդկանց մոտ բակտերիալ վարակների բուժման համար<ref name="Thieman" />։

Ժամանակակից կենսատեխնոլոգիայի սկիզբ է համարվում 1971 թվականը, երբ գեների սփլայսինգի հետ կապված Փոլ Բերգի (Սթենֆորդ) փորձարկումները հաջողության հասան։ 1972 թվականին Հերբերտ Բոյերը (Կալիֆոռնիայի համալսարան, Սան Ֆրանցիսկո) և Սթենլի Կոհենը (Սթենֆորդ) նշանակալիորեն զարգացրեցին նոր տեխնոլոգիան՝ գենետիկական նյութը տեղափոխելով բակտերիայի մեջ այնպես, որ այն հնարավոր լիներ վերարտադրել։ Կենսատեխնոլոգիական արդյունաբերության մասնավոր կիրառումը նշանակալիրեն ընդլայնվեց 1980 թվականի հունիսի 16-ին, երբ ԱՄՆ գերագույն դատարանը որոշում կայացրեց, որ գենետիկորեն մոդիֆիկացված միկրոօրգանիզմը կարող է պատենտավորվել ''Diamond v. Chakrabarty'' դեպքում<ref name="DiamondvChakrabarty">"[http://caselaw.lp.findlaw.com/scripts/getcase.pl?court=us&vol=447&invol=303 Diamond v. Chakrabarty, 447 U.S. 303 (1980). No. 79-139]." ''[[United States Supreme Court]].'' June 16, 1980. Retrieved on May 4, 2007.</ref>։ [[General Electric]]-ում աշխատող Անանդա Չակրաբարթին փոփոխել էր ''Pseudomonas'' ցեղի բակտերիան, որն ունակ էր քայքայել անմշակ նավթը։ Նա ծրագրել էր այն օգտագործել նավթի վերամշակման գործընթացում։ Չակրաբարթիի աշխատանքը ոչ թե գենային մանիպուլյացիա էր, այլ ''Pseudomonas'' բակտերիաների շտամների միջև ամբողջական օրգանոիդների փոխանցում։

2008 թվականին նախատեսվում էր 12.9% արդյունաբերական աճ։

Կենսատեխնոլոգիայի հաջողությանը նպաստեց նաև մտավոր սեփականության իրավունքների մասին օրենքների բարելավումը և պարտադրումն ամբողջ աշխարհում, ինչպես նաև ծերացման և հիվանդությունների դեմ պայքարելու համար ԱՄՆ բնակչության պահանջարկը բժշկական և դեղաբանական արտադրանքների նկատմամբ<ref>[https://web.archive.org/web/20080402034432/http://www.ibisworld.com/pressrelease/pressrelease.aspx?prid=115 VoIP Providers And Corn Farmers Can Expect To Have Bumper Years In 2008 And Beyond, According To The Latest Research Released By Business Information Analysts At IBISWorld]. Los Angeles (March 19, 2008)</ref>։

Կենսավառելիքի նկատմամբ պահանջարկի մեծացումը լավ նորություն է կենսատեխնոլոգիայի համար, քանի որ ԱՄՆ Էներգիայի բաժանմունքի ներկայացրած տվյալներով էթանոլի օգտագործումը մինչև 2030 թվականը կարող է նվազեցնել ԱՄՆ-ում բենզինային վառելիքի սպառումը մինչև 30%։ Կենսատեխնոլոգիան հնարավորություն տվեց ԱՄՆ գյուղատնտեսական արտադրությանն արագորեն բարձրացնել եգիպտացորենի և սոյայի մատակարարումը՝ կենսավառելիքների գլխավոր աղբյուրները, ստեղծելով գենետիկորեն մոդիֆիկացված սերմեր, որոնք կայուն են պեստիցիդների և չորացման նկատմամբ։ Մեծացնելով գյուղատնտեսական արտադրողականությունը, կենսատեխնոլոգիան խթանում է կենսավառելիքի արտադրությունը<ref>[http://www.bio-medicine.org/biology-technology-1/The-Recession-List---Top-10-Industries-to-Fly-and-Flop-in-2008-4076-3/ The Recession List — Top 10 Industries to Fly and Fl... (ith anincreasing share accounted for by ...)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080602160516/http://www.bio-medicine.org/biology-technology-1/The-Recession-List---Top-10-Industries-to-Fly-and-Flop-in-2008-4076-3/ |date=2008-06-02 }}, bio-medicine.org</ref>։

== Օրինակներ ==
[[Պատկեր:Rose grown from tissue culture.jpg|thumb|upright|Հյուսվածքային կուլտուրայից աճեցված վարդ]]

Կենսատեխնոլոգիան կիրառվում է 4 հիմնական արդյունաբերական ոլորտներում, այդ թվում առողջապահություն (բժշկական), եգիպտացորենի արտադրություն և գյուղատնտեսություն, հատիկավոր բույսերի և այլ արտադրանքների ոչ սննդային (արդյունաբերական) կիրառում (օրինակ՝ կենսաքայքայվող պլաստիկներ, բուսայուղեր, կենսավառելիքներ) և միջավայրային կիրառումներ։

Օրինակ՝ կենսատեխնոլոգիայի կիրառություններից մեկը միկրոօրգանիզմների ուղղակի օգտագործումն է օրգանական արտադրանքների ստացման համար (գարեջրի և կաթի արտադրություն)։ Մեկ այլ օրինակ է բնության մեջ գոյություն ունեցող բակտերիաների կիրառումը հանքարդյունաբերության մեջ՝ կենսաբանական եղանակով։ Կենսատեխնոլոգիան կիրառվում է նաև թափոնների վերամշակման, արտադրական թափոններով աղտոտված տարածքների մաքրման (բիոռեմեդիացիա), նաև կենսաբանական զենքի ստացման համար։

Կենսատեխնոլոգիայի ուղղություններից են, օրինակ՝

* Կենսաինֆորմատիկան, որն անվանում են ոսկե կենսատեխնոլոգիա, կենսաբանական խնդիրներն ուսումնասիրում է համակարգչային տեխնիկաներով և հնարավոր է դարձնում կենսաբանական տվյալների արագ ստացումը, ինչպես նաև վերլուծությունը։ Այս ոլորտն անվանում են նաև համակարգչային կենսաբանություն։ Այն կարող է բնութագրվել որպես կենսաբանության կոնցեպտուալացում մոլեկուլների մակարդակում, այնուհետև ինֆորմատիկայի տեխնիկաների կիրառմամբ այդ մոլեկուլների հետ կապված ինֆորմացիայի պարզեցում և վերլուծություն<ref name="gerstein">Gerstein, M. "[http://www.primate.or.kr/bioinformatics/Course/Yale/intro.pdf Bioinformatics Introduction] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070616013805/http://www.primate.or.kr/bioinformatics/Course/Yale/intro.pdf |date=2007-06-16 }}." ''[[Yale University]].'' Retrieved on May 8, 2007.</ref>։ Կենսաինֆորմատիկան էական դեր է կատարում տարբեր բնագավառներում, ինչպիսիք են ֆունկցիոնալ գենոմիկան, կառուցվածքային գենոմիկան և պրոտեոմիկան և հանդիսանում է կենսատեխնոլոգիայի ու դեղագործության գլխավոր բաղադրիչ<ref name=":2">Siam, R. (2009). Biotechnology Research and Development in Academia: providing the foundation for Egypt's Biotechnology spectrum of colors. Sixteenth Annual American University in Cairo Research Conference, American University in Cairo, Cairo, Egypt. BMC Proceedings, 31–35.</ref>։
*Այսպես կոչված կապույտ կենսատեխնոլոգիան հիմնված է ծովային ռեսուրսների շահագրծմամբ արտադրանքների և արդյունաբերական կիրառությունների վրա<ref name=":0" />։ Կենսատեխնոլոգիայի այս ճյուղն ամենակիրառականն է վերամշակման և այրման արտադրությունների համար, որոնց հիմքում ֆոտոսինթետիկ միկրոջրիմուռներից կենսայուղերի ստացումն է<ref name=":0" /><ref name=":1">Biotech: true colours. (2009). TCE: The Chemical Engineer, (816), 26–31.</ref>։
* Կանաչ կենսատեխնոլոգիան կիրառվում է գյուղատնտեսական գործընթացներում։ Օրինակ՝ բույսերի ընտրությունը և ընտելացումը միկրոկլոնալ բազմացման միջոցով։ Մեկ այլ օրինակ է տրանսգենային բույսերի ստացումը, որոնք կարող են աճել հատուկ միջավայրերում քիմիական միացությունների առկայության կամ բացակայության պայմաններում։ Կանաչ կենսատեխնոլոգիան կարող է ստեղծել ավելի բնապահպանական լուծումներ, քան արդյունաբերական գյուղատնտեսությունը։ Դրա վառ օրինակն է այնպիսի բույսերի ստեղծումը, որոնք կարող են արտադրել պեստիցիդներ, դրանով նվազեցնելով պեստիցիդների արտաքին կիրառումը, օրինակ Bt եգիպտացորենը։ Սակայն կանաչ կենսատեխնոլոգիայի արտադրանքների ավելի բնապահպանական լինելը դեռևս վիճարկելի է<ref name=":0">Kafarski, P. (2012). [http://www.chemikinternational.com/pdf/2012/08_2012/chemik_8_2012_01.pdf Rainbow Code of Biotechnology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190214054125/http://www.chemikinternational.com/pdf/2012/08_2012/chemik_8_2012_01.pdf |date=2019-02-14 }}. CHEMIK. Wroclaw University</ref>։ Այն հաճախ դիտարկվում է որպես կանաչ հեղափոխության մի փուլ, որը կարող է տեխնոլոգիաների կիառմամբ բույսերի բիոտիկ և աբիոտիկ սթրեսին հակառակ ավելի բերքատու և կայուն արտադրանքի ստացմամբ աշխարհը սովից փրկելու ուղի լինել, ապահովելով բնապահպանական պարարտանյութերի և կենսապարարտանյւթերի կիրառումը։ Այն հիմնականում կենտրոնացած է գյուղատնտեսության կատարելագործման վրա<ref name=":0" />։ Մյուս կողմից էլ կանաչ կենսատեխնոլոգիայի որոշ կիրառություններ ներառում են միկրոօրգանիզմների միջոցով թափոնների մաքրումը և նվազեցումը<ref name=":0" /><ref>Aldridge, S. (2009). The four colours of biotechnology: the biotechnology sector is occasionally described as a rainbow, with each sub sector having its own colour. But what do the different colours of biotechnology have to offer the pharmaceutical industry?. Pharmaceutical Technology Europe, (1). 12.</ref>։
*Կարմիր կենսատեխնոլոգիան բժշկական և դեղաբանական արտադրություններում և առողջապահության մեջ կենսատեխնլոգիայի կիրառումն է<ref name=":0" />։ Այս ճյւղն ընդգրկում է պատվաստանյութերի և հակաբիոտիկների ստացումը, վերականգնողական թերապիաները, արհեստական օրգանների և հիվանդությունների նոր ախտորոշման մեթոդների ստեղծումը<ref name=":0" />, ինչպես նաև հորմոնների, բնային բջիջների, հակամարմինների, si-ՌՆԹ-ների և ախտորոշիչ թեստերի ստացումը<ref name=":0" />։
*Հայտնի է նաև արդյունաբերական կենսատեխնոլոգիան, որը կիրառվում է արդյունաբերական գործընթացներում։ Օրինակ՝ այնպիսի օրգանիզմների ստացում, որոնք արտադրում են օգտակար քիմիական միացություններ։ Մեկ այլ օրինակ է ֆերմենտների կիրառումը որպես արդյունաբերական կատալիզատորներ՝ արժեքավոր քիմիական միացությունների արտադրման կամ վնասակար (աղտոտող) քիմիական միացությունների քայքայման համար։ Սպիտակ կենսատեխնոլոգիան ի տարբերություն ավանդական արդյունաբերության ձգտում է քիչ ելանյութերի կիրառմամբ ստանալ արդյունաբերական արտադրանքներ<ref>{{Cite journal |vauthors=Frazzetto G |date=2003 թ․ սեպտեմբեր |title=White biotechnology |journal=EMBO Reports |volume=4 |issue=9 |pages=835–7 |doi=10.1038/sj.embor.embor928 |pmc=1326365 |pmid=12949582}}</ref><ref name=":4">Frazzetto, G. (2003). [http://embor.embopress.org/content/4/9/835 White biotechnology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181111024351/http://embor.embopress.org/content/4/9/835 |date=2018-11-11 }}. 21/03/2017, de EMBOpress Sitio</ref>։
* Դեղին կենսատեխնոլոգիան վերաբերում է կենսատեխնոլոգիայի կիրառմանը սննդի արտադրությունում, օրինակ՝ խմորման միջոցով գինու, պանրի և գարեջրի արտադրությունում<ref name=":0" />։ Այն կիրառվել է նաև միջատների դեպքում։ Այն ներառում է կենսատեխնոլոգիայի վրա հիմնված ուղղություններ՝ վնասակար միջատների քանակի վերահսկման, հետազոտությունների մեջ նրանց գեների կամ ակտիվ բաղադրիչների բնութագրման և օգտագործման, կամ գյուղատնտեսության, բժշկության և այլ տարբեր բնագավառներում կիրառման համար<ref name=":6">[https://link.springer.com/book/10.1007%2F978-3-642-39863-6 Advances in Biochemical Engineering/Biotechnology], Volume 135 2013, Yellow Biotechnology I</ref>։
* Մոխրագույն կենսատեխնոլոգիան նվիրված է միջավայրային կիրառություններին և կենտրոնացած է կենսաբազմազանության պահպանման և աղտոտիչների վերաբաշխման remotion վրա<ref name=":0" />։
* Շագանակագույն կենսատեխնոլոգիան փոխկապակցված է չոր տարածքների և անապատների վերահսկման հետ։ Դրա կիրառություններից մեկը բարձր արդյունավետությամբ սերմերի ստացումն է, որոնք կայուն են միջավայրի ծայրահեղ պայմաններում և չորային տարածքներում, ինչն էլ փոխկապակցված է նորարարության, գյուղատնտեսական տեխնիկաների ստեղծման և ռեսուրսների կառավարման հետ<ref name=":0" />։
* Մանուշակագույն կենսատեխնոլոգիան փոխկապակցված է կենսատեխնոլոգիայի հետ կապված օրենքների, էթիկական և փիլիսոփայական հարցերի հետ<ref name=":0" />։
* Մութ կենսատեխնոլոգիան փոխկապակցված է կենսաբանական ահաբեկչության կամ կենսաբանական զենքի և կենսաբանական պատերազմի հետ, որում օգտագործվում են միկրոօրգանիզմներ և տոքսիններ, որոնք առաջացնում են մշակաբույսերի, կենդանիների և մարդկանց հիվանդություններ ու մահ<ref name=":0" /><ref>Edgar, J.D. (2004). The Colours of Biotechnology: Science, Development and Humankind. Electronic Journal of Biotechnology, (3), 01</ref>։

=== Բժշկություն ===
Բժշկության մեջ ժամանակակից կենսատեխնոլոգիան բազմաթիվ կիրառություններ ունի այնպիսի բնագավառներում, որոնցից են դեղանյութերի հայտնաբերումը և արտադրումը, ֆարմակոգենոմիկան և գենետիկական թեստավորումը (կամ գենետիկական սքրինինգը)։

Ֆարմակոգենոմիկան (ֆարմակոլոգիայի և գենմիկայի համակցումը) տեխնոլոգիա է, որն ուսումնասիրում է, թե ինչպես է գենետիկան ազդում անհատի օրգանիզմի կողմից դեղամիջոցների նկատմամբ պատասխանի գործընթացում<ref>Ermak G. (2013) ''Modern Science & Future Medicine'' (second edition)</ref>։ Այս բնագավառի հետազոտողներն ուսումնասիրում են գենետիկական փոփոխականության ազդեցությունը հիվանդների մոտ դեղերի նկատմամբ պատասխանում՝ համեմատելով գեների էքսպրեսիան կամ եզակի նուկլեոտիդային պոլիմորֆիզմը դեղամիջոցի արդյունավետության կամ տոքսիկության հետ<ref name="pmid20836007">{{Cite journal |vauthors=Wang L |year=2010 |title=Pharmacogenomics: a systems approach |journal=Wiley Interdisciplinary Reviews: Systems Biology and Medicine |volume=2 |issue=1 |pages=3–22 |doi=10.1002/wsbm.42 |pmc=3894835 |pmid=20836007}}</ref>։ Ֆարմակոգենոմիկայի նպատակը դեղամիջոցային թերապիայի օպտիմալացումն է՝ հիվանդի գենոտիպին համապատասխանեցումը, նվազագույն կողմնակի ազդեցություններով առավելագույն արդյունավետության հասնելը<ref name="pmid19530963">{{Cite journal |vauthors=Becquemont L |date=2009 թ․ հունիս |title=Pharmacogenomics of adverse drug reactions: practical applications and perspectives |journal=Pharmacogenomics |volume=10 |issue=6 |pages=961–9 |doi=10.2217/pgs.09.37 |pmid=19530963}}</ref>։ Այսպիսի ուղղությունները խոստումնալից են անհատականացված դեղամիջոցների ստացման գործընթացում, երբ դեղամիջոցը և նրա համակցությունները օպտիմալացվում են յուրաքանչյուր անհատի եզակի գենետիկային համապատասխան<ref>{{Cite web |date=2005 թ․ մարտ |title=Guidance for Industry Pharmacogenomic Data Submissions |url=http://www.fda.gov/downloads/RegulatoryInformation/Guidances/ucm126957.pdf |access-date=2008 թ․ օգոստոսի 27 |publisher=[[U.S. Food and Drug Administration]] |format=PDF}}</ref><ref name="pmid20712531">{{Cite journal |vauthors=Squassina A, Manchia M, Manolopoulos VG, Artac M, Lappa-Manakou C, Karkabouna S, Mitropoulos K, Del Zompo M, Patrinos GP |date=2010 թ․ օգոստոս |title=Realities and expectations of pharmacogenomics and personalized medicine: impact of translating genetic knowledge into clinical practice |journal=Pharmacogenomics |volume=11 |issue=8 |pages=1149–67 |doi=10.2217/pgs.10.97 |pmid=20712531}}</ref>։
[[Պատկեր:Microarray2.gif|thumb|ԴՆԹ-միկրոչիպ․ որոշ միկրոչիպերի միջցով հնարավոր է միանգամից իրականացնել արյան միլիոնավոր թեստեր]]

Կենսատեխնոլոգիան նպաստել է ավանդական փոքր մոլեկուլային դեղանյութերի հայտնաբերմանն ու արտադրությանը, ինչպես նաև կենսատեխնոլոգիական արտադրության դեղամիջոցների՝ կենսադեղանյութերի ստացմանը։ Ժամանակակից կենսատեխնոլոգիան կարող է կիրառվել արդեն գոյություն ունեցող դեղամիջոցների հեշտ ստացվող և էժան տարբերակների արտադրման համար։ 1978 թվականին Genentech ընկերությունն ինսուլինի գենով պլազմիդային վեկտորն աղիքային ցուպիկի մեջ ներմուծելով արտադրեց մարդու սինթետիկ ինսուլին։ Ինսուլինը լայնորեն կիրառվում է շաքարային դիաբետի բուժման համար։ Նախկինում այն ստացվում էր խոշոր եղջերավոր կենդանիների կամ խոզերի ենթաստամոքսային գեղձից լուծամզման միջոցով։ Գենետիկորեն մոդիֆիկացված բակտերիաների միջոցով հնարավոր է ստանալ մարդու սինթետիկ ինսուլինի մեծ քանակություններ, ընդ որում՝ ցածր արժեքով<ref>{{Cite book |title=Genetic Engineering For Almost Everybody: What Does It Do? What Will It Do? |vauthors=Bains W |publisher=Penguin |year=1987 |isbn=978-0-14-013501-5 |page=99}}</ref><ref name="USIS">U.S. Department of State International Information Programs, "Frequently Asked Questions About Biotechnology", USIS Online; available from [http://usinfo.state.gov/ei/economic_issues/biotechnology/biotech_faq.html USinfo.state.gov] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070912065554/http://usinfo.state.gov/ei/economic_issues/biotechnology/biotech_faq.html|date=September 12, 2007}}, accessed September 13, 2007. Cf. {{Cite journal |vauthors=Feldbaum C |date=2002 թ․ փետրվար |title=Biotechnology. Some history should be repeated |journal=Science |volume=295 |issue=5557 |pages=975 |doi=10.1126/science.1069614 |pmid=11834802}}</ref>։ Կենսատեխնոլոգիան հնարավորություն է տալիս նաև գենային թերապիայի դեղանյութերի ստացման համար։ Կենսատեխնոլոգիայի կիրառումը որպես հիմնարար գիտություն (Մարդու գենոմ ծրագրի միջոցով) նպաստել է նաև կենսաբանության բնագավառում եղած գիտելիքների խորացմանը։ Նորմալ և հիվանդությունների կենսաբանության բնագավառում գիտելիքների ավելացմանը զուգընթաց մեծացել է նաև անբուժելի հիվանդությունների բուժման համար նոր դեղամիջոցների ստացման հնարավորությունը<ref name="USIS" />։

Գենետիկական թեստավորումը հնարավորություն է տալիս գենետիկորեն ախտորոշել ժառանգական հիվանդությունները և կարող է օգտագործվել երեխայի ծնողների (գենետիկական մայր կամ հայր) կամ ընդհանրապես անձի նախնիների ճանաչման գործընթացում։ Ի լրացումն առանձին գեների մակարդակում քրոմոսոմների ուսումնասիրմանը, գենետիկական թեստավորումն ընդգրկում է կենսաքիմիական թեստեր՝ հնարավոր գենետիկական հիվանդությունների առկայության կամ գեների մուտացիաների հետ փոխկապակցված գենետիկական խանգարումների զարգացման բարձր ռիսկի հայտնաբերման համար։ Գենետիկական թեստավորմամբ նույնականացվում են քրոմոսոմների, գեների կամ սպիտակուցների փոփոխությունները<ref>{{Cite web |date=2011 թ․ մայիսի 30 |title=What is genetic testing? – Genetics Home Reference |url=http://www.ghr.nlm.nih.gov/handbook/testing/genetictesting |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060529002711/http://ghr.nlm.nih.gov/handbook/testing/genetictesting |archive-date=2006 թ․ մայիսի 29 |access-date=2011 թ․ հունիսի 7 |publisher=Ghr.nlm.nih.gov}}</ref>։ Հիմնականում թեստավորումը կիրառվում է ժառանգական խանգարումների հետ փոխկապակցված փոփոխությունների հայտնաբերման նպատակով։ Գենետիկական թեստը կարող է հաստատել կամ ժխտել ենթադրելի գենետիկական վիճակը կամ օգնել որոշել տվյալ անձի մոտ գենետիկական խանգարման զարգանալու հնարավորությունը։ 2011 թվականի տվյալներով կիրառության մեջ են հարյուրավոր գենետիկական թեստեր<ref>{{Cite web |title=Genetic Testing: MedlinePlus |url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/genetictesting.html |access-date=2011 թ․ հունիսի 7 |publisher=Nlm.nih.gov}}</ref><ref>{{Cite web |date=2008 թ․ սեպտեմբերի 11 |title=Definitions of Genetic Testing |url=http://www.eurogentest.org/patient/public_health/info/public/unit3/DefinitionsGeneticTesting-3rdDraf18Jan07.xhtml |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090204181251/http://eurogentest.org/patient/public_health/info/public/unit3/DefinitionsGeneticTesting-3rdDraf18Jan07.xhtml |archive-date=2009 թ․ փետրվարի 4 |access-date=2008 թ․ օգոստոսի 10 |work=Definitions of Genetic Testing (Jorge Sequeiros and Bárbara Guimarães) |publisher=EuroGentest Network of Excellence Project}}</ref>։ Գենետիկական թեստավորումը կարող է բարձրաձայնել էթիկական կամ հոգեբանական խնդիրներ։ Այն սվորաբար ւղեկցվում է գենետիկական խորհրդակցությամբ։

[[Պատկեր:InsulinHexamer.jpg|thumb|Ինսուլինի հեքսամերների եռաչափ համաչափությունն արտահայտող համակարգչային պատկերը․ ցինկի իոնները հիստիդինային մնացորդների միջոցով իրար մոտ են պահում ենթամիավորները]]

=== Գյուղատնտեսություն ===
Գենետիկորեն մոդիֆիկացված մշակաբույսերը (կամ կենսատեխնոլոգիական մշակաբույսերը) այն բույսերն են, որոնց ԴՆԹ-ն փոփոխվել է գենետիկական ինժեներիայի տեխնիկաներով և օգտագործվում են գյուղատնտեսության մեջ։ Շատ դեպքերում, մոդիֆիկացիայի նպատակը նոր հատկանիշի ներմուծումն է, որը բացակայում է բնական տեսակների մոտ։ Կենսատեխնոլոգիական ընկերությունները կարող են նպաստել ապագայում սննդի անվտանգությանը՝ բարելավելով տարածքային գյուղատնտեսության սնուցումը և կենսունակությունը։ Ավելին, մտավոր սեփականության իրավունքների պաշտպանությունը խթանում է ագրոկենսատեխնոլոգիայում մասնավոր ներդրումների կատարումը։ Օրինակ՝ Illinois FARM Illinois-ը նախաձեռնություն է, որի նպատակը սննդի և գյուղատնտեսական նորարարության կատարելագործումն ու կոորդինացումն է ֆերմերների, արդյունաբերության, հետազոտական ինստիտուտների, կառավարության և հասարակական կազմակերպությունների շրջանում։ Բացի այդ, iBIO-ն արդյունաբերական ասոցիացիա է, որը որպես անդամներ ընդգրկում է ավելի քան 500 բնագիտական ընկերություններ, համալսարաններ, ակադեմիական ինստիտուտներ, ծառայություն մատուցողներ և այլ կազմակերպություններ։ Ասոցիացիան իր անդամներին բնութագրում է որպես Իլինոյսը և միջին-արևմտյան շրջանները աշխարհի լավագույն բնագիտական կենտրոններից մեկը դարձնելու գործին նվիրյալներ<ref>{{Cite web |last=Mazany |first=Terry |date=2015 թ․ մայիսի 19 |title=A FOOD AND AGRICULTURE ROADMAP FOR ILLINOIS |url=https://static1.squarespace.com/static/5c367e9886476f73ef91a9b6/t/5c4a889f9ea9f91ddf9842c4/1548388518846/FARM-IL-Report-2015_FULL_vF3.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414113649/https://static1.squarespace.com/static/5c367e9886476f73ef91a9b6/t/5c4a889f9ea9f91ddf9842c4/1548388518846/FARM-IL-Report-2015_FULL_vF3.pdf |archive-date=2021 թ․ ապրիլի 14 |website=learnbioscience.com/blog}}</ref>։

Մշակաբույսերից են պեստիցիդների<ref name="news.google.co.uk">[https://news.google.com/newspapers?id=A0YyAAAAIBAJ&sjid=jOYFAAAAIBAJ&pg=4631,1776980&dq=bacillus+thuringiensis+potato+1996+approved&hl= Genetically Altered Potato Ok'd For Crops] Lawrence Journal-World – May 6, 1995</ref>, հիվանդությունների<ref>{{Cite book |author=National Academy of Sciences |title=Transgenic Plants and World Agriculture |publisher=National Academy Press |year=2001 |location=Washington}}</ref>, միջավայրի սթրեսային գործոնների<ref>{{Cite web |last=Paarlburg |first=Robert |name-list-style=vanc |date=2011 թ․ հունվար |title=Drought Tolerant GMO Maize in Africa, Anticipating Regulatory Hurdles |url=http://www.ilsi.org/Documents/2011%20AM%20Presentations/CERAPaarlberg.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20141222081325/http://www.ilsi.org/Documents/2011%20AM%20Presentations/CERAPaarlberg.pdf |archive-date=2014 թ․ դեկտեմբերի 22 |access-date=2011 թ․ ապրիլի 25 |publisher=International Life Sciences Institute}}</ref>, քիմիական միացություններով մշակումների (այսինքն՝ հերբիցիդների<ref>Carpenter J. & Gianessi L. (1999). [http://agbioforum.org/v2n2/v2n2a02-carpenter.htm Herbicide tolerant soybeans: Why growers are adopting Roundup Ready varieties] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121119133446/http://www.agbioforum.org/v2n2/v2n2a02-carpenter.htm |date=2012-11-19 }}. AgBioForum, 2(2), 65–72.</ref>) նկատմամբ կայուն, ինչպես նաև նվազեցված փչացումով<ref name="Haroldsen1">{{Cite journal |last1=Haroldsen |first1=Victor M. |last2=Paulino |first2=Gabriel |last3=Chi-ham |first3=Cecilia |last4=Bennett |first4=Alan B. |name-list-style=vanc |year=2012 |title=Research and adoption of biotechnology strategies could improve California fruit and nut crops |url=http://ucce.ucdavis.edu/files/repositoryfiles/ca6602p62-93331.pdf |url-status=dead |journal=California Agriculture |volume=66 |issue=2 |pages=62–69 |doi=10.3733/ca.v066n02p62 |archivedate=2013 թ․ մայիսի 11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130511025134/http://ucce.ucdavis.edu/files/repositoryfiles/ca6602p62-93331.pdf}}</ref> կամ սննդային ավելի բարձր արժեքով բույսերը<ref>[http://www.irri.org/index.php?option=com_k2&view=item&layout=item&id=10202&Itemid=100571&lang=en About Golden Rice] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121102112216/http://www.irri.org/index.php?option=com_k2&view=item&layout=item&id=10202&Itemid=100571&lang=en|date=November 2, 2012}}. Irri.org. Retrieved on March 20, 2013.</ref>։ Ոչ սննդային մշակաբույսերի մեջ են մտնում նրանք, որոնք արտադրում են դեղամիջոցներ<ref>Gali Weinreb and Koby Yeshayahou for Globes May 2, 2012. [http://www.globes.co.il/serveen/globes/docview.asp?did=1000745325&fid=1725 FDA approves Protalix Gaucher treatment] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130529030847/http://www.globes.co.il/serveen/globes/docview.asp?did=1000745325&fid=1725|date=May 29, 2013}}</ref>, կենսավառելիքներ<ref>Carrington, Damien (January 19, 2012) [https://www.theguardian.com/environment/2012/jan/19/gm-microbe-seaweed-biofuels GM microbe breakthrough paves way for large-scale seaweed farming for biofuels]  The Guardian. Retrieved March 12, 2012</ref> և այլ արդյունաբերական օգտակար ապրանքներ<ref>{{Cite journal |vauthors=van Beilen JB, Poirier Y |date=2008 թ․ մայիս |title=Production of renewable polymers from crop plants |journal=The Plant Journal |volume=54 |issue=4 |pages=684–701 |doi=10.1111/j.1365-313X.2008.03431.x |pmid=18476872}}</ref>, ինչպես նաև բիոռեմեդիացիայի գործընթացում օգտագործվող բույսերը<ref>Strange, Amy (September 20, 2011) [http://www.irishtimes.com/newspaper/ireland/2011/0913/1224304027463.html Scientists engineer plants to eat toxic pollution] The Irish Times. Retrieved September 20, 2011</ref><ref name="Diaz">{{Cite book |author=Diaz E (editor). |url=http://www.horizonpress.com/biod |title=Microbial Biodegradation: Genomics and Molecular Biology |publisher=Caister Academic Press |year=2008 |isbn=978-1-904455-17-2 |edition=1st}}</ref>։

Գյուղատնտեսները լայնորեն ընդունել են գենետիկական մոդիֆիկացիայի տեխնոլոգիան։ 1996-2011 թվականների ընթացքում գենետիկորեն մոդիֆիկացված մշակաբույսերով ցանքատարածություններն ավելացել են 94 անգամ` 17,000 կիլոմետր քառակուսուց (4,200,000 ակր) մինչև 1,600,000 կիլոմետր քառակուսի (395 միլիոն ակր)<ref name="James2011">{{Cite web |year=2011 |title=ISAAA Brief 43, Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2011 |url=http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/43/executivesummary/default.asp |access-date=2012 թ․ հունիսի 2 |work=ISAAA Briefs |publisher=International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications (ISAAA) |location=Ithaca, New York |vauthors=James C}}</ref>։ 2010 թվականի տվյալներով աշխարհի ցանքատարածությունների 10%-ը զբաղեցնում են գենետիկորեն մոդիֆիկացված մշակաբույսերը<ref name="James2011" />։ 2011 թվականի տվյալներով 11 տարբեր տրանսգենային մշակաբույսեր մասնավոր ձևով աճեցվել են 29 երկրների 395 միլիոն ակր (160 միլիոն հեկտար) տարածությունում։ Այդ երկրներից են՝ ԱՄՆ, Բրազիլիա, Արգենտինա, Հնդկաստան, Կանադա, Չինաստան, Պարագվայ, Պակիստան, Հարավային Աֆրիկա, Ուրուգվայ, Բոլիվիա, Ավստրալիա, Ֆիլիպիններ, Մյանմար, Բուրկինա Ֆասո, Մեքսիկա և Իսպանիա<ref name=James2011 />։

Գենետիկորեն մոդիֆիկացված են այն սննդամթերքները, որոնք արտադրվում են գենային ինժեներիայի մեթոդներով՝ ԴՆԹ-ի փոփոխությամբ ստացված կենդանիների կողմից։ Այս տեխնիկաները հնարավորություն են տալիս նոր հատկանիշներ ներմուծել, ինչպես նաև ավելի լավ վերահսկել սննդի գենետիկական կազմը, քան նախկինում կիրառվող մեթոդները, որոնցից են ընտրողական և մուտացիոն խաչասերումը<ref>[http://www.bis.gov.uk/files/file15655.pdf GM Science Review First Report] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131016100707/http://www.bis.gov.uk/files/file15655.pdf|date=October 16, 2013}}, Prepared by the UK GM Science Review panel (July 2003). Chairman Professor Sir David King, Chief Scientific Advisor to the UK Government, P 9</ref>։ Գենետիկորեն մոդիֆիկացված մթերքների կոմերցիոն առևտուրը սկիզբ է առել 1994 թվականին, երբ Calgene-ն առաջին անգամ առևտրաշուկա ներմուծեց Flavr Savr լոլիկի տեսակը<ref name="James 1996">{{Cite web |last=James |first=Clive |name-list-style=vanc |year=1996 |title=Global Review of the Field Testing and Commercialization of Transgenic Plants: 1986 to 1995 |url=http://www.isaaa.org/kc/Publications/pdfs/isaaabriefs/Briefs%201.pdf |access-date=2010 թ․ հուլիսի 17 |publisher=The International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications}}</ref>։ Գենետիկորեն մոդիֆիկացված մթերքներից ամենամեծ պահանջարկն ունեն սոյան, եգիպտացորենը, կանոլան և բամբակենու յուղը։ Այդ բույսերը ստեղծվել են ախտածինների և հերբիցիդների նկատմամբ կայունության և ավելի բարձր սննդային արժեք ունենալու հատկանիշներով։ Փորձարարական ճանապարհով ստացվել են նաև գենետիկորեն մոդիֆիկացված կենդանիներ։ 2013 թվականի նոյեմբերի տվյալներով դրանք հասանելի չէին առևտրաշուկայում<ref>{{Cite web |date=2009 թ․ մարտի 6 |title=Consumer Q&A |url=http://www.fda.gov/animalveterinary/developmentapprovalprocess/geneticengineering/geneticallyengineeredanimals/ucm113672.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180908125722/https://www.fda.gov/AnimalVeterinary/DevelopmentApprovalProcess/GeneticEngineering/GeneticallyEngineeredAnimals/ucm113672.htm |archive-date=2018 թ․ սեպտեմբերի 8 |access-date=2012 թ․ դեկտեմբերի 29 |publisher=Fda.gov}}</ref>։ Սակայն 2015 թվականին ԱՄՆ սննդամթերքի և դեղամիջոցների վերահսկման մարմինը հաստատեց առևտրային նպատակով առաջին գենետիկորեն մոդիֆիկացված սաղմոնի արտադրումը և սպառումը<ref>{{Cite web |title=AquAdvantage Salmon |url=https://www.fda.gov/animalveterinary/developmentapprovalprocess/geneticengineering/geneticallyengineeredanimals/ucm280853.htm |access-date=2018 թ․ հուլիսի 20 |publisher=FDA}}</ref>։

Ներկայումս գոյություն ունի գիտական կոնսենսուս<ref>{{Cite journal |vauthors=Nicolia A, Manzo A, Veronesi F, Rosellini D |date=2014 թ․ մարտ |title=An overview of the last 10 years of genetically engineered crop safety research |url=http://www.agrobio.org/bfiles/fckimg/Nicolia%202013.pdf |url-status=dead |journal=Critical Reviews in Biotechnology |volume=34 |issue=1 |pages=77–88 |doi=10.3109/07388551.2013.823595 |pmid=24041244 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160917102103/http://www.agrobio.org/bfiles/fckimg/Nicolia%202013.pdf |archive-date=2016 թ․ սեպտեմբե��ի 17 |access-date=2020 թ․ դեկտեմբերի 31}}</ref><ref>{{Cite web |title=State of Food and Agriculture 2003–2004. Agricultural Biotechnology: Meeting the Needs of the Poor. Health and environmental impacts of transgenic crops |url=http://www.fao.org/docrep/006/Y5160E/y5160e10.htm#P3_1651The |access-date=2016 թ․ փետրվարի 8 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations}}</ref><ref>{{Cite book |title=Plant genetics, sustainable agriculture and global food security |vauthors=Ronald P |date=2011 թ․ մայիս |journal=Genetics |volume=188 |pages=11–20 |doi=10.1534/genetics.111.128553 |pmc=3120150 |pmid=21546547 |issue=1}}</ref><ref>{{Cite journal |vauthors=Domingo JL, Giné Bordonaba J |date=2011 թ․ մայիս |title=A literature review on the safety assessment of genetically modified plants |journal=Environment International |volume=37 |issue=4 |pages=734–42 |doi=10.1016/j.envint.2011.01.003 |pmid=21296423}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Krimsky |first=Sheldon |name-list-style=vanc |date=2015 |title=An Illusory Consensus behind GMO Health Assessment |url=http://www.tufts.edu/~skrimsky/PDF/Illusory%20Consensus%20GMOs.PDF |journal=Science, Technology, & Human Values |volume=40 |issue=6 |pages=883–914 |doi=10.1177/0162243915598381 |quote="I began this article with the testimonials from respected scientists that there is literally no scientific controversy over the health effects of GMOs. My investigation into the scientific literature tells another story."}}</ref><ref>{{Cite journal |vauthors=Panchin AY, Tuzhikov AI |date=2017 թ․ մարտ |title=Published GMO studies find no evidence of harm when corrected for multiple comparisons |journal=Critical Reviews in Biotechnology |volume=37 |issue=2 |pages=213–217 |doi=10.3109/07388551.2015.1130684 |pmid=26767435}}</ref><ref>{{Cite journal |vauthors=Yang YT, Chen B |date=2016 թ․ ապրիլ |title=Governing GMOs in the USA: science, law and public health |journal=Journal of the Science of Food and Agriculture |volume=96 |issue=6 |pages=1851–5 |doi=10.1002/jsfa.7523 |pmid=26536836}}</ref> այն մասին, որ առևտրաշուկայում առկա գենետիկորեն մոդիֆիկացված մշակաբույսերից ստացված սննդամթերքը ավելի շատ վտանգ չի ներկայացնում մարդու առողջության համար, քան ավանդական սննդամթերքը<ref>{{Cite web |date=2012 թ․ հոկտեմբերի 20 |title=Statement by the AAAS Board of Directors On Labeling of Genetically Modified Foods |url=http://www.aaas.org/sites/default/files/AAAS_GM_statement.pdf |access-date=2016 թ․ փետրվարի 8 |publisher=American Association for the Advancement of Science}}</ref><ref>{{Cite web |last=Pinholster |first=Ginger |name-list-style=vanc |date=2012 թ․ հոկտեմբերի 25 |title=AAAS Board of Directors: Legally Mandating GM Food Labels Could "Mislead and Falsely Alarm Consumers" |url=http://www.aaas.org/news/aaas-board-directors-legally-mandating-gm-food-labels-could-%E2%80%9Cmislead-and-falsely-alarm |access-date=2016 թ․ փետրվարի 8 |publisher=American Association for the Advancement of Science}}</ref><ref>{{Cite book |url=http://ec.europa.eu/research/biosociety/pdf/a_decade_of_eu-funded_gmo_research.pdf |title=A decade of EU-funded GMO research (2001–2010) |date=2010 |publisher=Directorate-General for Research and Innovation. Biotechnologies, Agriculture, Food. European Commission, European Union. |isbn=978-92-79-16344-9 |doi=10.2777/97784 |access-date=2016 թ․ փետրվարի 8}}</ref><ref>{{Cite web |date=2001 թ․ հունվար |title=AMA Report on Genetically Modified Crops and Foods (online summary) |url=https://www.isaaa.org/kc/Publications/htm/articles/Position/ama.htm |access-date=2016 թ․ մարտի 19 |publisher=American Medical Association}}</ref><ref>{{Cite web |date=2012 |title=Report 2 of the Council on Science and Public Health (A-12): Labeling of Bioengineered Foods |url=http://www.ama-assn.org/resources/doc/csaph/a12-csaph2-bioengineeredfoods.pdf |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20120907023039/http://www.ama-assn.org/resources/doc/csaph/a12-csaph2-bioengineeredfoods.pdf |archive-date=2012 թ․ սեպտեմբերի 7 |access-date=2016 թ․ մարտի 19 |publisher=American Medical Association}}</ref><ref>{{Cite web |date=2015 թ․ հունիսի 9 |title=Restrictions on Genetically Modified Organisms: United States. Public and Scholarly Opinion |url=https://www.loc.gov/law/help/restrictions-on-gmos/usa.php#Opinion |access-date=2016 թ․ փետրվարի 8 |publisher=Library of Congress}}</ref><ref>{{Cite book |url=http://www.nap.edu/read/23395/chapter/7#149 |title=Genetically Engineered Crops: Experiences and Prospects |date=2016 |publisher=The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (US) |page=149 |access-date=2016 թ․ մայիսի 19}}</ref>, սակայն յուրաքանչյուր գենետիկորեն մոդիֆիկացված սննդամթերք մինչև շրջանառության մեջ մտնելը թեստավորվում է<ref>{{Cite web |title=Frequently asked questions on genetically modified foods |url=http://www.who.int/foodsafety/areas_work/food-technology/faq-genetically-modified-food/en/ |access-date=2016 թ․ փետրվարի 8 |publisher=World Health Organization}}</ref><ref>{{Cite journal |vauthors=Haslberger AG |date=2003 թ․ հուլիս |title=Codex guidelines for GM foods include the analysis of unintended effects |url=https://archive.org/details/sim_nature-biotechnology_2003-07_21_7/page/739 |journal=Nature Biotechnology |volume=21 |issue=7 |pages=739–41 |doi=10.1038/nbt0703-739 |pmid=12833088}}</ref><ref>Some medical organizations, including the [[British Medical Association]], advocate further caution based upon the [[precautionary principle]]:

{{Cite web |date=2004 թ․ մարտ |title=Genetically modified foods and health: a second interim statement |url=http://www.argenbio.org/adc/uploads/pdf/bma.pdf |access-date=2016 թ․ մարտի 21 |publisher=British Medical Association}}</ref>։ Չնայած այդ ամենին, հասարակ մարդիկ ավելի քիչ են վստահում գենետիկորեն մոդիֆիկացված սննդին, քան գիտնականները<ref>{{Cite web |last1=Funk |first1=Cary |last2=Rainie |first2=Lee |name-list-style=vanc |date=2015 թ․ հունվարի 29 |title=Public and Scientists' Views on Science and Society |url=http://www.pewinternet.org/2015/01/29/public-and-scientists-views-on-science-and-society/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190109232405/http://www.pewinternet.org/2015/01/29/public-and-scientists-views-on-science-and-society/ |archive-date=2019 թ․ հունվարի 9 |access-date=2016 թ․ փետրվարի 24 |publisher=Pew Research Center |quote="The largest differences between the public and the AAAS scientists are found in beliefs about the safety of eating genetically modified (GM) foods. Nearly nine-in-ten (88%) scientists say it is generally safe to eat GM foods compared with 37% of the general public, a difference of 51 percentage points."}}</ref><ref>{{Cite journal |vauthors=Marris C |date=2001 թ․ հուլիս |title=Public views on GMOs: deconstructing the myths. Stakeholders in the GMO debate often describe public opinion as irrational. But do they really understand the public? |url=http://embor.embopress.org/content/2/7/545.full.pdf+html |url-status=dead |journal=EMBO Reports |volume=2 |issue=7 |pages=545–8 |doi=10.1093/embo-reports/kve142 |pmc=1083956 |pmid=11463731 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161007030844/http://embor.embopress.org/content/2/7/545.full.pdf+html |archive-date=2016 թ․ հոկտեմբերի 7 |access-date=2020 թ․ դեկտեմբերի 31}}</ref><ref>{{Cite web |author=Final Report of the PABE research project |date=2001 թ․ դեկտեմբեր |title=Public Perceptions of Agricultural Biotechnologies in Europe |url=http://csec.lancs.ac.uk/archive/pabe/docs/pabe_finalreport.doc |access-date=2016 թ․ փետրվարի 24 |publisher=Commission of European Communities}}</ref><ref>{{Cite journal |vauthors=Scott SE, Inbar Y, Rozin P |date=2016 թ․ մայիս |title=Evidence for Absolute Moral Opposition to Genetically Modified Food in the United States |url=http://yoelinbar.net/papers/gmo_absolute.pdf |journal=Perspectives on Psychological Science |volume=11 |issue=3 |pages=315–24 |doi=10.1177/1745691615621275 |pmid=27217243}}</ref>։ Տարբեր երկրներում գենետիկորեն մոդիֆիկացված օրգանիզմների օրենսդրական և վերահսկող մեխանիզմները տարբեր են։ Որոշ երկրներում դրանք արգելված են կամ սահմանափակված, որոշ երկրներում էլ թույլատրված են, սակայն վերահսկման տարբեր մեխանիզմների կիրառումով<ref>{{Cite web |date=2015 թ․ հունիսի 9 |title=Restrictions on Genetically Modified Organisms |url=https://www.loc.gov/law/help/restrictions-on-gmos/ |access-date=2016 թ․ փետրվարի 24 |publisher=Library of Congress}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bashshur |first=Ramona |name-list-style=vanc |date=2013 թ․ փետրվար |title=FDA and Regulation of GMOs |url=http://www.americanbar.org/content/newsletter/publications/aba_health_esource_home/aba_health_law_esource_1302_bashshur.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180621044554/https://www.americanbar.org/content/newsletter/publications/aba_health_esource_home/aba_health_law_esource_1302_bashshur.html |archive-date=2018 թ․ հունիսի 21 |access-date=2016 թ․ փետրվարի 24 |publisher=American Bar Association}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Sifferlin |first=Alexandra |name-list-style=vanc |date=2015 թ․ հոկտեմբերի 3 |title=Over Half of E.U. Countries Are Opting Out of GMOs |url=http://time.com/4060476/eu-gmo-crops-european-union-opt-out/ |journal=Time}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Lynch |first1=Diahanna |last2=Vogel |first2=David |name-list-style=vanc |date=2001 թ․ ապրիլի 5 |title=The Regulation of GMOs in Europe and the United States: A Case-Study of Contemporary European Regulatory Politics |url=http://www.cfr.org/agricultural-policy/regulation-gmos-europe-united-states-case-study-contemporary-european-regulatory-politics/p8688 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160929200540/http://www.cfr.org/agricultural-policy/regulation-gmos-europe-united-states-case-study-contemporary-european-regulatory-politics/p8688 |archive-date=2016 թ․ սեպտեմբերի 29 |access-date=2016 թ․ փետրվարի 24 |publisher=Council on Foreign Relations}}</ref>։

Գենետիկորեն մոդիֆիկացված մշակաբույսերն ունեն նաև էկոլոգիական առավելություններ, եթե նրանց կիրառումը չի չարաշահվում<ref name="nytimes.com">{{Cite news |last=Pollack |first=Andrew |name-list-style=vanc |date=2010 թ․ ապրիլի 13 |title=Study Says Overuse Threatens Gains From Modified Crops |url=https://www.nytimes.com/2010/04/14/business/energy-environment/14crop.html?pagewanted=all&_r=0 |newspaper=New York Times}}</ref>։ Սակայն, ընդդիմադիրները

However, opponents have objected to GM crops per se on several grounds, including environmental concerns, whether food produced from GM crops is safe, whether GM crops are needed to address the world's food needs, and economic concerns raised by the fact these organisms are subject to intellectual property law.

Արդյունաբերական կենսատեխնլոգիան, որը Եվրոպայում ավելի հայտնի է որպես սպիտակ կենսատեխնոլոգիա, կենսատեխնոլոգիայի կիրառումն է արդյունաբերական նպատակներով, այդ թվում արդյունաբերական խմորման գործընթացում։ Այն ներառում է բջիջների կիրառումը, ինչպիսիք են միկրոօրգանիզմները, կամ բջիջների բաղադրիչները, որոնցից են ֆերմենտները։ Վերջիններս կիրառվում են արդյունաբերական տեսանկյունից օգտակարարտադրանքների ստացման համար, օրինակ՝ քիմիական միացություններ, սննդամթերք և կենդանական կեր, դետերգենտներ, թուղթ և կակղան, կտորեղեն և կենսավառելիքներ<ref>[http://www.unido.org/fileadmin/media/documents/pdf/Energy_Environment/Industrial_biotech_and_biomass_utilisation_EGM_report.pdf Industrial Biotechnology and Biomass Utilisation] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130405175248/http://www.unido.org/fileadmin/media/documents/pdf/Energy_Environment/Industrial_biotech_and_biomass_utilisation_EGM_report.pdf |date=April 5, 2013 }}</ref>։ Վերջին տասնամյակներին նշանակալի առաջընթաց է գրանցվել այնպիսի գենետիկորեն մոդիֆիկացված օրգանիզմների ստացման գործընթացում, որոնք ընդլայնում են կիրառման բազմազանությունը և արդյունաբերական կենսատեխնոլոգիայի տնտեսական կենսունակությունը economical viability of industrial biotechnology. Արդյունաբերական կենսատեխնոլոգիան ակտիվորեն զարգացնում է վերականգնվող հումքից զանազան քիմիական միացությունների և վառելիքների արտադրումը, միաժամանակ նվազեցնելով ջերմոցային գազի արձակումը և հեռանալով բենզինի ու քիմիական միացությունների վրա հիմնված տնտեսությունից<ref>{{Cite web |title=Industrial biotechnology, A powerful, innovative technology to mitigate climate change |url=http://www.innovationeu.org/news/innovation-eu-vol2-1/0262-industrial-biotechnology.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140102191501/http://www.innovationeu.org/news/innovation-eu-vol2-1/0262-industrial-biotechnology.html |archive-date=2014 թ․ հունվարի 2 |accessdate=2020 թ․ դեկտեմբերի 31}}</ref>։

=== Շրջակա միջավայր ===
Շրջակա միջավայրի վրա կենսատեխնոլոգիաները կարող են ունենալ և՛ դրական, և՛ բացասական ազդեցություն։ Վալերոն և համահեղինակները կարծում են, որ օգտակար կենսատեխնոլոգիայի (օրինակ՝ բիոռեմեդիացիան, որի միջոցով մաքրվում են արտահոսած յուղերը կամ վտանգավոր քիմիական միացությունները) և կենսատեխնոլոգիական ձեռնարկությունների բացասական ազդեցությունները (օրինակ՝ տրանսգենային օրգանիզմներից վայրի շտամներին գենետիկական նյութի անցումը) կարելի է համապատասխանաբար դիտարկել որպես կիրառություններ և հետևանքներ<ref>[[Daniel A. Vallero]], ''Environmental Biotechnology: A Biosystems Approach'', Academic Press, Amsterdam, NV; {{ISBN|978-0-12-375089-1}}; 2010.</ref>։ Միջավայրային կամ բնապահպանական կենսատեխնոլոգիայի կիրառման օրինակ է միջավայրի թափոնների մաքրումը, մինչդեռ կենսաբազմազանության կորուստը կամ վնասակար մանրէների բացթղումը շրջակա միջավայր՝ կենսատեխնոլոգիայի հետևանքներ են։

=== Վերահսկումը ===
Կ��ռավարությունների կողմից գենետիկական ինժեներիայի վերաբերյալ մոտեցումներն ուղղված են գենետիկական ինժեներիայի կիրառման ռիսկերի գնահատմանն ու վերահսկմանը և գենետիկորեն մոդիֆիկացված օրգանիզմների կատարելագործմանն ու բացթողնմանը, այդ թվում գենետիկորեն մոդիֆիկացված մշակաբույսեր և գենետիկորեն մոդիֆիկացված ձկներ։ Տարբեր երկրներում ԳՄՕ-ների վերաբերյալ կարգավորումները տարբեր են, իսկ ամենաշատ տարբերություններն առկա են ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի միջև<ref>{{Cite journal |vauthors=Gaskell G, Bauer MW, Durant J, Allum NC |date=1999 թ․ հուլիս |title=Worlds apart? The reception of genetically modified foods in Europe and the U.S |journal=Science |volume=285 |issue=5426 |pages=384–7 |doi=10.1126/science.285.5426.384 |pmid=10411496}}</ref>։ Տվյալ երկրում կախված գենետիկական ինժեներիայի կիրառման աստիճանից գենետիկական ինժեներիայի արտադրանքների վերահսկումը տարբեր է։ Օրինակ՝ ոչ սննդային օգտագործման բերքը սննդի անվտանգության համար պատասխանատու կազմակերպությունների կողմից հիմնականում չի վերանայվում<ref name=PotatoPro>{{Cite web |date=2010 թ․ մարտի 10 |title=The History and Future of GM Potatoes |url=http://www.potatopro.com/newsletters/20100310.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131012033805/http://www.potatopro.com/newsletters/20100310.htm |archive-date=2013 թ․ հոկտեմբերի 12 |accessdate=2020 թ․ դեկտեմբերի 31 |work=Potato Pro}}</ref>։ ԵՄ-ում առանձնացնում են մշակաբույսերի աճեցման թույլտվություն և ներմուծման ու իրացման թույլտվություն։ ԵՄ-ում թույլատրվել է մի քանի տեսակի ԳՄՕ մշակաբույսերի աճեցումը և որոշ ԳՄՕ-ների ներմուծումն ու իրացումը<ref name="Wesseler-2011">{{Cite book |author-link1=Justus Wesseler |url=https://archive.org/details/foodfuelexampleb00neve |title=EU Policy for Agriculture, Food and Rural Areas |vauthors=Wesseler J, Kalaitzandonakes N |publisher=Wageningen Academic Publishers |year=2011 |veditors=Oskam A, Meesters G, Silvis H |edition=2nd |location=Wageningen |pages=[https://archive.org/details/foodfuelexampleb00neve/page/23 23]–332 |chapter=Present and Future EU GMO policy}}</ref>։ ԳՄՕ-ների կուլտիվացումն առաջ բերեց ԳՄ և ոչ ԳՄ մշակաբույսերի վերաբերյալ քննարկումներ։ ԳՄ մշակաբույսերի կուլտիվացման դրդապատճառները կախված կանոններից տարբեր են<ref name="Beckman-2011">{{Cite book |title=Genetically modified food and global welfare |vauthors=Beckmann VC, Soregaroli J, Wesseler J |author-link3=Justus Wesseler |publisher=Emerald Group Publishing |year=2011 |veditors=Carter C, Moschini G, Sheldon I |series=Frontiers of Economics and Globalization Series |volume=10 |location=Bingley, UK |pages=201–224 |chapter=Coexistence of genetically modified (GM) and non-modified (non GM) crops: Are the two main property rights regimes equivalent with respect to the coexistence value?}}</ref>։

== Ուսուցում ==
1988 թվականին ԱՄՆ-ում կայացած կոնգրեսից հետո Ընդհանուր Բժշկության ազգային ինստիտուտը (Առողջապահության ազգային ինստիտուտ) ստեղծեց կենսատեխնոլոգիայի դասընթացների ֆինանսավորման մեխանիզմ։ Համաշխարհային մասշտաբով համալսարանները մրցակցում են Կենսատեխնոլոգիայի դասընթացների ծրագրերի (Biotechnology Training Programs) իրականացման համար։ Յուրաքանչյուր դրամաշնորհ տրամադրվում է 5 տարի ժամկետով։ Ուսանողները ևս կարող են դիմել և մրցակցել այդպիսի դասընթացներին մասնակցության համար։ Ընտրվելու դեպքում ուսանողին  PhD ատենախոսության հետազոտությունների 2 կամ 3 տարվա աշխատանքի համար տրամադրվում է կրթաթոշակ, կեցության և առողջապահական ապահովագրության աջակցություն։ Շուրջ 19 ինստիտուտներ առաջարկում են նմանատիպ ծրագրեր<ref>{{Cite web |date=2013 թ․ դեկտեմբերի 18 |title=Biotechnology Predoctoral Training Program |url=http://www.nigms.nih.gov/Training/InstPredoc/Pages/PredocDesc-Biotechnology.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141028215034/http://www.nigms.nih.gov/Training/InstPredoc/Pages/PredocDesc-Biotechnology.aspx |archive-date=2014 թ․ հոկտեմբերի 28 |access-date=2014 թ․ հոկտեմբերի 28 |website=National Institute of General Medical Sciences}}</ref>։ Կենսատեխնոլոգիայի դասընթացն առաջարկվում է նաև հանրային քոլեջներում և բակալավրիատի, մագիստրատուրայի կրթական ծրագրերում։

== Տես նաև ==
{{Div col}}
* [[Թերմոէկոնոմիկա]]
* [[Բիոնիկա]]
* [[Գենետիկական ճարտարագիտություն]]
* [[Կենսաբանական անվտանգություն]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* {{Cite book |last=Friedman |first=Yali |url=http://www.buildingbiotechnology.com |title=Building Biotechnology: Starting, Managing, and Understanding Biotechnology Companies |publisher=Logos Press |year=2008 |isbn=978-0-9734676-3-5 |location=Washington, DC |access-date=2019 թ․ հունիսի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20021128090224/http://buildingbiotechnology.com/ |archive-date=2002 թ․ նոյեմբերի 28 |url-status=dead |name-list-style=vanc}}
* {{Cite book |last=Oliver |first=Richard W. |url=https://archive.org/details/comingbiotechage00oliv |title=The Coming Biotech Age |year=2000 |isbn=978-0-07-135020-4 |name-list-style=vanc}}
* {{Cite journal |last1=Powell |first1=Walter W. |last2=White |first2=Douglas R. |last3=Koput |first3=Kenneth W. |last4=Owen-Smith |first4=Jason |name-list-style=vanc |year=2005 |title=Network Dynamics and Field Evolution: The Growth of Interorganizational Collaboration in the Life Sciences |url=http://www.escholarship.org/uc/item/52w52868 |journal=American Journal of Sociology |volume=110 |issue=4 |pages=1132–1205 |citeseerx=10.1.1.319.1227 |doi=10.1086/421508}} Viviana Zelizer Best Paper in Economic Sociology Award (2005–2006), American Sociological Association.
* {{Cite book |last=Rasmussen |first=Nicolas |url=https://archive.org/details/genejockeyslifes0000rasm |title=Gene Jockeys: Life Science and the rise of Biotech Enterprise |publisher=Johns Hopkins University Press |year=2014 |location=Baltimore, MD |name-list-style=vanc}}
* {{Cite book |url=http://www.fao.org/biotech/biotech-glossary/en/ |title=Glossary of Biotechnology for Food and Agriculture — A Revised and Augmented Edition of the Glossary of Biotechnology and Genetic Engineering. Available in English, French, Spanish, Chinese, Arabic, Russian, Polish, Serbian, Vietnamese and Kazakh |vauthors=Zaid A, Hughes HG, Porceddu E, Nicholas F |publisher=[[FAO]] |year=2001 |isbn=978-92-5-104683-8 |location=[[Rome]] |access-date=2020 թ․ դեկտեմբերի 31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071026141019/http://www.fao.org/biotech/biotech-glossary/en/ |archive-date=2007 թ․ հոկտեմբերի 26 |url-status=dead}}
* {{Cite web |last1=Caswell |first1=Margriet F. |last2=Fuglie |first2=Keith O. |last3=Klotz |first3=Cassandra A. |name-list-style=vanc |year=1998 |title=Agricultural Biotechnology: An Economic Perspective |url=https://www.ers.usda.gov/publications/pub-details/?pubid=40592 |work=Agricultural Economic Report |publisher=United States Department of Agriculture Economic Research Service}}
{{refend}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{Wiktionary|biotechnology}}
*[http://www.fbae.org/ Foundation for Biotechnology Awareness and Education],
* [http://www.fao.org/docrep/006/y5160e/y5160e00.HTM A report on Agricultural Biotechnology] focusing on the impacts of "Green" Biotechnology with a special emphasis on economic aspects. fao.org.
* [http://www.economics.noaa.gov/?goal=ecosystems&file=users/business/biotech US Economic Benefits of Biotechnology to Business and Society] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110725193049/http://www.economics.noaa.gov/?goal=ecosystems&file=users%2Fbusiness%2Fbiotech |date=2011-07-25 }} NOAA Economics, economics.noaa.gov
* [https://web.archive.org/web/20090430210935/http://croplife.intraspin.com/BioTech/ Database of the Safety and Benefits of Biotechnology] – a database of peer-reviewed scientific papers and the safety and benefits of biotechnology.
* [http://www.whatisbiotechnology.org/ What is Biotechnology? – A curated collection of resources about the people, places and technologies that have enabled biotechnology to transform the world we live in today]

{{ՀԲ}}

[[Կատեգորիա:Կենսատեխնոլոգիա]]
Այս էջում օգտագործված կաղապարները.
Վերադարձ դեպի Կենսատեխնոլոգիա։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Կենսատեխնոլոգիա» էջից