Դիտել Խորհրդավոր ընթրիք (Գե) էջի աղբյուրը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.
{{Այլ կիրառումներ|Խորհրդավոր ընթրիք (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ նկար
| անվանում = Խորհրդավոր ընթրիք
| բնագիր անուն = {{lang-ru|Тайная вечеря}}
| պատկեր = Ge The last supper 1863.jpg
| նկարիչ = Նիկոլայ Գե
| տարի = 1863
| բարձրություն = 283
| լայնություն = 382
| նյութ = յուղաներկ, կտավ
| թանգարան = Ռուսական պետական թանգարան
}}
'''«Խորհրդավոր ընթրիք»''' ({{lang-ru|Тайная вечеря}}), ռուս նկարիչ [[Նիկոլայ Գե]]ի (1831-1894) կտավը, որն ավարտել է 1863 թվականին։ Ցուցադրվում է [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ի [[Ռուսական պետական թանգարան]]ում ({{comment|ինվ.|ինվենտար համար}}՝ Ж-4141)։ Նկարի չափերը՝ 283 × 382 սմ{{sfn|Каталог ГРМ|1980|с=91}}։

Նիկոլայ Գեն նկարի վրա աշխատել է [[Իտալիա]]յի [[Ֆլորենցիա]] քաղաքում 1861-1863 թվականներին, երբ Գեղարվեստի ակադեմիայի կողմից տրված թոշակով մեկնել էր արտասահման։ Գեն նկարը տարավ Սանկտ Պետերբուրգ, որից հետո այն ցուցադրվեց 1963 թվականի ակադեմիական ցուցահանդեսում։ Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի խորհուրդը բարձր է գնահատել նկարչի վարպետությունը, որ նա ցուցաբերել էր այդ կտավն ստեղծելիս, և նրան շնորհել է պատմական գեղանկարչության պրոֆեսորի կոչում, իսկ [[Ալեքսանդր II]]-ը գնել է նկարը Գեղարվեստի ակադեմիայի թանգարանի համար<ref name="gay_letopis_tg" />{{sfn|А. Г. Верещагина|1988|с=30}}։

Նկարում պատկերված է [[Խորհրդավոր ընթրիք]]ը, որի մասին պատմվում է [[Նոր Կտակարան]]ում. դա [[Հիսուս Քրիստոս]]ի վերջին հանդիպումն էր իր 12 աշակերտների հետ, որի ժամանակ էլ նա կանխագուշակեց, որ նրանցից մեկը՝ [[Հուդա Իսկարիովտացի]]ն, կմատնի իրեն<ref name="testament">[[Նոր կտակարան]], Հովհաննեսի ավետարան. {{Աստվածաշունչ|Յվ|13:21|-30}}</ref>։

Կտավը մեծ հաջողության է ունեցել ու շատ է քննարկվել, սակայն կարծիքները բաժանվել են երկու խմբի. ոմանք հավանություն էին տալիս ավետարանական սյուժեի նորովի ներկայացմանը, իսկ ուրիշներն էլ պնդում էին, թե Քրիստոսի ու առաքյալների կերպարները չափազանց հեռու են ավանդական մոտեցումից և պատկերված են ոչ այնքան համոզիչ{{sfn|А. Г. Верещагина|1988|с=31—32}}։

Նիկոլայ Գեն ստեղծել է կտավի առնվազն երկու հեղինակային կրկնօրինակում (ավելի փոքր չափերի), որոնցից մեկը պահվում է [[Տրետյակովյան պատկերասրահ]]ում, մյուսը՝ Սարատովի Ա. Ռադիշչևի անվան գեղարվեստի պետական թանգարանում{{sfn|Каталог ГРМ|1980|с=91}}։

== Պատմություն==
Որպես Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի կրթաթոշակառու՝ Նիկոլայ Գեն իր կնոջ՝ Աննա Պետրովնա Գեի (օրիորդական ազգանունը՝ Զաբելա) հետ 1857 թվականին մեկնում է Իտալիա։ 1857 թվականի օգոստոսից նրանք ապրել են [[Հռոմ]]ում, որտեղ ծնվել են նրանց երկու որդիները՝ Նիկոլայը (30 սեպտեմբերի, 1857) և Պյոտրը (21 օգոստոսի, 1859)։ 1860 թվականին նրանք տեղափոխվել են [[Ֆլորենցիա]], որտեղ էլ 1861 թվականի օգոստոսին Գեն սկսել է աշխատել «Խորհրդավոր գիշեր» կտավի վրա<ref name="gay_letopis_tg">{{cite web
  | title = Летопись жизни и творчества Николая Николаевича Ге
  | work = 
  | author = Татьяна Карпова, Светлана Капырина (составители)
  | publisher = журнал «Третьяковская галерея», 2011, №{{nbsp|1}}3, с.52—63.
  | url = http://www.tg-m.ru/img/mag/2011/3/05.pdf
  | date = 
  | format = PDF
  | accessdate = 18.09.2015}}</ref>{{sfn|А. Г. Верещагина|1990|с=192}}{{sfn|В. Баева|2010|с=10—11}}։ Այս թեմային, որի սյուժեն նրան գրավել է «դրամայի առկայությամբ», Գեն անդրադարձել է Ավետարանը կարդալուց, ինչպես նաև Դավիթ Շտրաուսի «Հիսուսի կյանքը» գրքի ուսումնասիրությունից հետո{{sfn|Т. Л. Карпова|2002|с=9}}։ Նկարիչն ինքը գրել է. «Հռոմից գալով Ֆլորենցիա՝ ես .... կարդացի Շտրաուսի աշխատությունն ու Սուրբ Գիրքն սկսեցի հասկանալ նորովի՝ արվեստի տեսանկյունից»{{sfn|Н. Ю. Зограф|1983|с=85}}։

Նոր կտավի վրա կատարվող աշխատանքների պատճառով նկարիչն ստիպված է լինում վերանայել իր ծրագրերը, որոնց վերաբերյալ նա նախապես տեղյակ էր պահել Գեղարվեստի ակադեմիային։ 1862 թվականի փետրվարի 16-ին Նիկոլայ Գեն Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի խորհրդին զեկուցեց, որ ինքը «դադարեցրել է «Երուսաղեմի տաճարի ավերումը Տիտոսի կողմից» նկարի վրա կատարվող աշխատանքները և կուղարկի իր նոր նկարը՝ ''Խորհրդավոր ընթրիք''»{{sfn|Н. Ю. Зограф|1983|с=85}}։ «Երուսաղեմի տաճարի ավերումը» կտավի (որի մասին հիշատակել է Գեն և որն այդպես էլ չի նկարել) էսքիզը պահվում է Տրետյակովյան պատկերասրահում (1859, կտավ, յուղաներկ, 61.7×75 սմ, {{comment|ինվ.|ինվենտար համար}}՝ 2609){{sfn|Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1|2001|с=190—192}}<ref name="gtg_destruction">{{cite web
 |title        = Ге Николай Николаевич — Разрушение Иерусалимского храма
 |work         = 
 |author       = 
 |publisher    = Государственная Третьяковская галерея, www.tretyakovgallery.ru
 |url          = http://www.tretyakovgallery.ru/ru/collection/_show/image/_id/3671
 |date         = 
 |format       = HTML
 |accessdate   = 19.09.2015
 |archive-date = 2016 թ․ հունիսի 28
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20160628110026/http://www.tretyakovgallery.ru/ru/collection/_show/image/_id/3671
 |url-status= dead
 }}</ref>:

«Խորհրդավոր ընթրիք» կտավի վրա աշխատելու ընթացքում Նիկոլայ Գեն քանիցս վերափոխել է նրա կոմպոզիցիան։ Այդ մասին մասնավորապես վկայված է նկարչուհի Եկատերինա Յունգեի հուշերում, ով 1861/1862 թվականների ձմռանն ապրել է Ֆլորենցիայում և այցելել է Գեի արվեստանոց։ Պատկերագրության տեսանկյունից՝ նկարի նախնական կոմպոզիցիան ավելի մոտ էր ավանդական մոտեցմանը, քան նրա վերջնական տարբերակը. մասնավորապես սեղանը զուգահեռ էր նկարի եզրին, իսկ առաքյալները նրա շուրջը նստած էին կիսաշրջանաձև{{sfn|Н. Ю. Зограф|1983|с=85—86}}։ Կտավի այդ տարբերակի մասին Յունգեն գրել է{{sfn|Н. Ю. Зограф|1983|с=86}}.
{{քաղվածք|Քրիստոսի դիրքը նախորդ նկարի վրա նույնն էր, ինչ հիմա, բայց դեմքի արտահայտությունն ավելի մեղմ էր, Հովհաննեսը նստած էր այնպես, որ Քրիստոսն ավելի քիչ էր երևում, Պետրոսը նույնպես նստած էր, սփռոցի վրայի վառ հետքը չկար։ .... Հուդան կանգնած էր գրեթե կիսադեմով՝ թիկնոցը հպարտորեն գցած ձախ ուսին, և նկարված էր ոչ թե սև հետքի նման, ինչպես հիմա է, այլ մոխրագույն երանգներով։}}

Դրանից հետո Գեն երկու անգամ վերանկարել է կտավը։ Հնարավոր է, որ միջանկյալ տարբերակին համապատասխանում է այն էսքիզը, որ այժմ պահվում է [[Դնեպրոպետրովսկի գեղարվեստի թանգարան]]ում (1862, թուղթ, տուշ, փետուր, 10.5 × 14.5 սմ, {{comment|ինվ.|ինվենտար համար}} Г-746)<ref name="icon_art7">{{cite web
 | title       = Тайная вечеря (эскиз-вариант) — Ге Николай Николаевич
 | work        = 
 | author      = 
 | publisher   = www.icon-art.info
 | url         = http://www.icon-art.info/masterpiece.php?lng=ru&mst_id=4814
 | date        = 
 | format      = HTML
 | accessdate  = 23.09.2015
}}</ref>: Նկարիչ Ալեքսանդր Կուրեննոյն իր հուշերում գրում է Գեի պատմածը նկարի վերջնական տարբերակի ստեղծման վերաբերյալ{{sfn|Н. Ю. Зограф|1983|с=88—89}}.
{{քաղվածք|Երբ ես նկարում էի «Խորհրդավոր ընթրիքը», գիշերը գնում էի մոմի լույսով դիտելու նկարը։ «Խորհրդավոր ընթրիքի» ողջ խումբը սենյակի անկյան հետ ես ծեփել էի կավից։ ....Մի անգամ գիշերն եկան տեսնելու նկարը և մոմը դրեցի ուրիշ տեղ և տեսնում եմ, որ այդ լուսավորությունը քանդակված «Խորհրդավոր ընթրիքի» համար ավելի լավ է, քան իմ նկարածը։ Ողջ խումբը ներկայանում էր շրջված, և Հուդան կանգնած էր նկարի կենտրոնում։ Ես իսկույն վերցրի կավիճը, նկարեցի կտավի վրա և սկսեցի նկարել ամբողջովին ավարտված նկարի վրա, և մինչ ցուցահանդեսը մնում էր ընդամենը 3 շաբաթ։ Առաջին նկարը նկարված էր հանգամանորեն ու ավարտուն, իսկ սա նկարել եմ արագ ու ազատորեն...}}

[[Պատկեր:Ge The last supper study Dnepropetrovsk.jpg|thumb|left|250px|''Խորհրդավոր ընթրիք'' (էսքիզ, 1862, Դնեպրոպետրովսկի գեղարվեստի թանգարան)]]
Նիկոլայ Գեն «Խորհրդավոր ընթրիք» կտավի վերջնական տարբերակը տանում է Սանկտ Պետերբուրգ և 1863 թվականի սեպտեմբերի 7-ին Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի Խորհրդին ներկայացնում այն՝ որպես կրթաթոշակով Իտալիա կատարած ուղևորության հաշվետվություն։ Ակադեմիայի խորհուրդը բարձր է գնահատում նկարչի վարպետությունն ու նրան շնորհում պատմական գեղանկարչության պրոֆեսորի կոչում (որն ավելի բարձր էր, քան Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի ակադեմիկոսի կաչումը) այդ նկարի համար, որ «ստեղծված է հատուկ արվեստով ու հոգեկան ուժեղ արտահայտությամբ»<ref name="gay_letopis_tg" />{{sfn|Н. Н. Ге|1978|с=49}}։ 1863 թվականի սեպտեմբերի 13-ից սկսած՝ նկարը ցուցադրվել է Պետերբուրգում՝ Ակադեմիական ցուցահանդեսում<ref name="gay_letopis_tg" />{{sfn|А. Г. Верещагина|1988|с=30}}, իսկ 1864 թվականի փետրվարի 12-ին [[Ալեքսանդր II]]-ը գնել է կտավը Գեղարվեստի ակադեմիայի թանգարանի համար<ref name="gay_letopis_tg" />. նկարի համար վճարվել է 10 հազար ռուբլի արծաթով{{sfn|Т. Л. Карпова|2002|с=17}}։

1863 թվականի Ակադեմիական ցուցահանդեսում «Խորհրդավոր գիշեր» նկարը մեծ հաջողություն է ունեցել. ըստ որոշ տվյալների՝ ռուս նկարչի ոչ մի կտավ, բացառությամբ [[Կառլ Բրյուլով]]ի «Պոմպեոսի վերջին օրը» նկարից, չի արժանացել այդպիսի հավանության և այդքան չի քննարկվել մամուլում<ref name="leytes">{{статья
 |автор         = {{comment|И. А. Лейтес|Лейтес, Ирина Ароновна}}.
 |заглавие      = «Тайная вечеря» {{nobr|Н. Н. Ге}}. Некоторые аспекты интерпретации.
 |ссылка        = 
 |язык          = 
 |автор издания = 
 |издание       = В книге [http://sias.ru/upload/iblock/4c2/2014_ge_400.pdf «Николай Ге. Вектор судьбы и творчества»] (издание Государственной Третьяковской галереи и Государственного института искусствознания, {{nobr|264 с.}})
 |тип           = 
 |место         = Москва
 |издательство  = 
 |год           = 2014
 |том           = 
 |страницы      = 36—51
 |isbn          = 978-5-98287-082-7
}}</ref>։ Ընդ որում՝ նկարի վերաբերյալ կարծիքները եղել են բացարձակ հակադիր. քննադատներից ոմանք համառորեն մերժել են այդ կտավը, իսկ ուրիշները բարձրաձայն գովերգել են այն<ref name="leytes" />։

1867 թվականին «Խորհրդավոր ընթրիք» նկարը ցուցադրվել է Փարիզում՝ համաշխարհային ցուցահանդեսում<ref name="ivanova">{{книга
 |автор         = {{comment|Е. В. Иванова|Иванова, Екатерина Владимировна}}
 |заглавие      = Большая иллюстрированная энциклопедия живописи
 |ссылка        = https://books.google.am/books?id=p2X-h0RG-GEC&pg=PA142
 |ответственный = 
 |место         = Москва
 |издательство  = ОЛМА Медиа Групп
 |год           = 2010
 |том           = 
 |страниц       = 632
 |страницы      = 142
 |isbn          = 9-785-373-03516-3
}}</ref>, որտեղ ցուցադրվում էին նաև ռուս նկարիչներ Կոնստանտին Ֆլավիցկու «Իշխանուհի Տարականովա», Միխայիլ Կլոդտի «Վերջին Գարունը» և Սերգեյ Զարյանկոյի «Ֆյոդոր Տոլստոյի դիմանկարը» կտավները<ref name="popova">{{статья
 |автор         = Эльвира Попова.
 |заглавие      = Два живописца
 |ссылка        = https://books.google.am/books?id=YoBBAQAAIAAJ&pg=PA8
 |язык          = 
 |автор издания = 
 |издание       = Огонёк
 |тип           = 
 |место         = 
 |издательство  = 
 |год           = 1968, {{nobr|№ 42}} (12 октября)
 |том           = 
 |страницы      = 8—10
 |isbn          = 
}}</ref>։ Նիկոլայ Գեն ներկա է գտնվել այդ ցուցահանդեսին՝ Փարիզում անցկացնելով 1867 թվականի ապրիլն ու մայիսը<ref name="gay_letopis_tg" />։

1897 թվականին Գեղարվեստի ակադեմիան կտավը փոխանցել է այդ ժամանակ հիմնադրվող Ալեքսանդր III-ի Ռուսական թանգարանին (ներկայում՝ Ռուսական պետական թանգարան){{sfn|Каталог ГРМ|1980|с=91}}։ Ալեքսանդր Բենուան հիշում է, որ 1898 թվականին՝ թանգարանի բացումից հետո, կտավը ցուցադրվել է Միխայլովյան պալատում՝ Կառլ Բրյուլովի «Պոմպեոսի վերջին օրը» և «Պսկովի պաշարումը», [[Ֆյոդոր Բրունի]]ի «Պղնձե օձ» ու «Հորացիուսի քրոջ՝ Կամիլայի մահը», Ալեքսանդր Իվանովի «Քրիստոսի հայտնությունը Մարիամ Մագթաղինացուն հարությունից հետո», Կոնստանտին Ֆլավիցկու «Քրիստոնյա նահատակները Կոլիզեյում» և [[Հովհաննես Այվազովսի|Հովհաննես Այվազովսկու]] մի շարք նկարների հետ նույն սրահում<ref name="benoit_4_5">{{книга
 |автор         = Александр Бенуа
 |заглавие      = Мои воспоминания, книга 4, 5
 |ссылка        = https://books.google.am/books?id=YYkHAwAAQBAJ&pg=PA201&lpg=PA201
 |ответственный = 
 |место         = Москва
 |издательство  = Наука
 |год           = 1980
 |том           = 
 |страниц       = 
 |страницы      = 201
 |isbn          = 
}}</ref><ref name="aif_spb">{{cite web
 | title       = Сделано в России. Кто и как создавал Государственный Русский музей
 | work        = 
 | author      = Елена Ляшенко
 | publisher   = Аргументы и факты — www.spb.aif.ru
 | url         = http://www.spb.aif.ru/culture/event/1470897
 | date        = 19 марта 2015
 | format      = HTML
 | accessdate  = 15.09.2015
}}</ref>։ Ռուսական թանգարանի՝ 1917 թվականի կատալոգում կտավը ներկայացվել է «Քրիստոսի վերջին ընթրիքն իր աշակերտների հետ»{{sfn|Каталог ГРМ|1980|с=91}}։ Ներկայում կտավը ցուցադրվում է Միխայլովյան պալատի № 26 սրահում, որտեղ ցուցադրվում են Գեի նաև այլ կտավներ, որոնցից են՝ «Սաուլն Աենդորցի կախարդուհու մոտ», «Քրիստոսի մուտքը Հեֆսիմանյան այգի», Լև Տոլստոյի ու Միխայիլ Սալտիկով-Շչեդրինի դիմանկարները, ինչպես նաև «Պետրոս I-ը հարցաքննում է արքայազն Ալեքսեյին Պետերհոֆում» կտավի հեղինակային կրկնօրինակումը<ref name="virtualrm2">{{cite web
 | title       = Михайловский дворец, зал 26
 | work        = 
 | author      = 
 | publisher   = Русский музей — виртуальный филиал — www.virtualrm.spb.ru
 | url         = http://www.virtualrm.spb.ru/rmtour/zal-26-1.html
 | date        = 
 | format      = HTML
 | accessdate  = 14.09.2015
}}</ref>։

== Սյուժե և նկարագրություն ==
Խորհրդավոր ընթրիքը, որի մասին հիշատակվում է [[Նոր Կտակարան]]ում, Հիսուսի վերջին հանդիպում է իր 12 աշակերտների հետ։ Այդ ժամանակ էլ նա կանխագուշակել է, որ իր աշակերտներից մեկը կմատնի իրեն։ Համարվում է, որ Գեն ամենաշատը սիրում էր [[Ավետարան ըստ Հովհաննեսի|Հովհաննեսի ավետարանն]]{{sfn|В. И. Порудоминский|1970|с=45}}, որում Խորհրդավոր ընթրիքի հետ կապված իրադարձությունների մասին գրված է<ref name="testament"/>.

{{քաղվածքի սկիզբ}}
<sup>21</sup>{{nbsp|1}}Ասելով այս՝ Հիսուսը վրդովվեց, և հավաստեց, և ասաց. «Ճշմարիտ, ճշմարիտ եմ ձեզ ասում, որ ձեզանից մեկը կդավաճանի ինձ»։ <sup>22</sup>{{nbsp|1}}Այդ ժամանակ աշակերտները մեկը մյուսին նայեցին՝ չիմանալով, թե ում մասին է Նա խոսում։ <sup>23</sup>{{nbsp|1}}Հիսուսի աշակերտներից մեկը, ում սիրում էր Նա, կողքի պառկած էր Հիսուսի մոտ։ <sup>24</sup>{{nbsp|1}}Եվ Սիմոն Պետրոսը գլխով նշան արեց՝ հարցնելու համար, թե ով է նա, ում մասին ասում է։ <sup>25</sup>{{nbsp|1}}Նա, փարվելով Հիսուսի կրծքին, հարցրեց. «Տե՛ր։ Ո՞վ է նա»։ <sup>26</sup>{{nbsp|1}}Հիսուսը ցածրաձայն պատասխանեց. «Նա ում Ես, աղի մեջ թաթախված հացը կտամ»։ Եվ հացի կտորը աղի մեջ թաթախելով՝ Հուդա Իսկարիովտացուն տվեց»։ <sup>27</sup>{{nbsp|1}}Եվ այդ կտորի հետ նրա մեջ մտավ սատանան։ Այդ ժամանակ նրան Հիսուսն ասաց. «Ինչ անում ես, շուտ արա»։ <sup>28</sup>{{nbsp|1}}Մոտիկ նստածներից ոչ ոք չհասկացավ, թե ինչի համար է Նա նրան այդպես ասում։ <sup>29</sup>{{nbsp|1}}Քանի որ Հուդայի մոտ էր գանձարկղը, ապա ոմանք մտածեցին, որ Հիսուսը նրան ասում է, որ գնի այն, ինչ պետք է տոնի համար, կամ էլ բաժանի աղքատներին։ <sup>30</sup>{{nbsp|1}}Իսկ նա, ընդունելով հաղորդությունը, արագ դուրս եկավ։ Եվ գիշեր էր… 
{{բք|ru|<sup>21</sup>{{nbsp|1}}Сказав это, Иисус возмутился духом, и засвидетельствовал, и сказал: истинно, истинно говорю вам, что один из вас предаст Меня. <sup>22</sup>{{nbsp|1}}Тогда ученики озирались друг на друга, недоумевая, о ком Он говорит. <sup>23</sup>{{nbsp|1}}Один же из учеников Его, которого любил Иисус, возлежал у груди Иисуса. <sup>24</sup>{{nbsp|1}}Ему Симон Петр сделал знак, чтобы спросил, кто это, о котором говорит. <sup>25</sup>{{nbsp|1}}Он, припав к груди Иисуса, сказал Ему: Господи! кто это? <sup>26</sup>{{nbsp|1}}Иисус отвечал: тот, кому Я, обмакнув кусок хлеба, подам. И, обмакнув кусок, подал Иуде Симонову Искариоту. <sup>27</sup>{{nbsp|1}}И после сего куска вошел в него сатана. Тогда Иисус сказал ему: что делаешь, делай скорее. <sup>28</sup>{{nbsp|1}}Но никто из возлежавших не понял, к чему Он это сказал ему. <sup>29</sup>{{nbsp|1}}А как у Иуды был ящик, то некоторые дум��ли, что Иисус говорит ему: купи, что нам нужно к празднику, или чтобы дал что-нибудь нищим. <sup>30</sup>{{nbsp|1}}Он, приняв кусок, тотчас вышел; а была ночь.}}
{{քաղվածքի վերջ}}

Խորհրդավոր ընթրիքին իրենց նկարներում անդրադարձել են բազմաթիվ հայտնի նկարիչներ։ Գտնվելով Իտալիայում՝ Գեն կարող էր տեսնել այդ ստեղծագործություններից մի քանիսի բնօրինակները, մասնավորապես Միլանում էր գտնվում [[Լեոնարդո դա Վինչի]]ի հայտնի [[Խորհրդավոր ընթրիք (Լեոնարդո դա Վինչի)|որմնանկարը]], իսկ Վենետիկում կարելի էր տեսնել [[Տինտորետտո]]յի կտավը։ Գեն իր��դարձությունները ներկայացրել է ոչ այնպես, ինչպես դրանք տրվում են կանոնիկ մեկնաբանությամբ։ Արվեստագետ Ալլա Վերեշչագինան գրել է. «Գեն գտել է իր ուղին. հիմնական է դարձել նախկին համախոհների միջև ծագած պառակտման թեման»{{sfn|А. Г. Верещагина|1988|с=23}}։ Ըստ Տատյանա Կարպովայի՝ «Հուդայի մատնության մեջ նկարիչը տեսել է ոչ թե դավաճանի ստոր արարք, այլ բողոք Քրիստոսի ուսմունքի դեմ»{{sfn|Т. Л. Карпова|2002|с=12}}։

Նկարիչն ինքը այսպես է պատմում այն մասին, թե ինչպես է ծագել այս նկարի ստեղծման միտքը{{sfn|Н. Н. Ге|1978|с=49}}{{sfn|С. М. Даниэль|1999|с=27}}.
{{քաղվածքի սկիզբ}}
Ես այնտեղ տեսա ցավը Փրկչի, ով ընդմիշտ կորցնում էր իր աշակերտին՝ մարդուն։ Նրա մոտ պառկած էր Հովհաննեսը, ես տեսա Պետրոսին վեր թռչելիս, որովհետև նա նույնպես հասկացել էր ամեն ինչ և զայրացել. նա շուտ բռնկվող մարդ է, ես տեսա, վերջապես, և Հուդային. նա անկասկած կգնա։ Ահա, ես հասկացա, թե ինչն է իմ կյանքից էլ թանկ, ահա նա, ում խոսքով ոչ թե ես, այլ բոլոր ժողովուրդները կտարվեն։ Դե ինչ։ Ահա՛ նկարը։ Մի շաբաթ անց կտավն արդեն նախանկարված էր իսկական չափերով, առանց էսքիզի։
{{բք|ru|Я увидел там горе Спасителя, теряющего навсегда ученика — человека. Близ него лежал Иоанн: он всё понял, но не верит возможности такого разрыва; я увидел Петра, вскочившего, потому что он тоже понял всё и пришёл в негодование — он горячий человек; увидел я, наконец, и Иуду: он непременно уйдёт. Вот, понял я, что мне дороже моей жизни, вот тот, в слове которого не я, а все народы потонут. Что же! Вот она картина! Через неделю была подмалёвана картина, в настоящую величину, без эскиза.}}
{{քաղվածքի վերջ}}

Կտավի աջ մասում հեռացող Հուդայի սև կերպարանքն է։ Նկարված լինելով լույսին հակառակ՝ նա կարծես հակադրվում է նրանց, ովքեր մնում են լուսավոր սրահում։ Ալլա Վերեշչագինայի խոսքերով՝ դա ունի սիմվոլիկ նշանակություն. «Դավաճանության սև գործը մարմնավորում է Հուդայի՝ մեջքից լուսավորված մութ կերպարանքը։ Իսկ լույսի միավորում է համախոհների խումբը»{{sfn|А. Г. Верещагина|1988|с=25}}։ Մնացած առաքյալներից ձախ կողմում կանգնած է Հովհաննեսը, աջ կողմում՝ Պետրոսը, ովքեր «փոքր-ինչ խոնարհված լինելով դեպի կենտրոն՝ ինքնատիպ «կամար» են կազմում կիսապառկած Քրիստոսի գլխավերևում»։ Նրանց հետևում՝ սրահի խորքում, նստած են մյուս առաքյալները{{sfn|А. Г. Верещагина|1988|с=24}}։

Հիսուս Քրիստոսի կերպարն ընդգծված է ոչ միայն կոմպոզիցիոն կերպով, այլև իր մտախոհությամբ, որ «հակադրվում է շրջապատողների անհանգստությանը՝ ցուցադրաբար հեռացող Հուդային, վեր կացող Պետրոսին, վախեցած Հովհաննեսին և անհանգիստ զրուցող աշակերտներին»{{sfn|А. Г. Верещагина|1988|с=24}}։ Նա ծանր է տանում գաղափարների կործանումը և հիասթափության դառնությունը՝ հասկանալով, որ իր աշակերտն անվերադարձ հրաժարվում է իր պատգամներից{{sfn|Т. Н. Горина|1961|с=6}}։ Քրիստոսի անգործությունը ոչ միայն խոր թախծի ու ճակատագրին հնազանդության նշան է, այլև «գիտակցված զոհողության»{{sfn|А. Г. Верещагина|1988|с=24}}։

{|align="center"
 |-valign="top"
 |[[Պատկեր:Gertsen 1860x by Levitsky.jpg|thumb|180px|''[[Ալեքսանդր Գերցեն]]'' (լուսանկարը՝ Սերգեյ Լևիցկու, 1861)]]
 |[[Պատկեր:Kondratiev ge.jpg|thumb|230px|''[[Գենադի Կոնդրատև]]''<br />(Նիկոլայ Գե, 1863, Ռուսական պետական թանգարան)]]
 |[[Պատկեր:Ge Portrait of Gribovsky 1863.jpg|thumb|170px|''Պ. Մ. Գրիբովսկի''<br />(Նիկոլայ Գե, 1863, Ռուսական պետական թանգարան)]]
 |}
Կարծիք կա, որ Քրիստոսի կերպարը նկարելիս Նիկոլայ Գեն օգտագործել է [[Ալեքսանդր Գերցեն]]ի լուսանկարը, որ արել էր հայտնի լուսանկարիչ Սերգեյ Լևիցկին։ Գրող Վլադիմիր Պորուդոմինսկին նույնիսկ առաջ է քաշել այն վարկածը, թե հենց այդ լուսանկարի շնորհիվ է ծագել «Խորհրդավոր ընթրիք» կտավի մտահղացումը{{sfn|В. И. Порудоминский|1970|с=29}}։ Արվեստագետ Նատալյա Զոգրաֆն ապացուցում է, որ դա այդպես չէ. թեև լուսանկարն արվել է Փարիզում 1861 թվականին, այն Լոնդոնից Ֆլորենցիա է տարվել (հավանաբար Ա. Բակունինի՝ անարխիստ [[Միխայիլ Բակունին]]ի եղբոր կողմից) միայն 1862 թվականի փետրվարին, այսինքն՝ այն բանից հետո, երբ Գեն սկսել էր աշխատել կտավի վրա{{sfn|Н. Ю. Зограф|1983|с=99}}։

Բացի դրանից՝ Քրիստոսին նկարելիս Գեն օգտագործել է օպերային երգիչ Գենադի Կոնդրատևի{{sfn|Н. Ю. Зограф|1983|с=}}<ref name="icon_art2">{{cite web
 | title       = Портрет Г. П. Кондратьева — Ге Николай Николаевич
 | work        = 
 | author      = 
 | publisher   = www.icon-art.info
 | url         = http://www.icon-art.info/masterpiece.php?lng=ru&mst_id=4885
 | date        = 
 | format      = HTML
 | accessdate  = 18.09.2015
}}</ref>, ինչպես նաև սիմբիրսկցի կալվածատեր Պյոտր Գրիբովսկու դիմանկարները{{sfn|Н. Ю. Зограф|1983|с=}}<ref name="icon_art3">{{cite web
 | title       = Портрет П. М. Грибовского — Ге Николай Николаевич
 | work        = 
 | author      = 
 | publisher   = www.icon-art.info
 | url         = http://www.icon-art.info/masterpiece.php?lng=ru&mst_id=4886
 | date        = 
 | format      = HTML
 | accessdate  = 18.09.2015
}}</ref>, որ ինքն էր արել մատիտով։

Արվեստագետ Տատյանա Գորինան Գեին նվիրված իր գրքում հիշատակում է միայն Գերցենի ու Կոնդրատևի նկարները։ Նա գրում է, թե Գեն «օգտագործել է Գերցենի լուսանկարը, ով իր համար եղել է գրող-քաղաքացու իդեալ», սակայն «ինչ-որ չափով Քրիստոսի կերպարի համար նախատիպ է ծառայել նաև երգիչ Կոնդրատևի լուսանկարը»։ Ընդ որում՝ նա նշում է, որ «Գերցենի ու Կոնդրատևի իրական դիմագծերը զգալիորեն մշակվել են նկարում, ենթարկվել են ընդհանրացման ու հերոսականացման»{{sfn|Т. Н. Горина|1961|с=7}}։ Ավելի ուշ կատարված իր ուսումնասիրության մեջ Նատալյա Զոգրաֆը Գերցենի լուսանկարից բացի հիշատակում է նաև Գրիբովսկու և Կոնդրատևի՝ մատիտով արված դիմանկարները, «որ արվել են Քրիստոսի կերպարի վրա կատարված աշխատանքի հետ կապված»{{sfn|Н. Ю. Зограф|1983|с=94}}։

Պետրոս առաքյալին Նիկոլայ Գեն նկարել է իր արտաքինով{{sfn|Т. Н. Горина|1961|с=7}}{{sfn|Т. Л. Карпова|2002|с=11}}<ref name="icon_art6">{{cite web
 | title       = Голова апостола Петра — Ге Николай Николаевич
 | work        = 
 | author      = 
 | publisher   = www.icon-art.info
 | url         = http://www.icon-art.info/masterpiece.php?lng=ru&mst_id=4816
 | date        = 
 | format      = HTML
 | accessdate  = 20.09.2015
}}</ref>, իսկ Հովհաննեսի գլուխը՝ իր կնոջ՝ Աննա Պետրովնայի նմանությամբ{{sfn|Т. Н. Горина|1961|с=7}}։

== Էտյուդներ և կրկնօրինակումներ ==
Ռուսական պետական թանգարանում է պահվում «Խորհրդավոր ընթրիք» նկարի էտյուդը՝ «Հովհաննես Աստվածաբանի գլուխը» (կտավ, յուղաներկ, 36 × 31 սմ, {{comment|ինվ.՝|ինվենտար համար}} Ж-4148), որ թանգարանին է փոխանցվել 1920 թվականին Ալեքսանդր Կորովինի հավաքածուից{{sfn|Каталог ГРМ|1980|с=91}}։

[[Տրետյակովյան պատկերասրահ]]ում են գտնվում նկարի ևս երկու էտյուդներ՝ «Հուդայի գլուխը» (կտավ, յուղաներկ, 48.5 × 38.2 սմ, 1860-ական թվականների սկիզբ, {{comment|ինվ.՝|ինվենտար համար}} 10350) և «Անդրեաս առաքյալի գլուխը» (թուղթ կտավի վրա, յուղաներկ, 49 × 38 սմ, 1860-ական թվականների սկիզբ, {{comment|ինվ.՝|ինվենտար համար}} 11062)։ Դրանցից առաջինը թանգարանը ձեռք է բերել 1928 թվականին Վլադիմիր Ֆրանկետիից, իսկ երկրորդը թանգարանին է փոխանցվել 1929 թվականին Օստրաուխովի թանգարանից. դրանից առաջ այն եղել էր Ա. Պետրովի (մինչ 1903 թվականը) և Իլյա Օստրաուխովի հավաքածուներում{{sfn|Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1|2001|с=194}}.:
{|align="center"
 |-valign="top"
 |[[Պատկեր:Ge 001 study of John the Evangelist head.jpg|thumb|156px|''Հովհաննես Աստվածաբանի գլուխը'' (էտյուդ, Ռուսական պետական թանգարան)]]
 |[[Պատկեր:Ge Judas head study gtg.jpg|thumb|150px|''Հուդայի գլուխը''<br />(էտյուդ, Ռուսական պետական թանգարան)]]
 |[[Պատկեր:Ge Andrew the Apostle head study gtg.jpg|thumb|142px|''Անդրեաս առաքյալի գլուխը'' (էտյուդ, Ռուսական պետական թանգարան)]]
 |}

Հայտնի են եղել «Խորհրդավոր ընթրիք» կտավի ևս երկու էտյուդներ՝ «Հուդայի գլուխը» և «Գլխի էտյուդ», որոնց սև-սպիտակ նկարները ներառված են եղել Գեի ստեղծագործությունների ալբամում, որ նրա որդի Նիկոլայը հրատարակել է 1904 թվականին։ Ներկայումս այդ էտյուդների գտնվելու վայրն անհայտ է<ref name="album1904">{{книга
 |автор         = 
 |заглавие      = Альбомъ художественныхъ произведеній Николая Николаевича Ге
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Санкт-Петербург
 |издательство  = {{nobr|Н. Н. Ге}} и «Посредникъ»
 |год           = 1904
 |том           = 
 |страниц       = 105
 |страницы      = 22—23
 |isbn          = 
}}</ref><ref name="icon_art4">{{cite web
 | title       = Голова Иуды — Ге Николай Николаевич
 | work        = 
 | author      = 
 | publisher   = www.icon-art.info
 | url         = http://www.icon-art.info/masterpiece.php?lng=ru&mst_id=4882
 | date        = 
 | format      = HTML
 | accessdate  = 20.09.2015
}}</ref><ref name="icon_art5">{{cite web
 | title       = Этюд головы к «Тайной вечере» — Ге Николай Николаевич
 | work        = 
 | author      = 
 | publisher   = www.icon-art.info
 | url         = http://www.icon-art.info/masterpiece.php?lng=ru&mst_id=4879
 | date        = 
 | format      = HTML
 | accessdate  = 20.09.2015
}}</ref>։

Գոյություն ունեն կտավի մի քանի հեղինակային պատճեններ, որոնք ավելի փոքր չափերի են{{sfn|Каталог ГРМ|1980|с=91}}{{sfn|Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1|2001|с=196}}։ Դրանցից մեկը, որ ստեղծվել է 1864 թվականին, պահվում է Սարատովի Ա. Ռադիշչևի անվան գեղարվեստի թանգարանում{{sfn|Каталог ГРМ|1980|с=91}} (կտավ, յուղաներկ, 67 × 90 սմ, {{comment|ինվ.՝|ինվենտար համար}} Ж-849)<ref name="saratov_cat">{{книга
 |автор         = 
 |заглавие      = Саратовский государственный художественный музей имени {{nobr|А. Н. Радищева}}. Русская живопись XVIII — начала ХХ века. Каталог.
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Москва
 |издательство  = Трилистник
 |год           = 2004
 |том           = 1
 |страниц       = 560
 |страницы      = 
 |isbn          = 
}}</ref><ref name="saratov2">{{cite web
 |url         = http://ogis.sgu.ru/ogis/katalog/cgi-bin/museum.cgi-picid=sid-pac=va-id=g-849-bpicid=a-bid=86-bl=a-bs=20.htm
 |title         = Ге Николай Николаевич, 1831—1894, Тайная вечеря, 1864.
 |publisher         = Отдел геоинформационных систем ПРЦ НИТ СГУ
 |accessdate         = 2015 թ․ սեպտեմբերի 21
 |archive-date         = 2016 թ․ մարտի 4
 |archive-url         = https://web.archive.org/web/20160304125318/http://ogis.sgu.ru/ogis/katalog/cgi-bin/museum.cgi-picid=sid-pac=va-id=g-849-bpicid=a-bid=86-bl=a-bs=20.htm
 |url-status         = dead
 }}</ref>: Այն սկզբում եղել է Անիչկով պալատում, ապա տեղափոխվել է Ռուսական պետական թանգարան, իսկ 1928 թվականին փոխանցվել է Սարատովի գեղարվեստի թանգարանին<ref name="school_collection1">{{cite web
 | title       = Карточка ресурса: Тайная вечеря (N 207966) 
 | work        = 
 | author      = 
 | publisher   = Единая коллекция цифровых образовательных ресурсов — school-collection.edu.ru
 | url         = http://school-collection.edu.ru/catalog/res/4ac21dee-d685-45cd-a8b4-a11f2decfa7b/
 | date        = 
 | format      = HTML
 | accessdate  = 18.09.2015
}}</ref>։ Մյուս կրկնօրինակը, որ ստեղծվել է 1866 թվականին, պահվում է [[Տրետյակովյան պատկերասրահ]]ում (կտավ, յուղաներկ, 66.5 × 89.6 սմ, {{comment|ինվ.՝|ինվենտար համար}} 5228){{sfn|Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1|2001|с=196}}<ref name="gtg_supper">{{cite web
 |title        = Ге Николай Николаевич — Тайная вечеря
 |work         = 
 |author       = 
 |publisher    = Государственная Третьяковская галерея, www.tretyakovgallery.ru
 |url          = http://www.tretyakovgallery.ru/ru/collection/_show/image/_id/189
 |date         = 
 |format       = HTML
 |accessdate   = 15.09.2015
 |archive-date = 2016 թ․ մարտի 5
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20160305014107/http://www.tretyakovgallery.ru/ru/collection/_show/image/_id/189
 |url-status= dead
 }}</ref>: Այն նկարվել է հայտնի գործարար և հավաքորդ Կոզմա Սոլդատյոնկովի պատվերով։ Վերջինիս մահից հետո՝ 1901 թվականի, նրա հավաքածուն իր կտակի համաձայն փոխանցվել է Ռումյանցևի թանգարանին, իսկ 1925 թվականին թանգարանի կազմացրումից հետո կտավը տարվել է Տրետյակովյան պատկերասրահ{{sfn|Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1|2001|с=196}}։

== Արձագանքներ և քննադատություն ==
Գրող և քննադատ [[Միխայիլ Սալտիկով-Շչեդրին]]ը Գեի կտավին նվիրված հոդվածում գրում է, որ «դիտողը ոչ մի րոպե չի կարող կասկածել, որ այստեղ տեղի է ունեցել ինչ-որ արտակարգ մի բան, որ իր աչքերի առաջ տեղի է ունենում վերջին ակտն այն դրամաներից մեկի, որ նախապատրաստվում են ու հասունանում և վերջապես ի հայտ են գալի իրենց դառնության, կշտամբանքի ու անսասան ատելության ողջ պաշարով հանդերձ»{{sfn|М. Е. Салтыков-Щедрин|1970|с=154}}։

Գրաքննադատ և գրող Նիկոլայ Ախշարումովը նշել է, որ «ողջ նկարում չկա թատերականության ոչ մի նշան... կամ չոր, ակադեմիական խստաբարոյություն ու շինծուություն», այնպես որ, իր կարծիքով, նկարից ստացած առաջին տպավորությունը այն է, որ այն իրական է, ապա՝ խոր դրամատիկական{{sfn|Н. Н. Ге|1978|с=54}}։

Մյուս կողմից՝ արվեստի քննադատ Վլադիմիր Ստասովը գրում է, որ «ընտրված խնդրի հիմնական մոտիվները նրա (Գեի) մոտ ըմբռնված են թույլ կերպով կամ սխալ»։ Մասնավորապես Ստասովը նշում է Քրիստոսի կերպարի ոչ բավականաչափ համոզիչ լինելը{{sfn|В. В. Стасов|1950|с=44}}<ref name="stepanova_nir">{{cite web
  | title = «Тайная вечеря» или «Отшествие Иуды»?
  | work = 
  | author = {{comment|С. С. Степанова|Степанова, Светлана Степановна}}
  | publisher = «Наука и религия», 2011, {{nobr|№ 11}}, www.n-i-r.su
  | url = http://www.n-i-r.su/modules.php?name=Content&op=showpage&pid=334
  | date = 
  | format = HTML
  | accessdate = 16.09.2015
  | archive-date = 2016 թ․ հունիսի 28
  | archive-url = https://web.archive.org/web/20160628111845/http://www.n-i-r.su/modules.php?name=Content&op=showpage&pid=334
  | url-status = dead
  }}</ref>։

{{Քաղվածքի սկիզբ}}
Նրա Քրիստոսը չի կրում ոչ մեկն այն բարձր որակներից, որոնց ազդեցությամբ աշխարհում կատարվեց անօրինակ, չլսված մի հեղաշրջում. մեր առջև ներկայացված է միայն թույլ, կամազուրկ մի մարդ, որ գրեթե մոլորվել է ինչ-որ մտացածին, աստված գիտի թե որտեղից վերցված մի վիճաբանության մեջ. ինչի՞ց կարող էր այդ աստիճան հուսահատվել Նա, ով հայտնվել էր համաշխարհային հեղաշրջում կատարելու համար։
{{բք|ru|Его Христос не заключил в себе ни одного из тех высоких качеств, под влиянием которых в мире совершился переворот беспримерный, неслыханный: перед нами представлен лишь слабый, бесхарактерный человек, почти растерявшийся в каком-то выдуманном, бог знает откуда взятом споре; перед чем же мог до такой степени упасть духом и уныть Тот, Кто явился для всемирного переворота?}}
{{քաղվածքի վերջ}}

Նկարի մասին քննադատական կարծիք է հայտնել նաև Ֆյոդոր Դոստոևսկին։ 1873 թվականին գրված «Ցուցահանդեսի առիթով» ({{lang-ru|«По поводу выставки»}}) իր հոդվածում նա գրել է.<ref name="dostoevsky">{{статья
 |автор         = Ф. М. Достоевский.
 |заглавие      = По поводу выставки
 |ссылка        = http://rvb.ru/dostoevski/01text/vol12/01journal_73/109.htm
 |язык          = 
 |автор издания = 
 |издание       = В книге: Собрание сочинений в 15 томах, том 12
 |тип           = 
 |место         = Ленинград
 |издательство  = Наука
 |год           = 1988—1996
 |том           = 
 |страницы      = 90—91
 |isbn          = 
}}</ref>:
{{քաղվածքի սկիզբ}}Իր «Խորհրդավոր ընթրիքից», օրինակ, որ այնքան մեծ աղմուկ էր բարձրացրել, նա (Գեն) կերտել է կատարյալ ժանր։ Ուշադիր նայեք. դա միանգամայն սովորական մարդկանց սովորական վեճ է։ .... Այստեղ բացարձակ ոչինչ բացատրված չէ, այստեղ չկա պատմական ճշմարտություն, այստեղ նույնիսկ ժանրի ճշմարտությունը չկա, այստեղ ամեն ինչ կեղծ է։ Ինչ տեսանկյունից էլ որ ցանկանաք դատել, այս դեպքը չէր կարող նման ընթացք չունենալ. այստեղ ամեն ինչ տեղի է ունենում ապագայի հետ ոչ համապատասխան։ .... Պարոն Գեի նկարում պարզապես վիճել են ինչ-որ բարի մարդիկ, դուրս է եկել կեղծիք և կանխակալ գաղափար, իսկ ամեն կեղծիք սուտ է և արդեն բնավ ռեալիզմ չէ։
{{բք|ru|Из своей «Тайной вечери», например, наделавшей когда-то столько шуму, он [Ге] сделал совершенный жанр. Всмотритесь внимательнее: это обыкновенная ссора весьма обыкновенных людей. <…> Тут совсем ничего не объяснено, тут нет исторической правды; тут даже и правды жанра нет, тут всё фальшивое. С какой бы вы ни захотели судить точки зрения, событие это не могло так произойти: тут же всё происходит совсем несоразмерно и непропорционально будущему. <…> В картине же г-на Ге просто перессорились какие-то добрые люди; вышла фальшь и предвзятая идея, а всякая фальшь есть ложь и уже вовсе не реализм.}}
{{քաղվածքի վերջ}}

Ռուս գրող [[Լև Տոլստոյ]]ը «Խորհրդավոր ընթրիք» կտավը համարել է Նիկոլայ Գեի «ամենահիանալի» նկարը՝ նշելով, որ «տեղի է ունեցել տարօրինակ մի բան. Քրիստոսի՝ իր աշակերտների հետ անցկացրած վերջին ընթրիքի մասին իր սեփական պատկերացումները համընկել են նրան, ինչ իր նկարում պատկերել է Գեն»<ref name="tolstoy">{{cite web
  | title = К картине Н. Н. Ге („Тайная вечеря“) 
  | work = 
  | author = 
  | publisher = tolstoy.ru
  | url = http://tolstoy.ru/creativity/journalismguide/110.php
  | date = 
  | format = HTML
  | accessdate = 29.09.2015}}</ref>։

Հավաքորդ և մեկենաս [[Պավել Տրետյակով]]ը ափսոսանք է հայտնել, որ իրեն չի հաջողվել ձեռք բերել «Խորհրդավոր ընթրիք» կտավն իր հավաքածուի համար։ Նկարիչ Իվան Կրամսկոյին ուղղված իր նամակում (1881 թվականի փետրվարի 5) նա գրում է. «Ակադեմիայում ցուցադրվող բոլոր նկարների մեջ ցայտուն կերպով առանձնանում է  և թագավորում (Իվանովի էտյուսների կողքին) Գեի նկարը։ Ափսոս, որ այն Ակադեմիայում է. այնտեղ չէ նրա տեղը։ Հրաշալի նկար է։»<ref name="yudenkova_tg">{{cite web
  | title = Павел Михайлович Третьяков и Николай Николаевич Ге
  | work = 
  | author = {{comment|Татьяна Юденкова|Юденкова, Татьяна Витальевна}}
  | publisher = журнал «Третьяковская галерея», 2011, №{{nbsp|1}}3, с.20—31
  | url = http://www.tg-m.ru/img/mag/2011/3/02.pdf
  | date = 
  | format = PDF
  | accessdate = 18.09.2015}}</ref>։

Գեի կտավը բարձր է գնահատել նաև նկարիչ [[Իլյա Ռեպին]]ը։ Իր ինքնակենսագրական գրքում՝ «Հեռու մոտիկը», նա գրում է. «Վաթսունական թվականների մարդիկ հիշում են Գեի մեծ փառքը և այն տպավորությունը, որ թողնում էր նրա «Քրիստոսի վերջին ընթրիքն իր աշակերտների հետ» նկարը»։ Այնուհետև նա շարունակում է. «Ոչ միայն մեզ մոտ՝ Ռուսաստանում, այլև, կարելի է համարձակորեն ասել, ողջ Եվրոպայում քրիստոնեական արվեստի ոչ մի փուլում չի եղել այս թեմայով մի նկար՝ հավասար այս նկարին»<ref name="repin">{{книга
 |автор         = 
 |заглавие      = Репин об искусстве.
 |ссылка        = 
 |ответственный = О. А. Лясковская
 |место         = Москва
 |издательство  = Издательство Академии художеств СССР
 |год           = 1960
 |том           = 
 |страниц       = 192
 |страницы      = 85
 |isbn          = 
}}</ref>։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|3}}

== Գրականություն ==
* {{книга
 |автор         = 
 |заглавие      = Государственный Русский музей — Живопись, XVIII — начало XX века (каталог)  
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Ленинград
 |издательство  = Аврора и Искусство
 |год           = 1980
 |том           = 
 |страниц       = 448
 |страницы      = 
 |isbn          =
 |ref           = Каталог ГРМ
}}
* {{книга
 |автор         = А. Г. Верещагина.
 |заглавие      = Николай Николаевич Ге
 |ссылка        = 
 |серия         = Русские живописцы XIX века
 |ответственный = 
 |место         = Ленинград
 |издательство  = Художник РСФСР
 |год           = 1988
 |том           = 
 |страниц       = 184
 |страницы      = 
 |isbn          = 
 |ref           = А. Г. Верещагина
}}
* {{книга
 |автор         = А. Г. Верещагина.
 |заглавие      = Историческая картина в русском искусстве. Шестидесятые годы XIX века
 |ссылка        = 
 |серия         = 
 |ответственный = 
 |место         = Москва
 |издательство  = Искусство
 |год           = 1990
 |том           = 
 |страниц       = 229
 |страницы      = 
 |isbn          = 5-210-00311-6
 |ref           = А. Г. Верещагина
}}
* {{книга
 |автор         = {{comment|Н. Ю. Зограф|Зограф, Наталья Юрьевна}}.
 |заглавие      = Николай Ге
 |ссылка        = 
 |серия         = Мастера мирового искусства
 |ответственный = 
 |место         = Москва
 |издательство  = Изобразительное искусство
 |год           = 1974
 |том           = 
 |страниц       = 168
 |страницы      = 
 |isbn          = 
 |ref           = Н. Ю. Зограф
}}
* {{статья
 |автор         = {{comment|Н. Ю. Зограф|Зограф, Наталья Юрьевна}}.
 |заглавие      = Творческая история картины Н. Н. Ге «Тайная вечеря»
 |ссылка        = http://www.icon-art.info/book_contents.php?book_id=129
 |язык          = 
 |автор издания = 
 |издание       = В книге «Государственная Третьяковская галерея. Материалы и исследования»
 |тип           = 
 |место         = Ленинград
 |издательство  = Художник РСФСР
 |год           = 1983
 |том           = 
 |страницы      = 81—102
 |isbn          = 
 |ref           = Н. Ю. Зограф
}}
* {{книга
 |автор         = Т. Л. Карпова.
 |заглавие      = Николай Ге
 |ссылка        = 
 |серия         = Мастера живописи
 |ответственный = 
 |место         = Москва
 |издательство  = Белый город
 |год           = 2002
 |том           = 
 |страниц       = 64
 |страницы      = 
 |isbn          = 5-7793-0291-X
 |ref           = Т. Л. Карпова
}}
* {{книга
 |автор         = {{comment|Т. Н. Горина|Горина, Татьяна Николаевна}}.
 |заглавие      = Н. Н. Ге
 |ссылка        = 
 |серия         = Мастера русского искусства
 |ответственный = 
 |место         = Москва
 |издательство  = Государственное издательство изобразительного искусства
 |год           = 1961
 |том           = 
 |страниц       = 66
 |страницы      = 
 |isbn          = 
 |ref           = Т. Н. Горина
}}
* {{книга
 |автор         = 
 |заглавие      = Николай Николаевич Ге: письма, статьи, критика, воспоминания современников
 |ссылка        = 
 |ответственный = {{comment|Н. Ю. Зограф|Зограф, Наталья Юрьевна}}
 |место         = Москва
 |издательство  = Искусств��
 |год           = 1978
 |том           = 
 |страниц       = 399
 |страницы      = 
 |isbn          = 
 |ref           = Н. Н. Ге
}}
* {{книга
 |автор         = В. И. Порудоминский
 |заглавие      = Николай Ге
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Москва
 |издательство  = Искусство
 |серия         = Жизнь в искусстве
 |год           = 1970
 |том           = 
 |страниц       = 330
 |страницы      = 
 |isbn          = 
 |ref           = В. И. Порудоминский
}}
* {{книга
 |автор         = В. Баева. 
 |заглавие      = Николай Николаевич Ге (Великие художники, том 35)
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Москва
 |издательство  = Директмедиа Паблишинг и Комсомольская правда
 |год           = 2010
 |том           = 
 |страниц       = 48
 |страницы      = 
 |isbn          = 978-5-7475-0012-9
 |ref           = В. Баева
}}
* {{книга
 |автор         = {{comment|С. М. Даниэль|Даниэль, Сергей Михайлович}} 
 |заглавие      = Русская живопись. Между Востоком и Западом
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = Санкт-Петербург
 |издательство  = Аврора
 |год           = 1999
 |том           = 
 |страниц       = 287
 |страницы      = 
 |isbn          = 5-7300-0767-1
 |ref           = С. М. Даниэль
}}
* {{книга
 |автор         = 
 |заглавие      = Государственная Третьяковская галерея — каталог собрания
 |ссылка        = 
 |ответственный = {{nobr|Я. В. Брук|Брук, Яков Владимирович}}, {{nobr|Л. И. Иовлева|Иовлева, Лидия Ивановна}}
 |место         = Москва
 |издательство  = Красная площадь
 |год           = 2001
 |том           = 4: Живопись второй половины XIX века, книга 1, А—М
 |страниц       = 528
 |страницы      = 
 |isbn          = 5-900743-56-X
 |ref           = Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1
}}
* {{книга
 |автор         = В. В. Стасов
 |заглавие      = Избранное: живопись, скульптура, графика
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = 
 |издательство  = Искусство
 |год           = 1950
 |том           = 1 — Русское искусство
 |страниц       = 
 |страницы      = 
 |isbn          = 
 |ref           = В. В. Стасов
}}
* {{статья
 |автор         = М. Е. Салтыков-Щедрин.
 |заглавие      = Картина Ге
 |ссылка        = http://rvb.ru/saltykov-shchedrin/01text/vol_06/01text/0167.htm
 |язык          = 
 |автор издания = 
 |издание       = В книге: Собрание сочинений в 20 томах, том 6
 |тип           = 
 |место         = Москва
 |издательство  = Художественная литература
 |год           = 1970
 |том           = 
 |страницы      = 148—155
 |isbn          = 
 |ref           = М. Е. Салтыков-Щедрин
}}

== Արտաքին հղումներ==
* [http://www.virtualrm.spb.ru/rmtour/zal-26-1.html Интерактивный вид зала Государственного Русского музея, в котором находится картина «Тайная вечеря»] (надо перейти вправо), www.virtualrm.spb.ru

[[Կատեգորիա:Նիկոլայ Գեի նկարներ]]
[[Կատեգորիա:1863 նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Ռուսական պետական թանգարանի նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Նոր Կտակարանի սյուժեով նկարներ]]
[[Կատեգորիա:Քրիստոսը գեղանկարչության մեջ]]
Այս էջում օգտագործված կաղապարները.
Կաղապար:Cite web (խմբագրել)
Կաղապար:Comment (խմբագրել)
Կաղապար:Hider (խմբագրել)
Կաղապար:Lang (խմբագրել)
Կաղապար:Lang-ru (խմբագրել)
Կաղապար:Main other (խմբագրել)
Կաղապար:Nbsp (խմբագրել)
Կաղապար:Nobr (խմբագրել)
Կաղապար:Nowrap (խմբագրել)
Կաղապար:Ref-info (խմբագրել)
Կաղապար:Ref-lang (խմբագրել)
Կաղապար:Ref-ru (խմբագրել)
Կաղապար:Replace (խմբագրել)
Կաղապար:Sfn (խմբագրել)
Կաղապար:Str left (խմբագրել)
Կաղապար:Str len (խմբագրել)
Կաղապար:Str rightc (խմբագրել)
Կաղապար:Str sub (խմբագրել)
Կաղապար:Str trim (խմբագրել)
Կաղապար:Wikidata (դիտել ելատեքստը) (պաշտպանված է)
Կաղապար:Wikidata/p18 (խմբագրել)
Կաղապար:Книга (խմբագրել)
Կաղապար:Статья (խմբագրել)
Կաղապար:Այլ (խմբագրել)
Կաղապար:Այլ կիրառումներ (խմբագրել)
Կաղապար:Աստվածաշունչ (խմբագրել)
Կաղապար:Աստվածաշունչ/Abbr (խմբագրել)
Կաղապար:Բնօրինակ քաղվածք (խմբագրել)
Կաղապար:Բք (խմբագրել)
Կաղապար:Լեզու-ռուս (խմբագրել)
Կաղապար:Ծանցանկ (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Կաղապար:Ծանցանկ/styles.css (խմբագրել)
Կաղապար:Հիմնական գույն (դիտել ելատեքստը) (պաշտպանված է)
Կաղապար:Հղում-լեզու (խմբագրել)
Կաղապար:Պատկերի ֆորմատավորում (խմբագրել)
Կաղապար:Ռուսերեն գիրք (խմբագրել)
Կաղապար:Ռուսերեն հոդված (խմբագրել)
Կաղապար:Տեղեկաքարտ (դիտել ելատեքստը) (պաշտպանված է)
Կաղապար:Տեղեկաքարտ Նկար (խմբագրել)
Կաղապար:Տեղեկաքարտ նկար (խմբագրել)
Կաղապար:Քաղվածք (խմբագրել)
Կաղապար:Քաղվածքի սկիզբ (խմբագրել)
Կաղապար:Քաղվածքի վերջ (խմբագրել)
Մոդուլ:Check for unknown parameters (խմբագրել)
Մոդուլ:Citation/CS1 (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Citation/CS1/COinS (խմբագրել)
Մոդուլ:Citation/CS1/Configuration (խմբագրել)
Մոդուլ:Citation/CS1/Date validation (խմբագրել)
Մոդուլ:Citation/CS1/Identifiers (խմբագրել)
Մոդուլ:Citation/CS1/Utilities (խմբագրել)
Մոդուլ:Citation/CS1/Whitelist (խմբագրել)
Մոդուլ:Citation/CS1/styles.css (խմբագրել)
Մոդուլ:Infobox (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:InfoboxImage (խմբագրել)
Մոդուլ:Languages (խմբագրել)
Մոդուլ:Languages/data (խմբագրել)
Մոդուլ:Navbar (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Sources (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Sources-utils (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:String (խմբագրել)
Մոդուլ:Wikidata (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Wikidata/Flags (խմբագրել)
Մոդուլ:Wikidata/Places (խմբագրել)
Մոդուլ:Wikidata/config (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:WikidataSelectors (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Վերադարձ դեպի Խորհրդավոր ընթրիք (Գե)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Խորհրդավոր_ընթրիք_(Գե)» էջից