Դիտել Գորտը եռացող ջրում էջի աղբյուրը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.
[[Պատկեր:Frog and saucepan.jpg|thumb|alt=A frog sitting on the handle of a saucepan, which is sitting on an electric hob, which is glowing red.|Գորտը նստած է տաքացող կաթսայի բռնակի վրա]]
'''Գորտը եռացող ջրում''', խրատական պատմություն, որը պատմում է մի գորտի մասին, որին դանդաղ եփում են կենդանի վիճակում։ Դրա իմաստն այն է, որ եթե գորտը միանգամից ընկղմվի եռացող ջրի մեջ, դուրս կթռչի, բայց եթե գորտն ընկղմվի գոլ ջրի մեջ, որն այնուհետև դանդաղ  հասցվի եռման աստիճանի, ապա նա վտանգ չի զգա և կեփվի մինչև մահը։ Այս պատմությունը հաճախ օգտագործվում է որպես [[փոխաբերություն]] այն բանի համար, որ մարդիկ չեն կարողանում կամ չեն ցանկանում արձագանքել չարագուշակ սպառնալիքներին և գիտակցել նմանատիպ երևույթները, որոնք տեղի են ունենում աստիճանաբար, այլ ոչ թե հանկարծակի։

Թեև 19-րդ դարում կատարված որոշ փորձեր ենթադրում էին, որ հիմնական նախապայմանը ճիշտ է, եթե տաքացումը տեղի է ունենում բավականաչափ դանդաղ<ref name="Offerman 2010">{{Cite web |last=Offerman |first=Theo |date=2010 թ․ փետրվարի 12 |title=How to subsidize contributions to public goods |url=http://www1.feb.uva.nl/creed/pdffiles/boilingfrog.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160326092117/http://www1.feb.uva.nl/creed/pdffiles/boilingfrog.pdf |archive-date=2016 թ․ մարտի 26 |accessdate=2022 թ․ դեկտեմբերի 7}}</ref><ref name="Sedgwick1888">{{Harvnb|Sedgwick|1888|p=399}}</ref>, ըստ ժամանակակից կենսաբանների՝ նախապայմանը ճիշտ չէ. տեղի փոփոխությունը բնական [[Ջերմակարգավորում|ջերմակարգավորման]] ռազմավարություն է գորտերի և այլ սառնարյունների համար, և անհրաժեշտ է վայրի բնության մեջ գոյատևելու համար։ Գորտը, որն աստիճանաբար տաքանում է, դուրս կթռչի։ Ավելին, արդեն եռացող ջրի մեջ դրված գորտը անմիջապես կմեռնի, այլ ոչ թե դուրս կթռչի<ref name="fastcompany">{{Cite web |date=1995 թ․ հոկտեմբեր |title=Next Time, What Say We Boil a Consultant |url=https://www.fastcompany.com/26455/next-time-what-say-we-boil-consultant |access-date=2017 թ․ օգոստոսի 1 |work=Fast Company Issue 01}}</ref><ref name="ecoviews">{{Cite web |last1=Gibbons |first1=Whit |date=2007 թ․ դեկտեմբերի 23 |title=The Legend of the Boiling Frog is Just a Legend |url=https://archive-srel.uga.edu/outreach/ecoviews/ecoview071223.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170801123347/https://archive-srel.uga.edu/outreach/ecoviews/ecoview071223.htm |archive-date=2017 թ․ օգոստոսի 1 |access-date=2021 թ․ հունվարի 19 |website=Ecoviews |publisher=Savannah River Ecology Laboratory, University of Georgia}}</ref>։

== Փոխաբերական իմաստ ==
{{քաղվածքի սկիզբ}}Եթե գորտին նետեք եռացող ջրի կաթսայի մեջ, նա, իհարկե, հուսահատորեն կփորձի դուրս գալ այնտեղից։ Բայց եթե նրան զգուշությամբ դնեք տաք ջրի կաթսայի մեջ և կրակը նվազեցնեք, այն այնտեղ բավականին հանգիստ կլողա։ Երբ ջուրն աստիճանաբար տաքանում է, գորտը ընկնում է հանդարտ թմրության մեջ, ինչպես մեզանից մեկը տաք լոգարանում, և շուտով ժպիտը դեմքին նա թույլ կտա իրեն անխռով եփել մինչև մահ։
{{բք|en|If you drop a frog in a pot of boiling water, it will of course frantically try to clamber out. But if you place it gently in a pot of tepid water and turn the heat on low, it will float there quite placidly. As the water gradually heats up, the frog will sink into a tranquil stupor, exactly like one of us in a hot bath, and before long, with a smile on its face, it will unresistingly allow itself to be boiled to death.}}{{քաղվածքի ավարտ|աղբյուր=Պատմության տարբերակը Դանիել Քուինի «The Story of B» գրքից}}

Եռացվող գորտի պատմությունը սովորաբար առաջարկվում է որպես փոխաբերություն, որը նախազգուշացնում է մարդկանց տեղյակ լինել նույնիսկ աստիճանական փոփոխությունների մասին, որպեսզի չտուժեն դրանց հնարավոր անցանկալի հետևանքներից։ Սա կարող է վկայակոչվել սայթաքուն լանջի փաստարկը սատարելու համար՝ որպես սողացող նորմալ իրավիճակի նախազգուշացում։ Այն նաև օգտագործվում է բիզնեսում՝ ընդգծելու համար, որ փոփոխությունները պետք է աստիճանական լինեն, որպեսզի ընդունվեն<ref name=volokh>{{Cite journal |last=Volokh |first=Eugene |year=2003 |title=The Mechanisms of the Slippery Slope |url=https://archive.org/details/sim_harvard-law-review_2003-02_116_4/page/1026 |journal=Harvard Law Review |volume=116 |issue=4 |pages=1026–1137 |doi=10.2307/1342743 |jstor=1342743}}</ref>։ «Եռացվող գորտի համախտանիշ» տերմինը փոխաբերություն է, որն օգտագործվում է խնդրահարույց իրավիճակում գործելու անկարողությունը նկարագրելու համար, որը կուժեղանա մինչև աղետալի չափերի հասնելը<ref>{{Cite web |date=2015 |title=boiling frog syndrome |url=https://idioms.thefreedictionary.com/boiling+frog+syndrome |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150910083243/http://idioms.thefreedictionary.com/boiling+frog+syndrome |archive-date=2015 թ․ սեպտեմբերի 10 |access-date=2021 թ․ փետրվարի 28 |website=The Free Dictionary |publisher=Farlex}}</ref>։ Այսպիսով, այն ընդգրկում է շրջակա միջավայրի դանդաղ դեգրադացիայի հազիվ նկատելի ազդեցությունը, որը Դանիել Փոլին նկարագրել է որպես հիմնագծերի տեղաշարժ<ref>{{Cite news |date=2011 թ․ փետրվարի 14 |title=Classics: Shifting baselines |url=https://conservationbytes.com/2011/02/14/classics-shifting-baselines/ |access-date=2022 թ․ մարտի 23 |website=ConservationBytes.com}}</ref>։

Պատմությունը բազմիցս վերապատմվել է և օգտագործվել տարբեր տեսակետներ պատկերավոր ներկայացնելու համար. 1960 թվականին օգտագործվել է [[Սառը պատերազմ]]ում [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Միությանը]] համակրողներին նախազգուշացման համար<ref>{{Cite news |last=Trohan |first=Walter |date=1960 թ․ հունիսի 6 |title=Report from Washington |newspaper=Chicago Tribune |page=2 |quote=The frog dropped into boiling water has sense to leap out, but the frog dropped into cold water can be cooked to death before he realizes he is in serious trouble. So it is with us Americans and our civilization in this mounting crisis. We must beware of those who want to thaw the cold war out at any cost. We may be cooked before we realize what has happened.}}</ref>, 1980 թվականին [[Քաղաքակրթություն|քաղաքակրթության]] մոտալուտ փլուզման մասին, որը սպասվում էր սուրվիվալիզմի կողմնակիցների կողմից<ref>Quoted in {{Cite news |last=Recchia |first=Cammille |date=1980 թ․ օգոստոսի 25 |title=Area Survivalists Circle Wagons for Coming Armageddon; Survivalists Prepare to Ride Out Armageddon; Fearing Economic Chaos, Advocates Store Food, Buy Gold, Silver |newspaper=[[The Washington Post]] |page=C1 |quote=That's what's happening to us. Things are getting worse and worse, so we don't really notice what's happening. Whatever happens will happen slowly, and we won't have time to jump out.}}</ref>, 1990-ական թվականներին՝ [[Գլոբալ տաքացում|կլիմայի փոփոխությունների]]  և [[ընտանեկան բռնություն]]ների դեմ ոչինչ չձեռնարկողների վերաբերյալ<ref>{{Cite journal |last=Tickell |first=Crispin |year=1990 |title=Human Effects of Climate Change: Excerpts from a Lecture Given to the Society on 26 March 1990 |journal=The Geographical Journal |volume=156 |issue=3 |pages=325–329 [p. 325] |doi=10.2307/635534 |jstor=635534 |quote=This is not an experiment I wish to commend, but it has lessons for another animal—ourselves. If drastic change takes place abruptly, we notice and react to it. If it takes place gradually, over a few generations, we are hardly aware of it, and by the time that we are ready to react, it can be too late.}}</ref><ref>{{Cite book |last=Evans |first=Patricia |url=https://archive.org/details/verballyabusiver00evan/page/111 |title=The Verbally Abusive Relationship: How To Recognize it and How to Respond |publisher=Adams Media |year=1996 |isbn=1-55850-582-2 |location=Holbrook, MA |page=[https://archive.org/details/verballyabusiver00evan/page/111 111] |quote=We are not inclined to notice gradual changes. This is how most partners adapt to verbal abuse. They slowly adapt until, like frog number two, they are living in an environment which is killing to their spirit. |url-access=registration}}</ref>։  Այն նաև օգտագործվել է լիբերտարիանիտների կողմից՝ նախազգուշացնելու համար քաղաքացիական ազատությունների դանդաղ վերացման մասին<ref name=volokh />։

1996 թվականին «Բիի պատմությունը» վեպում բնապահպան հեղինակ Դանիել Քուինը գլուխներից մեկը  նվիրել է եռացվող գորտի փոխաբերությանը՝ օգտագործելով այն մարդկության պատմությունը, բնակչության աճը և սննդի ավելցուկը նկարագրելու համար<ref>{{Cite book |last=Quinn |first=Daniel |title=The Story of B |year=1996 |isbn=0-553-37901-1 |chapter=The Boiling Frog}}</ref>։ [[Փիրս Բրոսնան]]ի կերպար Հարի Դալթոնը դա հիշատակել է 1997 թվականի «Դանթեի գագաթը» ({{lang-en|«Dante's Peak»}}) աղետ-ֆիլմում՝ վկայակոչելով հրաբխի արթնանալու նախազգուշական նշանները<ref>{{Cite AV media |url=https://www.imdb.com/title/tt0118928/ |title=Dante's Peak |date=1997 |medium=Motion picture |location=USA |people=[[Փիրս Բրոսնան|Pierce Brosnan]] (Star), Roger Donaldson (Director), Leslie Bohem (Writer)}}</ref>։ [[Ալբերտ Գոռ|Ալ Գոռը]] պատմության մի տարբերակ օգտագործել է [[New York Times]]-ի հոդվածում<ref name="Gore NYT">{{Cite news |last=Gore |first=Albert |date=1989 թ․ մարտի 19 |title=An Ecological Kristallnacht. Listen. |url=https://www.nytimes.com/1989/03/19/opinion/an-ecological-kristallnacht-listen.html |access-date=2015 թ․ սեպտեմբերի 14 |newspaper=The New York Times}}</ref>, իր շնորհանդեսներում և 2006 թվականի «Անհարմար ճշմարտություն» ({{lang-en|«An Inconvenient Truth»}}) ֆիլմում՝ նկարագրելու գլոբալ տաքացման վերաբերյալ անտեղյակությունը։ Ֆիլմում գորտը փրկվում է նախքան վնասվելը<ref>{{Cite AV media |url=https://www.imdb.com/title/tt0497116/ |title=An Inconvenient Truth |date=2006 |medium=Motion picture |location=USA |people=[[Ալբերտ Գոռ|Al Gore]] (Writer), Davis Guggenheim (Director)}}</ref>։ Պատմությունը հիշատակվել է գրող /ռեժիսոր Ջոն Քուքսիի կողմից իր 2010 թվականի «Ինչպես եռացնել գորտ» ({{lang-en|«How to Boil a Frog»}}) կատակերգական վավերագրական ֆիլմի վերնագրում<ref>{{Cite AV media |url=https://www.imdb.com/title/tt1455659/ |title=How to Boil a Frog |date=2010 |medium=Motion picture |location=Canada |people=Jon Cooksey (Writer/director)}}</ref>

Իրավագիտության պրոֆեսոր և իրավաբանական մեկնաբան Եվգենի Վոլոխը 2003 թվականին մեկնաբանել է, որ անկախ գորտերի իրական պահվածքից, եռացվող գորտի պատմությունը օգտակար է որպես փոխաբերություն՝ այն համեմատելով ջայլամի մասին փոխաբերության հետ, որը գլուխը թաքցնում է ավազի մեջ<ref name=volokh />։ [[Տնտեսագիտության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրների ցանկ|Տնտեսագիտության ոլորտում Նոբելյան մրցանակի]] դափնեկիր և New York Times-ի հոդվածի հեղինակ [[Փոլ Քրուգման]]ը պատմությունն օգտագործել է որպես փոխաբերություն 2009 թվականի հուլիսին տպագրված սյունակում՝ միաժամանակ նշելով, որ իրականում գորտերն այլ կերպ են վարվում<ref>{{Cite news |last=Krugman |first=Paul |date=2009 թ․ հուլիսի 13 |title=Boiling the Frog |url=https://www.nytimes.com/2009/07/13/opinion/13krugman.html |access-date=2010 թ․ ապրիլի 26 |work=The New York Times}}</ref>։ Լրագրող Ջեյմս Ֆելոուսը 2006 թվականից կոչ է արել, որ մարդիկ դադարեն վերապատմել այս պատմությունը՝ նկարագրելով այն որպես «հիմար հորինվածք» և «առասպել»<ref>{{Cite web |last=Fallows |first=James |date=2007 թ․ մարտի 13 |title=The boiled-frog myth: stop the lying now! |url=http://jamesfallows.theatlantic.com/archives/2006/09/the_boiledfrog_myth_stop_the_l.php |access-date=2009 թ․ հունիսի 27 |work=The Atlantic}}</ref><ref>{{Cite web |last=Fallows |first=James |date=2006 թ․ սեպտեմբերի 16 |title=The boiled-frog myth: hey, really, knock it off! |url=http://jamesfallows.theatlantic.com/archives/2007/03/the_boiledfrog_myth_hey_really.php |access-date=2009 թ․ հունիսի 24 |work=The Atlantic}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, Քրուգմանի սյունակի տպագրությունից հետո նա հայտարարել է «խաղաղություն եփած գորտի ճակատում» և ասել է, որ պատմության օգտագործումը ընդունելի է, եթե հեղինակը նշում է, որ դա բառացիորեն ճիշտ չէ<ref>{{Cite web |last=Fallows |first=James |date=2009 թ․ հուլիսի 13 |title=Peace on the boiled frog front |url=http://jamesfallows.theatlantic.com/archives/2009/07/peace_on_the_boiled_frog_front.php |work=The Atlantic}}</ref>։

== Փիլիսոփայության մեջ ==
[[Փիլիսոփայություն|Փիլիսոփայության]] մեջ եռացվող գորտի պատմությունը օգտագործվել է որպես [[կույտի պարադոքս]]ը բացատրելու միջոց։ Այն նկարագրում է ավազի հիպոթետիկ կույտը, որից մեկ առ մեկ հանվում են առանձին հատիկներ, և հարց է տրվում, թե արդյոք կա որոշակի կետ, երբ այն այլևս չի կարող համարվել կույտ<ref>{{Cite journal |last=Goldstein |first=Laurence |year=2000 |title=How to boil a live frog |journal=Analysis |publisher=Oxford University Press |volume=60 |issue=266 |pages=170–178 |doi=10.1111/1467-8284.00220 |quote=The art of frog-boiling is an ancient one, and the correct procedure will emerge in the course of considering an ancient puzzle, the so-called 'Paradox of the Heap' or Sorites.}}</ref>։

== Փորձեր և վերլուծություններ ==
19-րդ դարի ընթացքում կատարվել են մի քանի փորձեր՝ դիտարկելու գորտերի արձագանքը դանդաղ տաքացող ջրին։ 1869 թվականին հոգու տեղը գտնելու փորձեր կատարելիս գերմանացի ֆիզիոլոգ Ֆրիդրիխ Գոլցը ցույց է տվել, որ այն գորտը, որի ուղեղը հեռացվել է, մնում է դանդաղ տաքացվող ջրի մեջ, բայց սովորական գորտը փորձում է դուրս գալ ջրից, երբ ջերմաստիճանը հասնում է 25&nbsp;°C<ref name="Offerman 2010"/><ref>{{Cite web |author=James Fallows |date=2009 թ․ հուլիսի 21 |title=Guest-post wisdom on frogs |url=http://jamesfallows.theatlantic.com/archives/2009/07/guest-post_wisdom_on_frogs.php |access-date=2009 թ․ հուլիսի 22 |work=The Atlantic}}</ref>:

Ենթադրվում էր, որ 19-րդ դարում կատարված այլ փորձեր ցույց են տվել, որ գորտերը չեն փորձել դուրս գալ աստիճանաբար տաքացող ջրից։ Ասում էին, որ Հայնցմանի փորձը, որն անցկացվել է 1872 թվականին, ցույց է տվել, որ սովորական գորտը չի փորձի փախչել, եթե ջուրը բավականաչափ դանդաղ տաքանա<ref>{{Harvnb|Sedgwick|1888|p=390}}</ref><ref>{{Cite journal |last1=Heinzmann |first1=A. |year=1872 |title=Ueber die Wirkung sehr allmäliger Aenderungen thermischer Reize auf die Empfindungsnerven |url=https://zenodo.org/record/2397982 |journal=Pflüger, Archiv für die Gesammte Physiologie des Menschen und der Thiere |volume=6 |pages=222–236 |doi=10.1007/BF01612252 |s2cid=43608630}}</ref>, ինչը հաստատվել է 1875 թվականին Ֆրաթշերի կողմից<ref>{{Harvnb|Sedgwick|1888|p=394}}</ref>։

1888 թվականին Ուիլյամ Թոմփսոն Սեջվիկն ասել է, որ այս փորձերի արդյունքների միջև ակնհայտ հակասությունը փորձերում օգտագործվող ջեռուցման տարբեր արագությունների հետևանք է. «Ճշմարտությունն այն է, որ եթե ջեռուցումը բավականաչափ աստիճանական լինի, ռեֆլեքսային շարժումներ չեն առաջանա նույնիսկ սովորական գորտի մոտ, իսկ եթե դա ավելի արագ է, բայց տեղի է ունենում այնպիսի արագությամբ, որը հնարավոր է անվանել «աստիճանական», ապա դա ոչ մի դեպքում չի առաջացնի նորմալ գորտի արձագանքը»<ref name="Sedgwick1888" />։ Իր փորձի ընթացքում Գոլցը ջրի ջերմաստիճանը 17,5&nbsp;°C-ից հասցրել է 56&nbsp;°C մոտ տասը րոպեի ընթացքում, կամ րոպեում ջրի ջերմաստիճանը բարձրացրել է 3,8&nbsp;°C-ով, մինչդեռ Հայնցմանը 90 րոպե տաքացրել է ջուրը մոտ 21&nbsp;°C-ից մինչև 37,5&nbsp;°C, ինչը կազմում է րոպեում 0,2&nbsp;°C-ից պակաս<ref name="Offerman 2010"/>։ Էդվարդ Ուիլեր Սկրիպչերը մանրամասնել է այս եզրակացությունը «Նոր հոգեբանության» (1897) մեջ. «կենդանի գորտին իսկապես կարելի է եփել առանց նրա շարժվելու, եթե ջուրը բավականաչափ դանդաղ է տաքանում. մի փորձի ժամանակ ջերմաստիճանը բարձրանում էր վայրկյանում 0,002 ° C արագությամբ, և գորտը սատկել է 2½ ժամ անց առանց շարժվելու»<ref>{{Cite book |last1=Scripture |first1=Edward Wheeler Scripture |url=https://archive.org/details/bub_gb_Hr0aAAAAMAAJ/page/n325/mode/2up/ |title=The New Psychology |date=1897 |publisher=W. Scott Publishing Company |page=300}}</ref>։

Ժամանակակից գիտական աղբյուրները հայտնում են, որ ենթադրյալ երևույթն իրական չէ։ 1995 թվականին [[Հարվարդի համալսարան]]ի կենսաբան Դուգլաս Մելթոնը ասում է. «Եթե գորտը դնեք եռացող ջրի մեջ, այն դուրս չի թռչի։ Նա կմեռնի։ Եթե նրան սառը ջրի մեջ դնեք, նա դուրս կցատկի ավելի շուտ, քան կտաքանա. նրանք ձեզ համար տեղում հանգիստ չեն նստի»։ [[ԱՄՆ-ի բնական պատմության ազգային թանգարան|Բնական պատմության ազգային թանգարանի]] սողունների և երկկենցաղների բաժնի վերահսկիչ Ջորջ Ռ. Ցուգը նույնպես հերքել է այդ պատմությունը՝ ասելով, որ «եթե գորտը ��ուրս գալու հնար ունենար, նա, իհարկե, դուրս կգար»<ref name=fastcompany />։ 2002 թվականին Օկլահոմայի համալսարանի՝ թոշակի անցած կենդանաբան Վիկտոր Հ. Հաթչիսոնը, որը զբաղվում էր երկկենցաղների ջերմային հարաբերությունների ուսումնասիրությամբ, ասել է, որ «լեգենդը բոլորովին սխալ է։ Երբ ջուրը մեկ րոպեում տաքանում է մոտ 2&nbsp;°F (մոտ 1&nbsp;°C), գորտը ավելի ու ավելի է ակտիվանում, երբ փորձում է փախչել և, ի վերջո, դուրս է ցատկում, եթե կարող է<ref name=ecoviews />։։

== Տես նաև ==
* [[Օվերտոնի պատուհան]]
* [[Սկզբում նրանք եկան...]]
* [[Ոտքը շեմին (ֆենոմեն)]]
* [[Կույտի պարադոքս]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Գրականություն ==
*{{Cite journal |last=Sedgwick |first=William |date=1888 թ․ հուլիս |title=On the variation of reflex excitability in the frog induced by changes of temperature |url=https://archive.org/details/studiesfrombiol00martgoog/page/n401/mode/2up |journal=Studies from the Biological Laboratory of the Johns Hopkins University |location=Baltimore, Maryland |publisher=N. Murray, Johns Hopkins University |volume=2 |pages=385–410}}

[[Կատեգորիա:Քաղաքային լեգենդներ]]
[[Կատեգորիա:Փոխաբերություններ]]
Այս էջում օգտագործված կաղապարները.
Վերադարձ դեպի Գորտը եռացող ջրում։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Գորտը_եռացող_ջրում» էջից