Gambia

Gambia

Republic of The Gambia (en)
Bandeira Brasón
Himno	For The Gambia Our Homeland (pt)
Lema	«Progress, Peace, Prosperity» «Прогрес, мир, просперитет» «Cynnydd, Heddwch, Ffyniant»
Epónimo	Río Gambia
Localización
13°30′N 15°30′O / 13.5, -15.5
Capital	Banjul
Contén a división administrativa	Central River Greater Banjul Area (en) Lower River North Bank Upper River Western
Poboación
Poboación	2.639.916 (2021) (233,62 hab./km²)
Lingua oficial	lingua inglesa
Xeografía
Parte de	África Occidental
Superficie	11.300 km²
Bañado por	Océano Atlántico
Punto máis baixo	Océano Atlántico (0 m)
Comparte fronteira con	Senegal
Datos históricos
Precedido por	Commonwealth realm of the Gambia (en)
Creación	1965
Organización política
Forma de goberno	república
• Presidente	Adama Barrow (2017–)
Órgano lexislativo	National Assembly of The Gambia (en) , (Escano: 58)
Membro de	Operación Híbrida da Unión Africana e as Nacións Unidas en Darfur Comunidade Económica dos Estados da África Ocidental Organización Mundial da Saúde ../... 24+
PIB nominal	2.038.414.974 $ (2021)
Moeda	Dalasi (pt)
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC±00:00 Africa/Banjul (en)
Dominio de primeiro nivel	.gm
Prefixo telefónico	+220
Teléfono de emerxencia	116 (pt) , 118 e 112
Código de país	GM

Gambia,^[1][a] oficialmente República de Gambia é unha nación en África occidental. É o país máis pequeno de África continental^[2] atópase rodeada na súa totalidade polo Senegal, agás onde o río Gambia desemboca no océano Atlántico. Gambia está situada a ambos os dous lados do curso inferior do río Gambia, o homónimo da nación, que atravesa o centro de Gambia e desemboca no océano Atlántico, polo que a forma longa do país. Ten unha superficie de 10689 km² cunha poboación de 1.857.181 segundo o censo de abril de 2013. Banxul é a capital de Gambia e a zona metropolitana máis grande do país.^[3] As cidades máis grandes son Serekunda e Brikama.^[4]

Os portugueses entraron en 1455 na rexión de Gambia, os primeiros europeos en facelo, pero nunca estableceron alí un comercio importante.^[5] En 1765, Gambia pasou a formar parte do Imperio Británico polo establecemento da Gambia.^[6] En 1965, Gambia logrou a súa independencia baixo o liderado de Dawda Jawara, quen gobernou ata que Yahya Jammeh asumiu o poder nun golpe de estado en 1994. Adama Barrow converteuse no terceiro presidente de Gambia en xaneiro de 2017, tras derrotar a Jammeh nas eleccións de decembro de 2016.^[7] Jammeh aceptou inicialmente os resultados, antes de negarse a deixar o cargo, desencadeando unha crise constitucional e a [intervención militar da CEDEAO en Gambia|intervención militar]] por parte da Comunidade Económica dos Estados de África Occidental que resultou na súa destitución dous días despois de que o seu mandato estaba inicialmente programado para rematar.^[8][9][10]

A economía de Gambia está dominada pola agricultura, a pesca e, especialmente, o turismo. En 2015, o 48,6% da poboación vivía na pobreza.^[11] Nas zonas rurais, a pobreza estaba aínda máis estendida, case o 70 %.^[11]

Gambia formou parte do Imperio de Ghana así como do Imperio de Songhai. Os primeiros testemuños escritos que se teñen da rexión proveñen duns textos de comerciantes árabes do século IX e X, cando os comerciantes árabes crearon a ruta transsahariana comerciando con escravos, ouro e marfil. No século XV os portugueses herdaron este comercio establecendo rutas marítimas para comercial co Imperio de Malí, ao cal pertencía a zona na época.

En 1588, o pretendente ao trono portugués vendeu a exclusividade do comercio no Río Gambia aos ingleses, o que foi confirmado polas Cartas Patente da raíña Isabel I. En 1618, o Rei James I de Inglaterra concedeu a exclusividade do comercio co Río Gambia a Costa de Ouro (actualmente Ghana) a unha compañía británica. Entre 1651 e 1661, Gambia foi indirectamente unha colonia do reino Polaco-lituano. Foron os letóns, dependentes do reino polaco-lituano, os primeiros en establecerse na Illa James, denominada na época Illa Andrew, ata a conquista británica da mesma en 1661.

Durante os séculos XVII e XVIII Francia e Inglaterra loitaron pola supremacía na rexión do Senegal e do río Gambia. O Tratado de Versalles de 1783 outorgou ao Reino Unido a posesión do Río Gambia salvo o enclave de Albreda que se mantivo baixo soberanía francesa, sendo cedido a Inglaterra en 1857. Case 3 millóns de escravos foron enviados desde esta rexión ás colonias en América. En 1807 aboliuse o comercio de escravos no Imperio Británico intentando os británicos terminar co comercio de escravos en Gambia. Para iso, crearon o posto militar de Bathurst (hoxe Banxul) en 1816. Durante os anos seguintes, Banxul estaba sometida á xurisdición do gobernador xeral británico en Serra Leoa. En 1888 Gambia converteuse nunha colonia autónoma e un ano máis tarde pasou a ser unha colonia real

O país independizouse do Reino Unido en 1965. En 1970, Dawda Jawara converteuse no primeiro presidente do novo estado e foi reelixido en 1972 e 1977. Logo da independencia, Gambia mellorou o seu desenvolvemento económico grazas á alza nos prezos da súa principal materia de exportación, o cacahuete, e ao desenvolvemento do turismo internacional. En febreiro de 1982, xunto co Senegal, Gambia formou a Confederación de Senegambia. O presidente Jawara foi derrotado en 1994 por Yahya Jammeh, quen estableceu unha ditadura. Jammeh foi reelixido en 2001 e derrogou a lei que prohibía a existencia de partidos opositores.

A vixente Constitución de Gambia foi aprobada, tras referendo, o 16 de xaneiro de 1997, despois de que un golpe de estado en 1994 disolvese o Parlamento e derrogase a Constitución de 1970.

Gambiá é unha República presidencialista democrática. O Presidente da República é elixido por sufraxio universal para un período de cinco anos. O poder lexislativo reside na Asemblea Nacional composta por corenta e oito membros, dos que 43 son elixidos por sufraxio universal, e cinco elíxeos o Presidente da República.

O poder executivo está dividido entre o Xefe do Estado e o Presidente do Goberno, nomeado pola Asemblea entre unha terna elixida polo Presidente da República.

O poder xudicial articúlase en torno ao Tribunal Supremo que se organiza administrativamente segundo o modelo francés.

Gambia está dividida primeiramente en 5 divisións e unha cidade (Banxul, a capital)

• Lower River
• Central River
• North Bank
• Upper River
• Western
• Banjul

Gambia tamén se pode dividir en 8 subdivisións chamadas áreas de goberno local (LGA), incluíndo a capital nacional, Banjul, que está clasificada como cidade. As divisións de Gambia foron creadas pola Comisión Electoral Independente de acordo co artigo 192 da Constitución Nacional.^[12]

Divisións administrativas

Nome	Superficie (km2)	Poboación Censo 2003	Poboaciónn Censo 2013 (provisional)	Capital	Número de Distritos
Banjul (capital)	12.2	35,061	31,301	Banjul	3
Kanifing	75.6	322,735	382,096	Kanifing	1
Brikama (oficialmente Western)	1,764.3	389,594	699,704	Brikama	9
Mansa Konko (oficialmente Lower River)	1,628.0	72,167	82,381	Mansakonko	6
Kerewan (oficialmente North Bank)	2,255.5	172,835	221,054	Kerewan	7
Kuntaur (oficialmente a metade oeste de Central River Division)	1,466.5	78,491	99,108	Kuntaur	5
Janjanbureh (oficialmente a metade leste de Central River Division)	1,427.8	107,212	126,910	Janjanbureh	5
Basse (ofcialmente Upper River)	2,069.5	182,586	239,916	Basse Santa Su	7
Total Gambia	10,689	1,360,681	1,882,450	Banjul	43

As áreas do goberno local subdividíronse (2013) en 43 distritos. Deles, Kanifing e Kombo Saint Mary (comparten Brikama como capital coa área de goberno local de Brikama) forman efectivamente parte da área de Gran Banjul.^[13]

Gambia atópase situada na costa atlántica de África e atópase plenamente rodeada por territorio do Senegal. Gambia caracterízase por ser un país moi chairo onde non se exceden os 300 metros de altitude. O país atópase atravesado de leste para oeste polo río Gambia, o cal dá nome ao país. Este río é o eixo do país e divídeo en dous partes ben diferenciadas; as que están ao norte e as que están ao sur do mesmo.

Gambia ten menos de 50 km. de ancho no seu punto máis ancho, cunha superficie total de 11.295 km². Aproximadamente 1.300 km² (11,5%) da superficie de Gambia está cuberta por auga. É o país máis pequeno do continente africano. En termos comparativos, Gambia ten unha superficie total lixeiramente menor que a da illa de Xamaica.

Senegal rodea Gambia por tres lados, con 80 km. de costa no océano Atlántico marcando o seu extremo occidental.^[12]

Os límites actuais foron definidos en 1889 tras un acordo entre o Reino Unido e Francia. Durante as negociacións entre franceses e británicos en París, os franceses deron inicialmente aos británicos ao redor de 320 km. do río Gambia para controlar. Comezando coa colocación dos marcadores de fronteiras en 1891, pasaron case 15 anos despois das reunións de París para determinar as fronteiras finais de Gambia. A serie resultante de liñas rectas e arcos deu aos británicos o control de áreas preto de 16 km. ao norte e ao sur do río Gambia.^[14]

Gambia ten un clima tropical. A estación cálida e chuviosa dura normalmente de xuño a novembro, pero desde entón ata maio predominan as temperaturas máis frías, con menos precipitacións.^[12] O clima en Gambia parécese moito ao do veciño Senegal, do sur de Malí e da parte norte de Benín.^[15]

Datos climáticos para Banjul
Mes	Xan	Feb	Mar	Abr	Mai	Xuñ	Xul	Ago	Set	Out	Nov	Dec	Anual
Temperatura máxima en °C	37,2	38,9	40,6	41,1	41,1	37,8	33,9	33,3	34,4	37,2	35,6	35,6	41,1
Media máxima en °C	31,7	33,5	33,9	33,0	31,9	31,9	30,8	30,2	31,0	31,8	32,7	31,9	32,0
Media mínima en °C	15,7	16,6	17,9	18,8	20,3	22,9	23,6	23,3	22,6	22,2	18,8	16,2	19,9
Temperatura mínima en °C	7,2	10,0	11,7	12,2	13,9	18,3	20,0	20,0	17,2	16,1	12,2	8,9	7,2
Chuvia media mm	0,5	0,0	0,0	0,0	1,3	62,7	232,4	346,8	255,1	75,8	1,6	0,7	976,9
Media de días con chuvia	0	0	0	0	0	5	14	19	16	6	0	0	60
Humidade relativa media (%)	47	47	50	58	67	73	81	85	84	80	69	55	67
Media de horas de sol mensuais	207,7	237,3	266,6	252,0	229,4	201,0	182,9	189,1	183,0	217,0	246,0	210,8	2 622,8
Media de horas de sol diarias	6,7	8,4	8,6	8,4	7,4	6,7	5,9	6,1	6,1	7,0	8,2	6,8	7,2
Fonte #1: World Meteorological Organization[16]
Fonte #2: Deutscher Wetterdienst (extremos, humidade, e sol)[17]

WWF divide o territorio de Gambia entre tres ecorrexións:

• Mangleiral guineano, na costa
• Mosaico de selva e sabana de Guinea, no oeste
• Sabana sudanesa occidental, no leste^[18]

Tiña unha puntuación media do Índice de integridade da paisaxe forestal en 2018 de 4,56/10, o que o sitúa no posto 120 a nivel mundial de 172 países.^[19]

Véxase tamén: Economía de Gambia.

Gambia non posúe xacementos minerais de importancia nin outros recursos naturais. A súa economía baséase nos produtos agrícolas e a gandería para consumo interno do que depende o 75% da poboación.

A industria céntrase na transformación de produtos agrícolas (cacahuete) e de peixe. O turismo foi unha importante fonte de ingresos ata o 2000, onde se produciu unha redución. A súa actividade depende fundamentalmente das axudas ao desenvolvemento do Fondo Monetario Internacional e as de urxencia dos países desenvolvidos. As expectativas futuras do Banco Mundial, tras a condonación parcial da débeda externa en 2005, son positivas.

No ano 202, Gambia ten unha poboación de 2.423.403 habitantes. O 99% é negra e o restante 1% é branca (europeos ou descendentes). O idioma oficial é o árabe. A esperanza de vida é de 54 anos. A media de fillos por muller é de 5,20. Só o 40% da poboación está alfabetizada.

Poboación en Gambia
Ano	Millóns
1950	0´27
2000	1´2
2021	2´6

A taxa de urbanización en 2011 era do 57,3%.^[12] As cifras provisionais do censo de 2003 mostran a brecha entre as poboacións urbanas e rurais que se reduce a medida que se declaran máis áreas urbanas. Aínda que a migración urbana, os proxectos de desenvolvemento e a modernización están a poñer en contacto máis gambianos cos hábitos e valores occidentais, as formas de vestimenta e celebración indíxenas e a tradicional énfase na familia extensa seguen sendo partes integrantes da vida cotiá.

O Informe sobre Desenvolvemento Humano do Programa das Nacións Unidas para o Desenvolvemento (PNUD) para 2010 sitúa a Gambia no posto 151 de 169 países no seu Índice de Desenvolvemento Humano, o que sitúa ao país na categoría de "Desenvolvemento humano baixo". Este índice compara a esperanza de vida, os anos de escolaridade, a renda nacional bruta (INB) per cápita e outros factores.^[20]

A taxa total de fecundidade (TFR) estimouse en 3´98 fillos por muller en 2013.^[21]

En Gambia vive unha variedade de grupos étnicos, cada un conservando a súa propia lingua e tradicións. A etnia Mandinga é a máis numerosa, seguida dos Fula, Wolof, Diola/ Karoninka, Serahule / Jahanka, Serer, Manjago, Bambara, Aku Marabou, Bainunka e outros, como Tukulor. O pobo Krio, coñecido localmente como Akus, constitúe unha das minorías étnicas máis pequenas de Gambia. Descenden do pobo crioulo de Serra Leoa e concentráronse tradicionalmente na capital.

Os preto de 3.500 residentes non africanos inclúen europeos e familias de orixe libanesa (0,23% da poboación total). A maioría da minoría europea é Británico, aínda que moitos dos británicos marcharon despois da independencia.

O inglés é a lingua oficial de Gambia e, polo tanto, úsase para fins oficiais e para a educación. Outras linguas inclúen Mandinga, Wolof, Fula, Serer, Soninke, Krio, jola e outras linguas vernáculas indíxenas.^[12] Debido á situación xeográfica do país, o coñecemento do francesa (unha lingua oficial en gran parte de África occidental) está relativamente estendido .

Lingua mandinga fálase como primeira lingua polo 38% da poboación, Pulaar nun 21%, Wolof por 18%, Soninke nun 9%, Jola nun 4,5%, Serer nun 2,4%, Manjak e Bainok nun 1,6 % cada un, crioulo portugués nun 1% e inglés nun 0,5%. Outras linguas fálanse por un número menor. Lingua de signos gambiana é usada polos xordos.^[22]

Festas

Data	Nome en galego	Nome local	Notas
18 de febreiro	Día da Independencia
Móbil	Venres Santo
1 de maio	Día do Traballo
15 de agosto	Día da Asunción

Referencias

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Gambia

• State House and Office of the President Arquivado 27 March 2020 en Wayback Machine.
• Gambia Guide – Comprehensive information
• Gambia Daily news – Daily news from the Gambia through various media sources
• The Gambia – A comprehensive website about the Gambia
• Gambia en Curlie (en inglés)
• The Gambia from the BBC News
• Wikimedia Atlas de The Gambia.
• Geographic data related to Gambia at OpenStreetMap
• Key Development Forecasts for the Gambia from International Futures
• Visit the Gambia – The official website of the Gambia Tourism Board.
• Birdwatching in the Gambia – Website about birdwatching in the Gambia including photo galleries of Gambian birds