Ver o código fonte de "Muller"

Non tes os permisos necesarios para editar esta páxina, pola seguinte razón:

O teu enderezo IP está nun rango que foi bloqueado en todos os wikis da Fundación Wikimedia.

‪EPIC‬ realizou o bloqueo. O motivo achegado é Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Inicio do bloqueo: 2 de xullo de 2024 ás 08:48
Caducidade do bloqueo: 2 de xullo de 2025 ás 08:48

O teu enderezo IP actual é 206.189.44.186. O rango bloqueado é 206.189.32.0/20.

Por favor, inclúe todos estes detalles nas consultas que fagas. Se cres que o teu bloqueo foi un erro, podes atopar información adicional e instrucións na política global sobre a prohibición de proxies abertos.

Pola contra, para debater sobre o bloqueo publica unha solicitude de revisión en Meta-Wiki. Tamén podes enviar un correo electrónico á cola do equipo voluntario de resposta dos stewards no enderezo stewards@wikimedia.org, incluíndo todos os detalles anteriores.

Podes ver e copiar o código fonte desta páxina.

{{1000}}
{{1000 artigos icona título|materia=As mulleres e o xénero}}
{{Infobox
|title   = Muller
|image   = [[Ficheiro:Woman Montage (1).jpg|300px]]
|caption = De esquerda a dereita, desde arriba: {{Lista horizontal|
* [[Raíña de Saba]]
* [[Venus (deusa)|Venus]]
* [[Xoana de Arco]]
* [[Eva Perón]]
* [[Marie Curie]]
* [[Indira Gāndhi]]
* [[Venus de Willendorf]]
* [[Wangari Maathai]]
* [[Tareixa de Calcuta]]
* [[Grace Hopper]]
* Mamechiho,&nbsp;unha&nbsp;[[gueixa]]
* unha agricultora [[Tíbet|tibetana]]
* [[Marilyn Monroe]]
* [[Oprah Winfrey]]
* [[Aung San Suu Kyi]]
* [[Josephine Baker]]
* [[Isis]]
* [[Laverne Cox]]
* [[Isabel I de Inglaterra|Isabel I]]
* nai&nbsp;[[Quechuas|quechua]]
}}}}

Unha '''muller''' (do [[Lingua latina|latín]] ''mulĭer'', ''-ēris'') <ref>{{DRAG|muller}}</ref> ({{Audio|Gl-muller.ogg|pronunciación}}), é un [[ser humano]] de [[Sexo|xénero]] [[femia|feminino]]<ref>{{cita libro| autor =Asociación Pro Derechos Humanos; Seminario de Educación para la Paz| título =Sistema sexo-género: unidad didáctica| ano =2007| publicación =Los Libros de la Catarata| id = ISBN 84-8319-301-9}}</ref>. O termo muller adoita estar reservado para unha persoa [[adulto|adulta]], sendo o termo [[rapaza]] o termo habitual para unha [[neno|nena]] ou [[Adolescencia|adolescente]]. Muller tamén remite a distincións de [[Xénero sexual|xénero]] de carácter [[cultura]]l e [[sociedade|social]] que se lle atribúen así como ás diferenzas [[Sexualidade|sexuais]] e [[Bioloxía|biolóxicas]] da femia na especie humana fronte ao [[macho]]. Conta con aspectos físicos que a diferencian do [[Home|varón]] da especie como voz máis aguda, cintura máis estreita, cadeira máis ancha e [[pelve]] máis ampla, menos [[pelame corporal]], menos [[Músculo|masa muscular]] e máis [[tecido adiposo]], [[Seo (anatomía)‎|mamas]] máis grandes e é de menor [[estatura]] comparada co varón.

O [[Día Internacional da Muller|Día Internacional da Muller Traballadora]] celébrase o día [[8 de marzo]].<ref>{{cita web|last=Nelson|first=Jinty|title=International Women's Day: a centenary to celebrate|url=http://www.historyworkshop.org.uk/international-womens-day-a-centenary-to-celebrate/|publisher=History Workshop Online|accessdate=28 de agosto de 2011}}</ref>

==Reprodución, esforzo reprodutivo e demografía==
{{Véxase tamén|Reprodución sexual|Nai}}
A muller realizou e realiza o esforzo ou [[traballo reprodutivo]] que permite a supervivencia de individuos e sociedades.<ref>Véxase [[Silvia Federici]], ''Calibán y la bruja, Mujeres, cuerpo y acumulación originaria, 2012, Traficantes de sueños, páx. 130 y ss.]</ref>  Ao longo da historia e ata datas recentes, co obxecto de garantir a supervivencia social e nun contexto de altísima [[Taxa de mortalidade|mortalidade]] (tanto na [[Taxa de mortalidade|taxa bruta de mortalidade]] como na [[mortalidade infantil]]), foi necesario manter unha moi alta [[Taxa de natalidade|natalidade]] (tanto na [[Taxa de natalidade|taxa bruta de natalidade]] como na [[Taxa de fertilidade|taxa de fecundidade]]) para garantir unha substitución suficiente das [[poboación]]s.<ref name=REIS>[http://www.reis.cis.es/REIS/PDF/REIS122_031207049049393.pdf La tercera revolución de la modernidad. La revolución reproductiva] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304032246/http://www.reis.cis.es/REIS/PDF/REIS122_031207049049393.pdf |date=04 de marzo de 2016 }}. Revista Española de Investigaciones Sociológicas (Reis) N.º 122, 2008, pp. 89-118, páx. 109-114</ref>

A mellora na [[alimentación]], a xeneralización da [[hixiene]], a [[sanidade]] e a difusión de [[Fármaco|medicamentos]] foron decisivos para o forte crecemento da [[poboación mundial]] que pasou dos case 1.000 millóns no ano [[1800]] a máis de 6.000 millóns no ano [[2000]] e os 7.000 millóns a finais do [[2011]].<ref>{{Cita web |url=http://www.census.gov/main/www/popclock.html |título=Población mundial, contador |data-acceso=23 de abril de 2016 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20131028000627/http://www.census.gov/main/www/popclock.html |dataarquivo=28 de outubro de 2013 |urlmorta=yes }}</ref><ref>[http://populationmatters.org/ Contador de población mundial, en http://populationmatters]</ref>

A necesidade dunha alta [[reprodución]] deixou de ser un dos tradicionais problemas das sociedades -e por suposto do mundo no seu conxunto- para chegar a converterse, para algúns autores de corte [[Neomalthusianismo|neomalthusiano]],{{Cómpre referencia|data=setembro de 2015}} nun novo problema, a [[superpoboación]].

A redución da [[Taxa de mortalidade|taxa bruta de mortalidade]] é característica da denominada [[transición demográfica]] así como dunha forte redución das taxa de natalidade é característica da [[segunda transición demográfica]] xunto con cambios sociolóxicos que afectan basicamente ao papel tradicional da muller.<ref name=BorjaDomingo>[http://apuntesdedemografia.wordpress.com/2011/08/26/la-segunda-transicion-demografica-en-van-de-kaa-y-lestahege/#more-3405 La Segunda Transición Demográfica en Van de Kaa y Lestahege, síntesis de Borja Domingo Fernández, en Apuntes de demografía, de Julio Pérez Díaz, consultado o 27 de agosto de 2011]</ref><ref>[http://www.ipss.go.jp/webj-ad/WebJournal.files/Population/2003_4/Kaa.pdf Van de Kaa, D. J. (2002). The Idea of a Second Demographic Transition in Industrialized Countries. Paper presented at the Sixth Welfare Policy Seminar of the National Institute of Population and Social Security, Tokyo, Japan, 29 xaneiro 2002.]</ref>

Os avances e difusión dos [[Método anticonceptivo|métodos anticonceptivos]] xunto coa redución da presión social sobre a muller para manter a poboación -ao alcanzarse unha alta supervivencia das poboacións- permiten que se produza o que algúns autores como [[John MacInnes]] e [[Julio Pérez Díaz]] denominan [[revolución reprodutiva]]. O esforzo reprodutivo redúcese, a supervivencia dos individuos -a baixa mortalidade- permite entón reducir substancialmente o número de fillos. Nas sociedades modernas dáse unha alta [[eficiencia reprodutiva]] que libera á muller de boa parte do traballo que desenvolvía tradicionalmente e permítea incorporarse ao [[mercado de traballo]]<ref>[http://economia.elpais.com/economia/2014/01/10/actualidad/1389384548_180170.html El futuro tiene nombre de mujer], Alicia González, [[El País]], 12/1/2014</ref> modificándose substancialmente as relacións sociais antes establecidas e advertíndose cambios substanciais: declive do [[traballo reprodutivo]] (fundamentalmente na muller), derrubamento do [[patriarcado]], privatización da sexualidade e redución do control social sobre a [[sexualidade]]; desaparición da punibilidade das [[Relación sexual humana|relacións sexuais]] non reprodutivas; alto control sobre a procreación co uso de métodos anticonceptivos e apoio interxeracional moi amplo a fillos e netos, reforzamento dos lazos familiares profundos; aumento dos anos vividos ou madurez de masas; centralidade da familia e reforzamento dos lazos e importancia da mesma.<ref>[''[http://digital.csic.es/bitstream/10261/13414/1/SociolReview2009.pdf The reproductive revolution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303184922/http://digital.csic.es/bitstream/10261/13414/1/SociolReview2009.pdf |date=03 de marzo de 2016 }}'', [[John MacInnes]] y [[Julio Pérez Díaz]], Sociological Review, 57, 2009 pags. 262-284.[http://digital.csic.es/handle/10261/13414 Digital.CSIC: The reproductive revolution]</ref><ref>Bryant Robey, Shea O. Rustein e Leo Morris, ''The fertility decline in developing countries'', en Scientific American, 269 (6), decembro de 1993, páx. 60</ref>

== Evolución histórica, cultura, antropoloxía e historia cultural ==
{{VT|Antropoloxía}}
[[Ficheiro:Weaving profile.jpg|miniatura|esquerda|Unha muller de [[Bangladesh]] tecendo. O traballo [[téxtil]] foi historicamente considerado como unha ocupación feminina nalgunhas culturas.]]
=== Prehistoria ===
Aínda que existe gran diversidade, dependendo do tipo de sociedade -[[matriarcado]], [[patriarcado]], [[Caza-recolección|cazadores recolectores]], [[sociedade agraria|agrícola]], etc- e da [[filiación]], pode dicirse que desde a [[prehistoria]], as mulleres, como os varóns, asumiron un papel cultural particular normalmente diferenciado. En sociedades de [[Caza-recolección|caza e recolección]], as mulleres case sempre eran as que recollían os produtos vexetais, mentres que os varóns fornecían a carne mediante a caza de animais{{cómpre referencia}}. Por mor do seu coñecemento profundo da flora, a maior parte dos [[Antropoloxía|antropólogos]] cren que foron as mulleres quen conduciron as sociedades antigas cara ao [[Neolítico]] e convertéronse nas primeiras [[Agricultura|agricultoras]]. De feito, os datos de moitas sociedades recolectoras modernas mostraron que a maior parte das calorías inxeridas proveñen da recolección realizada polas mulleres.
[[Ficheiro:WomanFactory1940s.jpg|miniatura|En [[1942]], durante a [[segunda guerra mundial]], unha [[traballador]]a labra pezas nun [[torno revólver]] para [[Avión (medio de transporte)|avión]]s na [[fábrica]] de ''Consolidated Aircraft Corporation'' en [[Fort Worth]], [[Texas]], [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]. A [[Emancipación da muller|incorporación da muller a traballos]] tradicionalmente masculinos durante a [[Primeira guerra mundial|primeira]] e [[segunda guerra mundial]] ante a ausencia de varóns que estaban na fronte foi un paso decisivo para a incorporación plena da muller ao [[mercado de traballo]].]]

=== Antigüidade e Idade Media no Mediterráneo e Europa ===
Na [[antigüidade clásica]], tanto gregos como romanos documentaron amplamente que moitos outros pobos mediterráneos e europeos de feito non eran patriarcados. En moitos pobos existía unha organización matrilineal, isto está documentado en varias [[Matrilinaje#Sociedades protohistóricas de Europa|sociedades protohistóricas de Europa]]. Existen abundantes elementos para pensar que orixinalmente entre os lidios, etruscos, ástures, minoicos e algúns pobos xermanos as mulleres tiñan un papel moito máis preponderante que na sociedade grega e romana. Igualmente na antiga [[Persia]] as mulleres tiñan un papel social máis preponderante que as mulleres romanas. A situación noutras partes do planeta está menos clara.

Na [[Idade Media]], os autores masculinos, pertencentes a unha estirpe, relixiosos, tratadistas laicos e sobre todo, predicadores, falaron das condicións e condutas que lles esixen ás nenas, ás xoves e ás maiores. A conduta feminina foi pautada para cada momento e situación da vida. Case sempre a idade corresponde a un estado civil e a unha función de acordo con ela. Tal é así que a muller representábase na imaxe da [[noiva]], a prometida, a [[Matrimonio|casada]], a [[Viuvez|viúva]], é dicir, sempre ligada inexorablemente a un varón que debía responsabilizarse dela e da súa conduta. O papel máis importante atribuído á muller era o de [[esponsais|esposa]] e [[nai]].<ref>Aproximación a la vida cotidiana en la Edad Media. Guglielmi, Nilda. Buenos Aires, UCA, 2000.</ref>
=== Idade moderna e contemporánea en Europa ===
Na historia recente, os roles das mulleres cambiaron enormemente. As funcións sociais tradicionais das mulleres da [[clase media]] consistían nas tarefas domésticas, acentuando o coidado de nenos, e non adoitaban acceder a un posto de traballo remunerado. Para as mulleres máis pobres, sobre todo entre as clases obreiras, esta situación era ás veces un obxectivo, xa que a necesidade económica obrigounas durante moito tempo a buscar un emprego fóra de casa, aínda que as ocupacións en que se empregaban tradicionalmente as mulleres de clase obreira eran inferiores en prestixio e salario que aquelas que levaban a cabo os homes. Eventualmente, o liberar as mulleres da necesidade dun traballo remunerado converteuse nun sinal de riqueza e prestixio familiar, mentres que a presenza de mulleres traballadoras nunha casa denotaba a unha familia de clase inferior.<ref>[http://books.google.es/books?id=2NTw6oKbE_cC&printsec=frontcover&dq=historia+de+la+mujer&hl=es&ei=PSDqTeLFGZDYsgbCmMTnCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA#v=onepage&q=historia%20de%20la%20mujer&f=false La mujer en la historia, Mª Antonia Bel Bravo, 1998, Ediciones encuentro, Madrid, paxs. 60]</ref>

No século  XIX ocorre unha transformación nos ámbitos social, político e económico. Nesta etapa mobilizáronse mulleres feministas en  pos da [[igualdade de xénero]]. As mulleres en países de primeiro mundo, recibiron liberdade no sentido de expresión ata poder ser parte do mundo laboral. En 1979, aprobouse a eliminación de todas as formas de discriminación contra a muller. Este evento, aprobado pola Asemblea de Nacións Unidas, foi un logro para as mulleres quen loitou polos seus dereitos na sociedade. A muller a través da historia tivo que combater moitos problemas. Cos séculos os dereitos, roles e estereotipos das mulleres evolucionaron; desde a Idade Media ata o século  XXI. Os dereitos humanos da muller, define a discriminación contra a muller como "toda distinción, exclusión ou restrición baseada no sexo.<ref>GARCIA DEL REAL, CARLOTA BUSTELO. "Los Derechos Humanos Y Las Mujeres En La Comunidad Internacional. (Spanish)." Tiempo De Paz 100 (2011): 188-194. Academic Search Complete. Web. 26 abril 2015</ref>

=== Outras rexións ===
As mulleres nativas e africanas, considerábanse mulleres guerreiras e axudantes no período de conquista. Os conquistadores españois enfrontábanse a estas mulleres poderosas durante as súas invasións. Non retrocedían ao momento de  batallar aos europeos contra as súas armas. Ao contrario, a estratexia dos europeos foi utilizar ás mulleres españolas para controlar as sociedades nativas e á mesma vez empezar a transmisión cultural. O pensar era que os homes guerreiros non ían rebelarse estando mulleres e nenos presentes. 
<ref>Morales, Tania Flores. "Protagonistas Rezagados De La Historia Americana: La Mujer En La Conquista De América. (Spanish)." NAAAS & Affiliates Conference Monographs (2010): 1108-1116. Academic Search Complete. Web. 26 abril 2015.</ref>

Un descubrimento importante da [[antropoloxía]] moderna foi que fóra de Europa as sociedades non sempre eran patriarcais. Así os antropólogos descubriron durante o século  XIX e  XX, centenares de sociedades  matrilineais nas que as mulleres tiñan un papel moito máis destacado, que o das mulleres de Europa e as súas colonias en América. De feito un número significativo das sociedades humanas poderían ser [[matriliñaxe|matrilineais]] e non  patrilineais como a maior parte de sociedades históricas europeas. Unha análise contida no ''Ethnographic Atlas'' (1967) de [[George Peter Murdock]] sobre 752 sociedades historicamente documentadas deu os seguintes datos:

{|class=wikitable
|-
!colspan=6|Relación entre residencia posmarital e filiación
|-
!Tipo de filiación !!Matrilocal !!Avunculocal !!Patrilocal !!Outras !! Total
|-
|Patrilineal ||1 (0,13%) ||0 ||563 (74,87%) ||25 (3,32%) ||589 (78,32%)
|-
|Matrilineal ||53 (7,05%) ||62 (8,24%) ||30 (3,99%) ||19 (2,52%) ||164 (21,68%)
|-
!Total !!54 (7,18%) !!62 (8,24%) !!593 (78,86%) !!44 (5,84%) !!753 (100%)
|}

Nos datos de  Murdock, obsérvase que algo máis dunha quinta parte das sociedades teñen un réxime de filiación  matrilineal, no que os individuos reciben o nome familiar, a herdanza e o prestixio da súa rama materna. De acordo con centenares de descricións antropolóxicas, queda claro que, en xeral, nas sociedades  matrilineais as mulleres teñen un [[status social]] máis alto que en sociedades  patrilineais. Aínda que non pode dicirse que as sociedades  matrilineais sexan [[matriarcado]]s, xa que aínda que a maior parte do poder económico e familiar está en mans das mulleres, nestas sociedades  matrilineais moitas das máis altas responsabilidades políticas e lexislativas están nas mans de ambos os sexos.

== Feminismo ==
{{Artigo principal|Feminismo}}
{| class="wikitable" align="left" width=""
|- align="center"
|[[Ficheiro:Pink Venus symbol.svg|center|120px]]<br />''Símbolo da muller'' || [[Ficheiro:Woman.svg|center|75px|O paradigma deseñado por Carl Sagan]]
|}
[[Ficheiro:Lembranzas_GFDL.jpg|miniatura|Nai e meniña]]
[[Ficheiro:Ponte Carreira. Gafoi (Santa Mariña). Frades. Galicia 005.jpg|miniatura|Estatua en homenaxe á muller rural. Ponte Carreira, [[Frades]].]]
O [[Feminismo|movemento feminista]] é en parte unha loita polo recoñecemento de [[igualdade de oportunidades]] cos homes, e para a igualdade de dereitos independentemente do sexo. As dificultades para obter este recoñecemento debéronse a factores históricos combinados cos costumes e tradicións sociais. Actualmente, grazas aos cambios económicos, o apoio do poder económico e os esforzos do movemento feminista de fai décadas e outros movementos de dereitos humanos, na maior parte das sociedades industrializadas as mulleres teñen acceso a carreiras e traballos, máis aló da atención das tarefas domésticas ou de ama de casa. En moitas sociedades modernas as mulleres teñen plena igualdade xurídica tanto no ámbito laboral como no familiar, podendo ser cabezas de familia, deter altos cargos tanto en política como en grandes empresas. Así que se podería dicir que as condicións das mulleres melloraron.

Algunhas correntes feministas cambian constantemente o significado da palabra muller, entendéndose que a categoría muller esta estreitamente vinculada á expresión de xenitalidade, polo que frecuentemente presuponse que muller é aquela cuxa expresión gonádica é igual a XX. Esta articulación discursiva sopórtase sobre fundamentos biolóxicos e esencialistas. A naturalización do concepto impide o seu cuestionamento, dogmatizándoo. Con todo, desde diferentes correntes feministas, isto foi criticado. O rol sexual e o exercicio da sexualidade son en si mesmo, construcións socioculturais motivadas por un mecanismo de [[control social]], e dunha reprodución das estruturas de poder. Ademais, a categoría muller conceptualízase en tanto que é oposta á categoría home, formando así un binomio, mutuamente excluínte, a partir do cal se articula a distinción de sexo (feminino - masculino, respectivamente). Nesta situación existe opresión social cando as persoas non reproducen os esquemas preestablecidos de acordo co esperado, limitando a diversidade sexual, omitindo e deixando a marxe situacións tales como a [[Muller transxénero|transexualidade]] e a [[intersexualidade]].<ref>[http://books.google.es/books?id=2NTw6oKbE_cC&printsec=frontcover&dq=historia+de+la+mujer&hl=es&ei=PSDqTeLFGZDYsgbCmMTnCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA#v=onepage&q=historia%20de%20la%20mujer&f=false La mujer en la historia, Mª Antonia Bel Bravo, 1998, Ediciones encuentro, Madrid, pags. 51]</ref>

=== Sufraxio feminino ===
{{Artigo principal|Sufraxio feminino}}
O [[sufraxio feminino]] foi garantido e revogado, varias veces en varios países do mundo. En moitos países, o sufraxio feminino garantiuse antes que o [[sufraxio universal]]; así, unha vez concedido este, as mulleres e homes de certas [[raza]]s, aínda se lles seguía negando o dereito para votar.

O primeiro sufraxio feminino (coas mesmas características propias que o masculino) garantiuse en Nova Jersey en [[1776]], aínda que rescindiu en [[1807]]. Varios países e estados garantiron un sufraxio feminino restrinxido na segunda metade do [[século XIX]], comezando por [[Australia]] do Sur en [[1861]]. O primeiro sufraxio feminino sen restrinxir, no que a dereito a votar se refire (xa que ás mulleres non se lles permitía presentarse a eleccións), garantiuse en [[Nova Zelandia]] en [[1893]].

== Os dereitos legais das mulleres na historia ==
[[Ficheiro:Woman walking in Afghanistan.jpg|miniatura|Muller musulmá afgá]]
Ao longo da historia, na maioría das culturas, as mulleres foron sometidas a estruturas [[Patriarcado|patriarcais]] que lles negaron os [[dereitos humanos]] máis fundamentais.
As leis antigas e os sistemas tradicionais, como o [[cristianismo]] e o [[islamismo]], antecedentes dos sistemas modernos, provocaron a dependencia da muller, de forma análoga á [[escravitude]], á explotación das clases desfavorecidas e á man de obra.

Unha das razóns podería ser o fortalecemento e sostemento do poder e da actividade económica e de igual forma evidénciase que os que resultan sometidos son vistos, polos explotadores, como seres inferiores, inmaturos, infantís, malvados ou depravados.

=== Os inicios infrutuosos dos dereitos da muller - Revolución francesa de 1789 ===
A [[declaración dos dereitos da muller e da cidadá]] foi un texto redactado en [[1791]] por [[Olympe de Gouges]]<ref>[http://books.google.es/books?id=OMqooewc3ZoC&pg=PA19&dq=revoluci%C3%B3n+francesa+mujer&hl=es&sa=X&ei=6eZYT8O1L6TT0QXptZzUDQ&ved=0CDsQ6AEwAg#v=onepage&q=revoluci%C3%B3n%20francesa%20mujer&f=false Del abanico a la guillitoina: mujeres, hombres, feminismo en la Revolución francesa'',páx. 19]</ref><ref>[http://books.google.es/books?ide=owkFKNvhKXgC&pg=PA22&dq=revoluci%C3%B3n+francesa+muller&hl=é&sa=X&ei=6eZYT8Ou1L6TT0QXptZzUDQ&vede=0CEAQ6AEwAw#v=onepage&q=revoluci%C3%B3n%20francesa%20muller&f=false Barbara Caine e Glenda Sluga, ''Xénero e historia: mulleres no cambio sociocultural europeo'', de 1780 a 1920 páx. 22]</ref> parafraseando a [[declaración dos dereitos do home e do cidadán]] do [[26 de agosto]] de [[1789]], o texto fundamental da [[revolución francesa]]. É un dos primeiros documentos históricos que propón a [[emancipación feminina]] no sentido da [[igualdade ante a lei|igualdade de dereitos]] ou a equiparación xurídica e legal das mulleres en relación aos [[home]]s.

=== A muller e a lei ===
Nalgúns países a muller tardou moitos séculos en conseguir [[igualdade ante a lei|igualdade]], aínda que só sexa teórica, ante a [[lei]]. E aínda cando a lei fale de igualdade, adoita haber un gran abismo entre a [[Teoría científica|teoría]] e a práctica.

A publicación das [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] titulada ''The World’s Women—1970-1990'' di: "Esta brecha [na política gobernamental] quedou recollida en gran parte nas leis que negan á muller a igualdade co home no que respecta aos seus dereitos de tenencia de [[terra (economía)|terras]], solicitude de [[Contrato de mutuo|préstamos]] e firma de [[contrato]]s". Unha muller de Uganda declarou: "Seguimos sendo cidadás de segunda clase... ou de terceira clase máis ben, pois os nosos fillos homes van diante noso. Ata os burros e os tractores reciben ás veces mellor trato".

O libro'' Men and Women'', editado por Time-Life, di: "En [[1920]], a décimo novena emenda da [[Constitución dos Estados Unidos de América|Constitución dos Estados Unidos]] garantiu ás mulleres o dereito ao [[voto (eleccións)|voto]], moito despois que en bastantes países europeos. Pero no [[Reino Unido]] non se lles concedeu ese privilexio ata o ano [[1928]] ...". Como protesta pola inxustiza política á que se sometía ás mulleres, [[Emily Wilding Davison]], sufraxista británica, botouse diante do [[cabalo]] do rei no [[derby de 1913]], e perdeu a vida. Converteuse nunha [[mártir]] na causa da igualdade dos dereitos para a muller.

O propio feito de que en datas tan tardías como o ano [[1990]] o senado dos Estados Unidos promulgase o decreto [[Violence Against Women Act]], indica que as lexislaturas dominadas polo [[home]] foron lentas á hora de responder as necesidades da muller.

== Factores biolóxicos ==
En termos biolóxicos, os órganos sexuais femininos forman o [[aparato reprodutor feminino|aparello reprodutor]], mentres que as características sexuais secundarias teñen como función a atracción dun home ou a alimentación dos [[bebé]]s.

Aínda que nazan menos mulleres que homes (a proporción está ao redor de 1:1.05), hai máis mulleres entre a poboación adulta (sobre un 1.04:1). As mulleres teñen un índice de mortalidade inferior que os homes, aínda no útero, e viven unha media de cinco anos máis debido a unha combinación de factores: a [[xenética]], a [[socioloxía]], a [[saúde]], a presenza do [[estróxeno]] (a hormona feminina), e o efecto de altos niveis de andróxenos nos homes. No ano [[2001]], da poboación total, había 101.3 homes por cada 100 mulleres.

[[Ficheiro:Scheme female reproductive system-gl.svg|miniatura|esquerda|[[Aparato reprodutor feminino]]]]

Co inicio da [[menstruación]] (menarquía), as funcións reprodutivas permiten que a maior parte das mulleres poidan quedar embarazadas e dar a luz. Á ciencia que estuda a reprodución feminina e os órganos reprodutores é a [[xinecoloxía]]. As mulleres xeralmente chegan á [[menopausa]] en torno aos 50 anos, idade á cal os seus [[ovario]]s deixan de producir estróxenos e termina a etapa de aptitude reprodutiva.

En xeral, as mulleres sofren as mesmas [[Doenza|enfermidades]] que os homes; con todo hai algunhas enfermidades específicas que se dan con maior frecuencia ou exclusivamente en mulleres, e pola contra hai enfermidades que as mulleres non padecen como a [[hemofilia]], doenza exclusiva dos homes.

En xeral as mulleres teñen menor [[tamaño]], talle e [[peso]] total que os homes. Así mesmo, e debido a factores hormonais, teñen un peso óseo inferior e unha maior porcentaxe graxa con menos masa graxa. Malia isto as mulleres desenvólvense máis rápido na [[adolescencia]], polo tanto nese período ten unha media de [[estatura]] maior aos homes que decrece ata que se chegue ata a idade adulta.

A distribución graxa na muller é diferente ao home, presentando unha distribución maior en [[glúteo]]s, [[Seo (anatomía)‎|mamas]], [[Cadeira (anatomía)|cadeiras]] e coxas. A muller ten unha [[pelve]] máis ancha, maior angulación do [[fémur]] e maior lordose lumbar que o home.

== Notas ==
{{Listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
{{wikiquote}}
{{wikibooks|A ciencia ten nome de muller|A ciencia ten nome de muller}}
{{Portal|Muller}}
=== Bibliografía ===
* [http://consellodacultura.org/mediateca/extras/linatempo.pdf ''Liña do tempo. As mulleres na historia''] (2010), [[Consello da Cultura Galega]], Comisión de Igualdade.
* {{Cita libro |nome=Mar |apelidos=Llinares García |ligazónautor=Mar Llinares García |ano=2010 |título=Historia das mulleres en Galicia: Prehistoria. Historia antiga |url=https://libraria.xunta.gal/gl/historia-das-mulleres-en-galicia-prehistoria-historia-antiga |editorial=[[Nigra Trea]] |isbn=978-84-150-7807-4 }}
* {{Cita libro |nome=Carmen |apelidos=Pallares Méndez |ligazónautor=Carmen Pallares Méndez |ano=2011 |título=Historia das mulleres en Galicia: Idade media |url=https://libraria.xunta.gal/gl/historia-das-mulleres-en-galicia-idade-media |editorial=Nigra Trea |isbn=978-84-150-7812-8 }}
* {{Cita libro |nome=Herminia |apelidos=Pernas Oroza |ligazónautor= |ano=2011 |título=Historia das mulleres en Galicia: Época contemporánea |url=https://libraria.xunta.gal/gl/historia-das-mulleres-en-galicia-epoca-contemporanea |editorial=Nigra Trea |isbn=978-84-150-7822-7 }}
* {{Cita libro |nome1=Ofelia |apelidos1=Rey Castelao |ligazónautor1=Ofelia Rey Castelao |nome2=Serrana |apelidos2=Rial García |ligazónautor2= |ano=2011 |título=Historia das mulleres en Galicia: Idade moderna |url=https://libraria.xunta.gal/gl/historia-das-mulleres-en-galicia-idade-moderna |editorial=Nigra Trea |isbn=978-84-150-7808-1 }}

=== Outros artigos ===
* [[Día Internacional da Muller]]
* [[Declaración dos dereitos da muller e da cidadá]]
* [[Misoxinia]]
* [[Machismo]]
* [[Feminismo]]
* [[Querela das mulleres]]

==== Visións da muller nalgunhas sociedades e culturas concretas ====
* [[Refraneiro galego da muller]]
* [[A muller na cultura popular galega]]
* [[A muller na sociedade muisca]]
* [[A muller na Grecia antiga]]

==== Listas de mulleres ====
* [[Lista de mulleres gañadoras do Premio Nobel]]
* [[Lista de mulleres pilotos de Fórmula 1]]

{{Orientación e identidade xenérico-sexuais}}
{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Muller| ]]
[[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencias sociais)]]

Modelos usados nesta páxina:

Modelo:1000 (editar)
Modelo:1000 artigos icona título (editar)
Modelo:Artigo principal (editar)
Modelo:Audio (editar)
Modelo:Caixa lateral (editar)
Modelo:Cita libro (ver o código fonte) (semiprotexido)
Modelo:Cita web (ver o código fonte) (semiprotexido)
Modelo:Column-width (editar)
Modelo:Commonscat (editar)
Modelo:Control de autoridades (ver o código fonte) (semiprotexido)
Modelo:Cómpre referencia (editar)
Modelo:DRAG (editar)
Modelo:DRAG-PdP (editar)
Modelo:Galicitas (editar)
Modelo:Galilibros (editar)
Modelo:Icona en título (editar)
Modelo:Iconas dos portais (editar)
Modelo:Ifsubst (editar)
Modelo:Infobox (editar)
Modelo:Irmáns (editar)
Modelo:Ligazóns multiparámetros (editar)
Modelo:Lista horizontal (editar)
Modelo:Listaref (editar)
Modelo:Navbox (editar)
Modelo:Orientación e identidade xenérico-sexuais (editar)
Modelo:Portal (editar)
Modelo:Título sen retrouso (editar)
Modelo:VT (editar)
Modelo:Véxase tamén (editar)
Modelo:Webarchive (editar)
Modelo:Wikibooks (editar)
Modelo:Wikiquote (editar)
Modelo:· (editar)
Módulo:Argumentos (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Caixa lateral (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Citas (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Citas/COinS (editar)
Módulo:Citas/Configuration (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Citas/Identifiers (editar)
Módulo:Citas/Utilities (editar)
Módulo:Citas/ValidaciónDatas (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Citas/Whitelist (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Control de autoridades (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Control de autoridades/conf (editar)
Módulo:Infobox (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Medbar (editar)
Módulo:Medbar/conf (editar)
Módulo:Navbar (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Navbox (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:No globals (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:ResolveEntityId (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:String (editar)
Módulo:Taxonbar (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Taxonbar/conf (editar)
Módulo:Webarchive (editar)
Módulo:Wikibase (ver o código fonte) (semiprotexido)
Módulo:Yesno (editar)

Volver a «Muller».

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/wiki/Muller»