Goatysk
| Goatysk | ||
| algemien | ||
| oare namme(n) | n.f.t. | |
| eigen namme | *Gutisko Razda | |
| lânseigen yn | n.f.t. (útstoarn yn de 16e iuw) | |
| tal sprekkers | gjin | |
| skrift | n.f.t. | |
| taalbesibskip | ||
| taalfamylje | Yndo-Jeropeesk - Germaansk - Eastgermaansk - Goatysk | |
| dialekten | gjin | |
| taalstatus | ||
| offisjele status | n.f.t. | |
| taalkoades | ||
| ISO 639-1 | - | |
| ISO 639-2 | got | |
| ISO 639-3 | - | |
It Goatysk is in útstoarne East-Germaanske taal, de ienige taal út dizze tûke dêr't in protte oer bekend is. De 4e-iuwske Goatyske Bibeloersetting fan biskop Wulfila is it earste oerlevere literêre wurk yn in Germaanske taal en dêrom fan grut belang foar de taalwittenskip. Mei û.o. fjouwer of fiif nammefallen, in dualis en in syntetyske ûndergeande foarm lit it Goatysk in grut tal argayske skaaimerken sjen.
It Goatysk waard sprutsen troch it folk de Goaten en fersprate harren nei de 3e iuw fanút it gebiet te noarden fan de Swarte See nei Itaalje, Frankryk en Spanje, mar soe nei de fal fan it Ostrogoatyske ryk yn de 6e iuw en it Fisigoatyske ryk yn de 8e iuw útstjerre. Op de Krim bleau in fariant fan it Goatysk, it Krimgoatysk, yn elts gefal oant de 16e iuw bestean.
Boarnen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Fierwei de wichtichste boarne foar it Goatysk is Wulfila's bibeloersetting. Hjirfan is it grutste part lykwols ferlearn gien. Bewarre bleaun binne de helte fan de Evangeeljen, yn de Kodeks Argenteüs, de brieven fan Paulus en in part fan Nehemia. It ienige oare wichtige Goatyske dokumint is de Skeireins, in kommentaar op Jehannes.
Alfabet
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Wulfila ûntwurp foar syn bibel in op it Grykske alfabet basearre skrift. Dêrfoar skreaunen de Goaten noch yn runen. Men tinkt dat it alfabet foar it grutste part fonematysk is, mei wierskynlik de folgjende op de útspraak fan it Gryksk basearre útsonderings:
<ei> = iː, <au> = ɔ, <ai> = ɛ en <gg> = ŋ. Yn de wittenkip wurdt frijwol allinnich mei de transliteraasje nei it Latynske alfabet wurke.
| Letter | 
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Transliteraasje | a | b | g | d | e | q | z | h | þ | i | k | l | m | n |
| Getalswearde | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9´ | 10 | 20 | 30 | 40 | 50 |
| Utspraak | a, aː | b | g | d, ð | e, eː | kʷ | z | h | θ | i, iː | k | l | m | n |
| Letter | 
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Transliteraasje | j | u | p | — | r | s | t | w | f | x | ƕ | o | — | |
| Getalswearde | 60 | 70 | 80 | 90 | 100 | 200 | 300 | 400 | 500 | 600 | 700 | 800 | 900 | |
| Utspraak | j | u, uː | p | r | s | t | w, y | f | kʰ | ʍ | o, oː | |||
Klanken
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]ienlûden
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Monoftongen
|
Diftongen
|
Twalûden
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]| Labialen | Dentalen | Alveolaren | Palatalen | Velaren | Labiovelaren | Laryngealen | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Plosiven | p | b | t | d | ɟː | k | g | kʷ | gʷ | ||||
| Frikativen | ɸ, f | β | θ | ð | s | z | x | ɣ | ʍ | h | |||
| Approximanten | j | w | |||||||||||
| Nasalen | m | n | ŋ | ||||||||||
| Lateralen | l | ||||||||||||
| Vibranten | r | ||||||||||||
Morfology
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It Goatysk hat in frij komplekse morfology mei in soad argayske Yndo-Jeropeeske skaaimerken dy't net mear bestean yn de hjoeddeiske Germaanske talen.
bûging
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Nammewurden wurde yn it Goatysk bûgd nei nammefal, getal en geslacht.
It Goatysk ken fjour of fiif nammefoarmen: nominatyf, genityf, datyf, akkusatyf en fokatyf, wêrby de lêste yn foarm altyd lyk is oan de nominatyf of akkusatyf. Boppedat binne der resten fan in ynstrumintalis.
Der binne trije getallen, iental , meartal en twatal (dualis). De dualis komt lykwols allinnich yn it persoanlik omnamwurd (en yn it tiidwurd) fan de earste en twadde persoan ta útdrukking.
Ferbûging
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It Goatyske tiidwurd wurdt bûgd nei:
- tiid: ferline- en net-ferline;
- wize: yndikatyf, subjunctyf (optatyf), ymperatyf en ynfinityf;
- aktyf/passyf;
- persoan: earste, twadde en tredde;
- getal: iental, meartal en dualis.
In bysûnderheid is dat it Goatysk noch in syntetysk, dus net omskreaun, passyf hat.
Spesimen
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It wichtichste Goatyske fragmint is it Us heit út it (Matt. 6:9-13):
| Wulfila | Letterlik | Fryske Bibel oersetting | |
|---|---|---|---|
|
|
|