خاتون: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

درخط

نسخهٔ کنونی تا ۲۴ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۰۴

خاتون عنوانی سغدی بود^[۱]^[۲] که برای شهبانوهای توچوئه^[۳] در آسیای میانه به کار می‌رفت. این واژهٔ سغدی پس از آن برای زنان فرمانروایان خوارزمشاهی، سلجوقی و چنگیزی نیز به کار رفت.^[۴] در دوران تیموریان در آسیای میانه واژهٔ بیگم جایگزین این عنوان شد.^[۲]

واژهٔ «خاتون» (واج‌نویسی سغدی: xtwn، آوانویسی سغدی: gh’twn) است خاتون را ختین /کدین میگفتند ریشه این واژه از کد/کت بچم خانه /تخت پادشاهی است و در واژگان کتخدا /کدبانو /کدیور /کتایون /کدین/کادین/خدین/خذین نیز دیده میشود فرهنگ دهخدا نیز درباره واژه خذین میگوید : خذین در سمرقند این کلمه اطلاق به «زن بزرگ » و «شاهدخت » میشود. ( از دزی ج 1 ص 356 ). || در برخی از نواحی خراسان در تداول عامه ، ارباب را خذین گویند.

خاتون از سغدی به آثار فارسی دری وارد گردیده بود، بعداً از زبان اهل بخارا بار نخست در کتابهای عربی دربارهٔ فتح بخارا اقتباس گردید و در زبان عربی به گونه «خواتین» جمع بسته شد.^[۵]^[۲]

این واژه در ترکی عثمانی به صورت qādïn (عنوانی احترام‌آمیز برای زنان بزرگ) درآمده‌است و در ترکی استانبولی نیز به شکل kadın باقی‌مانده‌است.^[۲] از آن‌جا که این واژهٔ ایرانی در زبان‌های ترکی نیز وارد شده برخی منابع [مانند لغت‌نامهٔ دهخدا] آن را ترکی پنداشته‌اند.^[۶] در عربی به‌عنوان یک واژه با ریشهٔ ترکی به‌کار می‌رود و جمع آن خواتین، معنای آن «خانم، بانو، کدبانو» ذکر شده‌است.^[۷]

جستارهای وابسته

منابع

↑ تاریخ بخارا. ص۵۳. بازدید: اوت ۲۰۱۱.
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ ^۲٫۲ ^۲٫۳ C. Edmund Bosworth. "ḴĀTUN". دانشنامه ایرانیکا. November 15, 2006.
↑ T'u-chüeh
↑ Boyle, J.A (1997) , "Ḵh̲ātūn" in Encyclopaedia of Islam, vol 4 , p.1133
↑ سیم‌الدین‌اف، دادخدا، (رئیس پژوهشگاه زبان و ادبیات فرهنگستان علوم تاجیکستان): خوانش تازه‌ای از سرود اهل بخارا، (در: بی‌بی‌سی)، انتشار: پنج‌شنبه ۲۶ اوت ۲۰۰۴، بازدید: اکتبر ۲۰۰۸
↑ منفرد، افسانه. «خاتون». در دانشنامهٔ جهان اسلام. بازبینی‌شده در ۱۵ فوریهٔ ۲۰۱۲.
↑ الجُر، خلیل (۱۳۸۱). فرهنگ لاروس عربی به فارسی. ج. یکم. ترجمهٔ سید حمید طبیبیان. تهران: امیرکبیر. ص. ۸۸۱. شابک ۹۶۴۰۰۳۳۰۱ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک).

[1] تاریخ بخارا. ص۵۳. بازدید: اوت ۲۰۱۱.

[iranica-2] ۲٫۰ ^۲٫۱ ^۲٫۲ ^۲٫۳ C. Edmund Bosworth. "ḴĀTUN". دانشنامه ایرانیکا. November 15, 2006.

[3] T'u-chüeh

[4] Boyle, J.A (1997) , "Ḵh̲ātūn" in Encyclopaedia of Islam, vol 4 , p.1133

[5] سیم‌الدین‌اف، دادخدا، (رئیس پژوهشگاه زبان و ادبیات فرهنگستان علوم تاجیکستان): خوانش تازه‌ای از سرود اهل بخارا، (در: بی‌بی‌سی)، انتشار: پنج‌شنبه ۲۶ اوت ۲۰۰۴، بازدید: اکتبر ۲۰۰۸

[6] منفرد، افسانه. «خاتون». در دانشنامهٔ جهان اسلام. بازبینی‌شده در ۱۵ فوریهٔ ۲۰۱۲.

[7] الجُر، خلیل (۱۳۸۱). فرهنگ لاروس عربی به فارسی. ج. یکم. ترجمهٔ سید حمید طبیبیان. تهران: امیرکبیر. ص. ۸۸۱. شابک ۹۶۴۰۰۳۳۰۱ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک).

[۱]

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 این واژهٔ سغدی پس از آن برای زنان فرمانروایان [[خوارزمشاهی]]، [[سلجوقی]] و [[چنگیزی]] نیز به کار رفت.<ref> [[جان اندرو بویل|Boyle, J.A]] (1997) , "Ḵh̲ātūn" in [[دانشنامه اسلام|Encyclopaedia of Islam]], vol 4 , p.1133 </ref> در دوران تیموریان در آسیای میانه واژهٔ ''[[بیگم]]'' جایگزین این عنوان شد.<ref name="iranica"/>
-واژهٔ «خاتون» (واج‌نویسی سغدی: xtwn، آوانویسی سغدی: gh’twn) است  خاتون را ختین /کدین  میگفتند ریشه این واژه از کد/کت  بچم خانه /تخت پادشاهی  است و در واژگان  کتخدا /کدبانو /کدیور /کتایون /کدین/کادین/خدین/خذین نیز دیده میشود  فرهنگ دهخدا  نیز  درباره واژه خذین  میگوید : خذین  در سمرقند این کلمه اطلاق به «زن بزرگ » و «شاهزاده خانم » میشود. ( از دزی ج 1 ص 356 ). || در برخی از نواحی خراسان در تداول عامه ، ارباب را خذین گویند.
+واژهٔ «خاتون» (واج‌نویسی سغدی: xtwn، آوانویسی سغدی: gh’twn) است  خاتون را ختین /کدین  میگفتند ریشه این واژه از کد/کت  بچم خانه /تخت پادشاهی  است و در واژگان  کتخدا /کدبانو /کدیور /کتایون /کدین/کادین/خدین/خذین نیز دیده میشود  فرهنگ دهخدا  نیز  درباره واژه خذین  میگوید : خذین  در سمرقند این کلمه اطلاق به «زن بزرگ » و « » میشود. ( از دزی ج 1 ص 356 ). || در برخی از نواحی خراسان در تداول عامه ، ارباب را خذین گویند.
 خاتون  از سغدی به آثار فارسی دری وارد گردیده بود، بعداً از زبان اهل [[بخارا]] بار نخست در کتابهای عربی دربارهٔ فتح بخارا اقتباس گردید و در زبان عربی به گونه «خواتین» جمع بسته شد.<ref>سیم‌الدین‌اف، دادخدا، (رئیس پژوهشگاه زبان و ادبیات فرهنگستان علوم تاجیکستان): خوانش تازه‌ای از سرود اهل بخارا، (در: [http://www.bbc.co.uk/persian/arts/story/2004/08/printable/040826_mj-taj-bukhara-oldpoem.shtml بی‌بی‌سی])، انتشار: پنج‌شنبه ۲۶ اوت ۲۰۰۴، بازدید: اکتبر ۲۰۰۸</ref><ref name="iranica" />