Lankide:Joxan Garaialde/Afganistango historia-en iturria ikusi

← Lankide:Joxan Garaialde/Afganistango historia
Ezin duzu orri hau aldatu, ondorengo arrazoi hau dela eta:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 09:48, 2 uztaila 2024
Expiry of block: 09:48, 2 uztaila 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Mesedez, sartu goiko xehetasun guztiak egiten dituzun kontsultetan. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Orrialde honen testua ikusi eta kopiatu dezakezu:
[[Fitxategi:The_Encyclopaedia_Britannica;_A_dictionary_of_arts,_sciences_and_general_literature_(1902)_(14591344219).jpg|thumb|Afganistan XX. mendearen hasierako mapa batean]]
'''Afganistango historia''' bere kokapen geografikoak baldintzatu du. Inperioen eta zibilizazioen elkargunea izan da, baita polo komertzialen arteko bidegurutzea ere, hala nola [[Zetaren Bidea|Zetaren]] Bidea. Horrek eta haren tribu-egiturak zaildu egiten dute Afganistan Estatu gisa definitzea historian zehar. Testuinguru horretan, lurralde horrek hiru izen nagusi izan zituen bilakaeran: Ariana (K.a. II. milurtekoan tribu ariak finkatzean), [[Khorasan|Khurasan]] (Erdi Aroan) eta Afganistan Aro Modernoan<ref name=":1">{{Erreferentzia|izenburua=Historia de Afganistán|hizkuntza=es|data=2022-12-23|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Afganist%C3%A1n&oldid=148106572|sartze-data=2023-01-09|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>.

== Historiaurrea ==
[[Fitxategi:Figurine_humaine_Mundigak_Guimet.jpg|ezkerrera|thumb|Mundigak aztarnategian aurkitutako giza estatua txikia]]
Afganistango ikerketa arkeologikoa XX. mendeko bigarren hamarkadan hasi zen, eta etengabe eten du herrialdearen ezegonkortasun politikoak, batez ere, 1978tik. Gainera, 1990eko hamarkadatik aurrera, legez kanpoko esku-hartze eta aztarnategien suntsitze gehiago izan ziren gerraren ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia de Afganistán|hizkuntza=es|data=2022-12-23|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Afganist%C3%A1n&oldid=148106572|sartze-data=2023-01-09|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref><ref group="Oh">Daniel Gomá ikerlari espainiarrak salatu zuen gerra-fakzioek helburu praktikarako eraikin zaharrak erabiltzea, bai sobietarren aurkako gerran (1979-1989), bai gerra zibilean (1989-2001).</ref>

'''[[Homo erectus]]''' eta '''[[Neandertal|Neandertal gizakia]]''' Erdialdeko Asiara iritsi ziren Homo sapiens sapiensa iritsi aurretik. Afganistango lehen populatze-aztarnak [[Dasht-i Nawar|Daxt-i Nawar]]<ref>Araua_0165.pdf ([http://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0165.pdf euskaltzaindia.eus])</ref> herrian, [[Ghazni probintzia|Ghazni probintzian]], dagoen [[Behe Paleolitoa|Behe Paleolitoko]] aztarnategi batekoak dira 150.000 urteko antzinatasuna duena<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Historia de Afganistán|hizkuntza=es|data=2022-12-23|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Afganist%C3%A1n&oldid=148106572|sartze-data=2023-01-09|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>.

'''[[Erdi Paleolitoa|Erdi Paleolitoko]]''' aztarnategiak ugariagoak dira. Darra Kur-ekoa ([[Badakhxan probintzia|Badakhxan]]) nabarmentzen da, bertan aurkitu baitziren Afganistanen aztertutako hondakin hominido bakarrak. Garai horretako beste aztarnategi batzuk [[Kara Kamar]] eta [[Valle de Hazar Sum|Hazar Sum harana]] ([[Samangan probintzia]]), Aq Kupruk ([[Balkh probintzia|Balkh]]), [[Ghar-i Mordeh Gusfand]] ([[Fariab probintzia|Fariab]]) eta Daxt-i Nawar-ekoak dira. Garai hartako industria litikoak [[Neandertal|neandertalen]] eta [[Homo sapiens|gizaki modernoaren]] presentzia adierazten du<ref name=":2" />.

Aurkitutako industria litikoaren kalitateagatik, Goi Paleolitokoa Kara Kamar nabarmentzen da. Aztarnategi hori, Erdialdeko Asian, garai hrretako garrantzitsuenetariko bat da, eta Aq Kupruk ([[Epipaleolito|Epipaloelito]]) aztarnategiarekin jarraitzen du, non 15.000 urte inguruko pieza litikoak aurkitu ziren; kalitate handikoak horiek ere, Paleolitoaren amaierako aldi horren osagarri dira [[Kok Jar]], [[Darra-i Kalon]] eta [[Taxqurghan]] 40 ([[Samangan probintzia|Samangan]])<ref name=":2" /> aztarnategietan landutako geruza estratigrafikoak. 

Louis Dupree-k eta beste arkeologo batzuek egindako historiaurreko aztarnategietako indusketek iradokitzen dute gizaki primitiboak bizi zirela Afganistanen duela 50.000 urte inguru. Neolitoan, nekazaritza-komunitateak daude Afganistanen, munduko lehenak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia de Afganistán|hizkuntza=es|data=2022-12-23|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Afganist%C3%A1n&oldid=148106572|sartze-data=2023-01-09|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref><ref name=":3">Shroder, John Ford (2006). ''[https://www.webcitation.org/5kwDUj6WJ?url=http://encarta.msn.com/text_761569370___42/Afghanistan.html Afghanistan Archieved (Microsoft Encarta])'' (ingelesez). 2009-10-31n Originaletik artxibatua</ref>. K.a. VII. milurtekotik aurrera, lehen nekazaritza-jarduerak hasi ziren, eta, horrekin batera, lehen establezimendu iraunkorrak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia de Afganistán|hizkuntza=es|data=2022-12-23|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Afganist%C3%A1n&oldid=148106572|sartze-data=2023-01-09|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>. 

Gaur egungo [[Kandahar|Kandaharretik]] 55 km ipar-mendebaldera dagoen Mundigakeko kokalekua afganistandar Neolitotik Brontze Arora igaro izanaren adierazlerik onena da. Gutxi gorabehera, K.a. 3500 eta 1000 urte bitarteko datazioa du<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia de Afganistán|hizkuntza=es|data=2022-12-23|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Afganist%C3%A1n&oldid=148106572|sartze-data=2023-01-09|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>. Brontze Aroak gaur egungo Afganistango herriak eremu estrategiko batean kokatzen ditu —K.a. II. eta III. milurtekoen artean—, non Mesopotamiaren eta Egiptoren arteko merkataritza modu aktiboan komunikatzen den. Mundigakeko arkitektura gero eta monumentalagoa da; harresi handiak, tenpluak eta jauregi bat ditu hazkunde komertzialaren ondorioz. Aldi horretan, Badajxan probintziako ipar menditsuko meategietatik datorren [[Lapis lazuli|lapis lazuliaren]] esportazioak ere garrantzia hartuko du. Loratzen ari den Mundigak K.a. 2000. urtearen inguruan desagertuko da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia de Afganistán|hizkuntza=es|data=2022-12-23|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Afganist%C3%A1n&oldid=148106572|sartze-data=2023-01-09|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref><ref name=":1" />.

Afganistango neolitikoak [[Helmand (ibaia)|Helmand]] ibaiaren inguruko nekazaritza-garapeneko polo bat finkatzen du, aipatutako Mundigak buru duela, eta, aldi horretako datuak urriak badira ere, Erdialdeko Asian egindako azterketek aukera ematen dute populazioak ekonomia harraparietatik eta nomadetatik (ehiza–bilketa) beste batera, non nekazaritza eta artzaintza egonkortzen doazen eta kokagune (tepeak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Definition of tepe {{!}} Dictionary.com|hizkuntza=en|url=https://www.dictionary.com/browse/tepe|aldizkaria=www.dictionary.com|sartze-data=2023-01-09}}</ref> edo [[Tell (arkeologia)|tell]]) gehiago ezartzen diren eta XX. mendeko lan arkeologikoek dokumentatzeko aukera eman duten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia de Afganistán|hizkuntza=es|data=2022-12-23|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Afganist%C3%A1n&oldid=148106572|sartze-data=2023-01-09|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|izena=Louis|abizena=Dupree|urtea=1981|izenburua=Notes on Shortugai: an Harappan site in Northern Afghanistan|url=https://www.harappa.com/sites/default/files/pdf/shortugai-afghanistan.pdf|format=PDF}}</ref>.

Garai horretan, egungo Afganistango biztanleak besteak beste, Jeitun kulturarekin ([[Turkmenistan|Turkmenistango]] hegoaldea) bizi dira. Kultura hori K.a. 5000. urtearen inguruan desagertu zen, eta, ondoren, egungo [[Pakistan|Pakistango]] Kile Gul Mohammad, Gumla eta Mejergar aztarnategietan instalatuko diren egoneko lehen taldeekin{{Sfn|Gomà|2012}}. [[Persiar golkoa|Persiako]] ordokien, Erdialdeko Asiako estepen eta  [[Indus haraneko kultura|Indo haranaren]]<ref name=":0">{{Cite web|izena=Louis|abizena=Dupree|urtea=1981|izenburua=Notes on Shortugai: an Harappan site in Northern Afghanistan|url=https://www.harappa.com/sites/default/files/pdf/shortugai-afghanistan.pdf|format=PDF}}</ref> hazkunde demografikoak kontinenteko eskualde horietako herrien mugikortasuna sustatzen du, eta gaur egungo Afganistango lurraldea merkataritza eta migrazio igarobide bihurtzen du. [[Khyber ataka|Khiber pasabidea]] [[India]] iparralderako sarrera bihurtu zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Historia de Afganistán|hizkuntza=es|data=2022-12-23|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Afganist%C3%A1n&oldid=148106572|sartze-data=2023-01-09|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>.

Afganistango hegoaldeko Brontze Aroko beste aztarnategi garrantzitsu batzuk egungo Kandahar inguruan daude: [[Said Qala-tepe]] eta [[Deh Morasi Ghunda]]{{Sfn|Gomà|2012}}.

Lehenengo hiriak xortugai kulturarekin agertuko ziren K.a IV. milurtekoan.

Zoroastrismoa erlijio nagusi izan zen eremu hartan; Afganistango eguzki-egutegi modernoak ere erakusten du [[Zoroastrismo|zoroastrismoak]] hilen izenetan duen eragina. Beste erlijio batzuk, hala nola [[Budismo|budismoa]] eta [[Hinduismo|hinduismoa]], berandu iritsi ziren eskualdera<ref>Herzfeld, E. (1968). ''The Persian Empire:Studies on Geography and Ethnography of the Ancient Near East'' (en inglés) (G. Walser edición). pp. 279, 293-94, 336-38, 345.</ref>.

Lehenengo biztanleak K.a. 3000. urtearen inguruan, kulturaren eta merkataritzaren bidez, Jiroft eta Tappeh Sialk bezalako inguruko zibilizazioekin erlazionatzen ziren, eta [[Indus haraneko kultura|Indo bailarako]] (gaur egungo [[Pakistan]]) kulturarekin ere harremanak izaten zituzten<ref name=":3" />. Ezagutu ziren lehen herriak [[Indo-irandar hizkuntzak|indo-irandarrak]] izan ziren; K.a. 3000<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Encyclopedia of Indo-European Culture|hizkuntza=es|data=2020-10-12|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Encyclopedia_of_Indo-European_Culture&oldid=130003287|sartze-data=2023-01-09|encyclopedia=Wikipedia, la enciclopedia libre}}</ref>  eta 1500<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fuentes de libros - Wikipedia, la enciclopedia libre|hizkuntza=es|url=https://es.wikipedia.org/wiki/Especial:FuentesDeLibros/2-86803-072-6|aldizkaria=es.wikipedia.org|sartze-data=2023-01-09}}</ref> urte inguruan iritsi zirela kalkulatzen da, seguru asko migrazio Indo-arioak eraginda.

== Antzinaroa ==
K.a. II. milurtekotik aurrera zenbait tribu [[Irandar herriak|irandar]] eta [[ariar]], Afganistango lurretan ezarri ziren, eta, ondoren, [[Ziro II.a Handia|Ziro Handiak]] [[Persiar Inperioa|Persiako Inperioan]] txertatu zituen bost [[Satrapa|satrapatan]] antolatuz, aurrekaririk gabeko goraldia lagunduz eta [[Zaratustra|Zoroastroren]] erlijioa hartuz, baita bertako biztanleek [[Grezia|grekoen]] aurkako kanpaina militarretan egindako ekarpena ere.

[[Alexandro Handia|Alexandro Handiak]] [[Baktriana|Baktrianan]] sortutakoei egitura soziopolitikoak mantentzen lagundu zien, persieraren eta helenikoaren arteko kultura-gurutzaketa ahalbidetuz.

=== Seleukotar Erresumatik Sasandar Inperiora ===
Alexandro hiltzean, baktriarrak Seleukotar Inperioan sartu ziren, eta Txandragupta (K.a. 340-298) indiar erregearekin gerra ugari izan zituen. K.a. 250. urte aldera, Baktrianako erresumaren sorkuntza hasi zen, eta [[India|Indiara]] hedatzea lortu zuen. Urte batzuk geroago, [[Kusan|Kusaneko]] beste erreinu bat jaso zen, eta Kujula Kadphises eta Kaniskaren erregealdia sortu zen; aldi horretan, [[budismo]] erlijioaren eragina nabaritu zen, eta [[Bamiyan|Bamijan]] eta Hadda moduko monumentuak loratu ziren Afganistanen.

[[Sasandar Inperioa|Sasandarren]] mendean [[Persiar Inperioa]] berreraikitzearekin, lurraldeak etengabeko inbasioak jasan zituen, eta, ondorioz, [[Yueche|Juetxeen]], [[Turkiar herriak|turkiar]] nomaden eta [[Inperio Heftalita|heftaliten]] (huno zuria) zapalkuntza jasan zuen.

== Erdi Aroa ==
651. urteaz geroztik, [[Arabiar|arabiarrek]] persiarrak menderatu, eta [[Baktriana|Baktrianara]] iritsi ziren. Han, biztanleen erresistentzia gogorra aurkitu zuten. Turkiarrekin eta [[Txinako Herri Errepublika|txinatarren]] anbizioekin izandako liskarrek lurraldearen islamizazioa zaildu zuten, nahiz eta Nasr II.arekin (913-942) afganistandarrek nolabaiteko independentzia lortu zuten. Geroago, Alp Tigin eta Mahmud Ghaznikoa (999-1030) bezalako liderrek lurralde-konkistak egin zituzten [[Ghaznavidarren dinastia|Ghaznavidarren Inperioaren]] zuzendaritzapean.

Bakeak ez zuen asko iraun, eta [[Bahman]] turkiar seljuktarrek aurre egin zioten (1118-1157) tronuan [[Dinastía Gurí|Gurí dinastia]] ezarri arte; dinastiak [[India|Indiara]] zabaldu zuen erresuma, eta XVI. mendera arte gobernatu zuen.

Herrialdea kontrolatzeko, [[Afganistan|Afganistango]] printzeen borrokek [[Gengis Khan|Gengis Khanen]] inbasio [[mongol]] suntsitzailera eraman zuten 1221ean, eta [[Txagatai Khanerria|Txagatai Khanerrian]] sartu zuen herrialdea, [[Harat]] eskualdea izan ezik, non guritarrek nagusitasuna izango baitzuten 1380a arte. Handik urte batzuetara, [[Tamerlan|Tamerlanek]] gogor gobernatu zuen herrialdea, eta nekazaritza-sistema suntsitu zuen.

== Aro Modernoa ==
Tamerlan hil ondoren, 1405ean, Xahruj Mirzaren erregealdian (1405-1447), Haratetik pizkundea bizi izan zuen herrialdeak; Husain I.a Bajqara-rekin, berriz, arteek eta zientziek distira egin zuten, eta [[Gengis Khan|Gengis Khanen]] inperioa berreskuratzen saiatu zen eta Indian 1526an bukatu ziren konkista berriak lortuz, nahiz eta Harat safavidaren esku utzi.

Turkiako domeinuaren gainbehera [[Aurangzeb]] (1707) hil zenean hasi zen, eta horrek aukera eman zien [[Tribu|tribuei]] haren ondorengoengandik eta Irango agintariengandik bereizteko. Buruzagietako batek, Mir Uwajs-ek, [[Kandahar|Kandaharren]] emir aldarrikatu zuen bere burua, eta haren seme Mahmud-ek [[Kerman (hiria)|Kerman]] eta [[Isfahan]] bereganatu zituen. Aldi berean, [[Nadir Xah|Nadir Xahren]] mugimenduarekin borrokatuko zuten, eta   bere burua errege izendatu zuen (1739 arte) [[Kabul|Kabulen]] jabe egitean. Haren ondorengoak, Ahmed Xah Abdali-k, [[Durrani Inperioa]] sortu, eta Afganistanen independentzia aldarrikatu zuen 1747an.
{{Nagusia|Durrani Inperioa}}

[[Ahmed|Ahmaden]] gobernuarekin, inperioak konkista garrantzitsuak egin zituen, batez ere Indian. Haren ondorengoak, [[Timur Xah Durrani|Timur Xah Durrani-k]], [[Kabul|Kabulera]] eraman zuen hiriburua, eta bakea eman zion herriari. Hala ere, Kabulek gainbeheraren zantzuak erakutsi zituen; hura hil ondoren, tronua eskuratzeko borrokekin lehertu, eta 1838ra arte iraun zuten.

== Aro garaikidea ==
=== Afganistan Mohammadzairen mendean ===
[[Fitxategi:KhanNasher.JPG|thumb|200x200px|Khan Naxer britainiar indar kolonialarekin borrokatu aurretik.']]
Mohammadzai dinastiak (1838-1973) herrialdea berrantolatu zuen, nahiz eta errusiar eta ingelesen esku-hartzeak ez ziren denbora luzerako izan. Dost Mohammed Khanen erregealdian, [[Kaxmir]], Multan eta [[Peshawar|Pexâwar]] lurraldeak abandonatu egiten dira herrialdea militarki indartzeko eta [[Errusiar Tsarerria|Errusiako tsarraren]] tropetan babesteko. Horrek [[Ekialdeko Indietako Britainiar Konpainia|Ekialdeko Indietako Britainiar Konpainiaren]] esku-hartzea bultzatu zuen herrialdea erasotzeko eta bere erregea menderatzeko, Xuja Xah Durrani-k ordezkatu, 1847ko matxinada popularra bultzatu eta ingelesen porrota eragin zuena.

[[Sher Ali Khan|Xer Ali Khanek]] aurre egin zien Europako bi potentziei, herrialdea bere eraginetik askatzea lortu gabe. Haren ondorengoak, [[Mohammad Yaqub Khan|Mohammad Yaqub]] Khanek, britainiarrekin ituna egin behar izan zuen, [[Durand lerroa|Durand]] lerroaren pean gaur egun dituen mugak onartuz. Harrezkero, [[Habibullah Khan|Habibullah]] Khanen erregealdian, herrialdea isolamendutik ateratzen saiatu zen, eta horrek gerra ekarri zion Erresuma Batuarekin, 1919an independentzia onartu zuen arte.

=== Habibullah (1901-1919) ===
[[Abdur Rahman|Abdur Rahmanek]] bere agintea herrialdean ezarri zuenaren adierazpen argiena da 1901eko urrian hil ondorengoko oinordetza baketsua [[Habibullah]] semea tronura iritsi zenean. Abdur Rahmanek seme-alaba asko zituen arren, Habibullah prestatu zuen hura ordezteko, eta gainerako seme-alabei zaildu zien oinordetzan parte hartzea.

Khan Habibullah-k Abdur Rahmanek hasitako teknologia europar modernoaren sarrera areagotu zuen, eta horrek mendebaldeko ideiak eta erabilerak Afganistango errege gortean eta goi klaseetan sartzea ekarri zuen. Bere aitak sortutako armadaren laguntzarekin gobernari gisa zuen posizioa ziurtatzen zuen arren, Habibullahk ez du Abdur Rahmanen karisma. Ondorioz, buruzagi erlijiosoen eragina –Mahmoud Beg Tarzi, bere aitaren lehengusua– areagotu egin zen bere erregealdian. Tarzik (poeta eta kazetari oso bidaiatu eta hezia) Ol-Akbar Seraj-eko (albisteen zuzia) egunkari nazionalista sortu zuen, eragin politiko handiarekin, baita Afganistango mugetatik haratago ere, eta, herrialdean, lehen sugar nazionalista modernoak piztu zituen. 1919ra arte, bitarteko hori plataforma gisa erabiltzen zen oinarri klerikalak Afganistango gobernuaren eta gizartearen mendebaldearen aldeko aldaketen aurka jartzeko. Horixe da Tarziren nazionalismo sutsuaren eragina, Asiako erdialdeko erreformatzaileen [[belaunaldi]] oso bat markatzen omen duena.

Nazioarte mailan, [[Iran|Iranekiko]] muga 1904an ezarri zen, 1872an britainiar batzorde batek ezarritako mugape anbiguoa ordeztu zuenean. Hala ere, akordioa ez da erabatekoa, [[Helmand (ibaia)|Helmand]] ibaiaren urak partekatzearen inguruan dagoen desadostasunagatik.

[[Lehen Mundu Gerra|Lehen Mundu Gerraren]] aurretik Afganistani eragiten zioten kanpo politikako gertakari guztiak bezala, [[Errusiako Inperioa|Errusiaren]] eta [[Erresuma Batua|Erresuma Batuaren]] arteko Joko Handiaren garapena Afganistango gobernariaren parte-hartzerik gabe gertatu zen. Bi potentzien arteko 1907ko akordioak, [[Erdialdeko Asia|Erdialdeko Asiako]] eskualdea bi eragin eremutan banatzeaz gain, Afganistango neutraltasunaren oinarriak ere ezarri zituen mendearen zati handi batean. Errusiak onartzen zuela Afganistan bere eragin-eremutik kanpo geratzen zela ezarri zuen akordioak, eta, Errusia-Afganistan auziei dagokienez, Erresuma Batuari galdetu behar ziola. Bestalde, Erresuma Batuak konpromisoa hartzen du Afganistango lurraldea ez okupatzeko edo eransteko, ez eta Asiako herrialde horren barne-arazoetan esku hartzeko ere.[[Fitxategi:Soldiers in action at Kohat during the Third Anglo-Afghan War.jpg|thumb|XIX. eta XX. mendearen hasieran, Anglo-afganiar konfrontazioek markatu zuten Afganistan]] 1907an, Habibullahk Erresuma Batuko India bisitatu zuen Gilbert Elliot erregeordearen gonbidatu gisa. Britainiarren boterearekin txundituta, Habibullahk bere seme Amanollahren, Tarziren (Amanollahren emaztearen aita) eta beste nazionalista batzuen presioei aurre egiten die [[Lehen Mundu Gerra|Lehen Mundu Gerran]] sartzeko [[Erdialdeko Inperioak|Erdialdeko Inperioen]] alde eta Erresuma Batuaren aurka. Izan ere, gatazkan zehar, Afganistanek neutral jarraitzen du, nahiz eta [[Turkia|Turkiari]] laguntzeko barne-presioa izan [[Sultan|sultanak]] bere nazioaren parte-hartzea [[Gerra Santua|gerra santutzat]] aldarrikatzen duenean. Hala ere, 1915ean, Habibullahk bere trebetasuna erakusten du [[Kabul|Kabulen]] germaniar eta turkiar ordezkaritza bat jaso eta engainatzean, eta -denbora asko galarazi ondoren- diru eta hornidura askoko akordio bat lortzen du Indiako kolonia britainiarra erasotzearen truke. Baina Afganistango agintariak, gatazkan, bi aldeetatik abantailak lortzeko aukera handia ikusten du: Erresuma Batuari bere neutraltasuna eskaintzen dio britainiarrek gerra amaitzean bere subiranotasuna aitortzearen truke. Promes hori ez betetzeak eta britainiarren aldeko eta kontrakoen  arteko zatiketa Afganistango gizartearen barnean, azken mugimendu horrekin elkartutako pertsonek Habibullah hiltzea eragiten du 1919ko otsailaren 20an.

=== Amanula (1919-1929) ===
Orduan, [[Amanullah Khan|Amanulak]], osaba Nasrullahri gailendu ondoren, aitaren boterea hartu zuen, eta osaba bere aitaren hilketan usurpatzaile eta konplize gisa salatu zuen. Amanula erreformatzaile sutsua zen, [[Reza Shah Pahlavi|Reza Xah]] (Iran) eta [[Kemal Atatürk|Kemal Ataturk]] (Turkia) garaikideen antzera. Erresuma Batuarekin sinatutako akordioak berrikustea eskatu zuen, non potentzia europarra Afganistango kanpo harremanen kargu egiten zen Errusiaren aurkako «babesaren» eta armadarentzako diru eta material sorospenaren truke.

Britainiarrek [[statu quo]]-aren aldaketa onartzeari uko egin ziotenean –1919ko maiatzean–, Amanulak bere herrialdearen independentzia aldarrikatu zuen bere kabuz, eta Indiako mugari eraso egin zion, hirugarren gerra anglo-afganistandarrari hasiera emanez. Erresuma Batua militarki agortuta zegoen Lehen Mundu Gerraren ondoren, eta ez zegoen Indo-Afganistan mugan gerra bat hasteko moduan; beraz, muga ondoko erasoaldiari aurka baino ez zuen egin. Negoziazio gogorren ondoren, bakea berrezarri zen, eta Amanulak lortu zuen  Erresuma Batuak Afganistanen independentzia onartzea. Erresuma Batuak Afganistan nazio independente gisa modu formalean aitortzea [[Abuztuaren 8|1919ko abuztuaren 8an]] sinatu, eta 1921eko azaroan zuzendutako Rawalpindiko Itun berrian zehaztu zen.

Itun hori sinatu orduko, Amanulak ordezkaritza bat bidali zuen atzerrira, [[Asia]], [[Europa]] eta [[Amerika|Amerikako]] hainbat herrialderekin harreman diplomatikoak ezartzeko. Ordezkaritzaren lehen etapa [[Mosku]] izan zen, non 1919ko urrian sobietar erregimen berriko buruzagiek besoak zabalik hartu zuten. Horren ondorioz, Sobietar Batasunarekiko adiskidetasun-ituna eta bi nazioen arteko onarpena lortu zen. Horrela, Afganistan izan zen sobietar gobernua onartu zuen lehen herrialdea munduan. Horrekin, Afganistanek, Sobietar Batasunak bere independentzia aitortzeaz gain, laguntza ''morala eta materiala'' ere eskaini zuen ''britainiar inperialismoaren aurkako borroka heroikoan''. Horrek, hurrengo 50 urteetan, bi gobernuen arteko ''harreman berezi'' baten bilakaera ekarriko zuen.

1919 eta 1929 bitartean, Sobietar Batasunarekiko harremana adiskidetsua eta emankorra izan zen, bereziki Afganistanentzat. Izan ere, sobietar teknikari eta irakasle asko iritsi ziren herrialdera [[telefono]] eta [[telegrafo]] lineak jartzera, afganiar teknikari gazteak prestatzera eta sortzen ari zen Afganistango aireko armadako lehen pilotuak entrenatzera. Ondorioz, Afganistango merkatua produktu sobietarrez bete zen britainiarrenak ordeztuz.

1923an, Amanulak [[emir]] titulua [[Errege|erregearenarengatik]] aldatu zuen, eta berehala erreforma politiko, sozial eta erlijioso batzuk garatzen hasi zen; horien artean, aldaketa konstituzionalak eta administratiboak nabarmentzen dira: bere seme nagusia tronuaren oinordeko izendatzea bere anaiaren ordez, legeria [[Islam|islamikoak]] ezartzen zuen bezala; emakumeen beloa ezabatzea, eta bi sexuentzako eskolak sortzea.

Talde erlijioso kontserbadoreak eta buruzagi tribalak eraso sentitu zuten politika horiengatik. Khosten matxinada, 1924ko tribuen matxinada, erabat itzali zen, baina, 1928ko azaroan, Xinwariko tribu bateko kideen altxamenduak, Baktxeh Saqow (''ur eramailearen semea'') buruzagi matxinoaren Kodamani eta Kuhistani indarren eraso armatuen ondoren, Amanula erregearen eroria ekarriko zuen gerra zibil batera eraman zuen. 1929ko urtarrilaren 14an, Amanollahren bere anaia nagusia zen Inayatollahren alde abdikatu zuen, baina Baktxeh Saqowek Afganistango Habibull Kalakani emirra izendatu zuen bere burua erregimen kontserbadorea eta erreforma-politikaren aurkakoa ezarriz eta horietako asko indargabetu edo ezeztatuz.

Amanulak 1929ko maiatzaren 23an zeharkatu zuen Indiako muga, eta [[Italia|Italian]] eta [[Suitza|Suitzan]] bizi izan zuen erbestea. [[Zürich|Zurichen]] (Suitza) hil zen 1960ko apirilaren 26an, eta, ondoren, haren gorpuzkiak [[Jalalabad]] hirian lurperatu zituzten, Habibollahren hilobiaren ondoan.

=== Mohammad Nadir xha (1929-1933) ===
Habibollah II.a Mohammad Nadir Kanek eta bere anaiek (Amanollahren lehengusu urrunek) maneiatu zuten. 1929ko urriaren 10ean, Habibollah II.a exekutatu egin zuten, bere 17 laguntzaileekin batera, eta, berehala, tribuen batzar batek [[xah]] ''aukeratu'' zuen Nadir Khan. Hark bere erregimenaren aurkako oposizioaren eta Habibollah II.aren aldekoen jazarpen odoltsua hasi zuen. 1931n, Konstituzio berria egin zen Amanollahk 1923an aldarrikatutakoan oinarritutakoa, baina buruzagi erlijioso eta tribal kontserbadoreak baretzera bideratua. Nadir Khan 1933ko azaroaren 8an hil zuten, eta haren 19 urteko semeak, [[Mohammed Zahir Shah|Mohammed Zahir xha]] printzeak, haren lekua hartu zuen tronuan.

=== Zahir xha (1933-1973) ===
Zahir xha errege gazteak bere osaba Mohammed Haxem-i enkargatu zion gobernuaren eraketa, gizarte-errealitatearekin bat zetorren erreforma-politika berri baten sustatzailea: armadaren berrantolaketa, gizonezkoen lehen hezkuntzaren derrigortasuna, bigarren hezkuntzako ikastetxeak sortzea eta herrialde osoko higiene-neurriak – mediku turkiarren laguntzarekin, Medikuntza fakultate bat sortu zutenak.

Britainiarrek utzitako hutsune politiko, ekonomiko eta teknikoa betetzeko, gobernu berriak [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] jo zuen herrialdeko baliabide naturalak esploratzeko eta ureztatze eta komunikazio sistemak eraikitzeko. Afganistango gobernuak pizgarri mesedegarriak eskaini zizkien AEBko merkataritza-enpresei (esaterako, kontratu oso mesedegarriak) eremu geografiko ez-emankorretan garapen azkarra lortzeko herrialdearen hegoaldean, hala nola Hilmand haranean.

1930eko hamarkadan, ekonomia nazionala hazi egin zen eskala txikiko industria-proiektuak hasi zituzten hainbat [[Enpresaburu|enpresariren]] zuzendaritzapean. Zahir xahren erregealdiaren lehen 20 urteetan, nazioa sendotzeko politika zuhurrak, nazioarteko harremanen hedapena eta herrialdearen barne garapena izan ziren ezaugarri nagusiak. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerrak]] atzerapenak eragin zituen garapen-prozesu horretan, baina Afganistanek bere ohiko neutraltasunari eutsi zion 1941ean alemaniar, japoniar eta italiar herritarrak kanporatzea onartu zuen arren (britainiarren eta sobietarren presio pean) balizko atzerriko okupazio baterako edozein aitzakia ezabatuz.

1946ko maiatzean, Haxem lehen ministroak dimisioa eman zuen, karguan hamazazpi urte eman ondoren, eta Mohammed Ghazik ordeztu zuen, sobietarrekin mugei buruzko akordio bat sinatu zuena eta Afganistan [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen Erakundean]] (NBE) onarrarazi zuena. Urte beraren amaieran, lehen ministro kargua Sirdar xha Janek (Haxemen anaia) beteko du, hauteskundeak egitea ahalbidetu zuena eta herrialdean [[Prentsa-askatasun|prentsa askatasun]] herabea ahalbidetu zuena.

Nazioartean, Estatu Batuen eta Sobietar Batasunaren arteko [[Gerra Hotza|Gerra Hotzaren]] hasierak, herrialdea bi potentzien artean ibiltzera eraman zuen, laguntza bila. Pakistanekiko lurralde-liskarrek (herrialde honi 1947an [[Paxtun|paxtunak]] bizi ziren Durand linearen alde britainiarra esleitzearen ondorioz) India (antibritainiarra eta ez-lerrokatua) afganiarren alde jarri zuten. Bestalde, pakistandarrek Estatu Batuen aliantza-sisteman zuten funtsezko rolak mendebaldeko potentziaren konfiantza galtzera eta Sobietar Batasunaren alde egitera eraman zuen ezinbestean.

Hala ere, erregimenaren korronte kontserbadoreek –buruzagi erlijiosoek bultzatuta– Sirdar xha Jan kargutik kentzea eta [[Mohammed Daoud Khan|Mohammed Daud Khan]] teniente jenerala kargura igotzea babestu zuten 1953an. Kargua bete zuen 10 urteetan, Daud Khanek jarrera gogorragoa izan zuen Paxtunistaneko arazoaren inguruan, eta Sobietar Batasunera jo zuen laguntza militar eta ekonomikoaren bila. Hurbilketa hori Daudek AEBren jarrerarekin zuen nekeak eragin zuen; izan ere, Paxtunistaneko gaiari irtenbide diplomatikoa ematearen alde egiteaz gain, Afganistani ohiko neutraltasuna alde batera utzi eta [[Itun Zentraleko Erakundea|Bagdadeko Itunean]] mendebaldearen aldeko blokean sartzea eskatu zion ([[Iran]], [[Irak]], [[Turkia]] eta [[Pakistan|Pakistanekin]] batera).

Sobietarrak Afganistango bazkide komertzial eta militar nagusiak bihurtu ziren arren, afganiarrak neutral mantendu ziren Gerra Hotzean, eta herrialdea ''Korea ekonomiko'' bihurtu zen, sobietar eta estatubatuar laguntza oparoaren aldibereko onuradun bezala, bi superpotentzien arteko lehia aprobetxatuz inguruan bere eragina ziurtatzeko. Izan ere, 1954an, Afganistango Batzar Handiak honako erabaki hau hartu zuen: «behar militarrak eta ekonomikoak ahal den lekuan hartu behar dira».

1955eko abenduan, [[Nikolai Bulganin|Bulganinek]] eta [[Nikita Khrustxov|Khrustxovek]] Kabul bisitatu zuten Indiara itzultzean, eta Afganistanerako laguntza ziurtatu zuten epe luzerako 100 milioi dolar estatubatuarreko mailegu bat emanez eta Paxtunistango auzian sobietar laguntza diplomatikoa emanez. Akordio horren ondorioz, bi herrialdeen arteko truke ugari hasi ziren; milaka afganiar gaztek Sobietar Batasunean (bereziki arlo militarrean) osatu zituzten beren ikasketak. Era berean, komunikazioen sektoreko proiektu handiak sobietarrek abiarazi zituzten; milaka kilometro bide eta herrialdeko aireportu nagusiak eraiki ziren; institutu politekniko bat eraiki zen Kabulen, eta txikiago batzuk, probintzia batzuetan.

1958tik 1973ra, armadako funtzionario gazte eta teknikoen ehuneko 50 Sobietar Batasunean prestatuak izan ziren edo Afganistango sobietar irakasleen begirada pean.

Etxeko alderdiari dagokionez, Daud Khanek arrakasta izan zuen hezkuntza- eta gizarte-erreforma garrantzitsuak sartzen, hala nola emakumeen beloaren borondatezko erabilera eta purdha abolitzea (emakumeak bizitza publikotik ezkutatzeko ohitura musulmana). Ondorioz, teorikoki, lan-indarra % 50 handitu zen. Aurrerapen horiek gorabehera, erregimenak errepresiboa izaten jarraitzen zuen, eta ez zuen zuzeneko oposizio politikoa onartzen.

Paxtunistaneko arazoak eta Sobietar Batasunera hurbiltzeak Daud Khan lehen ministroaren erorikoa azkartu zuen. 1961eko abuztuan, [[paxtun]] jatorriko herritarren artean gertatzen ari zen Afganistango asaldurari erantzunez, Pakistanek Afganistango muga itxi zuen. Mugako itxieraren luzapenak Sobietar Batasunarekiko mendekotasun komertzial handia eragin zuen. Egoera iraultzeko, Daud Khanek dimisioa eman zuen 1963ko martxoan, eta, horren ondorioz, Pakistanek muga pixkanaka ireki zuen urte bereko apirila eta maiatza bitartean.

Bestalde, Zahir xha erregeak Muhammad Jusuf izendatu zuen lehen ministro, eta horrek kabinete bat eratu zuen [[Teknokrazia|teknokratekin]] eta [[Intelektualismo|intelektualekin]]. Gobernu horrek [[Konstituzio]] berri bat egitea iradoki zion erregeari, herrialdea monarkia konstituzional baterantz bideratzeko. Zahir xha erregeak proposamena onartu zuen, eta afganiar adituek Konstituzio berriaren zirriborro bat egin zuten atzerriko lege-aholkulariekin elkarlanean ([[frantziar]] bat, [[indiar]] bat eta [[egiptoar]] bat). Monarkia parlamentarioaren printzipioetan oinarritu zen (errege familia esparru politikotik kanpo uztea), baina [[Islam|islamaren]] balio tradizionalei eutsi zien.

Konstituzio berria 1964ko urrian onartu zuen Batzar Nazionalak, aurkako boto bakarrarekin, eta erregeak berehala berretsi zuen. Erregimen berriaren pean, Herriko Etxea egongo litzateke –216 kiderekin– eta Nagusien Etxea –84 kiderekin–. Horietatik, heren bat herriak aukeratuko luke; heren bat erregeak izendatuko luke, eta gainerakoak zeharka aukeratuko lituzke probintziako batzar berriek. Bi ganbera legegileetarako, hauteskunde orokorrak 1965eko urrirako ezarri ziren, eta, beraz, bitarteko gobernuak nahikoa denbora izan zuen, errege-dekretu bidez, Afganistango historiako lehen hauteskunde demokratikoetarako legeak prestatzeko eta aldarrikatzeko.

Talde politikoak eratzeko baimena eman zen, baldin eta talde horien helburu eta jarduerek Konstituzio berriaren funtsezko printzipioak errespetatzen bazituzten: islama, monarkia konstituzionala eta askatasun indibiduala. Ondorioz, joera [[Marxismo|marxistako]] mugimenduak sortzea debekatuta zegoen. [[Parlamentu|Parlamentuak]] aldarrikatu behar zituen lege-xedapenei aurrea hartuz eta bizitza publikotik kanpo utz zitzakeenez, ezkerreko taldeek kanpaina trinko bat abiarazi zuten gazteak bereganatzeko, bitarteko gobernuak errege-dekretu bidez ezarri berri zuen Prentsa Askatasunaren babesean.

Afganistango politikaren polarizazioak (1965eko eta 1969ko hauteskundeetan, islamiar fundamentalismotik sobietarren aldeko komunismoraino zihoazen joerek parte hartu zuten) nolabaiteko ezegonkortasuna ekarri zuen: 1965eko irailetik 1972ko abendura bitartean bost lehen ministro izan ziren. Lehen parlamentu demokratikoa ireki zenetik, talde marxistek ikasleen matxinadak bultzatu zituzten, eta gobernuaren dimisioa eskatu zuten. [[Washington|Washingtongo]] enbaxadore ohi eta Informazio ministro ohi Muhammad Haxem Maiwandwal gobernu berri bat osatzeko deitu zuten. Gertaera hori esperimentu demokratikoaren porrotaren lehen zantzua izan zen herrialdean.

Talde liberala, monarkia konstituzionalaren sustatzaile eta bultzatzailea, gobernutik kanpo utzi zuten, eta Konstituzioaren aurkako politikariek ordezkatu zuten. Ondorioz, Konstituzioa partzialki aplikatu zen, eta monarkiaren eta islamaren aurkakoak ez ziren alderdien sistematik kanpo geratu. Talde marxistak ondorengo gobernuen «egiten uzteko» politikaz baliatu ziren, eta beren ideologia zabaldu zuten Jalq (hogeita bosta), Partxam (bandera) eta Xola (sugarra) bezalako egunkarietan, azken hori ideologia [[Maoismo|maoistakoa]].

=== Daud (1973-1978) ===
1973ko uztailean, [[Mohammed Daoud Khan|Mohammed Daud Khanek]] Zahir xha erregea boteretik kendu zuen azken hori Italian zegoen bitartean tratamendu medikoa jasotzen, eta Errepublika aldarrikatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Barry|abizena=Bearak|izenburua=Former King of Afghanistan Dies at 92|hizkuntza=en-US|data=2007-07-23|url=https://www.nytimes.com/2007/07/23/world/asia/23cnd-shah.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2023-01-09}}</ref>.

Daudek nekazaritza-erreforma, bizi-maila hobetzea eta beste erreforma aurrerakoi batzuk agindu zituen. Hasieran, Afganistango Alderdi Demokratiko Popularraren (PDPA, komunista) alde moderatura hurbildu zen, baina, ondoren, urrundu egin zen, eta bere alderdia sortu zuen 1974an, Iraultzaile Nazionala. Urte horretan, ekonomia eta ongizatea hobetzeko plan bati ekin zion, baina ez zuen arrakastarik izan. 1977an, Loja Jirgak (parlamentuko goiko ganbera) konstituzio berri bat onartu zuen alderdi bakarrarekin, Iraultzaile Nazionalarekin, eta horrek atsekabe handia sortu zuen. Hurrengo urtearen hasieran, erregimeneko agenteek Mir Akbar Kaibar buruzagi komunista hil zuten, eta Daudek PDPAko buruzagiak atxilotzeko agindu zuen. Apirilaren 27an, Abdul Qadir eta Mohammad Aslam Watanjar-ek zuzendutako estatu kolpe militar batek arrakasta izan zuen. Daud exekutatu egin zuten; PDPAk gobernua osatu, eta Afganistango Errepublika Demokratikoa aldarrikatu zuen.

Abdul Qadir, Afganistango armadaren alderdi ezkertiar baten buruzagia, Indar Armatuen Kontseilu Iraultzaile bat osatu zuen; 1978ko apirilaren 28an [[Kabul|Kabuletik]] jasotako informazioak nahasiak ziren, eta ez zekiten boteretik kendutako presidentea non zegoen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Golpe izquierdista en Afganistán|hizkuntza=es|data=1978-04-27|url=https://elpais.com/diario/1978/04/28/internacional/262562404_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>. Hurrengo egunean, matxinoen buruzagiak irrati bidez jakinarazi zuen Mohammed Daud Khan hil egin zutela erresistentzia aurkeztean<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Confirmada la muerte del presidente afgano|hizkuntza=es|data=1978-04-28|url=https://elpais.com/diario/1978/04/29/internacional/262648816_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>. Aleksandr Puzanov enbaxadore sobietarrak kolpearen berri izan zuen hura gertatu baino lehentxeago. Oposizioa adierazi zuen, Moskutik ere egin zuten bezala. SESBek harreman adeitsuak izan zituen Daudeko gobernuarekin, eta ez zegoen PDPA boterera nola iristen zen ikusteko irrikan<ref>Leffler, M. (2007)''La guerra después de la guerra'',(Crítica) p.382</ref>.

=== Errepublika sozialista (1978-1992) ===
==== Afganistan sobietar orbitan ====
[[Fitxategi:Afghan-Soviet war.png|thumb|Afganistango Gerra (1978-1992)]]
[[Afganistan|Afganistanen]] sobietarren aldeko erregimena ezartzean, [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasuna]] peoi bat lortzen saiatu zen eskualdean eragiteko<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Afganistán, un peón pro soviético bien colocado en la frontera con Irán|hizkuntza=es|data=1979-02-08|url=https://elpais.com/diario/1979/02/09/internacional/287362819_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>. Egia esan, Afganistanen bat-batean gobernu komunista bat agertzeak Asiako hegoaldean zegoen testuinguru politiko eta estrategikoa aldatu zuen.

Sobietar Batasuna izan zen Nur Mohammad Taraki-k zuzendutako Afganistango erregimen berria onartu zuen lehen gobernua<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La URSS reconoce a la República Democrática de Afganistán|hizkuntza=es|data=1978-05-01|url=https://elpais.com/diario/1978/05/02/internacional/262908013_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>. Mendebaldeko prentsako zenbait adituk aipatzen dute Sobietar Batasunak 1978ko apirilaren 27ko estatu-kolpea babestu zuela, eta hori hainbat aldiz gezurtatu dute agintari sobietarrek eta haien ahotsek mundu osoan<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Afganistán, un peón pro soviético bien colocado en la frontera con Irán|hizkuntza=es|data=1979-02-08|url=https://elpais.com/diario/1979/02/09/internacional/287362819_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>. Sobietarren eragina gertaera horretan gertatu zen Afganistango Alderdi Komunista armada eta aireko indar batek babesten zuelako eta horien ofizial gehienak Sobietar Batasuneko akademietan eta eskoletan irakatsiak izan zirelako. Hafizullah Aminek honela definitu zuen Herriaren Alderdi Demokratikoa: «Langile klasearen nazioarteko mugimenduaren alderdia da, baina ezin da marxista-leninista izendatu», eta Afganistanen atzerriko 1.900 kontseilari daudela zioen; horietatik, 1.100 sobietarrak, militarrak barne<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=El primer ministro afgano afirma que su partido no es marxista-leninista|hizkuntza=es|data=1979-04-11|url=https://elpais.com/diario/1979/04/12/internacional/292716006_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>.

Nur Mohammad Taraki Afganistango presidente berriak behin baino gehiagotan esan zuen bere herrialdea ez zela «satelite sobietarra» izango. [[Estatu-kolpe|Estatu-kolpearen]] ondoren, bi aldeetatik hildakoen kopurua ez zela hirurogeita hamarretik gorakoa adierazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=The New York|abizena=Times|izenburua="Afganistán no será un satélite soviético"|hizkuntza=es|data=1978-05-08|url=https://elpais.com/diario/1978/05/09/internacional/263512815_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>, nahiz eta mendebaldeko behatzaile batzuek bi borroka-egunetan hil ziren pertsonen kopurua eta ondorengo exekuzio sumarioen serieak 10.000 hildakora iritsiko liratekeela kalkulatu zuten. [[Kabul|Kabulgo]] erresistentziak hogeita lau ordu baino gehiago iraun zuen, eta matxinatuen [[Ehiza-bonbaketari|ehiza-bonbaketarien]] esku-hartze erabakigarriak bakarrik makurtu zuen balantza [[Insurjentzia|matxinatuen]] alde<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cambio estratégico en Asia tras el golpe en Afganistán|hizkuntza=es|data=1978-05-03|url=https://elpais.com/diario/1978/05/04/internacional/263080813_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>.

Saur Iraultzaren ondoren, Nur Mohammad Taraki-k Kontseilu Iraultzaileko presidente kargua hartu zuen. Tarakik nekazaritza-erreforma egitea, lukurreria indargabetzea eta beste erreforma [[Aurrerakoitasun|aurrerakoi]] batzuk proposatu zituen. [[Mujahidin|Mujahidinengan]] ([[Islamiar fundamentalismo|fundamentalista islamikoak]]), aurkakotasuna aurkitu zuen, programa horretan mehatxu bat ikusi baitzuten. Horiek, Estatu Batuek armaz lagunduta eta alea blokeatuta, iritzi zioten ez zeudela herrialdea modernizatzeko prest, eta Afganistango Gerra Zibila hasi zen.

1978 amaieran, Nur Mohammad Taraki adeitasunez hartu zuten [[Mosku|Moskun]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Ismael López|abizena=Muñoz|izenburua=Afganistán estrecha sus vínculos con la URSS|hizkuntza=es|data=1978-12-04|url=https://elpais.com/diario/1978/12/05/internacional/281660410_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>. Bisita horretan, Afganistanek Sobietar Batasunarekiko Adiskidetasun eta Lankidetza Ituna sinatu zuen, hogei urteko iraupenekoa<ref>{{Erreferentzia|izena=The New York|abizena=Times|izenburua=Afganistán refuerza su alineamiento con Moscú|hizkuntza=es|data=1978-12-06|url=https://elpais.com/diario/1978/12/07/internacional/281833216_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>, eta Sobietar Batasuna «gure iparraldeko bizilagun handitzat» jo zuen. Erregimen berriak purga bat aplikatu zuen Administrazioan, eta, herrialdean, atxiloketa asko egin ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=The New York|abizena=Times|izenburua=Afganistán refuerza sus lazos con la URSS|hizkuntza=es|data=1978-06-16|url=https://elpais.com/diario/1978/06/17/internacional/266882414_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>.

==== Nur Mohammad Tarakiren gobernuaren hauskortasuna eta Hafizullah Aminen igoera ====
[[Sobietar Batasunak]], Afganistanen Iranen inbasioa gerta zitekeela eta, elkartasuna eta babesa adierazi zion Afganistani<ref>{{Erreferentzia|izena=Ismael López|abizena=Muñoz|izenburua=La URSS defiende a Afganistán y lanza un duro ataque a Irán|hizkuntza=es|data=1979-03-19|url=https://elpais.com/diario/1979/03/20/internacional/290732406_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>. Inbasio arriskuaz gain, erregimen berriak beste arazo bati egin behar izan zion aurre; izan ere, AEBko Gobernuak protesta-ohar gogor bat aurkeztu zion Sobietar Batasunari, Afganistanen Adolph Dubs AEBko enbaxadorea bahitu eta hil zutenean «kontseilari sobietarrek jokatutako paperagatik»<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Duras protestas de EEUU contra la Unión Soviética|hizkuntza=es|data=1979-02-15|url=https://elpais.com/diario/1979/02/16/internacional/287967603_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>.

[[Herat]] hirian hasi zen, eta [[Mosku|Moskuk]] onartutako Estatu kolpe bat eman, baina berehala zapuztuta gelditu zen. Harrapatutako kolpistei, atzerriko dokumentuak eta dirua aurkitu zitzaizkien: «horrek esan nahi du probokazioa inguruko herrialdeetatik zetorrela»<ref>{{Erreferentzia|izena=Ismael López|abizena=Muñoz|izenburua=La URSS denuncia un golpe de estado en Afganistán|hizkuntza=es|data=1979-03-23|url=https://elpais.com/diario/1979/03/24/internacional/291078012_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>.

1979ko irailean, Hafizullah Aminek estatu-kolpea eman zuen. Abenduan, Amin (estatubatuarrekin aliatu zena), Kontseilu Iraultzaileak eta sobietarrek boteretik kendu zuten, zeinek laguntza militar kopuru mugatu bat bidali baitzuten. Ekintza hori  «inbasio» gisa katalogatu zen [[Gerra Hotza|Gerra Hotzaren]] esparruan.

Nur Mohammad Taraki [[Afganistan|Afganistango]] presidentearen ordezkapena erregimeneko «gizon indartsua», Hafizullah Amin lehen ministroarengatik ustekabean hartu zituen agintari sobietarrak, eta horiek azkar asko erreakzionatu zuten Hafizullah Amini «Sobietar Batasunaren eta Afganistan iraultzailearen arteko harreman anaikorrak garatzen jarraituko duten ziurtasuna» adieraziz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La URSS expresa su apoyo a los nuevos dirigentes|hizkuntza=es|data=1979-09-18|url=https://elpais.com/diario/1979/09/19/internacional/306540008_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>.

Estatu Batuek tropa sobietarren mugimenduak ohartarazi zituzten Afganistango mugaren inguruan. Afganistango Askapenerako Fronte Nazionaleko buruak ere, Sayed Ahmed Gilanik, soldadu sobietarrekin «behin-behineko liskar baterako» prest egoteko agindu zien Afganistanen zituzten borrokalariei<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Movimientos de tropas soviéticas junto a la frontera afgana|hizkuntza=es|data=1979-09-20|url=https://elpais.com/diario/1979/09/21/internacional/306712810_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>.

Kabul Irratiaren emisio baten arabera<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fallece el ex presidente afgano, Mohamed Taraki|hizkuntza=es|data=1979-10-09|url=https://elpais.com/diario/1979/10/10/internacional/308358020_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>, Nur Mohammad Taraki, Afganistango presidente ohia, gaixotasun luze baten ondorioz hil zen. Afganistango erregimenaren aurkako kolpe militarrak porrot egin zuela iragarri zuen Kabul irratiak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Frustrado golpe de Estado en Afganistán|hizkuntza=es|data=1979-10-16|url=https://elpais.com/diario/1979/10/17/internacional/308962819_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-09}}</ref>.

==== Sobietarren inbasioa ====
1979ko amaieran, Afganistango lurraldean kokatutako tropa sobietarrek ''aholkulari'' papera aldatu zuten, eta ''borrokarako tropa'' bihurtu zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropas soviéticas combaten en Afganistán|hizkuntza=es|data=1979-12-13|url=https://elpais.com/diario/1979/12/14/internacional/313974017_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Nasr Islami-k [[Kabul|Kabulen]] bazar batean paseatzen ari ziren zibil sobietar batzuk hil zituen, eta horrek agerian utzi zuen gatazka garatzen ari zela, eta hainbat behatzailek sobietarren presentzia militarra Afganistanen areagotu egingo zela ohartarazi zuten<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=La URSS refuerza su presencia en Afganistán|hizkuntza=es|data=1979-12-22|url=https://elpais.com/diario/1979/12/23/internacional/314751607_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Hirurogeita hamarreko hamarkada ia amaitzear, AEBko Gobernuak sobietarren esku-hartzea Afganistanen gaitzetsi zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=Estados Unidos condena la intervención soviética en Afganistán|hizkuntza=es|data=1979-12-26|url=https://elpais.com/diario/1979/12/27/internacional/315097215_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

[[Babrak Karmal]] buru zuten indarrek boteretik kentzen zuten Hafizullah Amin-en gobernua; kolpea burutzeko, inbaditzaile sobietarrek babesten zutela espekulatu zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El nuevo golpe afgano parece respaIdado por la URSS|hizkuntza=es|data=1979-12-27|url=https://elpais.com/diario/1979/12/28/internacional/315183605_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Tropa sobietarrek Kabulgo kaleak patruilatzen ibiltzen ziren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropas soviéticas controlan las calles de Kabul|hizkuntza=es|data=1979-12-28|url=https://elpais.com/diario/1979/12/29/internacional/315270008_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Sobietar Batasunak berehala onartu zuen Afganistango azken gertaeretan parte hartzea<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=La Unión Soviética admite su participación directa en el golpe afgano|hizkuntza=es|data=1979-12-28|url=https://elpais.com/diario/1979/12/29/portada/315270001_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Sobietarren onarpenaren aurrean, [[Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATO]] Sobietar Batasuna zigortzeko neurriak aztertzen hasi zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La OTAN estudia represalias contra Moscú|hizkuntza=es|data=1980-01-01|url=https://elpais.com/diario/1980/01/02/internacional/315615609_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Hala eta guztiz ere, armada sobietarra Afganistango lurralde osoan zehar hedatu zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El ejército invasor soviético se despliega por todo Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-01|url=https://elpais.com/diario/1980/01/02/internacional/315615601_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. [[Jimmy Carter]] Estatu Batuetako presidenteak esan zuen [[Leonid Brezhnev]] Sobietar Batasuneko buruzagiarekin hitz egin zuela eta bere azalpenak faltsuak zirela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El ejército invasor soviético se despliega por todo Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-01|url=https://elpais.com/diario/1980/01/02/internacional/315615601_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Jarraian, AEBko presidenteak kontsultara deitu zuen Sobietar Batasunean zuen enbaxadorea<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Carter califica de falsas las explicaciones de Brejnev sobre Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-01|url=https://elpais.com/diario/1980/01/02/portada/315615605_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Salt II Itunari buruzko eztabaida atzeratu egin zen [[Ameriketako Estatu Batuetako Senatua|Estatu Batuetako Senatuan]]<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Estados Unidos llama para consultas a su embajador en la Unión Soviética|hizkuntza=es|data=1980-01-02|url=https://elpais.com/diario/1980/01/03/portada/315702002_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. [[TASS]] agentzia sobietarrak gerrazale izatea leporatu zion AEBko presidenteari<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan González|abizena=Yuste|izenburua=Carter aplaza indefinidamente el debate del tratado SALT II en el Senado|hizkuntza=es|data=1980-01-03|url=https://elpais.com/diario/1980/01/04/internacional/315788406_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

NATOko indar aliatuen komandante gorenak, Bernard W. Rogers jeneral estatubatuarrak, Aliantza Atlantikoak «bere lurraldearen defentsan gerrara joateko prest» egon behar zuela azpimarratu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=The New York|abizena=Times|izenburua=El presidente Carter, acusado de belicismo por la agencia soviética "Tass"|hizkuntza=es|data=1980-01-03|url=https://elpais.com/diario/1980/01/04/internacional/315788402_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. «Sobietar Batasunak Afganistanen egindakoa inbasioa da, bakerako mehatxurik garrantzitsuena bigarren mundu-gerraz geroztik», esan zuen Jimmy Carter AEBko presidenteak<ref>{{Erreferentzia|izena=Soledad|abizena=Gallego-Díaz|izenburua="Europa debe estar preparada para defender su territorio", afirma el comandante de la OTAN|hizkuntza=es|data=1980-01-09|url=https://elpais.com/diario/1980/01/10/internacional/316306806_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Babrak Karmalek Amin bota eta hiru astera, Afganistango egoera kaotikoa zen<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=El mundo vive la situación más grave desde la segunda guerra mundial, según Carter|hizkuntza=es|data=1980-01-09|url=https://elpais.com/diario/1980/01/10/portada/316306804_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. [[Zbigniew Brzezinski|Zbigniew Brzezinski-k]], Jimmy Carterren kontseilariak, hitzaldi batean adierazi zuenez, «Afganistan Sobietar Batasuneko Vietnam bihurtzeko aukera gutxi dago»<ref>{{Erreferentzia|izena=Ismael López|abizena=Muñoz|izenburua=La situación en Afganistán bajo el dominio soviético es caótica|hizkuntza=es|data=1980-01-14|url=https://elpais.com/diario/1980/01/15/internacional/316738806_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

AEBko Estatu Departamentuak berretsi zuen sobietarrek Afganistanen esku hartzeko zituzten indarrek, 80.000 gizon baino gehiago zirenak, gero eta paper aktiboagoa betetzen zutela matxinatu musulmanen aurkako borrokan<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Afganistán no será el Vietnam de la URSS|hizkuntza=es|data=1979-08-03|url=https://elpais.com/diario/1979/08/04/internacional/302565615_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Sobietar Batasuna tropen kopurua handitzen ari zen Afganistanen, Europako ekialdeko baseetatik hegazkinekin garraiatzen, Kabulen egiaztatutako iturri diplomatikoen arabera<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Aumenta la presencia soviética|hizkuntza=es|data=1980-01-15|url=https://elpais.com/diario/1980/01/16/internacional/316825201_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Hala ere, NATOko kideen artean, atsekabea zegoen, [[Washington|Washingtonek]] Afganistango tropa sobietarren mugimenduei buruzko informazioa ezkutatzen zuela esaten baitzuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Unión Soviética incrementa sus fuerzas en Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-21|url=https://elpais.com/diario/1980/01/22/internacional/317343601_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Afganistanen gas pozoitsu sobietarren erabilerari buruzko etengabeko informazioak asaldatuta, [[Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATO]] beldur zen [[Mosku|Moskuk]] ez ote zuen [[Arma kimiko|arma kimikoekin]] gerra bat hasiko, eta Mendebaldea ez zegoen horretarako prestatua<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Washington ha podido ocultar información sobre Afganistán a sus aliados de la OTAN|hizkuntza=es|data=1980-01-23|url=https://elpais.com/diario/1980/01/24/internacional/317516411_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

==== Sobietar Batasunaren aurkako zigor politiko eta ekonomikoak ====
[[Jimmy Carter|Jimmy Carterrek]] [[gari]]-arma erabili zuen [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasunaren]] aurka: presidentetza hartu zuenetik erabili zuen erabakirik irmoena, Jimmy Carter presidenteak Sobietar Batasunari erantzun zion Afganistanen esku hartzeagatik, AEBko hamazazpi milioi tona zereal Sobietar Batasunari saltzea blokeatuz, 1980rako aurreikusita zeudenak, eta [[Pakistan]] berrarmatuz. Gari-kolpea hilgarria izan zen Sobietar Batasunarentzat; Alec Noveren arabera, hirurogeita hamarreko hamarkadan gizadiaren historian nekazaritza sorospen handiena aplikatu arren, ezin izan zuen herrialdearen ale-inportazioekiko mendekotasuna eten. 1984an eta 1985ean, baldintza klimatikoak txarrak izan ziren, eta nekazari sobietarren eta, oro har, ekonomia sobietarraren egoera konplexuagoa bihurtu zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=Alarma de la OTAN ante las armas químicas soviéticas|hizkuntza=es|data=1980-04-10|url=https://elpais.com/diario/1980/04/11/internacional/324252019_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Sobietar Batasunak ohartarazpen bat egin zion Pakistango Gobernuari, matxino afganiarrei babesa ematea leporatzen baitzion<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2015-06-10|url=https://web.archive.org/web/20150610213533/http://codex.colmex.mx:8991/exlibris/aleph/a18_1/apache_media/EM11X4M34VA5DV38GAHRGDIQVALNDI.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Bitartean, Moharnmad Zla ul Haq jeneralak erantzuten zuen: «Gerra santua deklaratzera gonbidatu naute, eta nik esan diet unea ez dela oraindik iritsi»<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=La URSS advierte a Pakistán por su ayuda a los rebeldes afganos|hizkuntza=es|data=1980-01-07|url=https://elpais.com/diario/1980/01/08/internacional/316134010_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. AEBk, berriz, Afganistanen sobietar Armada borrokatzen zuen gerrilla musulmanari laguntza militarra eskaintzeko aukera aztertzen ari zirela iragarri zuen. Estatu Batuek zortzi milioi tona ale baino ez zizkioten emango urte horretan Moskuri, sinatutako akordioen arabera aurreikusitako hogeita bostetik. Sobietar Batasunak 1979an [[defizit]] handia izan zuen bere uztan, eta bere beharrizan globalen % 6 kenduko zitzaion AEBren erabakiaren ondorioz. Azken egunotan, [[Mosku|Moskuk]], Washingtonen erabakia aurreikusten zuelarik, ale estatubatuarren erosketa bizkortu zuen. [[Kanada|Kanadak]] eta [[Australia|Australiak]] ez zuten beren gari-uztekin ordezkatuko Estatu Batuek Sobietar Batasunari salduko ez zioten zereala. Estatu Batuek, halaber, AEBko uretan Sobietar Batasunaren arrantza-pribilegioak ezabatzea eta Moskuri teknologia estatubatuarra saltzea bertan behera uztea erabaki zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Felix|abizena=Bayon|izenburua=El presidente paquistaní, contrario a la "guerra santa" contra la URSS|hizkuntza=es|data=1980-01-14|url=https://elpais.com/diario/1980/01/15/internacional/316738812_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Sobietar Batasunak beste [[Gerra Hotza]] hasi izana leporatu zion, eta Washingtonek hartutako neurriak estatubatuarren konpromisoen «urraketa nabarmentzat» jo zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=EEUU emplea el arma del trigo contra la URSS por su intervencion en Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-05|url=https://elpais.com/diario/1980/01/06/portada/315961202_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

[[Deng Xiaoping]] [[Txinako Herri Errepublika|Txinako]] lehen ministrordeak Txinaren, Ameriketako Estatu Batuen eta interesa zuten herrialde guztien arteko aliantza eskatu zuen Sobietar Batasunaren aurka, «zeinaren zabaltze politika ez baita inoiz bukatuko»<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Deng Xiaoping solicita una alianza internacional contra la URSS|hizkuntza=es|data=1980-01-08|url=https://elpais.com/diario/1980/01/09/internacional/316220401_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Estatu Batuek eta Txinako Herri Errepublikak akordio «urgentea» sinatzea erabaki zuten, sobietarrek Afganistanen zuten esku-hartzeari aurre egiteko<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Kabul acusa a Washington de introducir armas en Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-08|url=https://elpais.com/diario/1980/01/09/internacional/316220411_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

[[Saddam Hussein]] [[Irak|Irakeko]] presidenteak [[Afganistan|Afganistanen]] sobietarren esku-hartzea gaitzetsi zuen, «akats larria, arriskutsua, barkaezina eta justifikaezina» zela esanez<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Irak condena a Moscú|hizkuntza=es|data=1980-01-07|url=https://elpais.com/diario/1980/01/08/internacional/316134012_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. [[Saudi Arabia|Saudi Arabiak]] harreman diplomatikoak hautsi zituen Afganistanekin, «Kabulgo erregimen ilegalaren» eta herrialdearen inbasio sobietarraren aurrean protesta gisa<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=Riad rompe relaciones con Afganistán|hizkuntza=es|data=1981-04-07|url=https://elpais.com/diario/1981/04/08/internacional/355528816_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Faruk Kadumi [[Palestinaren Askapenerako Erakundea|Palestina Askapenerako Erakundearen]] (PAE) atal politikoko presidenteak adierazi zuen Sobietar Batasunak «laguntza altruista» eman ziola Afganistani. Laguntza horrek «hainbeste haserretu du inperialismo estatubatuarra, [[Iran]] eta Afganistango aberastasun naturalak ustiatzen jarraitu nahi duelako»<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La OLP aprueba la intervención soviética en Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-12|url=https://elpais.com/diario/1980/01/13/internacional/316566002_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Sobietar Batasunak deskalabru diplomatiko eta moral handia jasan zuen Nazio Batuetan, Hirugarren Munduko herrialde gehienek (lerrokatu gabekoen mugimenduan sartuta zeudenek) mendebaldeko nazio guztiekin bozkatu zutenean Sobietar Batasunak Afganistan inbaditu izana gaitzesteko ebazpena<ref>{{Erreferentzia|izena=Ramon|abizena=Vilaro|izenburua=El Tercer Mundo condenó a la URSS en la ONU por la invasión de Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-15|url=https://elpais.com/diario/1980/01/16/internacional/316825203_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. [[India|Indiara]] egindako bisita batean, [[Leonid Brezhnev]] txistuka eta sobietarren aurkako adierazpenez hartu zuten<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Manifestaciones antisoviéticas reciben a Breznev en la India|hizkuntza=es|data=1980-12-08|url=https://elpais.com/diario/1980/12/09/internacional/345164415_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. [[Teheran|Teheranen]], [[Misio diplomatiko|enbaxada]] sobietarraren egoitza erasotzen saiatu zen jendetza<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Asalto frustrado a la embajada soviética en Teherán|hizkuntza=es|data=1980-01-01|url=https://elpais.com/diario/1980/01/02/internacional/315615606_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Jimmy Carter presidente estatubatuarrak, defentsarako, 158 milioi dolarreko aurrekontua eskatuko zion Kongresuari 1981ean, hau da, 1980rako bideratutakoa baino % 5 gehiago. Sobietar Batasunari ezarritako zigorrak ziren arma-gehikuntza horren justifikazio nagusia<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=La Casa Blanca solicitará al Congreso más gastos de defensa|hizkuntza=es|data=1980-01-21|url=https://elpais.com/diario/1980/01/22/internacional/317343608_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

[[Europako Ekonomia Erkidegoa|Europako Ekonomia Erkidegoak]] (EEE) Sobietar Batasunera, Afganistanera eta Europako ekialdeko herrialdeetara [[Gurin|gurina]] esportatzeko laguntza kentzea erabaki zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Soledad|abizena=Gallego-Díaz|izenburua=La CEE suspende la exportación de mantequilla a la URSS|hizkuntza=es|data=1980-02-01|url=https://elpais.com/diario/1980/02/02/internacional/318294009_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Aldiz, [[Frantzia|Frantziak]] eta [[Alemaniako Errepublika Federala|Alemaniako Errepublika Federalak]] Sobietar Batasunari ohartarazpen zorrotza egin zioten esanez: Mosku Afganistanen egindako antzeko ekintza berriak egiten saiatzen bazen gaitasun militarra erabiliko zutela<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Francia y Alemania Federal, dispuestas a responder militarmente a la URSS|hizkuntza=es|data=1980-02-05|url=https://elpais.com/diario/1980/02/06/portada/318639603_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

1980ko otsailean, Jimmy Carter AEBko presidenteak AEBko [[Fosfato|fosfatoak]] Sobietar Batasunari ez saltzeko agindua eman zuen. Sobietar Batasunari egindako fosfato-salmenten AEBko enbargoak [[Soberakin (ekonomia)|soberakin]] handia sortuko zuen munduko merkatuaren gainean, prezioen beste jaitsiera bat eta, ondorioz, arazo larriak [[Maroko|Marokoko]] ekonomiarentzat, zeina esportazio horren mende baitzegoen, neurri handi batean, dibisa-sarreretarako<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Carter ordena el embargo de las ventas de fosfatos a la URSS|hizkuntza=es|data=1980-02-27|url=https://elpais.com/diario/1980/02/28/internacional/320540407_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Kongresuan inflazioaren aurkako plan bat aurkeztu ondoren (gastu publikoaren murrizketarekin, kredituaren murrizketarekin eta gasolinaren gaineko zerga berriekin), Jimmy Carter Estatu Batuetako presidenteak iragarri zuen Estatu Batuek uko egin liezaiokeela [[Arma Nuklearren Ez Ugaritze Hitzarmena|arma nuklearren mugaketari]] buruz, [[SALT itunak|SALT II]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Ramon|abizena=Vilaro|izenburua=Carter sugiere la renuncia al tratado Salt II|hizkuntza=es|data=1980-03-15|url=https://elpais.com/diario/1980/03/16/internacional/322009207_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>, Sobietar Batasunarekin sinatutako hitzarmenari. 1980ko maiatzean, [[Filadelfia|Filadelfiako]] ekitaldi batean, Jimmy Carterrek hitzaldi bat eman zuen mendebaldeko herrialdeei sobietarren mehatxuaz ohartarazteko<ref>{{Erreferentzia|izena=Ramon|abizena=Vilaro|izenburua=Ataque frontal del presidente Carter contra la política exterior de la Unión Soviética|hizkuntza=es|data=1980-05-09|url=https://elpais.com/diario/1980/05/10/internacional/326757608_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>, Sobietar Batasunak [[Gerra Hotza|Gerra Hotzaren]] deklaraziotzat jo zuena<ref>{{Erreferentzia|izena=Ismael López|abizena=Muñoz|izenburua=Moscú califica de "militarista y antisoviético" el discurso de Carter en Filadelfia .|hizkuntza=es|data=1980-05-10|url=https://elpais.com/diario/1980/05/11/internacional/326844002_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

==== Krisia Sobietar Batasuneko gobernuan eta barne ezberdintasunak Jimmy Carterren administrazioan ====
[[Leonid Brezhnev]] [[Sobietar Batasuneko Alderdi Komunista|Sobietar Batasuneko Alderdi Komunistako]] eta Estatuko burua Afganistango inbasioaren aurkakoa zela dirudi, baina bere posizioak ez zuen bere alderdiaren [[Politburo|politburoan]] gehiengoari gailentzea lortu. Horrek esan nahiko luke krisia areagotu egin zela Sobietar Batasunaren politika gorenean. Afganistango inbasioa hasi zenetik, ez zen jendaurrean agertu sobietar herritarrei operazio horren arrazoiak azaltzeko. Sobietar Batasuneko bi buruzagi gorenen osasun egoera eskasak bere iluntasuna justifikatzen zuen, baina uko egin zion Sobietar Batasuneko botere taldearen balizko aldaketei buruz espekulatzeari. Sobietarrek Afganistanen esku-hartzeak politburoko alderdi batek erabaki zuen, [[Dimitri Ustinov]] Defentsa ministroa, [[Andrei Kirilenko]], [[Mijail Suslov|Mikhail Suslov]] ideologoa, [[Juri Andropov|Yuri Andropov]] [[KGB|KGBko burua]] eta [[Andrei Gromyko|Andrei Gromiko]] Kanpo Arazoetako ministroa barne hartzen zituena<ref>{{Erreferentzia|izena=Julio|abizena=Sierra|izenburua=Brejnev, contrario a la invasión, según dos periódicos alemanes|hizkuntza=es|data=1980-01-09|url=https://elpais.com/diario/1980/01/10/internacional/316306808_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Estados Unidos cree que Brejnev se opuso en el Politburó a la invasión de Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-10|url=https://elpais.com/diario/1980/01/11/internacional/316393205_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Hubo divergencias en la dirección soviética sobre la invasion de Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-10|url=https://elpais.com/diario/1980/01/11/portada/316393202_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Leonid Brezhnev Sobietar Batasuneko agintari gorenak zioen Afganistanera bidalitako sobietar unitateak herrialde horretatik erabat erretiratuko zituztela Afganistango agintariak bertara sartzeko eskatzera eraman zituzten arrazoiak desagertu eta ebakuazioa eskatzen zutenean<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Brejnev niega el carácter de intervención a la presencia de la URSS en Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-12|url=https://elpais.com/diario/1980/01/13/portada/316566005_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Estatu Batuetan, [[Cyrus Vance]] Estatu idazkariak dimisioa eman zuen [[Jimmy Carter]] presidentearekin zituen desadostasunengatik [[Teheran|Teheranen]] bahituak erreskatatzeko estrategiarekin eta [[Zbigniew Brzezinski|Zbignew Brzezinski]] presidentearen laguntzailearen aholkuei buruz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Atentado fallido contra el embajador soviético en Kabul|hizkuntza=es|data=1980-05-06|url=https://elpais.com/diario/1980/05/07/internacional/326498414_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

===== Sobietarren aurkako erresistentzia Afganistanen eta mendebaldeko laguntza =====
[[Fitxategi:August 1985 Muja.jpg|thumb|200px|Matxino afganiarrak.]]
«Ez dugu atzerriko laguntzarik behar. Aspalditik ohituta gaude etxean geure armak edukitzera: pistola batetik antiaire-kontrako batera» adierazi zuen Gul Mohamad-ek, Hezbi Islami Afganistaneko bozeramaileak «Armamentuen merkatu beltza zoragarria da, eta ezagutzen ez dutenak harritzen ditu»<ref>{{Erreferentzia|izena=Felix|abizena=Bayon|izenburua=La guerrilla unificada afgana afirma que no necesita ayuda extranjera|hizkuntza=es|data=1980-01-12|url=https://elpais.com/diario/1980/01/13/internacional/316566001_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Afganistanen, sobietarren kontrako erresistentzia osatzen zuten talde musulman nagusiek ziren:

* Iraultza Islamikoaren Frontea; Sayed Ahmed Gailanek zuzendua (estatubatuarren aldekoa), matxinatuen federaziotik baztertua izan zen.

* Afganistango Hezbi Islami; lehen borrokak antolatu zituen [[Paktia probintzia|Paktia]] eta [[Kunar probintzia|Kunar]] probintzietan. Afganistango eskuin monarkikoak alderdi hori islamiko-leninistatzat jotzen zuen. Bere buruzagia Gulbudin Hekmatiar ingeniaria zen.

* Jamiat Islami taldea; Buhranuddin Rabanni irakasleak zuzentzen zuen, eta gainerakoetatik gehien bereizten zen taldea zen. Funtsean, Afganistango ipar-ekialdeko muturrean jarduten zuen (Txinako muga txikitik gertu), eta tesi maoistek eragin handia zuela dirudi.

* Jarakat Enguelab Islami; Mohammed Nabi Mohamadi erlijio irakasleak zuzentzen zuen, eta zazpi taldeetako islamistena zen. Tajar eta Belutxistan probintzietan zuen ezarpen handiena. Talde horretako militanteen artean, mullak zeuden (apaiz islamikoak), eta oso lotuta zegoen [[Anaia Musulmanak]] erakunde integristarekin. Erakunde horrek mundu islamiar osoko «fundamentalistak» biltzen zituen.    <ref>{{Erreferentzia|izena=Felix|abizena=Bayon|izenburua=Siete grupos musulmanes integran la guerrilla afgana|hizkuntza=es|data=1980-01-15|url=https://elpais.com/diario/1980/01/16/internacional/316825206_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>

Hala ere, talde horiek guztiak federazio batean antolatuta egon arren, ez zuten fronte komun bat eratzea lortzen<ref>{{Erreferentzia|izena=Felix|abizena=Bayon|izenburua=Los grupos de la resistencia islámica no han conseguido todavía un frente común|hizkuntza=es|data=1980-01-18|url=https://elpais.com/diario/1980/01/19/internacional/317084404_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Armen trafikoak aurrera egin zuen Afganistango eta Pakistango mugan. Darraseko armen artisau-merkatua matxino afganiarrek gehien erabiltzen zutena zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Felix|abizena=Bayon|izenburua=El tráfico de armas prospera en la frontera afgano-paquistaní|hizkuntza=es|data=1980-01-17|url=https://elpais.com/diario/1980/01/18/internacional/316998006_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Estatu Batuetako gobernuak Pakistani material militarra entregatzea atzeratzea erabakitzen zuen arren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Estados Unidos aplaza su ayuda militar a Pakistán|hizkuntza=es|data=1980-02-07|url=https://elpais.com/diario/1980/02/08/internacional/318812419_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>, [[The Washington Post|''The Washington Post'']] egunkariaren arabera, AEBk isilpean ematen zizkieten arma arinak eta antikarroak beren herrialdea okupatzen zuten tropa sobietarren aurka borrokatzen zuten matxino afganiarrei<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La CIA proporciona armas soviéticas a la guerrilla afgana|hizkuntza=es|data=1980-02-15|url=https://elpais.com/diario/1980/02/16/internacional/319503603_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>, eta txinatarrek ere laguntzeko prest zeudela adierazi zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=China dispuesta a ayudar a los rebeldes afganos|hizkuntza=es|data=1980-02-11|url=https://elpais.com/diario/1980/02/12/internacional/319158004_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. ''[[American Broadcasting Company]]'' (ABC) AEBko albiste-kateak 20-20 programan zioenez, Washingtonek armak ematen zizkien matxino afganiarrei [[Jimmy Carter]] presidenteak 1980ko urtarrilean agindu eta Stansfield Turner [[CIA|CIAko]] zuzendariak eta [[Zbigniew Brzezinski|Zbignew Brzezinski]] Segurtasun Nazionaleko aholkulariak exekutatutako programa baten bidez<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=Washington arma a los afganos contrarios a la invasión soviética|hizkuntza=es|data=1981-06-19|url=https://elpais.com/diario/1981/06/20/internacional/361836002_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. ''[[NBC]]'' telebista kate estatubatuarrari eskainitako elkarrizketan, [[Anuar as Sadat|Anuar el Sadat]] [[Egipto|Egiptoko]] presidenteak adierazi zuen bere herrialdeak sobietar armak saldu zizkiela Estatu Batuei Afganistango matxinadari laguntzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=EE UU suministra armas soviéticas a la guerrilla afgana|hizkuntza=es|data=1981-09-23|url=https://elpais.com/diario/1981/09/24/internacional/370130410_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Mendebaldeko laguntza ezin zen ezkutatu, eta [[Leonid Brezhnev|Leonid Brezhnev-en]] protestak horren erakusle ziren, mendebaldeko prentsan noizean behin argitaratutako artikuluak baino gehiago<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Brejnev acusa a China y EEUU de intervencionismo en Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-02-22|url=https://elpais.com/diario/1980/02/23/portada/320108404_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Jimmy Carter presidenteak [[Belgrad|Belgraden]] adierazi zuenez, Estatu Batuak prest zeuden Afganistango herriarentzat onargarria izango litzatekeen Gobernu bati bermeak eskaintzeko. Adierazpenek haserrea eragin zuten gobernu sobietarrean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La prensa soviética acusa a Carter de injerencia en Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-06-26|url=https://elpais.com/diario/1980/06/27/internacional/330904809_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

[[Ronald Reagan]] [[Ameriketako Estatu Batuetako Alderdi Errepublikanoa|errepublikanoak]], bere administrazioaren hasieran, Afganistango erresistentziari babesa emateko eskaintza irekia egin zuen. Adierazpen horrek ezustean hartu zuen [[Mosku]], eta Estatu Batuetako presidentearen adierazpenak ''zinikoak'' zirela kritikatu zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Moscú considera una provocación la oferta de Ronald Reagan para armar a los guerrilleros afganos|hizkuntza=es|data=1981-03-10|url=https://elpais.com/diario/1981/03/11/internacional/353113203_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Kulturaren aldetik, Afganistango herriak erresistentzia erakutsi zuen. Anahita Ratebzad Hezkuntza ministroak atsekabea agertu zuen egon ziren zailtasunengatik: «Aurreikusitako kopuruaren erdia baino gutxiago da lehen esperientzia horretan lortutako benetako kopurua. Nahitaezko eskolatzea»<ref>{{Erreferentzia|izena=Ismael López|abizena=Muñoz|izenburua=Resistencias a la reforma agraria y a la alfabefización|hizkuntza=es|data=1980-02-14|url=https://elpais.com/diario/1980/02/15/internacional/319417201_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Radio Kabul Libre sobietarren aurkako propaganda-helburuarekin sortu zen, eta Europako intelektualen dohainei esker funtzionatzen zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Bernard-Henri|abizena=Levy|izenburua="Radio Kabul Libre" emite gracias a la donación de un grupo de intelectuales europeos|hizkuntza=es|data=1981-09-21|url=https://elpais.com/diario/1981/09/22/internacional/369957605_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Inbaditzailearen ahultasuna agerian geratu zen Kabulgo kaleetan matxino afganiarrekin egun argiz topo egiten zutenean<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=La guerrilla afgana ataca las inmediaciones de Kabul|hizkuntza=es|data=1980-08-20|url=https://elpais.com/diario/1980/08/21/internacional/335656809_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref> eta sobietarren inbasioa bete eta urtebete baino gutxiagora matxinatu afganiarrak herrialdeko bigarren hiririk garrantzitsuena hartzen zutenean, [[Kandahar]]<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=Los rebeldes controlan la segunda ciudad afgana|hizkuntza=es|data=1980-09-03|url=https://elpais.com/diario/1980/09/04/internacional/336866421_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Hiri hori, 1981eko maiatzetik, Afganistango matxinadaren gotorleku bihurtu zen. Hori dela eta, Sobietar Batasuneko aire armadak gogor bonbardatu zuen, eta ehunka zibil hil zituen 1982ko otsailean<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Mueren centenares de civiles en el bombardeo soviético de la ciudad afgana de Kandahar|hizkuntza=es|data=1982-02-02|url=https://elpais.com/diario/1982/02/03/internacional/381538819_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Mendebaldeko iturrien arabera, sobietarren inbasiotik bi urtera, zortzi mila soldadu sobietar erori ziren Afganistango erresistentziarekin izandako liskarretan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La resistencia afgana crece en eficacia, según Washington|hizkuntza=es|data=1981-12-26|url=https://elpais.com/diario/1981/12/27/internacional/378255608_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. 1985eko ekainaren amaieran, Afganistango gerrillak zioen garaipen garrantzitsua lortu zuela Panjxer haranean, 450 soldadu sobietarrek defendatzen zuten postu militar baten kontrola hartu baitzuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=La guerrilla afgana dice que ha logrado una importante victoria contra el Ejército|hizkuntza=es|data=1985-06-29|url=https://elpais.com/diario/1985/06/30/internacional/488930404_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

1985ean nabarmenagoa zen [[Armada Gorria|Armada Gorriaren]] eta bere laguntzaile afganiarren ezintasuna Afganistango matxinada desagerrarazteko. Gerra uste baino gehiago luzatu zen, eta sobietarrek Kabul hiriburua baino ez zuten kontrolatzen<ref>{{Erreferentzia|izena=Ramon|abizena=Vilaro|izenburua=La tenaz resistencia de la guerrilla afgana|hizkuntza=es|data=1985-08-11|url=https://elpais.com/diario/1985/08/12/internacional/492645617_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ramon|abizena=Vilaro|izenburua=El Ejercito soviético, impotente para vencer a la guerrilla afgana|hizkuntza=es|data=1985-08-12|url=https://elpais.com/diario/1985/08/13/internacional/492732013_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Hala ere, Moskuk tropa gehiago bidaltzen jarraitu zuen Afganistanera<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Más soviéticos en Afganistán.|hizkuntza=es|data=1985-09-03|url=https://elpais.com/diario/1985/09/04/internacional/494632806_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Afganistango matxinoen haserreak, batzuetan, mugak gainditu zituen, eta ez zuen zibilen bizitza errespetatu, lurra-airea misil estatubatuar batekin hegazkin komertzial bat eraitsi zutenean bezala. Hegazkin horretan zihoazen 52 pertsona zibilak erasoan hil ziren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Rebeldes afganos derriban con un misil un avión comercial y mueren sus 52 ocupantes|hizkuntza=es|data=1985-09-07|url=https://elpais.com/diario/1985/09/08/portada/494978401_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Albiste hori erasoa gertatu eta egun batzuetara zabaldu zen, eta matxino afganiarren ezein taldek ez zuen bere gain hartu hegazkin komertzialaren aurkako erasoaren egiletza<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ningún grupo afgano se atribuye el derribo del avión civil|hizkuntza=es|data=1985-09-08|url=https://elpais.com/diario/1985/09/09/internacional/495064813_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

FIM-92 Stingerra ezinbestekoa izan zen matxino afganiarrentzat inbasore sobietarren eta haien kolaboratzaile afganiarren aurkako borroketan. Misil horren eraginkortasuna 1985eko urrian Afganistango gerrillariek [[Hamid Karzai Nazioarteko Aireportua|Kabulgo aireportuaren]] aurka antolatu zuten erasoan erakutsi zen –oso zainduta zegoen aireportua–. Matxinoek, aireportua kontrolpean hartu ez bazuten ere, 2 Mig hegazkin eta 4 borroka-helikoptero erortzea lortu zutela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La guerrilla afgana ataca el aeropuerto de Kabul|hizkuntza=es|data=1985-10-22|url=https://elpais.com/diario/1985/10/23/internacional/498870021_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

1986ko ekainean, [[Europako Parlamentua|Europako Parlamentuak]] Afganistango erresistentzia autoritate gisa aitortzea eskatu zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=El Parlamento Europeo pide el reconocimiento de la resistencia afgana|hizkuntza=es|data=1986-06-13|url=https://elpais.com/diario/1986/06/14/internacional/519084025_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

===== Sobietar Batasunaren eta bere sateliteen porrota Afganistanen =====
Soldadu desertoreek eta ''errebelde'' islamiarrek tropa sobietarren aurka borrokatu zuten Jellabab herrian, Kabul eta Pakistango mugaren artean. Halaber, borrokek jarraitu zuten: [[Herat]] eskualdean, [[Iran|Irango]] mugatik gertu; [[Ghazni]], herrialdearen erdialdean, eta [[Mazar-i-Xarif]] sobietar mugatik gertu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Se extiende la resistencia antisoviética en Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-01-11|url=https://elpais.com/diario/1980/01/12/internacional/316479603_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Afganistango Armadaren desertzioak ugariak ziren tropa sobietarrak ez zirelako fio Afganistango laguntzaileekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ABC MADRID 12-01-1980 página 22 - Archivo ABC|data=2019-08-14|url=https://www.abc.es/archivo/periodicos/abc-madrid-19800112-22.html|aldizkaria=abc|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Afganistango Armadaren dibisio batek eraso egin zion Kabulgo nazioarteko aireportuaren inguruan aparkatuta zegoen sobietar talde bati<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Blindados del Ejército afgano atacan a una división soviética en el aeropuerto de Kabul|hizkuntza=es|data=1980-01-17|url=https://elpais.com/diario/1980/01/18/portada/316998001_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Sobietar Batasuneko biztanleriaren ezjakintasunak aurrera ziharduen, Gobernu sobietarrak ez baitzuen Afganistango gerrari buruzko informaziorik ematen<ref>{{Erreferentzia|izena=The New York|abizena=Times|izenburua=Los rusos quieren saber qué está pasando en Afganistán|hizkuntza=es|abizena2=Monde|izena2=Le|data=1980-03-11|url=https://elpais.com/diario/1980/03/12/internacional/321663608_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Sobietar Batasuneko zentsura informatiboa 1981eko erdialdera arte apaldu zen, noiz eta sobietar telebistak Afganistango gerraren ondorio latzak erakusten zituen dokumental bat aurkeztu zuen arte<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=La URSS cambia su política informativa sobre Afganistán|hizkuntza=es|data=1981-06-06|url=https://elpais.com/diario/1981/06/07/internacional/360712812_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. 1983an, zentsura askoz gehiago apaldu zen Sobietar Batasunean, [[BBC|''BBC''ren]] entzuketek baieztatzen baitzuten ''Mosku Irratiak'' Afganistango inbasore sobietarren aurkako oposizio gero eta gehiago hitz egiten zuela<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Radio Moscú informa de la creciente oposición afgana a los "invasores soviéticos"|hizkuntza=es|data=1983-05-24|url=https://elpais.com/diario/1983/05/25/internacional/422661612_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. 1985. urtearen erdialdean, [[Armenia|Armeniako]] 200 familia-gurasok beren seme-alabak Afganistanera bidaltzearen aurka egin zuten jendaurrean<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Manifestación en la URSS.|hizkuntza=es|data=1985-06-14|url=https://elpais.com/diario/1985/06/15/internacional/487634407_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. 1987ko abenduan, polizia sobietarrak Yuli Vorontsov disidentea buru zuen manifestazio bat desegin behar izan zuen Defentsa Ministerioaren aurrean<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=Protesta en Moscú contra la ocupación de Afganistán|hizkuntza=es|data=1987-12-26|url=https://elpais.com/diario/1987/12/27/internacional/567558015_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

[[Armada Gorria|Armada Gorrian]] ere desertzioak zeuden; Kabulgo Estatu Batuetako enbaxadan, ezkutuan sartu zen soldaduaren kasuan bezala<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Soldado soviético en Kabul.|hizkuntza=es|data=1985-11-01|url=https://elpais.com/diario/1985/11/02/internacional/499734002_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Soldado soviético, en Kabul.|hizkuntza=es|data=1985-11-02|url=https://elpais.com/diario/1985/11/03/internacional/499820406_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Soldadu sobietarrek ere uko egin zioten beren nagusien aginduak betetzeari ([[Kandahar|Kandaharren]] exekutatutako hogei soldaduen kasuan bezala) matxinatuen aurka borrokatzeari uko egiteagatik<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Ejecutados 20 soldados soviéticos por negarse a luchar contra la guerrilla afgana|hizkuntza=es|data=1986-01-14|url=https://elpais.com/diario/1986/01/15/internacional/506127622_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Sobietar miliziako beste desertore batzuk Sobietar Batasunera itzultzera behartuak izan ziren, Igor Rijiov eta Oleg Flan kasu [[Erresuma Batua|Erresuma Batuan]] iheslari zeudenak<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Dos desertores soviéticos refugiados en el Reino Unido volvieron a la URSS|hizkuntza=es|data=1984-11-11|url=https://elpais.com/diario/1984/11/12/internacional/469062009_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Beteranoen eta Afganistanen borrokatu zen sobietar taldean parte hartu zutenen kasuan, Sobietar Batasunean gizarte-arbuioaren adierazpenak aurkitu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Rechazo social en la URSS a los veteranos de Afganistán, según un ex combatiente|hizkuntza=es|data=1987-10-29|url=https://elpais.com/diario/1987/10/30/internacional/562546828_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Sobietar herritarrek afganiartzat jotzen zituzten, eta haien itzulera abestiak eta filmak inspiratzen zituen fenomeno soziala bihurtu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=El regreso de los 'afgansi'|hizkuntza=es|data=1988-02-12|url=https://elpais.com/diario/1988/02/13/internacional/571705208_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

===== 1980ko Moskuko Olinpiar Jokoak =====
[[Cyrus Vance]] AEBko Estatu idazkariak iragarri zuenez, Estatu Batuek otsailaren 15a arte itxaron zuten [[Olinpiar Jokoak|Olinpiar Jokoei]] [[Boikot|boikota]] egiteko<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=EEUU amenaza oficialmente con boicotear los Juegos de Moscú|hizkuntza=es|data=1980-01-16|url=https://elpais.com/diario/1980/01/17/portada/316911602_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

1980ko otsailaren hasieran, Estatu Batuek ofizialki eskatu zuten Moskuko Olinpiar Jokoei boikota egitea sobietarrek Afganistanen egin berri zuten inbasioaren aurrean<ref>{{Erreferentzia|izena=Ramon|abizena=Vilaro|izenburua=Estados Unidos pidió, de forma oficial, el boicot a los JJOO de Moscú|hizkuntza=es|data=1980-02-09|url=https://elpais.com/diario/1980/02/10/deportes/318985205_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Hala ere, [[Nazioarteko Olinpiar Batzordea|Nazioarteko Olinpiar Komiteak]] Mosku izango zela 1980ko Olinpiar Jokoen egoitza berrestu zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=El COI ratifica a Moscú como sede de los JJOO|hizkuntza=es|data=1980-02-12|url=https://elpais.com/diario/1980/02/13/deportes/319244414_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

[[Txinako Herri Errepublika|Txinako Herri Errepublikak]] bat egin zuen Sobietar Batasuneko hiriburuan Olinpiadak boikotatuko zituzten herrialdeekin<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=China boicoteará los Juegos Olímpicos|hizkuntza=es|data=1980-02-01|url=https://elpais.com/diario/1980/02/02/internacional/318294013_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Boikot olinpikoaren adierazpen horiek gorabehera, gero eta isolamendu handiagoa zegoen nazioartean Estatu Batuek proposatutako aukera horren inguruan<ref>{{Erreferentzia|izena=Ramon|abizena=Vilaro|izenburua=Creciente aislamiento del Gobierno norteamericano en su política de boicoteo a los Juegos de Moscú|hizkuntza=es|data=1980-03-29|url=https://elpais.com/diario/1980/03/30/internacional/323218805_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

[[1980ko Udako Olinpiar Jokoak|Mosku 80 Joko Olinpikoak]] egiten ari ziren bitartean, Afganistango goi funtzionarioak hil zituzten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Asesinados varios altos funcionarios afganos|hizkuntza=es|data=1980-07-24|url=https://elpais.com/diario/1980/07/25/internacional/333324008_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Sobietarrek Afganistan inbaditu izanaren aurka Mendebaldeak egindako protestak logikoak zirela pentsa zitekeen, baina [[Nicolae Ceaușescu]] [[Errumania|Errumaniako]] presidentearen iritziak harridura sortu zuen, tropa sobietarrak Afganistandik erretiratzea eskatu baitzuen<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Ceaucescu pide la retirada soviética de Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-11-08|url=https://elpais.com/diario/1980/11/09/internacional/342572409_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

==== Babrak Karmal-en gobernua ====
Moskuk zailtasunak zituen [[Babrak Karmal]] presidentearen figura inposatzeko eta Afganistango buruzagi erlijiosoen aurrean sinesgarri bihurtzeko. Sobietar aholkulariek propaganda-kanpaina handi bat egin zuten erlijio-buru musulmanen babesa erregimen berrirako irabazteko<ref>{{Erreferentzia|izena=Ismael López|abizena=Muñoz|izenburua=Moscú parece dispuesto a sustituir al presidente afgano|hizkuntza=es|data=1980-01-26|url=https://elpais.com/diario/1980/01/27/internacional/317775609_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Moskurako irudi independente bat sortzeko, inskripzio eta eslogan komunistak ezabatu ziren Kabulgo kaleetatik; presoak askatu, eta Babrak Karmalek neurri populistak ezarri zituen herriaren borondatea lortzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Ismael López|abizena=Muñoz|izenburua=Medidas populistas del nuevo Gobierno afgano|hizkuntza=es|data=1980-01-28|url=https://elpais.com/diario/1980/01/29/internacional/317948410_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Sobietarren inbasioaren bigarren hilabetean, Kabulgo kaleak [[Gerra-lege|gerra-legepean]] zeuden, eta dendak itxita. Afganistandarrek eta sobietarrek patruilatze handiak egin zituzten Kabulgo kaleetan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Gran despliegue militar en las calles de Kabul|hizkuntza=es|data=1980-02-23|url=https://elpais.com/diario/1980/02/24/internacional/320194802_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Afganistango merkatariak [[Greba|greban]] jarri ziren; [[Janari|elikagai]] eskasia zegoen, eta [[Istilu (gatazka)|istilu]] ugari Afganistango hiriburuko kaleetan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los comerciantes de Kabul prosiguen su huelga|hizkuntza=es|data=1980-02-26|url=https://elpais.com/diario/1980/02/27/internacional/320454008_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Afganistango Armadak [[Kabul|Kabulgo]] merkatarien grebari amaiera eman zion merkatariak dendak irekitzera behartzeko indarra erabiliz<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=El Ejército afgano obliga a los comerciantes a reabrir sus tiendas|hizkuntza=es|data=1980-06-25|url=https://elpais.com/diario/1980/06/26/internacional/330818408_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Kaos horren aurrean, afganiar askok ihes egin behar izan zuten beren herrialdetik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cientos de refugiados afganos huyen hacia París|hizkuntza=es|data=1980-03-11|url=https://elpais.com/diario/1980/03/12/internacional/321663610_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Sobietar Batasunera egindako bisitan, Babrak Karmalek potentzia horren laguntza ekonomikoa bilatu zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=El presidente afgano viaja a la URSS en busca de mayor ayuda económica|hizkuntza=es|data=1980-10-15|url=https://elpais.com/diario/1980/10/16/internacional/340498816_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Moskun ohorez hartu zuen Sobietar Batasuneko Sobiet Goreneko Presidiumeko presidente [[Leonid Brezhnev|Leonid Brezhnevek]]<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Máximos honores en Moscú para el presidente afgano.|hizkuntza=es|data=1980-10-16|url=https://elpais.com/diario/1980/10/17/internacional/340585209_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>, eta bi agintariek Afganistan sobietar orbitakoa zela baieztatu zuten<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=Breznev confirma la pertenencia de Afganistán a la órbita soviética|hizkuntza=es|data=1980-10-17|url=https://elpais.com/diario/1980/10/18/internacional/340671613_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Babrak Karmal Afganistango presidenteak esan zuen Nazar Mohammadek ordeztuko zuela Abdil Qadir Defentsa Ministerioan<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Inesperada destitución del Ministro de Defensa de Afganistán|hizkuntza=es|abizena2=Reuters|data=1984-12-03|url=https://elpais.com/diario/1984/12/04/internacional/470962809_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Babrak Karmalen erregimenaren aurkako etsaigoaren adierazpenak eta sobietarren presentzia berriz hasi ziren Afganistango hainbat hiri garrantzitsutan. Kabulgo biztanleria ia gauero igotzen zen bere etxeetako teilatuetara, eta handik «Allah ajbar !» (Ala da handiena') oihukatzen zuten<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Manifestaciones antisoviéticas en las principales ciudades afganas|hizkuntza=es|data=1980-03-28|url=https://elpais.com/diario/1980/03/29/internacional/323132415_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. 1980ko apirilaren 26tik 29ra bitartean, sobietarren aurkako ikasleen matxinadan parte hartzen ari ziren Afganistango 57 ikasle inguru hil zituzten Kabulgo kaleetan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=57 muertos en Kabul en una rebelión estudiantil contra la presencia soviética|hizkuntza=es|data=1980-05-01|url=https://elpais.com/diario/1980/05/02/internacional/326066409_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Babrak Karmalek lau presidentetza nagusi sortu zituen Afganistango Armadarekin boterea banatzeko eta Afganistango Alderdi Komunistarekin ika-mikak saihesteko. Hedabide diplomatikoek ohartarazi zutenez, sobietarrak ez zeuden prest Babrak Karmali beste aukera bat emateko<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Babrak Karmal trata de cambiar la imagen de su Gobierno|hizkuntza=es|data=1980-07-22|url=https://elpais.com/diario/1980/07/23/internacional/333151207_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Hala ere, Afganistango Alderdi Komunistaren Jalq fakzioko zenbait buruzagi (Babrak Karmal Afganistango presidentea buru duen Partxam fakzioaren aurkakoa) harremanetan jarri ziren musulmanekin<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Contactos entre los disidentes del PC afgano y los rebeldes|hizkuntza=es|data=1980-07-26|url=https://elpais.com/diario/1980/07/27/internacional/333496806_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Kontzesio politiko guztien gailurrean, Babrak Karmalek lehen ministro kargua utzi zuen, eta, kargurako, Ali Kishtmad [[Sultan|sultana]] izendatu zuen Afganistango Alderdi Komunistaren barneko frakzio antagonikoak bateratzeko<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=El presidente afgano deja el cargo de primer ministro|hizkuntza=es|data=1981-06-11|url=https://elpais.com/diario/1981/06/12/internacional/361144807_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

''[[Pravda]]'' egunkariak gogor kritikatu zuen Babrak Karmalen gobernua, eta, hortik aurrera, Afganistango presidentearen zortea zalantzazkoa izaten hasi zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Prosiguen en la URSS las especulaciones sobre la suerte de Karmal|hizkuntza=es|data=1986-04-28|url=https://elpais.com/diario/1986/04/29/internacional/515109610_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

''[[Xinhua]]'' albiste agentzia txinatarraren arabera, sobietarrek kargutik kendu zuten Babrak Karmal presidente ohia, eta Kabulgo espetxe batean sartu<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=El ex presidente afgano está encarcelado, según la agencia oficial china|hizkuntza=es|data=1987-05-03|url=https://elpais.com/diario/1987/05/04/internacional/547077612_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>. Informazio hori zabaldu ondoren, presidente ohia Moskura eraman zuten tratamendu medikoa jasotzeko<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=Karmal a la URSS|hizkuntza=es|data=1987-05-04|url=https://elpais.com/diario/1987/05/05/internacional/547164016_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref>.

Ondoren, [[Babrak Karmal]] eta [[Mohammad Najibullah]]<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Cambio de rumbo en Afganistán|hizkuntza=es|data=1986-05-04|url=https://elpais.com/diario/1986/05/05/opinion/515628010_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Karmal, sustituido al frente del partido comunista afgano|hizkuntza=es|data=1986-05-04|url=https://elpais.com/diario/1986/05/05/internacional/515628015_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Karmal deja el poder en Afganistán al perder la confianza de Moscú|hizkuntza=es|data=1986-05-04|url=https://elpais.com/diario/1986/05/05/portada/515628001_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=El máximo dirigente del régimen de Kabul había perdido el favor de Gorbachov|hizkuntza=es|data=1986-05-04|url=https://elpais.com/diario/1986/05/05/internacional/515628014_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-10}}</ref> izan ziren presidenteak. Azken horrek, gerra geldiarazteko, «adiskidetze nazionala» izeneko politika burutu zuen, baina Sobietar Batasunaren desegiteak (monarkiaren garaitik Afganistango bazkide ekonomiko nagusia izan zenak) gobernuari eragin zion, desegin baitzen, eta [[Estatu Islamikoa|Estatu Islamikoak]] ordezkatu zuen.

{{Nagusia|Afganistango gerra (1979-1989)}}

===== Mohammad Najibullahren gobernua =====
[[Mohammad Najibullah|Mohammad Najibullahk]], sobietar inbaditzaileen onespenerako, [[Afganistan|Afganistango]] erresistentziaren aurkako ekintza militarrak areagotuko zituela agindu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=El nuevo dirigente afgano promete incrementar las acciones militares contra la resistencia|hizkuntza=es|data=1986-05-05|url=https://elpais.com/diario/1986/05/06/internacional/515714416_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuek]], ordea, Afganistango presidente aldaketa irudi kontua baino ez zela esan zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Francisco G.|abizena=Basterra|izenburua=EE UU cree que la sustitución de Karmal pretende sólo mejorar la imagen del regimen|hizkuntza=es|data=1986-05-05|url=https://elpais.com/diario/1986/05/06/internacional/515714414_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>, eta gerrilla musulmanak, berriz, inbaditzailearen partetik peoi aldaketa baino ez zela<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Un simple cambio de peón según la guerrilla musulmana|hizkuntza=es|data=1986-05-05|url=https://elpais.com/diario/1986/05/06/internacional/515714408_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Afganistanen, oposizio handia sortu zen Mohammad Najibullahren igoeraren aurka. Kargua hartu zuen egunean, tropa sobietarrek zaintza handia ezarri zuten gobernuaren eraikinetan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los tanques soviéticos vigilaron Kabul para permitir la designacion de Najibula|hizkuntza=es|data=1986-05-06|url=https://elpais.com/diario/1986/05/07/internacional/515800827_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. [[Kabul]] hiriburuan, [[Babrak Karmal]] babesten zuten hainbat manifestazio egin ziren, agintari sobietarrek desegindakoak<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Manifestaciones de apoyo a Karmal en Kabul|hizkuntza=es|data=1986-05-11|url=https://elpais.com/diario/1986/05/12/internacional/516232820_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Adierazpen publiko horien aurrean, Mohammad Najibullahk Babrak Karmal Kontseilu Iraultzaileko buru izendatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Najibula incluye a Karmal en la 'troika' dirigente del partido comunista afgano|hizkuntza=es|data=1986-05-15|url=https://elpais.com/diario/1986/05/16/internacional/516578410_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

1986. urtearen amaieran, Mohammad Najibullah presidenteak ''[[Pravda]]'' egunkari sobietarrari adierazi zion, bai bera eta bai Afganistango herria gerraz nekatuta zeudela<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=Mensaje de Najibullah.|hizkuntza=es|data=1986-12-30|url=https://elpais.com/diario/1986/12/31/internacional/536367602_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. [[Mosku|Moskun]], izan ere, adiskidetze nazionaleko politika azpimarratu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=Najibulá, con el apoyo de Gorbachov, insiste en la 'reconciliación nacional' afgana|hizkuntza=es|data=1987-07-20|url=https://elpais.com/diario/1987/07/21/internacional/553816819_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Hala ere,  funtsezko postuetan oposizioari amore emateari uko egin zion, hala nola segurtasun nazionalean<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=Najibulá se resiste a ceder a la oposición afgana competencias sobre seguridad|hizkuntza=es|data=1987-07-21|url=https://elpais.com/diario/1987/07/22/internacional/553903213_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Afganistango gobernu boterearen berregituraketan, Kontseilu Iraultzaileko (Parlamentua) presidente hautatu zuten Mohammad Najibullah 1987ko urriaren 1ean, eta, hala, herrialdeko presidente izaten jarraitu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mobamed Najibulá es elegido presidente de Afganistán|hizkuntza=es|data=1987-09-30|url=https://elpais.com/diario/1987/10/01/internacional/560041220_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Bere kudeaketa berrian, Konstituzio proiektu berri bat diseinatu zen, non [[Islam|islama]] Afganistango erlijio ofiziala izango zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=El islam será la religión oficial de Afganistán según la futura Constitución|hizkuntza=es|abizena2=EFE|data=1987-11-27|url=https://elpais.com/diario/1987/11/28/internacional/565052419_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>, eta lau alderdi politiko legeztatu ziren: Langileen Erakunde Iraultzailea, Herriaren Alderdi Islamikoa, Nekazarien Justiziaren Alderdia eta Herri Alderdi Demokratikoa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Legalizados cuatro partidos en Afganistán, de acuerdo con la nueva Constitución|hizkuntza=es|data=1987-11-28|url=https://elpais.com/diario/1987/11/29/internacional/565138821_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Eskaintza eta lorpen demokratiko horiek guztiak gorabehera, matxino afganiarrek ez zuten inoiz serio hartu Mohammad Najibullahren gobernua, eta [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|Sobietar Batasunarekin]] zuzenean hitz egitea eskatzen zuten<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Los rebeldes afganos quieren dialogar directamente con Moscú|hizkuntza=es|data=1988-10-23|url=https://elpais.com/diario/1988/10/24/internacional/593650822_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Sobietar Batasuna Afganistandik erretiratu zenean, bere gobernua ez zela sozialista izango plurala baizik eskaini zuen Mohammad Najibullahk<ref>{{Erreferentzia|izena=Enrique|abizena=Ibañez|izenburua=El Gobierno de Najibulá no prevé implantar el socialismo en Afganistán|hizkuntza=es|data=1989-02-16|url=https://elpais.com/diario/1989/02/17/internacional/603673219_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Eskaintza horrek, ordea, ez zuen askorik balio izan, alerta-egoera ezarri behar izan baitzuen matxino afganiarrek bere erregimenaren aurkako erasoak egiten jarraitu zutelako<ref>{{Erreferentzia|izena=Georgina|abizena=Higueras|izenburua=El Gobierno de Najibulá decreta el estado de alerta en todo el país|hizkuntza=es|data=1989-02-18|url=https://elpais.com/diario/1989/02/19/internacional/603846002_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Egoera horren aurrean, Mohammad Najibullah sobietarren aldeko gobernura itzuli zen komunistak ez ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Georgina|abizena=Higueras|izenburua=El régimen prosoviético de Kabul se cierra sobre sí mismo|hizkuntza=es|data=1989-02-19|url=https://elpais.com/diario/1989/02/20/internacional/603932410_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref> eta Gerrarako Kontseilu Gorena osatzen zuten bere gobernuko kideak kargutik kenduz<ref>{{Erreferentzia|izena=Georgina|abizena=Higueras|izenburua=Najisbulá forma un Consejo Supremo para la guerra|hizkuntza=es|data=1989-02-20|url=https://elpais.com/diario/1989/02/21/internacional/604018804_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>, baina aldaketa horiek guztiek matxinada afganiarraren morala altxatzea baino ez zuten lortu<ref>{{Erreferentzia|izena=Georgina|abizena=Higueras|izenburua=Los cambios en Kabul elevan la moral guerrillera|hizkuntza=es|data=1989-02-21|url=https://elpais.com/diario/1989/02/22/internacional/604105213_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

==== Sobietar tropen erretiroa Afganistandik ====

===== Sobietar tropen pixkanakako erretiroa Afganistandik =====
1980ko erdialdean, sobietarren tropak Afganistandik erabat erretiratzeko aukera deskribatzen zuten zurrumurruak sortu ziren. Erretiro ez mugatuak harridura sortu zuen [[Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATOren]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Soledad|abizena=Gallego-Díaz|izenburua=La OTAN, sorprendida por la decisión soviética|hizkuntza=es|data=1980-06-23|url=https://elpais.com/diario/1980/06/24/internacional/330645602_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref> goi-zuzendaritzan, eta [[Mendebaldea (kultura)|Mendebaldeko]] gogoak gainezka egin zuen. Hala ere, askoren gogogabetasunerako, tropen erretiratze mugatua baino ez zen, eta, horren ondorioz, Mendebaldeko Zazpi Potentziek Afganistango tropa sobietarren erabateko erretiroa eskatu zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Un limitado número de tropas soviéticas abandona Afganistán|hizkuntza=es|data=1980-06-23|url=https://elpais.com/diario/1980/06/24/portada/330645604_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Azkenean, erabateko erretiroa aukera urrun bat zela baieztatu zen, eta Sobietar Batasunak infanteria dibisio bat –gehienez ere 10.000 gizon– eta 108 borroka-gurdi baino ez zituen erretiratu Afganistandik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Unión Soviética retira de Afganistán una división de infantería y 108 carros de combate|hizkuntza=es|data=1980-06-23|url=https://elpais.com/diario/1980/06/24/internacional/330645607_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. [[Leonid Brezhnev|Leonid Brezhnevek]] Sobietar Batasuneko kideen erretiratze partziala azaldu zion Komite Zentralari eta hori erreakzionarioen aurka lortutako garaipenengatik eta Afganistango bizitza normaltasunera itzultzen zelako zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Breznev explica al Comité Central la retirada parcial de los efectivos de la URSS|hizkuntza=es|data=1980-06-23|url=https://elpais.com/diario/1980/06/24/internacional/330645605_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

1983an, [[Juri Andropov|Juri Andropovek]], Leonid Brezhneven ondorengoak, Afganistango [[Armada Gorria|Armada Gorriarentzat]] irteera ohoretsu bat bilatu nahi zuela adierazi zuen bere aurrekoaren hiletetan<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=El Kremlin busca una salida honrosa de Afganistán|hizkuntza=es|data=1983-06-11|url=https://elpais.com/diario/1983/06/12/internacional/424216815_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

1985eko azaroan, [[Mikhail Gorbatxov]] buruzagi sobietarrak adierazi zuen Sobietar Batasunak bere tropak Afganistandik erretiratu nahi zituela beste estatuek neutraltasuna bermatu bezain laster<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=La URSS reitera su deseo de retirarse de Afganistán|hizkuntza=es|data=1985-11-27|url=https://elpais.com/diario/1985/11/28/internacional/501980415_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. [[Babrak Karmal]] Afganistango presidenteak, adierazpen horren aurrean, [[Der Spiegel|''Der Spiegel''i]] adierazi zion bere herrialdean tropa sobietarren presentzia beharrezkoa izan zela eta haiek erretiratzea bere gobernuak Sobietar Batasunarekin negoziatuko zuela<ref>{{Erreferentzia|izena=Manuel|abizena=Délano|izenburua=Karmal: "Negociaremos con Moscú la retirada de sus tropa"|hizkuntza=es|data=1985-11-30|url=https://elpais.com/diario/1985/12/01/internacional/502239619_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Adierazpen horiek gorabehera, tropa sobietarren erretiratzeak urrun zirudien, eta Moskuk beste bide batzuk bilatu zituen Afganistanen kaosa kontrolatzeko, hala nola bere akatsen onarpen publikoa eta matxino afganiarrekiko elkarrizketa<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=La Unión Soviética pide un diálogo con la guerrilla en Afganistán|hizkuntza=es|data=1985-12-22|url=https://elpais.com/diario/1985/12/23/internacional/504140414_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>, baita komunistak edo Sobietar Batasunaren aldekoak ez ziren pertsonaiak sobietarren aldeko gobernuan integratzea ere<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Nuevo Gobierno en Afganistán.|hizkuntza=es|data=1985-12-27|url=https://elpais.com/diario/1985/12/28/internacional/504572401_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

1986an, Gorbatxovek, Frantziako ''[[L'Humanité|L’Humanite]]'' egunkari komunistari egindako elkarrizketa batean, Sobietar Batasunak Afganistango gerrari amaiera eman nahi ziola eta tropa sobietarrak laster aterako zirela herrialde horretatik adierazi zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Gorbachov afirma que Sajarov no saldrá de la URSS y que la guerra de Afganistán terminará pronto|hizkuntza=es|data=1986-02-07|url=https://elpais.com/diario/1986/02/08/internacional/508201222_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Zirudienez sobietarren estrategia Afganistanen gobernu plurala eratzean eta gobernu horrek herriaren babesa irabazi eta herrialdearen barruko antagonismoak bateratu ahal izango zituenean zetzan. Hala ere, Babrak Karmalen gobernuak erabat egin zuen huts helburu horretan, eta sobietar estrategak etsi zituen Afganistango gobernuarekiko kritikak Sobietar Batasunetik bertatik iristeraino<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=La URSS critica a los dirigentes afganos por no conseguir apoyo popular|hizkuntza=es|data=1986-04-27|url=https://elpais.com/diario/1986/04/28/portada/515023202_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

1986ko uztailaren amaieran, Gorbatxov buruzagi sobietarrak Afganistanen zeuden bere herrialdeko tropak murriztuko zituela iragarri zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=Gorbachov anuncia una reducción de tropas en Afganistan|hizkuntza=es|data=1986-07-28|url=https://elpais.com/diario/1986/07/29/internacional/522972006_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Zazpi mila soldadu sobietarrek herrialdea utzi zuten urte hori amaitu baino lehen<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=7.000 soldados soviéticos, abandonarán Afganistán antes de que finalice el año|hizkuntza=es|data=1986-07-28|url=https://elpais.com/diario/1986/07/29/portada/522972002_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Hala ere, gobernu [[Txinako Herri Errepublika|txinatarrak]] bere atsekabea adierazi zuen, eta tropen erretiroak berehalakoa izan behar zuela adierazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fría reaccion china al anuncio de retirada soviética de Afganistán|hizkuntza=es|data=1986-07-30|url=https://elpais.com/diario/1986/07/31/internacional/523144826_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Sobietar Batasunak jakinarazi zuen 1986ko urriaren 15etik aurrera sei erregimentu erretiratuko zituela Afganistandik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La URSS retirará de Afganistán, seis regimientos a partir del próximo día 15|hizkuntza=es|data=1986-10-08|url=https://elpais.com/diario/1986/10/09/internacional/529196413_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>, eta Afganistango gobernuak kazetariak gonbidatu zituen gertaera horren lekuko izatera<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=Afgainstán invita a más de 100 periodistas para que vean la retirada parcial soviética|hizkuntza=es|data=1986-10-13|url=https://elpais.com/diario/1986/10/14/internacional/529628413_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Afganistango gobernuak 1986ko amaieran eskaini zuen su-etenerako eskaintza, baina matxinoek errefusatu egin zuten<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=La guerrilla afgana rechaza el alto el fuego del Gobierno|hizkuntza=es|data=1987-01-01|url=https://elpais.com/diario/1987/01/02/internacional/536540423_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Hala ere, [[Kabul|Kabulek]] 1987ko urtarrilaren 15etik aurrerako su-etenean jarri zuen azpimarra<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kabul insiste en proclamar un alto el fuego unilateral|hizkuntza=es|data=1987-01-03|url=https://elpais.com/diario/1987/01/04/internacional/536713213_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Afganistango matxinoen ezezkoaren aurrean, Sobietar Batasunak eskualdea baketzeko ahaleginak blokeatzea leporatu zien Estatu Batuei<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Tass acusa a EE UU de bloquear los esfuerzos de paz para Afganistan|hizkuntza=es|data=1987-01-04|url=https://elpais.com/diario/1987/01/05/internacional/536799609_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>

=====Afganistango matxinada indartzeko arrazoi nagusia=====

Bitartean, Kabul hiriburua gerra ekintzen agertoki bihurtu zen, non matxino afganiarrak aireko misilak erabili zituzten. Estatu Batuek matxinoei emandako jaurtigai horiek hainbat [[Misio diplomatiko|enbaxada]] harrapatu zituzten<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Explosiones y ataques artilleros junto a la Embajada de la URSS en Kabul|hizkuntza=es|data=1986-07-22|url=https://elpais.com/diario/1986/07/23/internacional/522453615_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Misil rebelde en Kabul.|hizkuntza=es|data=1986-08-13|url=https://elpais.com/diario/1986/08/14/internacional/524354403_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Una serie de explosiones sacude durante horas la capital afgana|hizkuntza=es|data=1986-08-27|url=https://elpais.com/diario/1986/08/28/internacional/525564022_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Coche bomba en Kabul.|hizkuntza=es|data=1986-09-29|url=https://elpais.com/diario/1986/09/30/internacional/528418805_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

''[[The Washington Post]]'' egunkariak jakinarazi zuenez, [[Ronald Reagan|Ronald Reaganen administrazioak]] 150 Stinger misil entregatuko zizkion Afganistango erresistentziari<ref>{{Erreferentzia|izenburua=EE UU enviará más misiles Stinger a la guerrilla afgana|hizkuntza=es|data=1987-02-08|url=https://elpais.com/diario/1987/02/09/internacional/539823607_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Egunkari estatubatuarrak albistea eman eta egun batzuetara, Jalaludin Hagani matxino taldeak hegazkin komertzial bat eraitsi zuen Afganistan ekialdean, eta hogeita hamar pertsona hil ziren. Biktimen artean, emakumeak eta haurrak zeuden<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Al menos 30 muertos al caer un avión alcanzado por un misil de la guerrilla en Afganistán|hizkuntza=es|data=1987-02-09|url=https://elpais.com/diario/1987/02/10/internacional/539910018_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Avión abatido en Afganistán.|hizkuntza=es|data=1987-02-10|url=https://elpais.com/diario/1987/02/11/internacional/539996402_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Estatu Batuek Afganistango matxinadari emandako lurra-airerako misilen eraginkortasun hilgarria gero eta sarriago agertzen zen. Afganistango lurraldearen gaineko aire garraioa, militarra edo zibila izan, misil horiekin eraitsia izateko arriskuan zegoen. Sobietar Batasunak ezin zuen ezkutatu Afganistango lurraldean, egunero, jasaten zituen aireko garraioen bajak<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Derribado un avión soviético|hizkuntza=es|data=1987-06-23|url=https://elpais.com/diario/1987/06/24/internacional/551484018_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Avión afgano derribado.|hizkuntza=es|data=1987-08-13|url=https://elpais.com/diario/1987/08/14/internacional/555890407_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

1987an, Afganistango matxinoek Piandzh ([[Tajikistan]]) sobietar herria eraso zuten, Moskuk baieztatu zuen bezala<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Moscú confirma un ataque de la guerrilla afgana en su territorio|hizkuntza=es|data=1987-04-02|url=https://elpais.com/diario/1987/04/03/internacional/544399224_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Afganistango matxinoek Sobietar Batasuneko muga zeharkatu zuten berriro, eta, oraingoan, bi soldadu sobietar hil zituzten, [[TASS|''TASS'' albiste-agentziaren]] arabera<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Tass informa de otro ataque de la guerrilla afgana en la URSS|hizkuntza=es|data=1987-04-19|url=https://elpais.com/diario/1987/04/20/internacional/545868014_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

==== Sobietarren bakearen porrota ====
Afganistango gobernuak su-etenerako proposamena bete nahi zuen adostutako egunean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Entra en vigor el alto el fuego del Gobierno afgano|hizkuntza=es|data=1987-01-14|url=https://elpais.com/diario/1987/01/15/internacional/537663612_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>, baina hiru egun geroago, Afganistango gerrillak uko egin zion negoziazio-eskaintzari<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La guerrilla musulmana rechaza la oferta de negociación del Gobierno de Afganistán|hizkuntza=es|data=1987-01-17|url=https://elpais.com/diario/1987/01/18/internacional/537922810_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Gaitzespen horren erakusgarririk argiena Abdulahad Arezdigiren hilketa ian zen, matxinoen adiskidetzeaz arduratzen zen buruzagia<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Asesinato en Afganistán.|hizkuntza=es|data=1987-01-31|url=https://elpais.com/diario/1987/02/01/internacional/539132404_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Asesinado un dirigente afgano.|hizkuntza=es|data=1987-02-03|url=https://elpais.com/diario/1987/02/04/internacional/539391613_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

1987ko irailean, Sobietar Batasuneko lehen ministrordea. Yuli Vorontsov [[Kabul|Kabulera]] joan zen Afganistan eta [[Pakistan|Pakistanen]] arteko elkarrizketetan parte hartzeko. Elkarrizketa horietan, tropa sobietarren erretiro-egutegiaz hitz egin zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Retirada de Afganistán.|hizkuntza=es|data=1987-09-03|url=https://elpais.com/diario/1987/09/04/internacional/557704801_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Progreso en negociaciones.|hizkuntza=es|data=1987-09-28|url=https://elpais.com/diario/1987/09/29/internacional/559868403_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

1987ko amaieran, [[Perestroika|perestroikaren]] ondorioak Afganistanen sentitu ziren, txandakako presidenteak botere-postuak utzi eta batzar batek konstituzio berri bat diseinatu baitzituen<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=La 'perestroika' pasa por Afganistán|hizkuntza=es|data=1987-11-18|url=https://elpais.com/diario/1987/11/19/opinion/564274810_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

[[Eduard Xevardnadze]] ministro sobietarrak 1988ko urtarrilaren 29an iragarri zuen Afganistango Sobietar Batasunaren erretiroari buruzko negoziazioek akordio orokor bat zutela<ref>{{Erreferentzia|izena=The New York|abizena=Times|izenburua=Próxima retirada soviética.|hizkuntza=es|data=1988-01-28|url=https://elpais.com/diario/1988/01/29/internacional/570409224_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. 1987an, [[Thailandia|Thailandiako]] Kanpo Arazoetako Ministerioko bozeramaile batek aukera hori zabaldu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Las tropas soviéticas podrían dejar en 22 meses Afganistán, según Shevardnadze|hizkuntza=es|data=1987-03-03|url=https://elpais.com/diario/1987/03/04/internacional/541810816_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Bitartean, Afganistango matxino taldeetako zazpi buruzagiek behin-behineko gobernu bat osatzeko asmoa agertu zuten [[Islamabad|Islamabaden]]<ref name=":4">{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Gobierno provisional afgano.|hizkuntza=es|data=1988-01-31|url=https://elpais.com/diario/1988/02/01/internacional/570668418_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. [[Moskuko Kremlina|Kremlineko]] buruzagi [[Mikhail Gorbatxov|Mikhail Gorbatxovek]] iragarri zuen litekeena zela maiatzean tropa sobietarrak Afganistanetik erretiratzen hastea<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=La URSS comenzará en mayo su retirada de Afganistán si hay acuerdo en Ginebra|hizkuntza=es|data=1988-02-08|url=https://elpais.com/diario/1988/02/09/internacional/571359611_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Horren aurrean, [[Mohammad Najibullah]] Afganistango presidenteak iragarri zuen ez zuela boterea utziko tropa sobietarren erretiroaren ondoren<ref name=":5">{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Najibula no dejará el poder.|hizkuntza=es|data=1988-02-11|url=https://elpais.com/diario/1988/02/12/internacional/571618814_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

[[Sobietar Batasuneko Alderdi Komunista|Sobietar Batasuneko Alderdi Komunistak]], barne komunikatu batean, Sobietar Batasunak Afganistango inbasioan egindako zenbait akats onartu zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=The New York|abizena=Times|izenburua=La cúpula del PCUS admite en un informe interno su error en la guerra de Afganistán|hizkuntza=es|data=1988-06-17|url=https://elpais.com/diario/1988/06/18/internacional/582588009_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

[[Mosku|Moskuko]] agintariek Aliantza Islamikoa gerrilla taldearekin harremanetan jarri ziren matxinoak harrapatutako 313 soldadu sobietarren askapena lortzeko<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Diálogo con la guerrilla.|hizkuntza=es|data=1988-07-28|url=https://elpais.com/diario/1988/07/29/internacional/586130417_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Harreman hori ez zen bakarra izan, agintari sobietarrek beste gerrilla talde batzuekin harremanetan jarri baitziren soldaduak askatzeko<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Los rebeldes afganos y Moscú negociarán la liberación de presos soviéticos|hizkuntza=es|data=1988-11-10|url=https://elpais.com/diario/1988/11/11/internacional/595206016_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

[[George Shultz]], AEBko Estatu idazkaria, Sobietar Batasunean izan zen bi potentziek Afganistango gatazkari buruz zituzten jarrerak fintzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=La URSS y EE UU buscarán un acuerdo sobre Afganistán durante la visita de Shultz|hizkuntza=es|data=1988-02-20|url=https://elpais.com/diario/1988/02/21/internacional/572396411_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=El optimismo rodea la visita de Shultz a Moscú|hizkuntza=es|data=1988-02-21|url=https://elpais.com/diario/1988/02/22/internacional/572482804_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Pakistango hiriburua, [[Islamabad]], Sobietar Batasunaren eta gerrilla taldeen arteko topagunea izan zen hainbat gai jorratzeko, gehienak, herrialdean bakea lortzeko baldintzekin lotutakoak<ref name=":6">{{Erreferentzia|izenburua=Primera reunión de la guerrilla afgana con Moscú|hizkuntza=es|data=1988-11-27|url=https://elpais.com/diario/1988/11/28/internacional/596674820_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Sobietarrek matxinoen gerrilla talde nagusitzat hartzen dituzte [[Mujahidin]] afganiarrak<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Conversaciones en Afganistán|hizkuntza=es|data=1988-12-02|url=https://elpais.com/diario/1988/12/03/internacional/597106819_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Sobietar Batasunak Afganistan inbaditu zuenetik ia bederatzi urte igaro ondoren, gerrilla taldeak eta Sobietar Batasuneko ordezkariak negoziatzera bildu ziren<ref name=":6" />. Matxinoek ez ezik, [[Mohammed Zahir Shah|Zahir Xha]] Afganistango errege ohiak ere negoziatu zuen inbaditzaileekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan|abizena=Arias|izenburua=El ex rey de Afganistán dialoga con un enviado soviético|hizkuntza=es|data=1988-12-25|url=https://elpais.com/diario/1988/12/26/internacional/599094014_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

===== Sobietar Batasuneko indar armatuen erretiro formala =====
''[[Pravda]]'' egunkari sobietarrak, tropa sobietarrak Afganistandik erretiratzen hasteko eguna bezala, maiatzaren lehena markatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua='Pravda' cita el 1 de mayo para el inicio de la retirada de Afganistán|hizkuntza=es|data=1988-01-11|url=https://elpais.com/diario/1988/01/12/internacional/568940407_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Zazpi gerrillari taldeek, albiste horien aurrean, behin-behineko gobernu bat osatuko zutela iragarri zuten, tropa sobietarrek alde egin eta berehala boterea hartuko zuena<ref name=":4" />. Hala ere, Afganistango presidenteak ohartarazi zien ez zuela boterea utziko ekitaldi hori amaitu ondoren<ref name=":5" />. Afganistango agintariek bazekiten tropa sobietarrak joan ondoren matxinada indartsuagoa izango zela eta bizirauteko aukerak bilatzen zituela. Are gehiago, herrialdea bitan zatitzeko plana diseinatzera ere iristen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Plan para partir en dos Afganistán con vistas a la retirada soviética|hizkuntza=es|data=1988-04-05|url=https://elpais.com/diario/1988/04/06/internacional/576280815_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Afganistango gobernuak [[Pakistan|Pakistango]] egutegia onartu zuen tropa sobietarren erretirorako<ref>{{Erreferentzia|izena=Georgina|abizena=Higueras|izenburua=Afganistán acepta el calendario paquistaní para la retirada soviética|hizkuntza=es|data=1988-03-03|url=https://elpais.com/diario/1988/03/04/internacional/573433214_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Sobietar soldaduak Afganistandik erretiratzen hasi ziren heinean, gerrilla indartu egin zen Afganistango armadak abandonatutako baseak hartuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los rebeldes afganos ocupan una base de las tropas regulares|hizkuntza=es|data=1988-04-23|url=https://elpais.com/diario/1988/04/24/internacional/577836010_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>, hiriak konkistatuz<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Avance de la guerrilla afgana.|hizkuntza=es|data=1988-04-24|url=https://elpais.com/diario/1988/04/25/internacional/577922419_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref> eta Afganistango hiriburuaren aurkako erasoak areagotuz<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Ataque de la guerrilla afgana|hizkuntza=es|abizena2=EFE|data=1988-05-03|url=https://elpais.com/diario/1988/05/04/internacional/578700017_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Sobietar tropen erretiratzea ez zen hain erraza izan, eta haiek, afganiar lurraldea utzi baino lehen, hainbat hiri bonbardatu zituzten zibil asko hilez. Lekukoek zioten tanke sobietarrak inolako ardurarik gabe igarotzen zirela gorpuen gainetik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cientos de civiles mueren en Afganistán por los bombardeos soviéticos|hizkuntza=es|data=1989-01-26|url=https://elpais.com/diario/1989/01/27/internacional/601858812_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Egoera horren aurrean, [[James Baker|James Bakerrek]] Estatu Batuek Kabulen duten enbaxada ixtea erabaki zuen. Beste herrialde batzuek ere beren ordezkaritzak ixtea erabaki zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Empieza la desbandada diplomática en Kabul|hizkuntza=es|data=1989-01-27|url=https://elpais.com/diario/1989/01/28/internacional/601945223_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. 1989. urtearen hasieran, oraindik, Mosku herrialdea hustu ala zatitu pentsatzen ari zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=Moscú considera las hipótesis de evacuación o partición del país|hizkuntza=es|data=1989-01-28|url=https://elpais.com/diario/1989/01/29/internacional/602031612_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Azken soldadu sobietarrek 1989ko otsailaren hasieran utzi zuten Kabul, Mohammad Najibullahren gobernua gerrilla islamiarrari aurre egiteko prest zegoen alderdikideei armak banatuz<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Las tropas soviéticas abandonaron Kabul|hizkuntza=es|data=1989-02-05|url=https://elpais.com/diario/1989/02/06/portada/602722803_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Bitartean, [[Eduard Xevardnadze]] Sobietar Batasuneko ministroak Afganistanen irtenbide politiko bat bultzatu nahi zuen, baina Mohammad Najibullahren gobernuari laguntzeari uztearen truke ezin izan zuela gerrilla islamiarra armaz hornitzea blokeatu adierazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Georgina|abizena=Higueras|izenburua="Nadie piensa en rendirse en Kabul", dice Shevardnadze|hizkuntza=es|data=1989-02-06|url=https://elpais.com/diario/1989/02/07/internacional/602809209_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Gogoratu behar da 1987ko apirilean [[The Washington Post|''The Washington Post''ek]] adierazi zuela Estatu Batuek 600 misil antiaireko Stinger eman zizkiotela gerrilla afganiarrari<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Stinger para la guerrilla afgana.|hizkuntza=es|data=1987-04-05|url=https://elpais.com/diario/1987/04/06/internacional/544658411_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>, eta [[CIA|CIAk]] 250 milioi dolar jaso zituela gerrilla afganiarra finantzatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Bob|abizena=Woodward|izenburua=Afganistán, la mayor operación de la CIA desde Vietnam|hizkuntza=es|abizena2=Babcock|izena2=Charles R.|data=1985-02-16|url=https://elpais.com/diario/1985/02/17/internacional/477442809_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Kabulgo aireportuan sobietar talde bat bakarrik geratu zen; bitartean, sobietarrek uzten zituzten posizio militarrak gerrilla taldeek hartzen zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=La guerrilla toma las posiciones dejadas por la retirada soviética|hizkuntza=es|data=1989-02-08|url=https://elpais.com/diario/1989/02/09/internacional/602982009_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Gudu gogorrak sortu ziren, eta zibil askok Pakistanen bilatu zuten babesa<ref>{{Erreferentzia|izena=Georgina|abizena=Higueras|izenburua=Refugiados afganos llegan con lo puesto a Pakistán|hizkuntza=es|data=1989-02-09|url=https://elpais.com/diario/1989/02/10/internacional/603068405_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>, zeinak bere mugak itxi zituen afganiar gehiago sar ez zitezen<ref>{{Erreferentzia|izena=Georgina|abizena=Higueras|izenburua=Pakistán refuerza su frontera para evitar nuevos refugiados|hizkuntza=es|data=1989-02-14|url=https://elpais.com/diario/1989/02/15/internacional/603500405_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

1989ko otsailaren 14an, Armada Sobietarra formalki erretiratu zen Afganistandik, aireportuaren kontrola afganiarren esku utzita<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=La URSS culmina su retirada y cede a los afganos el control del aeropuerto de Kabul|hizkuntza=es|data=1989-02-13|url=https://elpais.com/diario/1989/02/14/portada/603414003_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Sobietarrik gabeko lehen egunean, Kabul nahiko lasai egon zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Una tranquila ciudad en guerra|hizkuntza=es|data=1989-02-06|url=https://elpais.com/diario/1989/02/07/internacional/602809210_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Hala ere, Afganistango matxinada ezin izan zen ados jarri trantsizio gobernu bat osatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Georgina|abizena=Higueras|izenburua=La guerrilla afgana, incapaz de formar Gobierno|hizkuntza=es|data=1989-02-10|url=https://elpais.com/diario/1989/02/11/internacional/603154804_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

==== Mohammad Najibullahren gobernuaren erorketa ====
Sobietar tropen erabateko erretiroaren ondoren, Afganistango armada [[Mohammad Najibullah|Mohammad Najibullahren]] gobernua defendatzen saiatu zen Sobietar Batasunaren babesik gabe. Gerrillari taldeak [[Kabul]] hiriburuari erasotzeko kontzentratu ziren Afganistango milizian eta biztanleria zibilean baja asko eraginez<ref>{{Erreferentzia|izena=Pilar|abizena=Bonet|izenburua=La guerrilla ataca Kabul al concluir la primera fase de la retirada soviética|hizkuntza=es|data=1988-08-14|url=https://elpais.com/diario/1988/08/15/internacional/587599204_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=La guerrilla afgana ocasiona 30 muertos en ataques contra Kabul|hizkuntza=es|data=1988-09-02|url=https://elpais.com/diario/1988/09/03/internacional/589240806_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=21 muertos en Afganistán en ataques de la guerrilla musulmana con misiles tierra-tierra|hizkuntza=es|data=1988-09-26|url=https://elpais.com/diario/1988/09/27/internacional/591318016_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=35 muertos en Kabul en un ataque de la guerrilla afgana con cohetes|hizkuntza=es|data=1988-09-28|url=https://elpais.com/diario/1988/09/29/internacional/591490811_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Tres muertos y 17 heridos en un ataque de la guerrilla a Kabul|hizkuntza=es|data=1988-10-19|url=https://elpais.com/diario/1988/10/20/internacional/593305213_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. [[Mujahidin]] espioitza-iturrien arabera, 1987ko urriaren 30ean, estatu-kolpe saiakera bat egin zuten [[Babrak Karmal|Babrak Karmalen]] aldekoek. Eraso horrek agerian utzi zuen Alderdi Komunistaren zatiketa sakona. Sobietarrek Kabulen zuten enbaxadoreak esku hartu behar izan zuen ordena jartzeko, eta Mohammad Najibullahren aldekoek amore ematea eragin zuen zatiketak hazten jarrai ez zezan<ref>{{Erreferentzia|izena=Georgina|abizena=Higueras|izenburua=Najibulá, en situación difícil|hizkuntza=es|data=1988-11-21|url=https://elpais.com/diario/1988/11/22/internacional/596156418_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Bere erretiro militarraren ondoren, Sobietar Batasunak Mohammad Najibullahren gobernuari laguntza ematen jarraitu zuen armamentuarekin<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Nuevas armas para Kabul.|hizkuntza=es|data=1990-01-09|url=https://elpais.com/diario/1990/01/10/internacional/631926017_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Hala ere, Afganistango presidenteak gero eta etsai gehiago zituen, Afganistango matxinadan ez ezik bere gobernuan zeudenak ere. Adibidez, bere Defentsa ministroa, Xha Nawaz Tanari, gerrilla taldeekin harremanetan jarri zen, eta estatu kolpe bat ematen saiatu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Rodrigo|abizena=Fernández|izenburua=El ministro de Defensa afgano intenta derrocar a Najibulá|hizkuntza=es|data=1990-03-06|url=https://elpais.com/diario/1990/03/07/internacional/636764403_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Saiakerak porrot egin zuen, baina matxinatuek Afganistango armadaren defentsari eutsi zioten. Defentsa ministroak, porrot egin zuela ikusita, [[Pakistan|Pakistanera]] ihes egin zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Rodrigo|abizena=Fernández|izenburua=Los rebeldes afganos resisten en una base y el ministro de Defensa huye a Pakistán|hizkuntza=es|data=1990-03-07|url=https://elpais.com/diario/1990/03/08/internacional/636850803_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Mohammad Najibullahk kontraeraso gogor bat hasi zuen gerrilla afganiarraren aurka scud misilak jaurtiz posizio zibilen aurka<ref>{{Erreferentzia|izenburua=300 muertos al atacar el Ejército afgano una ciudad en poder de la guerrilla|hizkuntza=es|data=1991-04-21|url=https://elpais.com/diario/1991/04/22/internacional/672271202_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Bombardeos en Afganistán|hizkuntza=es|data=1991-09-04|url=https://elpais.com/diario/1991/09/05/internacional/684021613_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Gertaera horiek afganiar asko [[Iran|Iranera]] ihes egitera bultzatu zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Refugiados afganos|hizkuntza=es|data=1991-06-11|url=https://elpais.com/diario/1991/06/12/internacional/676677618_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

George Bush Ameriketako Estatu Batuetako presidenteak gerrilla talde afganiarrentzako dirulaguntza kendu egin zuen, 1992rako aurrekontuetan ez baitzen sartu normalean ematen zen dirulaguntza<ref>{{Erreferentzia|izena=The New York|abizena=Times|izenburua=George Bush suprime la ayuda financiera a los rebeldes afganos|hizkuntza=es|data=1991-05-12|url=https://elpais.com/diario/1991/05/13/internacional/674085604_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Erasoak eraso, gerrilla afganiarrak [[Mazar-i-Xarif]] hiria hartu zuen, Afganistango garrantzitsuenetako bat<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Una de las más importantes ciudades de Afganistán cae en manos de la guerrilla|hizkuntza=es|data=1992-03-20|url=https://elpais.com/diario/1992/03/21/internacional/701132402_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Mohammad Najibullahren erregimena kolapsatzen hasi zen, eta gerrillari taldeak elkarren aurka borrokatzen hasi ziren<ref name=":7">{{Erreferentzia|izenburua=Grupos islámicos rivales se disputan el poder en Afganistán mientras se hunde el régimen de Kabul|hizkuntza=es|data=1992-04-18|url=https://elpais.com/diario/1992/04/19/internacional/703634416_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Ahmed Xha Masud eta Gulbudin Hekmatiar gerrillari talde nagusien buruzagiak Kabul hiriburutik lehiatu ziren<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Los hermanos enemigos|hizkuntza=es|data=1992-04-19|url=https://elpais.com/diario/1992/04/20/internacional/703720812_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Gardez, Mohammad Najibullahren jaioterria, eta beste hiri garrantzitsu batzuk [[Mujahidin|mujahidinen]] menpe zeuden<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan Jesús|abizena=Aznárez|izenburua=Las ciudades afganas se entregan a los 'muyahidin'|hizkuntza=es|data=1992-04-22|url=https://elpais.com/diario/1992/04/23/internacional/703980015_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Kabul gudu-zelai odoltsu bihurtu zen, non milizia [[Sunismo|sunitak]] eta [[Xiismo|Xiiak]] aurrez aurre jarri ziren<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Milicias suníes y shiíes se enfrentan en Kabul|hizkuntza=es|abizena2=AFP|data=1992-06-05|url=https://elpais.com/diario/1992/06/06/internacional/707781606_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Aurrerapen horien aurrean, Afganistango presidenteak dimisioa emango zuela iragarri zuen, behin [[Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua|NBEk]] babestutako trantsizio-kontseilu bat osatuta<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Dimisión en Afganistán|hizkuntza=es|data=1992-04-09|url=https://elpais.com/diario/1992/04/10/internacional/702856809_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Mohammad Najibullah kargutik kendu eta NBEk Kabulen dituen bulegoetan babestu zen. Abdul Rahim Hatefek hartu zuen presidentetza. Ahmed Xha Masuden Jamiati Islami eta Gulbudin Hekmatiarren Hezbi Islami atera ziren garaile, eta Abdul Wakil, Atzerri ministroa, bien arteko akordio baten bila ibili zen Kabul hiriburuan euren artean borroka ez zezaten<ref name=":7" />. Negoziazio horietan, gerrilla taldeek akordio bat lortu, eta Mujahidinen Kontseilua osatu zuten<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=La guerrilla afgana negocia el reparto del poder|hizkuntza=es|abizena2=Reuters|data=1992-04-19|url=https://elpais.com/diario/1992/04/20/internacional/703720801_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=La guerrilla musulmana formará Gobierno en Kabul, dice el enviado de la ONU|hizkuntza=es|data=1992-04-20|url=https://elpais.com/diario/1992/04/21/internacional/703807206_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=El jefe guerrillero afgano Masud exima a los políticos de la resistencia islámica un acuerdo inmediato|hizkuntza=es|data=1992-04-21|url=https://elpais.com/diario/1992/04/22/internacional/703893621_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=El enviado de la ONU critica la inflexibilidad de los guerrilleros|hizkuntza=es|data=1992-04-23|url=https://elpais.com/diario/1992/04/24/internacional/704066415_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Hala ere, NBEko mandatari Benon Sevanek ohartarazi zuen gerrillariak malguak zirela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La guerrilla afgana llega a un acuerdo para hacerse con el poder en Kabul|hizkuntza=es|data=1992-04-24|url=https://elpais.com/diario/1992/04/25/internacional/704152814_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Buruzagi gerrillariek 51 pertsonaz osatutako Kontseiluko buru [[Sibghatullah Mojaddedi]] izatea adostu zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Consejo 'muyahid' para proteger Kabul|hizkuntza=es|data=1992-04-25|url=https://elpais.com/diario/1992/04/26/internacional/704239201_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Kabulen, 6 buruzagi gerrillarik osatutako kontseilua eratu zen hiriburua babesteko<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=La guerrilla islámica moderada se hace fuerte en Kabul|hizkuntza=es|abizena2=Reuters|data=1992-04-26|url=https://elpais.com/diario/1992/04/27/internacional/704325616_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Baina indarkeria piztu zen Kabulen, eta bi gerrilla talde nagusiek, Hezbi Islamik eta Jamiati Islamik, presidentearen jauregiaz jabetzeko helburua zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan Jesús|abizena=Aznárez|izenburua=Los integristas afganos pierden su último bastión en Kabul en una batalla nocturna|hizkuntza=es|data=1992-04-29|url=https://elpais.com/diario/1992/04/30/internacional/704584801_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. 1992ko apirilaren 30ean, Barne Ministerioaren egoitza erori zen, Hezbi Islamiren azken gotorlekua<ref>{{Erreferentzia|izena=Ediciones EL|abizena=PAÍS|izenburua=Afganistán en EL PAÍS|hizkuntza=es-ES|url=https://elpais.com/noticias/afganistan|aldizkaria=El País|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Kabul kanpoaldetik, Gulbudin Hekmatiarrek borrokari berrekiteko mehatxua egin zuen Abdul Rashid Dostam jenerala Kabuletik bere gizonekin irteten ez bazen, eta bere tropekin Kabulerako bidea hartu zuen hegoaldetik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los rebeldes de Hekmatiar avanzan hacia Kabul|hizkuntza=es|data=1992-05-04|url=https://elpais.com/diario/1992/05/05/internacional/705016811_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Buranudin Rabbanik kargutik kendu zuen Afganistango lehen ministro Abdul Sabur Farid (Hezbi Islami gerrilla talde erradikalak gobernu koalizioan duen ordezkaria) gerrilla talde horrek Kabulen erasoaldi gogorra hasi zuelako<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=El presidente afgano destituye a su primer ministro, del partido radical Hezbi Islami|hizkuntza=es|abizena2=AFP|data=1992-08-16|url=https://elpais.com/diario/1992/08/17/internacional/714002403_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Prentsan zabaldutako bertsioen arabera, [[Babrak Karmal]] Afganistango presidente ohia eta Abdul Rashid Dostum jenerala hegazkin istripu batean hil ziren Kabulera bidean zihoazela<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Extraña muerte en accidente aéreo del ex presidente afgano Babrak Karmal|hizkuntza=es|data=1992-06-21|url=https://elpais.com/diario/1992/06/22/internacional/709164008_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>. Abdul Rashid Dostumek berehala gezurtatu zuen zurrumurru hori, eta Babrak Karmal non zegoen ez zekiela esan zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Dostum está vivo|hizkuntza=es|data=1992-06-22|url=https://elpais.com/diario/1992/06/23/internacional/709250412_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref>.

Afganistan [[Xaria|lege islamikoetara]] itzuli zen, emakumeei aurpegiak agerian ekartzea eta alkohola saltzea debekatzen ziena<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=El Gobierno afgano comienza a instaurar las leyes islámicas|hizkuntza=es|data=1992-05-08|url=https://elpais.com/diario/1992/05/09/internacional/705362417_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Juan Jesús|abizena=Aznárez|izenburua=Kabul retorna a los velos y la ley seca|hizkuntza=es|data=1992-05-05|url=https://elpais.com/diario/1992/05/06/internacional/705103203_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

=== Fundamentalismoa (1992-2001) ===
1992an, herrialdea zatituta gelditu zen ''[[Gerra-jaun|gerra-jaunen]]'' artean ([[Mujahidin|mujahidinetatik]] edo antzinako armada profesionaletatik zetozen buruzagi militarrak milizien agintean etsaien aurka borrokatzen zutenak).

1994ko urriaren amaieran, [[Taliban|talibanen]] fakzioa hegoaldeko [[Kandahar]] probintzian sortu zen, Afganistango armadak harrapatutako [[Pakistan|Pakistango]] konboi baten erreskatean, eta 1996tik aurrera nagusitu zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Una nueva milicia islámica expulsa de Kabul al líder de la oposición afgana|hizkuntza=es|data=1995-02-14|url=https://elpais.com/diario/1995/02/15/internacional/792802812_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. 1995eko otsailean, milizia berriak Hezbi Islami taldeko buru Gulbudin Hekmatiar garaitu zuen [[Kabul|Kabulgo]] bitartekaritzetan. Gerrilla talde berri horren agerpenak [[Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua|NBEren]] bake plana zapuztu zuen, zeina Afganistango presidente [[Burhanuddin Rabbani|Burhanudin Rabbani-k]] boterea entregatzea eta buruzagi gerrillarien batzar bat eratzea baitzen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Una nueva milicia islámica controla la tercera parte de Afganistán|hizkuntza=es|data=1995-02-21|url=https://elpais.com/diario/1995/02/22/internacional/793407616_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Gulbudin Hekmatiarren irteera lasaigarria izan zen Afganistango presidentearentzat, geroago esan baitzuen Hezbi Islami garaitzen lagundu ziela talibanei<ref>{{Erreferentzia|abizena=Time|izenburua=El ejército misterioso de Afganistán|hizkuntza=es|data=1995-02-27|url=https://elpais.com/diario/1995/02/28/internacional/793926019_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Babesa garesti aterako zitzaion Burhanudin Rabbaniri, talibanek matxinoen gerrilla-talde garrantzitsuena garaitu eta hilabete baino gutxiagora Kabulen aurkako erasoari ekingo baitzioten<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=La guerrilla talibán lanza su primera ofensiva contra la capital afgana|hizkuntza=es|data=1995-03-08|url=https://elpais.com/diario/1995/03/09/internacional/794703608_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Hala ere, hiriburua hartzeko eta Burhanudin Rabbaniren gobernua agintetik kentzeko lehen saiakerak porrot egin zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=El ejército afgano expulsa a la milicia talibán de Kabul|hizkuntza=es|abizena2=Reuters|data=1995-03-11|url=https://elpais.com/diario/1995/03/12/internacional/794962814_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Las tropas de Rabani bombardean puestos de los talibanes tras echarles de Kabul|hizkuntza=es|data=1995-03-12|url=https://elpais.com/diario/1995/03/13/internacional/795049218_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Tropa ofizialek Kabuletik 25 kilometro hegoaldera dagoen Txarasjab hiriko kuartel nagusiraino atzerarazi zituzten talibanak, eta hiria hartu, eta milizia berria hegoaldera ihes egitera behartu zuten<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Las tropas afganas toman el cuartel general talibán|hizkuntza=es|data=1995-03-19|url=https://elpais.com/diario/1995/03/20/internacional/795654012_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Hala ere, [[Herat]] hiria hartzean, talibanak berpiztu; kolpe latza eman Afganistango gobernuari<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Los talebanes toman la ciudad afgana de Herat|hizkuntza=es|data=1995-09-05|url=https://elpais.com/diario/1995/09/06/internacional/810338409_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>, eta Kabulen aurkako beste eraso bat prestatu zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La milicia de los talibanes prepara el asalto a Kabul|hizkuntza=es|data=1995-10-11|url=https://elpais.com/diario/1995/10/12/internacional/813452404_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Erresistentzia ofiziala gogorra izan zen, eta Herat hiria berreskuratu zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=El Gobierno afgano recupera Herat|hizkuntza=es|data=1995-10-14|url=https://elpais.com/diario/1995/10/15/internacional/813711612_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Kabulen aurkako erasoaldian, berriz, talibanek soldadu afganiar asko harrapatu zituzten<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Ofensiva general de los talibanes contra Kabul|hizkuntza=es|data=1995-11-18|url=https://elpais.com/diario/1995/11/19/internacional/816735610_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Kabul bonbardaketen eta suzirien bidezko erasoen agertoki belikoa bihurtu zen, eta baja zibil asko izan ziren. Horren ostean, Burhanudin Rabbanik eta Gulbudin Hekmatiarrek gobernu berri bat osatzeko eta talibanen mehatxuari aurre egiteko aliantza bat deitu zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Alianza en Afganistán para hacer frente a los talibanes|hizkuntza=es|data=1996-05-24|url=https://elpais.com/diario/1996/05/25/internacional/832975221_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Hala ere, ahalegin politiko hori gorabehera, milizia berriaren aurrerapenek ez zuten etenik; talibanek [[Jalalabad]] hiria hartu, eta herrialdearen erdia kontrolpean zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los talibanes ya controlan la mitad de Afganistán tras tomar Jalalabad|hizkuntza=es|data=1996-09-11|url=https://elpais.com/diario/1996/09/12/internacional/842479208_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. 1996ko irailean, Pakistanekiko mugan dagoen [[Kunar probintzia]] hartu zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Otra provincia afgana en manos talibanes|hizkuntza=es|data=1996-09-22|url=https://elpais.com/diario/1996/09/23/internacional/843429617_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Herrialdearen erdia baino gehiago kontrolpean zutela, talibanak Kabulera joan ziren berriro<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Los talibanes comienzan la batalla de Kabul|hizkuntza=es|abizena2=AFP|data=1996-09-25|url=https://elpais.com/diario/1996/09/26/internacional/843688805_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Saiakera berri horretan, gobernuko indarrek porrot egin zuten matxinada berriaren aurrean<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Las tropas gubernamentales afganas huyen de Kabul ante la ofensiva de los talibanes|hizkuntza=es|abizena2=Reuters|data=1996-09-26|url=https://elpais.com/diario/1996/09/27/internacional/843775203_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Talibanak ez ziren gogo biziz hartuak izan, eta [[Mohammad Najibullah|Mohamad Najibullah]] presidente ohia hil zuten, haren [[Hilotz|hilotza]] herriaren aurrean azaldu zutelarik<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los talibanes toman Kabul y cuelgan a Najibulá|hizkuntza=es|data=1996-09-27|url=https://elpais.com/diario/1996/09/28/internacional/843861620_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Harrezkero, erregimen berriak emakumeen askatasuna zorrotz murriztuko zuten arauak ezarri zituen ([[burka]] erabiltzeko betebeharra, esaterako). Kontrol-neurri horiek hainbesteraino iritsi ziren, ezen etxeetako leihoak prestatu behar baitziren etxeko emakumeak kanpotik inork ikus ez zitzan. Oinetako isilak erabiltzera behartuta zeuden, eta ezin zuten askatasunez hitz egin.

Talibanen gobernuaren urteetan, emakumeek debekatuta zuten lan egitea edo kalera irtetea familiako gizon baten laguntzarik gabe. Karrera profesionala zuten emakumeek, mediku edo abokatuek, beren lanak galdu zituzten, eta etxean giltzapetuta gelditu ziren. Beraz, soldatarik ematen zuen gizonik ez zegoen familian, eskean edo gosez hil beharrean zeudela izan zen ondorio zuzena. Gainera, ospitaleak eta emakumeentzako osasun-arreta urriak ziren, gizonezko medikuek ezin baitzituzten artatu. Depresio kasuak modu kezkagarrian igo ziren emakumeen artean, baita suizidio kopurua ere. Emakume askok nahiago izan zuten bere buruaz beste egin zapalkuntzan eta bidegabekerian bizi baino. Gaizki jantzita zeuden emakumeak publikoki zigortzen zituzten<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Azotadas en el Kabul de los talibanes las mujeres incorrectamente vestidas|hizkuntza=es|data=1996-09-29|url=https://elpais.com/diario/1996/09/30/internacional/844034403_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Kabulgo Unibertsitateak, talibanen garaipenaren ondoren, 1997ko martxoaren hasieran ireki zituen ateak, emakume ikasle eta irakaslerik gabe. Erregimen berriak ez zuen emakumeek lan-eremuan parte hartzea ahalbidetzen, medikuntzan izan ezik<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=La universidad de Kabul reabre sus puertas sin profesoras y sin alumnas|hizkuntza=es|data=1997-03-10|url=https://elpais.com/diario/1997/03/11/sociedad/858034806_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Egoera horren aurrean, Francisco Mayor [[UNESCO|UNESCOko]] zuzendari nagusiak adierazi zuen kezkatuta zegoela emakumeak goi-mailako hezkuntzatik kanpo geratzen zirelako<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=La Unesco, contra la exclusión de las mujeres de la Universidad de Kabul|hizkuntza=es|data=1997-03-11|url=https://elpais.com/diario/1997/03/12/sociedad/858121206_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Askatasuna murriztuta ikusi zuten bakarrak ez ziren emakumeak izan. Alkohola noizbehinka edo ohituraz edaten zutenek ere, edozein edari hordigarri edanez gero, zintzilikaturik hiltzeko mehatxua zuten aurrean<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Los talibanes ordenan "matar y colgar el cadáver" de los que beban alcohol|hizkuntza=es|abizena2=AFP|data=1996-09-28|url=https://elpais.com/diario/1996/09/29/internacional/843948017_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Gobernu berriak umiliatu, eta katigatu zituen apustu-jokalariak ere<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Los talibanes detienen y someten a escarnio público a 12 jugadores|hizkuntza=es|data=1996-11-30|url=https://elpais.com/diario/1996/12/01/internacional/849394806_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Debeku guztien gailurra izan zen Kabulgo biztanleei hiria uzten ez uztea<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los talibanes prohiben a la población abandonar Kabul|hizkuntza=es|data=1996-10-03|url=https://elpais.com/diario/1996/10/04/internacional/844380024_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Talibanek emakume afganiarrei ematen zieten tratua nazioarteko behaketa eta protesta gogorren arrazoia izan zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=La UE "deplora" el trato dado a la mujer en Kabul|hizkuntza=es|data=1996-10-09|url=https://elpais.com/diario/1996/10/10/internacional/844898403_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Arrakasta handiak izan arren, talibanek ezin izan zuten herrialdearen iparraldea berehala kontrolatu. 1996ko urriaren hasieran, Abdul Rashid Dostumen, ''gerra-jaun'' [[Uzbekistan|uzbekistandarraren]] eta gobernuaren aldeko indarrek Panxir haraneko talibanei kolpe handia eman zieten, non haien berrehun militantek bizia galdu baitzuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Las fuerzas del antiguo Gobierno afgano derrotan a los talibanes en el norte|hizkuntza=es|data=1996-10-09|url=https://elpais.com/diario/1996/10/10/internacional/844898419_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Behaztopa horren ondoren, talibanek ekimena galdu, eta Ahmed Xha Masud jenerala buru zuten gobernuaren aldeko indarrak Panxir haranetik irten ziren Kabulera joateko kontsignarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Eduardo del|abizena=Campo|izenburua=Los talibanes pierden la iniciativa militar en Afganistán ante el empuje del general Masud|hizkuntza=es|data=1996-10-10|url=https://elpais.com/diario/1996/10/11/internacional/844984816_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Eduardo del|abizena=Campo|izenburua=El general Masud golpea a los talibanes a tan sólo 30 kilómetros de Kabul|hizkuntza=es|data=1996-10-11|url=https://elpais.com/diario/1996/10/12/internacional/845071225_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Ahmed Xha Masuden indarrek talibanak Kabulera itzularaztea lortu zuten, eta hiriburutik alde egiteko agindu zieten talibanei, baina haiek onartu ez eta erresistentzia gogorra aurkeztu zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los talíbanes rechazan el ultimátum de Masud para que abandonen Kabul|hizkuntza=es|data=1996-10-16|url=https://elpais.com/diario/1996/10/17/internacional/845503208_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Borroka horietan, talibanek Bagraneko aire basea galdu zuten, Kabuletik 60 kilometro iparraldera dagoena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Masud arrebata a los talibanes la primera base aérea de Afganistán|hizkuntza=es|data=1996-10-18|url=https://elpais.com/diario/1996/10/19/internacional/845676014_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Kabulgo sarreran, talibanek eta Ahmed Xha Masuden indarrek borroka gogorrak izan zituzten, eta erasotzaileak hiriko sarrera-puntuak menderatzea bilatzen zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Masud ataca un paso montañoso a las puertas de Kabul|hizkuntza=es|data=1996-10-22|url=https://elpais.com/diario/1996/10/23/internacional/846021610_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Intenso duelo artillero entre talibanes y gubernamentales a las puertas de Kabul|hizkuntza=es|data=1996-10-23|url=https://elpais.com/diario/1996/10/24/internacional/846108014_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. NBEk, Norbert Holl bere ordezkari bereziaren bidez, ahaleginik handienak egin zituen borrokek aurrera jarrai ez zitzaten eta kaosak bere horretan jarrai ez zezan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El enviado de la ONU llega a Kabul para impulsar el díficil alto el fuego|hizkuntza=es|data=1996-10-24|url=https://elpais.com/diario/1996/10/25/internacional/846194422_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

==== Bamijango kolosoak ====
[[Fitxategi:Buddha of Bamiyan.jpg|thumb|[[Bamiyango Budak|Bamijango budetako bat]]]]
2001eko otsailaren amaieran, [[Taliban|talibanen]] buruzagi gorenak, [[Mohammed Omar]] mulak, herrialdeko estatua guztiak suntsitzeko agindu zuen, horien artean [[Bamiyango Budak|Bamijango budak]], planetako [[Siddhartha Gautama|Budaren]] estatua handienak<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Y ahora, contra las estatuas|hizkuntza=es|abizena2=Antón|izena2=Jacinto|data=2001-02-26|url=https://elpais.com/diario/2001/02/27/ultima/983228401_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Altxor kultural horiek suntsitzeko mehatxuaren aurrean, [[Metropolitan Museum of Art|New Yorkeko Metropolitan Museumek]] eskaintza bat egin zion gobernu afganiarrari kolosoak erosteko<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=El Metropolitan de Nueva York ofrece comprar las estatuas|hizkuntza=es|data=2001-03-02|url=https://elpais.com/diario/2001/03/03/cultura/983574002_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Talibanek estatuen gainean zuten amorru [[Ikonoklasta (argipena)|ikonoklastak]] munduko prentsa argitaletxe garrantzitsuenen haserrea eragin zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Furia iconoclasta|hizkuntza=es|data=2001-03-03|url=https://elpais.com/diario/2001/03/04/opinion/983660404_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Un Afganistán sin arte|hizkuntza=es|data=2001-03-03|url=https://elpais.com/diario/2001/03/04/opinion/983660401_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Jacinto|abizena=Antón|izenburua=El martirio de los colosos de Bamiyan|hizkuntza=es|data=2001-03-03|url=https://elpais.com/diario/2001/03/04/cultura/983660402_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Pierre Lafrace [[UNESCO|UNESCOko]] mandatariak porrot egin zuen estatuen suntsiketa saihesteko negoziazioetan<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Los talibán aseguran que la destrucción de los budas no tiene marcha atrás|hizkuntza=es|data=2001-03-04|url=https://elpais.com/diario/2001/03/05/cultura/983746804_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Estatuen egoerari buruzko ziurtasunik ez zegoen arren, [[Hinduismo|hindu]] erradikalek [[Korana]] erre zuten [[India|Indian]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hindúes radicales queman el Corán en India en protesta por el atentado a los Budas|hizkuntza=es|data=2001-03-05|url=https://elpais.com/diario/2001/03/06/cultura/983833202_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Berehalako mehatxuaren ondoren, estatuen egoerari buruzko informazioa nahasia eta kontraesankorra zen oraindik<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Versiones contradictorias|hizkuntza=es|data=2001-03-06|url=https://elpais.com/diario/2001/03/07/cultura/983919607_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

2001eko martxoaren 10ean, [[Ahmad Shah Massoud|Ahmad Xhah Massoud]] komandanteak baieztatu zuen Bamijango kolosoen erabateko suntsipena, aireko misil, tanke eta dinamitarekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los talibán vuelan la cabeza del mayor de los dos Budas gigantes|hizkuntza=es|data=2001-03-09|url=https://elpais.com/diario/2001/03/10/cultura/984178801_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Nazioarteko komunitateak mobilizatzen jarraitzen zuen arren, talibanek zioten dagoeneko estatuen % 80<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La comunidad internacional se moviliza para evitar la desaparición de los Budas|hizkuntza=es|data=2001-03-10|url=https://elpais.com/diario/2001/03/11/cultura/984265205_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref> suntsituta zeudela, eta, [[Kofi Annan|Kofi Annani]], [[Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua|NBEko]] idazkari nagusiari, suntsituta zeudela baieztatu zioten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los talibán comunican a Kofi Annan que los Budas ya han sido destruidos|hizkuntza=es|data=2001-03-11|url=https://elpais.com/diario/2001/03/12/cultura/984351601_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Nazioarteko erreakzioak berehala etorri ziren, eta UNESCOko zuzendari nagusiak, [[Koichiro Matsuura|Koïtxiro Matsuurak]], ekintza gaitzetsi, eta kulturaren aurkako krimentzat jo zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Unesco aún espera salvar algo del patrimonio cultural afgano|hizkuntza=es|data=2001-03-12|url=https://elpais.com/diario/2001/03/13/cultura/984438002_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Horrela, muturreko gobernu batek, nazioarteko ezintasunaren aurrean, 1.500 urte inguruko erlikiak suntsitu zituen<ref>{{Erreferentzia|izena=Koichiro|abizena=Matsuura|izenburua=Los crímenes contra la cultura no deben gozar de impunidad|hizkuntza=es|data=2001-03-18|url=https://elpais.com/diario/2001/03/19/opinion/984956410_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Andrés|abizena=Ortega|izenburua=Y Buda quedó hecho polvo|hizkuntza=es|data=2001-03-18|url=https://elpais.com/diario/2001/03/19/internacional/984956412_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Omar mularen mehatxua ''[[CNN]]'' albiste-kateak zabaldu zuen gero mundura<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=CNN muestra la destrucción de los Budas de Bamiyan|hizkuntza=es|data=2001-03-18|url=https://elpais.com/diario/2001/03/19/cultura/984956406_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

===== Shelter Now International kasua<ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=24 miembros de una ONG, amenazados de muerte por los talibán|hizkuntza=es|data=2001-08-08|url=https://elpais.com/diario/2001/08/09/internacional/997308017_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref> =====
2001eko abuztuaren hasieran, talibanen erregimenak Shelter Now Internationaleko (SNI) 24 misiolari atxilotu zituen, eta [[Kristautasun|kristautasuna]] predikatzea leporatu zien, heriotzarekin zigortzen zen delitua. Atxilotuen artean, 16 [[Afganistandar|afganiar]], 4 [[alemaniar]], 2 [[australiar]] eta 2 [[estatubatuar]] zeuden<ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=24 miembros de una ONG, amenazados de muerte por los talibán|hizkuntza=es|data=2001-08-08|url=https://elpais.com/diario/2001/08/09/internacional/997308017_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Egoera horren aurrean, Kabulek baimena eman zien tartean zeuden atzerritarren herrialdeetako diplomatikoei herrialdean sartzeko<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Kabul autoriza la visita de los diplomáticos|hizkuntza=es|data=2001-08-09|url=https://elpais.com/diario/2001/08/10/internacional/997394416_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Hala ere, talibanek ohartarazi zuten ez zela errukirik izango atxilotuentzat<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los talibán dicen que no habrá clemencia para la ONG cristiana|hizkuntza=es|data=2001-08-13|url=https://elpais.com/diario/2001/08/14/internacional/997740010_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Diplomatikoak Afganistanen zeudela, talibanek ez zien haiekin biltzeko baimenik eman <ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Los talibán niegan a los diplomáticos reunirse con los cristianos presos|hizkuntza=es|data=2001-08-14|url=https://elpais.com/diario/2001/08/15/internacional/997826410_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los cónsules no logran hablar con los talibán sobre los 8 detenidos|hizkuntza=es|data=2001-08-15|url=https://elpais.com/diario/2001/08/16/internacional/997912806_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua='Los detenidos afganos corren peligro de muerte y no tienen ayuda'|hizkuntza=es|data=2001-08-16|url=https://elpais.com/diario/2001/08/17/internacional/997999214_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>, eta ez zieten luzaroago geratzeko baimenik eman; beraz, Afganistan utzi behar izan zuten herrikideak ikusi gabe<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los diplomáticos dejan Kabul sin ver a los ocho cooperantes detenidos|hizkuntza=es|data=2001-08-21|url=https://elpais.com/diario/2001/08/22/internacional/998431219_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Baina talibanen erregimeneko Kanpo Arazoetako ministro Wakil Ahmed Mutawakilek iragarri zuen [[Gurutze Gorriaren Nazioarteko Batzordea|Nazioarteko Gurutze Gorriari]], CICR, atxilotuak bisitatzeko baimena emango zitzaiola<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Cruz Roja podrá visitar a los ocho cooperantes detenidos en Kabul|hizkuntza=es|data=2001-08-23|url=https://elpais.com/diario/2001/08/24/internacional/998604010_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. <ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Cruz Roja podrá visitar a los ocho cooperantes detenidos en Kabul|hizkuntza=es|data=2001-08-23|url=https://elpais.com/diario/2001/08/24/internacional/998604010_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Ia hilabetez atxilotuta egon ondoren, Afganistango gobernuak baimena eman zien atxilotuei beren herrialdeetako diplomazialariak eta senideak hartzeko<ref>{{Erreferentzia|abizena=AFP|izenburua=Cruz Roja visita por primera vez a los occidentales detenidos en Kabul|hizkuntza=es|data=2001-08-26|url=https://elpais.com/diario/2001/08/27/internacional/998863212_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Noor Mohamed Saqib Auzitegi Goreneko presidenteak iragarri zuen epaiketan atxilotuen erruduntasuna frogatuz gero urkatuak izan zitezkeela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los cooperantes juzgados en Kabul podrían ser ahorcados|hizkuntza=es|data=2001-09-05|url=https://elpais.com/diario/2001/09/06/internacional/999727210_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Epaiketan, Afganistango agintariek irudiak eta eskapularioak erakutsi zituzten delituaren zantzu gisa<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Los talibán presentan las 'pruebas del delito' contra los cristianos|hizkuntza=es|data=2001-09-06|url=https://elpais.com/diario/2001/09/07/internacional/999813616_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Diplomatikoek eta atxilotuek oso prozesu nahasia ikusi zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Françoise|abizena=Chipaux|izenburua=Diálogo de sordos en Kabul|hizkuntza=es|data=2001-09-10|url=https://elpais.com/diario/2001/09/11/internacional/1000159207_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. 2001eko urrian, aliatuek egindako bonbardaketetan, Alemaniako Kanpo Arazoetako Ministerioak adierazi zuen Afganistanen atxilotutako kooperante kristauak ez zeudela bonbardaketen eraginpean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los cooperantes occidentales detenidos en Afganistán no están expuestos a los bombardeos|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2001/10/12/enespecial/1002887298.html|aldizkaria=www.elmundo.es|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. 2001eko azaroan talibanek atzerriko misiolariak askatu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ABC MADRID 15-11-2001 página 17 - Archivo ABC|data=2019-09-02|url=https://www.abc.es/archivo/periodicos/abc-madrid-20011115-17.html|aldizkaria=abc|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

{{Nagusia|Afganistan}}

Talibanek, Afganistandik kanpo, finantza-kolpe gogorra jaso zuten, [[Frantzia|Frantziak]] eta [[Alemania|Alemaniak]] herrialde horietan irekitako banku-kontuak izoztu baitzituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Joaquín|abizena=Prieto|izenburua=Francia y Alemania congelan cuentas de los talibán por valor de 1.000 millones|hizkuntza=es|data=2001-09-25|url=https://elpais.com/diario/2001/09/26/internacional/1001455209_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Abdul Haq, Estatu Batuen babesa zuen mujahidina, tribuetako buruzagi nagusiak batera altxatzeko asmoa zuen, baina talibanek ezustean harrapatu, eta segada batean hil zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=Abdul Haq planeaba un alzamiento de jefes tribales contra el régimen talibán|hizkuntza=es|data=2001-10-26|url=https://elpais.com/diario/2001/10/27/internacional/1004133603_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Estatu Batuetako bonbardaketen laguntzarekin, Iparraldeko Aliantzak hiru barruti hartu zituen [[Mazar-i-Xarif|Mazar-i-Xarifetik]] gertu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Alianza del Norte conquista tres distritos cerca de Mazar-i-Sharif|hizkuntza=es|data=2001-11-06|url=https://elpais.com/diario/2001/11/07/internacional/1005087609_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Iparraldeko Aliantzako indarrek [[Kabul]] ustekabean hartu zutenean, oposizioko borrokalariek beren preso talibanak fusilatu zituzten, nahiz eta haiek zaurituta egon edo euren biziaren aldeko aldarria egin<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Rohde|izenburua=La Alianza ejecuta a sus prisioneros en un acto de venganza|hizkuntza=es|data=2001-11-13|url=https://elpais.com/diario/2001/11/14/internacional/1005692404_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. [[Herat]] (talibanen azken [[Gotorleku|gotorlekua]]) Iparraldeko Aliantzaren agintepean erortzean, talibanen erregimenaren amaiera ekarri zuen; ekintza horretan, oposizioko indarren buru Ismail Khan jenerala izan zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Georgina|abizena=Higueras|izenburua=La caída de Herat es clave para la conquista de Kandahar, el feudo de los talibanes|hizkuntza=es|data=2001-11-12|url=https://elpais.com/diario/2001/11/13/internacional/1005606015_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

=== NATOren esku-hartzea (2001etik) ===
[[Fitxategi:011228-N-2383B-509 U.S. Marines.jpg|thumb|Ameriketako Estatu Batuetako tropak [[Kandahar]]en]]
2001ean, AEBk eta bere aliatuek Afganistan inbaditu zuten [[2001eko irailaren 11ko atentatuak|Dorre Bikien atentatuen]] erantzule zen [[Al Kaida]] nazioarteko erakunde paramilitarra desegiteko helburuarekin. Talibanak erraz bota zituzten boteretik, baina haiek erresistentziara igaro ziren oraindik martxan dagoen gerra batean.

{{Nagusia|Afganistango gerra (2001-2021)}}

[[Tony Blair]] [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] lehen ministroa Europako buruzagi nagusiekin bildu zen 2001eko azaroaren hasieran, [[10 Downing Street|Downing Streeteko]] egoitza ofizialean, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuei]] laguntza militarra emateko<ref>{{Erreferentzia|izena=Carlos|abizena=Yárnoz|izenburua=La política exterior pasa por Londres|hizkuntza=es|data=2001-11-04|url=https://elpais.com/diario/2001/11/05/internacional/1004914802_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Walter|abizena=Oppenheimer|izenburua=Blair reúne a los líderes europeos para coordinar el apoyo militar a EE UU|hizkuntza=es|abizena2=Gómez|izena2=Lourdes|data=2001-11-04|url=https://elpais.com/diario/2001/11/05/internacional/1004914801_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Lehen ministro britainiarra protagonista oso garrantzitsua izan zen Europako gainerako buruzagiak Afganistanen parte hartzera konbentzitzeko.

Italiako ''[[RAI]]'' telebista-kateak –Italia gerran dago– esaldiarekin iragarri zuen [[Etxe Zuria|Etxe Zuriak]] onartu zuela [[Italia|Italiaren]] ekarpena, hau da, Askatasun Iraunkorreko Operaziorako giza baliabideak eta hegazkinak<ref>{{Erreferentzia|izena=Lola|abizena=Galán|izenburua=Italia aportará tropas y aviones al conflicto de Afganistán|hizkuntza=es|url=http://elpais.com/diario/2001/11/05/internacional/1004914803_850215.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Baina Tony Blairren Londresen gerra-kabinete bat osatzeko ekimenak [[Europar Batasuna|Europar Batasuneko]] zenbait kide haserretu zituen, proposamen hori Europar Batasunean eztabaidatu behar zela aldarrikatzen baitzuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Carlos|abizena=Yárnoz|izenburua=Los 5 grandes de la UE aportarán fuerzas para la fase terrestre|hizkuntza=es|data=2001-11-05|url=https://elpais.com/diario/2001/11/06/internacional/1005001211_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Aliatuek Afganistan bonbardatzen zuten bitartean, baja zibil asko eragiten ziren; hala ere, mendebaldeko estrategek erasoak areagotzea proposatu zuten, talibanek indar handia mantentzen zutela uste baitzuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Enric|abizena=González|izenburua=Los bombardeos golpean a la población civil|hizkuntza=es|data=2001-10-29|url=https://elpais.com/diario/2001/10/29/internacional/1004310001_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Bitartean, zibilak Afganistango hiri nagusietatik ihesi zihoazen<ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=Los afganos huyen despavoridos de las grandes ciudades tras los bombardeos|hizkuntza=es|data=2001-10-07|url=https://elpais.com/diario/2001/10/08/internacional/1002492010_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Afganistanen ia hamarkada bateko gerraren ondoren, [[Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATOk]] erresistentzia nahiko gogor bati aurre egiten jarraitu zuen, bere tropak era guztietako erasoen bidez suntsitu nahi baitzituzten. [[WikiLeaks|WikiLeaksen]] arabera, [[Iran]], [[Ipar Korea]] eta [[Aljeria]] Afganistango matxinoen alde zeudela erakusten zuten inteligentzia txostenak zeuden<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Alandete|izenburua=Los informes revelan la colaboración de Irán con los talibanes y Al Qaeda|hizkuntza=es|data=2010-07-28|url=https://elpais.com/diario/2010/07/28/internacional/1280268003_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

2012ko urriaren hasieran, motor batean zihoan erasotzaile suizida batek [[Segurtasuna Laguntzeko Nazioarteko Indarra|ISAFeko]] hiru kide eta beste hamaika pertsona hil zituen bonba bat leherrarazi zuen, eta horrek erakutsi zuen Afganistango erresistentzia indartsu zegoela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Un atentado contra fuerzas de la OTAN en Afganistán deja al menos 14 muertos|hizkuntza=es|data=2012-10-01|url=https://elpais.com/internacional/2012/10/01/actualidad/1349078002_104385.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>

=== Boterea eta demokrazia Afganistanen ===
[[Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua|NBEk]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuek]] eta [[Errusia|Errusiak]] gobernu bat diseinatu zuten Afganistanerako<ref>{{Erreferentzia|izena=Isabel|abizena=Piquer|izenburua=La ONU intenta evitar el vacío de poder en Afganistán|hizkuntza=es|abizena2=González|izena2=Enric|data=2001-11-12|url=https://elpais.com/diario/2001/11/13/internacional/1005606017_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. [[Pakistan|Pakistango]] presidente [[Pervez Musharraf|Pervez Muxarrafek]] ohartarazi zuen alderdi etniko eta tribalek ez bazuten berehala gobernu bat osatzeko lan egiten Afganistan anarkian erortzeko arriskuan zegoela Kabulen Iparraldeko Aliantzako tropak ustekabean sartu zirelako<ref>{{Erreferentzia|izena=Los Ángeles|abizena=Times|izenburua='Afganistán irá a la anarquía si no hay pronto nuevo Gobierno'|hizkuntza=es|data=2001-11-13|url=https://elpais.com/diario/2001/11/13/internacional/1005606023_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Pakistango presidenteak harridura adierazi zuen nazioarteko koalizioak etnia anitzeko gobernua<ref>{{Erreferentzia|izena=Enric|abizena=González|izenburua=El rápido colapso del régimen talibán en Kabul desborda a Naciones Unidas|hizkuntza=es|data=2001-11-13|url=https://elpais.com/diario/2001/11/14/internacional/1005692409_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref> ezartzeko planik ez zuela ikusita, eta nazioarteko bake indarra eta [[desmilitarizazio]] prozesua diseinatzeko eskatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=Pakistán pide una fuerza de paz internacional y que Kabul sea desmilitarizada|hizkuntza=es|data=2001-11-13|url=https://elpais.com/diario/2001/11/14/internacional/1005692408_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.
[[Fitxategi:Hamid Karzai and George W. Bush in 2002.jpg|thumb|[[Hamid Karzai]] eta [[George W. Bush]] 2002an]]
Bere behin-behineko gobernuan, [[Hamid Karzai|Hamid Karzaik]] Kabulen bildutako Afganistango tribu buruzagiei agindu zien eskualdeko segurtasuna berrezarriko zuela<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan Pedro|abizena=Velázquez-Gaztelu|izenburua=Karzai promete restaurar la seguridad frente a los 'señores de la guerra'|hizkuntza=es|data=2001-12-23|url=https://elpais.com/diario/2001/12/24/internacional/1009148409_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Bere behin-behineko kabinetean, Abdul Raxid Dostum [[Uzbeko|uzbekistandarra]] sartu zuen, zeina bandoz azkar aldatzeagatik bereizten zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan Pedro|abizena=Velázquez-Gaztelu|izenburua=Karzai incluye en su Gobierno a uno de los 'señores de la guerra'|hizkuntza=es|data=2001-12-25|url=https://elpais.com/diario/2001/12/26/internacional/1009321208_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

2003. urtearen amaieran, Konstituzio Batzordeak [[Konstituzio|Konstituzioaren]] zirriborro bat aurkeztu zuen, eta bertan estatu islamiko eta demokratiko bat aurreikusten zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Constitución afgana prevé un Estado islámico democrático|hizkuntza=es|data=2003-11-03|url=https://elpais.com/diario/2003/11/04/internacional/1067900420_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=WIPO Lex|url=https://www.wipo.int/wipolex/es/details.jsp?id=10739|aldizkaria=www.wipo.int|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Tirabira askoren artean, Afganistango Batzar Handia edo Loja Jirga<ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=Los grupos étnicos luchan por el poder en la Gran Asamblea afgana|hizkuntza=es|data=2002-06-12|url=https://elpais.com/diario/2002/06/12/internacional/1023832802_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref> inauguratu zen, eta ''gerra-jaun'' nagusien, behin-behineko kabineteko kideen eta [[Mohammed Zahir Shah|Mohamed Zahir Xhah]] errege ohiaren babesarekin, Hamid Karzai behin-behineko presidenteak karguan jarraitu zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Karzai logra apoyos suficientes para seguir gobernando Afganistán|hizkuntza=es|data=2002-06-02|url=https://elpais.com/diario/2002/06/03/internacional/1023055208_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=El ex rey Zahir Shah da su apoyo a Karzai para seguir gobernando Afganistán|hizkuntza=es|data=2002-06-10|url=https://elpais.com/diario/2002/06/11/internacional/1023746408_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=La Gran Asamblea elige a Hamid Karzai presidente de Afganistán|hizkuntza=es|data=2002-06-14|url=https://elpais.com/diario/2002/06/14/internacional/1024005607_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Hamid Karzaik, presidentetzan, boterea fakzioen artean banatu zuen Afganistanen egonkortasuna lortzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=Karzai reparte el poder entre las facciones para garantizar la estabilidad de Afganistán|hizkuntza=es|data=2002-06-19|url=https://elpais.com/diario/2002/06/20/internacional/1024524009_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Ameriketako Estatu Batuek azpimarratu zuten [[Bonn|Bonneko Akordioetan]] ezarritako egutegia errespetatu behar zela eta 2004an egin behar zirela Afganistango presidentetzarako hauteskundeak<ref>{{Erreferentzia|izena=Ahmed|abizena=Rashid|izenburua=Afganistán necesita más tiempo para elegir|hizkuntza=es|data=2004-01-13|url=https://elpais.com/diario/2004/01/14/internacional/1074034816_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Hamid Karzai, 2004ko urriaren 9ko hauteskundeetan, demokratikoki aukeratutako lehen presidentea zen Afganistanen<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=Hamid Karzai, declarado presidente de Afganistán|hizkuntza=es|data=2004-11-03|url=https://elpais.com/diario/2004/11/04/internacional/1099522847_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

[[Demokrazia]] praktikan jartzea ez da erraza, eta arrisku asko dakarzkie demokrazia gauzatzen ahalegintzen direnei. 2010eko hauteskunde legegileetan, talibanek Hauteskunde Batzordeko hogeita hamar langile bahitu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los talibanes secuestran a 30 empleados de la comisión electoral|hizkuntza=es|data=2010-09-18|url=https://elpais.com/diario/2010/09/18/internacional/1284760807_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

==== Afganistango gerra multinazionalaren luzapenaren ondorioak Mendebaldeko gobernuetan ====
2006. urtearen amaieran, [[Michèle Alliot-Marie]] Frantziako Defentsa ministroak adierazi zuen [[Frantzia|Frantziako]] tropa bereziak Afganistandik erretiratzen ari zirela<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Francia retira sus fuerzas especiales de Afganistán|hizkuntza=es|data=2006-12-17|url=https://elpais.com/diario/2006/12/18/internacional/1166396405_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Gatazkaren luzapenak eta finantza-krisiak [[François Hollande|François Hollanderen]] kanpainako promesa bihurtu zuten Afganistango tropen erretiroaren aukera<ref>http://evl0600016-pip.eu.verio.net/2012/04/26/mundo/hollande-promete-eurobonos-revisar-el-pacto-de-estabilidad-y-sacar-las-tropas-de-afganistan</ref>.

George Brownek, Afganistango gerra defendatzean, iritzi publikoaren gaitzespena jaso zuen. ''The Independent'' aldizkariak egindako inkestak zioen britainiarren erdiak baino gehiagok uste zuela gerra ezin zela irabazi<ref>{{Erreferentzia|izena=Patricia|abizena=Tubella|izenburua=Brown defiende la guerra afgana pero pierde la batalla de la opinión pública|hizkuntza=es|data=2009-09-05|url=https://elpais.com/diario/2009/09/05/internacional/1252101601_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Afganistanen izandako soldadu britainiarren bajen errekorrak iritzi publikoaren gogoa murriztu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Patricia|abizena=Tubella|izenburua=Brown garantiza el despliegue británico pese al récord de bajas|hizkuntza=es|data=2009-08-17|url=https://elpais.com/diario/2009/08/17/internacional/1250460003_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Voters turn against war in Afghanistan|hizkuntza=en|data=2009-07-27|url=https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/voters-turn-against-war-in-afghanistan-1763227.html|aldizkaria=The Independent|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Sun|hizkuntza=en-gb|url=https://www.thesun.co.uk/|aldizkaria=The Sun|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Britainiarrek Afganistanen zuten parte-hartzea [[Kontserbadurismo|kontserbadoreen]] eta [[Laborismo|laboristen]] arteko eztabaida gogorren puntua izan zen, eta hauteskunde gai bihurtu zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Walter|abizena=Oppenheimer|izenburua=Batalla política en Reino Unido por el incremento de bajas en Afganistán|hizkuntza=es|data=2009-07-14|url=https://elpais.com/diario/2009/07/14/internacional/1247522406_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

[[Alemania|Alemanian]], 2008ko amaiera arte, [[Bundestag|Bundestag-ek]] babes osoa eman zion [[Angela Merkel]] kantzilerrari<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan|abizena=Gómez|izenburua=El Parlamento alemán autoriza el refuerzo militar en Afganistán|hizkuntza=es|data=2008-10-16|url=https://elpais.com/diario/2008/10/17/internacional/1224194410_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>, harik eta Alemaniako Estatu Nagusiko buruari, Defentsa idazkariari<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dimite el jefe del Ejército alemán por ocultar una matanza en Afganistán|hizkuntza=es|data=2009-11-27|url=https://elpais.com/diario/2009/11/27/portada/1259276405_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref> eta Franz Josef Jung<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan|abizena=Gómez|izenburua=Nueva dimisión en Alemania por la matanza de Afganistán|hizkuntza=es|data=2009-11-28|url=https://elpais.com/diario/2009/11/28/internacional/1259362807_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref> Alemaniako Lan ministroari bere postuak kendu zizkien gerra gertakariei buruzko ezkutuko informazioaren eskandalua sortu zen arte. Hori dela eta, Angela Merkel kantzilerra eta Karl Theodor zu Zuttenberg Defentsa ministroa [[Kunduz probintzia|Kunduz probintzian]] gertatutako sarraskiari buruzko ikerketa batzorde parlamentario baten aurrean deklaratzera deitu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan|abizena=Gómez|izenburua=Merkel deberá declarar ante el Parlamento por la matanza de Afganistán|hizkuntza=es|data=2009-12-17|url=https://elpais.com/diario/2009/12/17/internacional/1261004403_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. [[Horst Köhler]] Alemaniako presidente federalak dimisioa aurkeztu zuen Afganistango gerrari buruz ''Deutschland Radio'' irrati publikoarentzat egindako adierazpen batzuen ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan|abizena=Gómez|izenburua=La guerra de Afganistán provoca la dimisión del presidente alemán|hizkuntza=es|data=2010-06-01|url=https://elpais.com/diario/2010/06/01/internacional/1275343217_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Afganistango gerraren gaiak zatiketa eta higadura eragin zuen Angela Merkelen gobernuan<ref>{{Erreferentzia|izena=Juan|abizena=Gómez|izenburua=La guerra afgana hostiga al Gobierno alemán|hizkuntza=es|data=2010-04-25|url=https://elpais.com/diario/2010/04/25/internacional/1272146406_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

[[Herbehereak]] Afganistanen parte hartzeak krisi politikoa eragin zuen gobernuan. Herbehereetako tropek Afganistanen izango zuten etorkizunari buruzko eztabaidak, kristau-demokraten –Herbehereetako tropak [[Oruzgan probintzia|Oruzgango probintzian]] geratzearen aldekoak zirenak– eta laboristen –berehalako erretiroaren lehian zeudenak– artean, krisi sakon batera eraman zuen [[Jan Peter Balkenende|Jan Peter Balkenenderen]] gobernua<ref>{{Erreferentzia|izena=Ricardo Martínez de|abizena=Rituerto|izenburua=El futuro de la misión en Afganistán abre una crisis en el Gobierno holandés|hizkuntza=es|data=2010-02-18|url=https://elpais.com/diario/2010/02/18/internacional/1266447609_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Las tensiones por Afganistán rompen el Gobierno holandés|hizkuntza=es|data=2010-02-21|url=https://elpais.com/diario/2010/02/21/portada/1266706803_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

[[Taliban|Talibanen]] atentatu baten ondorioz, [[Kabul|Kabulen]] sei [[Paraxutismo|paraxutista]] [[Italiar|italiarren]] heriotzak banaketa sakona eragin zuen Italiako gobernuan, non Umberto Bossi, Lega Norteko liderra, bezalako ahotsek urtea amaitu baino lehen hiru mila militar italiarren itzulera eskatu zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Miguel|abizena=Mora|izenburua=División en el Gobierno italiano por la permanencia militar en Afganistán|hizkuntza=es|data=2009-09-19|url=https://elpais.com/diario/2009/09/19/internacional/1253311206_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

[[Espainia|Espainian]], Europako finantza-krisiaren ondorioz, iritzi publikoko hainbat ahots Espainiak Afganistango gerran giza bizitzetan eta finantza-bizitzetan izandako kostuak zalantzan jartzen hasi ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Miguel|abizena=González|izenburua=El despliegue militar español cuesta un millón al día|hizkuntza=es|data=2009-12-28|url=https://elpais.com/diario/2009/12/28/espana/1261954802_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Finantza-krisiaren eta aurrekontu-doikuntzen ondorioz, bake-misioetarako baliabideak ustekabeen funtsetik atera ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Natalia|abizena=Junquera|izenburua=Defensa paga las misiones de paz con un fondo para imprevistos|hizkuntza=es|data=2010-06-12|url=https://elpais.com/diario/2010/06/12/espana/1276293608_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Gai horrek eztabaidak eragin zituen [[Mariano Rajoy]] eta [[José Luis Rodríguez Zapatero|Jose Luis Rodriguez Zapateroren]] artean<ref>{{Erreferentzia|izena=Carlos E.|abizena=Cué|izenburua=Rajoy exige a Zapatero que admita que las tropas están en guerra en Afganistán|hizkuntza=es|data=2007-02-22|url=https://elpais.com/diario/2007/02/23/espana/1172185203_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>, eta [[PP|PPko]] eta [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|PSOEko]] politikarien artean<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=PSOE y PP se acusan mutuamente de instrumentalizar la desgracia|hizkuntza=es|data=2007-02-23|url=https://elpais.com/diario/2007/02/24/espana/1172271604_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Espainiako ezkerreko ordezkariek Espainiako tropak Afganistandik ateratzeko egutegi bat eskatu zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Anabel|abizena=Díez|izenburua=La izquierda pide un calendario para la retirada de los soldados|hizkuntza=es|data=2009-10-08|url=https://elpais.com/diario/2009/10/08/espana/1254952817_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Afganistango lurraldea eta inguruabarrak ondo ezagutzen zituzten zenbait analistak eta pertsonak mendebaldeko misioa porrota zela baieztatzen hasi ziren<ref>{{Erreferentzia|izena=Rodrigo|abizena=Fernández|izenburua=Lecciones de una guerra fracasada|hizkuntza=es|data=2010-01-05|url=https://elpais.com/diario/2010/01/05/internacional/1262646005_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Afganistanen aliatu izan ziren partaideek desberdintasun sakonak izan zituzten beren artean, hala nola Espainiak eta Italiak<ref>{{Erreferentzia|izena=Miguel|abizena=Mora|izenburua=Tensión entre España e Italia por el papel de sus tropas en Afganistán|hizkuntza=es|data=2009-09-21|url=https://elpais.com/diario/2009/09/21/espana/1253484004_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Miguel|abizena=González|izenburua=Italia y España vuelven a chocar en Afganistán|hizkuntza=es|data=2009-10-02|url=https://elpais.com/diario/2009/10/02/espana/1254434409_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>, non italiarrek espainiarrei leporatu zieten borroketan haien laguntzarik ez izatea.

Italiako tropek Afganistanen parte hartzeak kolapsoaren ertzean jarri zuen [[Romano Prodi|Romano Prodiren]] gobernua<ref>{{Erreferentzia|izena=Enric|abizena=González|izenburua=La guerra de Afganistán derrota a Prodi|hizkuntza=es|data=2007-02-21|url=https://elpais.com/diario/2007/02/22/internacional/1172098802_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

Estatu Batuetako botere politiko eta militarrak talka egin zuten Stanley McChrystal [[Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATOko]] buruak [[Barack Obama]] presidentea eta haren kolaboratzaileak kritikatu zituenean ''Rolling Stone'' aldizkarian<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=El jefe de la OTAN en Afganistán, al borde de la destitución|hizkuntza=es|data=2010-06-23|url=https://elpais.com/diario/2010/06/23/portada/1277244008_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>http://www.rollingstone.com/politics/news/the-runaway-general-20100622</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Antonio|abizena=Caño|izenburua=El general McChrystal, en la cuerda floja|hizkuntza=es|data=2010-06-23|url=https://elpais.com/diario/2010/06/23/internacional/1277244001_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Obama impone su autoridad y destituye al general McChrystal|hizkuntza=es|data=2010-06-24|url=https://elpais.com/diario/2010/06/24/portada/1277330407_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Finantza-krisiaren ondorioak gobernuaren aurrekontuan eragina izaten hasi ziren, eta Barack Obama presidenteak iragarri zuen gerrarako gastua murriztu egingo zuela<ref>{{Erreferentzia|izena=Yolanda|abizena=Monge|izenburua=Washington recorta el gasto para la guerra|hizkuntza=es|data=2009-02-26|url=https://elpais.com/diario/2009/02/27/internacional/1235689202_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

[[Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua|NBEk]], bere aldetik, Afganistango espetxeetan muturreko [[tortura]] kasuak antzeman, eta salatu zituen, eta, 2011ko urrian, agintariei presoak ematea utzi zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Yolanda|abizena=Monge|izenburua=La ONU denuncia torturas sistemáticas en Afganistán|hizkuntza=es|data=2011-10-10|url=https://elpais.com/internacional/2011/10/10/actualidad/1318271038_441710.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>. Torturen eskandaluaz gain, militar batek Qalai-i-Naw basearen aurkako erasoari buruzko bideo bat saldu zuen, eta horrek adierazten zuen armada multinazionalean ez zegoela erabateko kontrolik. Bideo hori zabaltzeak areagotu egin zuen Afganistango mendebaldeko indarren jardunari buruzko iritzi publikoaren haserrea<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Encarcelado un cabo por filtrar un vídeo sobre el ataque a la base de Qala-i-Naw|hizkuntza=es|data=2011-07-07|url=https://elpais.com/diario/2011/07/07/portada/1309989604_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-12}}</ref>.

=== Eskualdea baketzeko ahaleginak eta indar multinazionalak erretiratzeko lehen urratsak 2014an ===
John Chipman IISS Ikerketa Estrategikoen Nazioarteko Institutuko zuzendariak iragarri zuen aurrekontuen estutasunak eragina izango zuela Afganistango etorkizuneko bake-misioetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Walter|abizena=Oppenheimer|izenburua=La crisis afectará a las misiones de paz, alertan los expertos|hizkuntza=es|data=2009-01-27|url=https://elpais.com/diario/2009/01/28/internacional/1233097205_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

[[Fitxategi:Secretary of Defense, Chuck Hagel, visits Afghanistan, March 9, 2013.jpg|thumb|Ameriketako Estatu Batuetako tropak [[Jalalabad]]en, 2013an]]
[[Joe Biden]] [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBko]] presidenteordeak, [[Brusela|Bruselan]], [[Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATOren]] aliatuen aurrean, [[Taliban|talibanekin]] negoziatzea merezi zuela esan zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Ricardo Martínez de|abizena=Rituerto|izenburua=Biden asegura en Europa que merece la pena negociar con los talibanes|hizkuntza=es|data=2009-03-10|url=https://elpais.com/diario/2009/03/11/internacional/1236726008_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

2010. urtearen hasieran, Nazioarteko Komunitateak babesa adierazi zuen talibanekin bake konferentzia bat egiteko, eta negoziazio horien bitartekaria  [[Abdullah Saudi Arabiakoa|Abdullaa bin Abdelaziz]] [[Abdullah Saudi Arabiakoa|Saudi Arabiako]] erregea izango litzateke. Nazioarteko funts bat eratzeko asmoa zegoen oinarrizko talibanak armak [[Enplegu|enpleguaren]] eta [[Lur|lurren]] truke uztera konbentzitzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=La comunidad internacional apoya una conferencia de paz con los talibanes|hizkuntza=es|data=2010-01-29|url=https://elpais.com/diario/2010/01/29/internacional/1264719604_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>. Stanley McChrystal jeneralak, [[Segurtasuna Laguntzeko Nazioarteko Indarra|ISAF Segurtasunerako Laguntza Indarren]] buruak, [[Gordon Brown]] [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] lehen ministroak eta [[Hamid Karzai]] Afganistango presidenteak Afganistango matxinoekin negoziatzeko bideak irekitzea proposatu zuten<ref>{{Erreferentzia|izena=Ricardo Martínez de|abizena=Rituerto|izenburua=EE UU propone la paz con los talibanes|hizkuntza=es|data=2010-01-26|url=https://elpais.com/diario/2010/01/26/internacional/1264460401_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

Nazioarteko Komunitateak 350 milioi euroko funtsa eratuko zuen bost urtean, armak uztea erabakitzen zuten eta erakunde terrorista bateko kide ez ziren talibanak Afganistanen birgizarteratzeko Hamid Karzai presidenteak zituen planak finantzatzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Ricardo Martínez de|abizena=Rituerto|izenburua=Merkel anuncia un fondo internacional para 'reintegrar' a los talibanes afganos|hizkuntza=es|data=2010-01-27|url=https://elpais.com/diario/2010/01/27/internacional/1264546804_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>. Afganistango matxinoek eszeptizismoa agertu zuten Afganistani buruz Londresen egindako konferentziaz, eta adierazi zuten irtenbide bakarra nazioarteko tropak erretiratzea zela<ref>{{Erreferentzia|izena=Ricardo Martínez de|abizena=Rituerto|izenburua=Los talibanes descartan negociar y exigen la retirada de los extranjeros|hizkuntza=es|data=2010-01-28|url=https://elpais.com/diario/2010/01/28/internacional/1264633207_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

Hamid Karzaik batzorde bat sortu zuen, Mohamad Sarwar Danish justizia ministroa buru zuela, espetxeetan zeuden talibanen zigorrak berrikusteko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Karzai ordena revisar las condenas de los insurgentes|hizkuntza=es|data=2010-06-07|url=https://elpais.com/diario/2010/06/07/internacional/1275861608_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

Hilabeteetako elkarrizketa sekretuen ondoren, talibanek [[Qatar|Qatarreko]] bulego politikoa ireki zutela iragarri zuten –2012ko hasieran–, eta horrek erakutsi zuen nazioarteko komunitatearekin hitz egiteko prest zeudela<ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=Los talibanes afganos anuncian la apertura de una oficina política en Catar|hizkuntza=es|data=2012-01-03|url=https://elpais.com/internacional/2012/01/03/actualidad/1325610754_066559.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

[[Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATOk]], 2013an, Afganistanen zeuden soldaduen kopurua murriztea, eta, 2014an, tropak erabat erretiratzea zuen helburu<ref>{{Erreferentzia|izena=Ricardo Martínez de|abizena=Rituerto|izenburua=La OTAN abandonará Afganistán en 2014|hizkuntza=es|data=2010-11-16|url=https://elpais.com/diario/2010/11/16/internacional/1289862001_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>. Plan hori [[Bamijan probintzia|Bamijan probintzian]] hasiko zen 2011ko uztailean<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=LA OTAN INICIA SU RETIRADA DE AFGANISTÁN|hizkuntza=es|data=2011-07-18|url=https://elpais.com/diario/2011/07/18/portada/1310940001_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=La OTAN inicia en Bamiyán la retirada de Afganistán|hizkuntza=es|data=2011-07-18|url=https://elpais.com/diario/2011/07/18/internacional/1310940006_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>. 2012an, NATOko tropak Afganistango Armada Nazionalaren barruan batailoietan sartuko ziren herrialdeak 2014an bere erabateko subiranotasuna eskura zezan<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Alandete|izenburua=EE UU comenzará a ceder soberanía al Ejército de Afganistán a partir de 2012|hizkuntza=es|data=2011-12-14|url=https://elpais.com/internacional/2011/12/14/actualidad/1323885989_730537.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

Europako zenbait potentzia aliatuk 2014a baino lehen erretiratzeko erabakia hartu zuten. Adibidez, [[François Hollande]] presidenteak 2012ko amaieran [[Frantzia|Frantziako]] tropa guztiak erretiratzea erabaki zuen. [[Julia Gillard]] lehen ministroak, Afganistan ahalik eta lasterren ebakuatzeko joerari jarraituz, jakinarazi zuen [[Australia|Australiako]] tropak 2013an erretiratuko zirela<ref>{{Erreferentzia|abizena=A.C|izenburua=Francia se aleja de la OTAN en Afganistán|hizkuntza=es|data=2012-05-21|url=https://elpais.com/internacional/2012/05/21/actualidad/1337622795_547510.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Antonio|abizena=Caño|izenburua=La OTAN diseña el final en Afganistán|hizkuntza=es|data=2012-05-20|url=https://elpais.com/internacional/2012/05/20/actualidad/1337530978_582660.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Australia se retirará de Afganistán en 2013, un año antes de lo previsto|hizkuntza=es|data=2012-04-17|url=https://elpais.com/internacional/2012/04/17/actualidad/1334643955_120867.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>. Frantziako tropak Afganistandik berehala erretiratzea François Hollanderen hauteskunde promesa bat izan zen, eta horrek atzerriko tropen erretiro desordenatua eragin zezakeen. Hori saihesteko, NATOk plan bat ezarri zuen, non Frantziak bere tropak kendu ahal izango zituen ezarritako denboran, baina Afganistango Armada trebatzeko elementuak mantentzeko konpromisoa hartu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Por Tierra, Mar y Aire|hizkuntza=es|data=2023-01-13|url=https://abcblogs.abc.es/tierra-mar-aire/|aldizkaria=ABC Blogs|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

2014an, Afganistango nazioarteko indarren erretiroari begira, Estatu Batuek eta bere aliatuek honako hau egin zuten: [[Barack Obama|Barack Obamak]] iragarritako tropa estatubatuarren irteera mailakatua<ref>{{Erreferentzia|izena=Antonio|abizena=Caño|izenburua=Barack Obama anuncia una salida gradual de Afganistán|hizkuntza=es|data=2011-06-23|url=https://elpais.com/diario/2011/06/23/portada/1308780006_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>; [[Hillary Clinton]] Estatu idazkariak Haqqani klanarekin hitz egitearen aldekoa zela adierazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Alandete|izenburua=EE UU persiste en negociar con la red afgana de insurgentes Haqqani|hizkuntza=es|data=2011-10-13|url=https://elpais.com/internacional/2011/10/13/actualidad/1318499886_860038.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>, eta uko egin zion [[Terrorismo|talde terroristatzat]] jotzeari<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Alandete|izenburua=Clinton ofrece a los talibanes reanudar las negociaciones|hizkuntza=es|data=2011-10-20|url=https://elpais.com/internacional/2011/10/20/actualidad/1319135106_017039.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref> eta Estatu Batuek haiekin harremanak izan zituztela onartzeari<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Alandete|izenburua=Clinton reconoce que EEUU se reunió con el clan de los Haqqani|hizkuntza=es|data=2011-10-21|url=https://elpais.com/internacional/2011/10/21/actualidad/1319191512_116120.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>; Barack Obama AEBko presidenteak atzerriko tropak erretiratu eta hamar urterako lankidetza estrategikorako akordio bat sinatu zuen Hamid Karzai Afganistango presidentearekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Antonio|abizena=Caño|izenburua=Obama visita por sorpresa Afganistán para firmar un acuerdo de posguerra|hizkuntza=es|data=2012-05-02|url=https://elpais.com/internacional/2012/05/02/actualidad/1335910189_895584.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>; bestalde, AEBko armadak urteak zeramatzan [[Parwan probintzia|Parwango]] atxilotze zentrotik isilpean askatzen gune gatazkatsuenetan lasaitasuna lortzeko helburuarekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Eva|abizena=Saiz|izenburua=Estados Unidos intercambia prisioneros afganos a cambio de paz|hizkuntza=es|data=2012-05-07|url=https://elpais.com/internacional/2012/05/08/actualidad/1336429182_292364.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>; Estatu Departamentuak, Marc Grossman bere mandatariaren bitartez, kanal ofizial eta estraofizialak bilatu zituen talibanekin hitz egiteko<ref>{{Erreferentzia|izena=Antonio|abizena=Caño|izenburua=Estados Unidos apuesta a fondo por el diálogo con los talibanes|hizkuntza=es|data=2012-01-20|url=https://elpais.com/internacional/2012/01/20/actualidad/1327084612_322354.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>; 2012ko uztailean ere, Estatu Batuetako gobernuak lehentasunezko aliatu estatusa eman zion Kabuli<ref>{{Erreferentzia|abizena=EFE|izenburua=EE UU concede a Afganistán el estatus de aliado preferente fuera de la OTAN|hizkuntza=es|data=2012-07-07|url=https://elpais.com/internacional/2012/07/07/actualidad/1341642233_495113.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>, eta, Tokion egindako konbentzio batean, herrialde aliatuek 13 mila milioi [[dolar]] eman zizkioten Afganistani, baldintza hauekin: ustelkeriaren aurkako borroka jarraitzea eta sistema judiziala eta [[emakumeen eskubideak]] hobetzea<ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=Los aliados darán a Afganistán 13.000 millones de ayuda en tres años|hizkuntza=es|data=2012-07-08|url=https://elpais.com/internacional/2012/07/08/actualidad/1341757800_037533.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>. Hamid Karzai Afganistango presidenteak ere talibanekin hitz egin nahi izan zuen, eta Pakistani babesa eskatu zion matxino horiekin komunikatzeko kanal bat irekitzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Ricardo Martínez de|abizena=Rituerto|izenburua=Karzai pide ayuda a Pakistán para negociar la paz con los talibanes|hizkuntza=es|data=2012-02-16|url=https://elpais.com/internacional/2012/02/16/actualidad/1329409512_726525.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

[[Pedro Morenés|Pedro Morenes]] Espainiako defentsa ministroak 2012ko uztailean adierazi zuenez, Espainiako tropak azkar eta aurreikusitakoa baino lehenago erretiratu zitezkeen<ref>{{Erreferentzia|izena=David|abizena=Alandete|izenburua=El ministro de Defensa no descarta una retirada acelerada de Afganistán|hizkuntza=es|data=2012-07-24|url=https://elpais.com/politica/2012/07/24/actualidad/1343091619_826775.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

Afganistango eta Ameriketako Estatu Batuetako gobernuek lankidetza estrategikoko itun bat sinatu zuten 2014an Estatu Batuetako tropak erretiratu ondoren talibanak boterera itzul ez zitezen. Beste akordio bikain bat zen Estatu Batuek konpromisoa hartzen zutela Afganistan ez erabiltzeko plataforma gisa hirugarren herrialdeei erasotzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Yolanda|abizena=Monge|izenburua=Afganistán y EE UU sellan un pacto de cooperación estratégica|hizkuntza=es|data=2012-04-23|url=https://elpais.com/internacional/2012/04/23/actualidad/1335162322_317324.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

=== Narkotrafikoa eta droga-kontsumoa Afganistanen ===
1992an, Kabulen [[mujahidin]] gerrilla taldeen artean izandako borrokek zerikusi handiagoa izan zuten Afganistango [[Opio|opioaren]] milioi askoko merkataritzaren kontrolarekin. Najibullah boteretik kendutako gobernuko kide batek adierazi zuen Hezbi Islamiko buruzagia, Gulbudin Hekmatiar, [[Droga-trafiko|narkotrafikoarekin]] nahasita zegoela<ref name=":8">{{Erreferentzia|abizena=Reuters|izenburua=Guerra por el control del comercio de opio|hizkuntza=es|data=1992-04-26|url=https://elpais.com/diario/1992/04/27/internacional/704325603_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>. Hori [[India|Indiako]] diplomazialari eta funtzionarioek ere baieztatzen zuten<ref name=":8" />.

Afganistango gobernuaren eta nazioarteko komunitatearen gerra eta debekuak gorabehera, opioa Afganistango [[Barne produktu gordin|BPGaren]] erdia da [[Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua|NBEren]] arabera<ref>{{Erreferentzia|izena=Isabel|abizena=Piquer|izenburua=El opio representa la mitad del PIB de Afganistán, según la ONU|hizkuntza=es|data=2004-01-15|url=https://elpais.com/diario/2004/01/16/internacional/1074207605_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

Senliseko Kontseiluak ohartarazi zuenez, nazioarteko komunitateak [[droga]] desagerrarazteko ezarritako politikek atsekabea sortu zuten tokiko biztanleen artean<ref>{{Erreferentzia|izena=Ángeles|abizena=Espinosa|izenburua=El opio se alía con los talibanes|hizkuntza=es|data=2006-06-28|url=https://elpais.com/diario/2006/06/29/internacional/1151532019_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url=http://www.chanvre-info.ch/info/en/Senlis-Council-Afghan-Government.html|aldizkaria=www.chanvre-info.ch|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

[[Droga eta Delituen Aurkako Nazio Batuen Bulegoa|Drogen eta Krimen Antolatuaren aurkako Nazio Batuen Bulegoak]], UNODC, egindako txosten baten arabera, milioi bat afganiar baino gehiagok zuten drogekiko mendekotasuna<ref>{{Erreferentzia|izena=El|abizena=País|izenburua=Un millón de afganos drogadictos|hizkuntza=es|data=2010-06-24|url=https://elpais.com/diario/2010/06/24/internacional/1277330403_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Around 1 million Afghans suffer from drug addiction, UNODC reports|hizkuntza=en|url=https://www.unodc.org/unodc/en/frontpage/2010/June/around-one-million-afghans-suffer-from-drug-addiction-unodc-survey-shows.html|aldizkaria=United Nations : Office on Drugs and Crime|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

2005az geroztik [[mitxoleta]] uztak suntsitzen dituen [[onddo]] baten presentziak hura lantzen dutenei pentsarazten zien indar multinazionalak  eragiten zutela. Hala ere, [[Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua|NBEren]] arabera, [[Taliban|talibanek]] [[opio]] ekoizpen txikiari etekinak ateratzen zizkioten<ref>{{Erreferentzia|izena=Mariangela|abizena=Paone|izenburua=Un hongo acaba con un tercio del opio de Afganistán|hizkuntza=es|data=2010-05-14|url=https://elpais.com/diario/2010/05/14/internacional/1273788007_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

=== Ustelkeria Afganistanen ===
Polizia afganiarrak [[Pakistan|Pakistanen]] [[Prostituzio|prostituitu]] behar zituzten 85 haur erreskatatu zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La policía afgana rescata a 85 niños que iban a ser prostituidos en Pakistán|hizkuntza=es|data=2003-09-26|url=https://elpais.com/diario/2003/09/27/sociedad/1064613609_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>. [[Haurren Laguntzarako Nazio Batuen Funtsa|UNICEFek]] haurren lapurretaz ohartarazi zuen<ref>http://www.un.org/spanish/News/fullstorynews.asp?newsID=1019</ref>.

[[Ameriketako Estatu Batuetako Kongresua|Estatu Batuetako Kongresuaren]] txosten baten arabera, [[Pentagonoa|Pentagonoaren]] milioika dolar Afganistanera bideratzen zituzten [[Xantaia|xantaiak]] eta [[Eroskeria|eroskeriak]] ordaintzeko<ref>{{Erreferentzia|izena=Antonio|abizena=Caño|izenburua=Dinero del Pentágono acaba en manos de los talibanes|hizkuntza=es|data=2010-06-23|url=https://elpais.com/diario/2010/06/23/internacional/1277244003_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref><ref>http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/10/07/AR2010100705135.html</ref>.

''Tolo TV'' telebista-kateak Omar Zakhilwal finantza-ministroaren banku-kontuak erakutsi zituen, eta agerian utzi diru kopuru handiak jasotzen zituela ''negozio-gizon afganiarrengandik''<ref>{{Erreferentzia|izena=Unidad Editorial|abizena=Internet|izenburua=La corrupción se convierte en espectáculo en la televisión afgana|hizkuntza=es|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2012/08/02/internacional/1343919182.html|aldizkaria=www.elmundo.es|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

=== Atzerriko esku-hartzea eta Afganistango aberastasun naturalak ===
2010. urtearen erdialdean, Estatu Batuek mineral-meategi erraldoien aurkikuntzaren berri eman zuten, eta [[Kabul|Kabulgo]] gobernuak onartu zuen aurkikuntza horrek gerraren dinamika alda zezakeela<ref>{{Erreferentzia|izena=Antonio|abizena=Caño|izenburua=El hallazgo de enormes yacimientos minerales abre otra era en Afganistán|hizkuntza=es|data=2010-06-15|url=https://elpais.com/diario/2010/06/15/internacional/1276552803_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2023-01-13}}</ref>

==== Talibanak ====
«Trantsizio prozesua amaitu arte —azpimarratu zuten— Kabul hiriaren segurtasuna beste aldearen esku dago, eta horrek mantendu egin behar du». Erradikalek bere komunikatuan azpimarratu zuten: «hiriburua oso populatuta dagoenez, Emirerri Islamiarreko mujahidinek ez dute hirian indarrez edo gerrarekin sartzeko asmorik, baizik eta negoziazio baten bidez modu baketsuan, prozesu iragankor bat modu seguruan osatzen dela ziurtatzeko, bizitza, jabetza edo inoren ohorea arriskuan jarri gabe eta kabuliarren bizitzak arriskuan jarri gabe».

{{Nagusia|Kabulen erortzea (2021)}}

==== Kabulen erortzea ====
[[Fitxategi:Crowds in front of Kabul International Airport.jpg|thumb|2021ean Kabulgo aireportuaren aurrean jendea herrialdetik ihes egin nahian]]
2021eko talibanen erasoaldiaren esparruan, [[Kabul]] hiria [[Taliban|talibanen]] esku geratu zen urte horretan bertan, tropa estatubatuarrak erretiratu ondoren. Afganistango gobernuak boterea modu baketsuan entregatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Afganistán: terror por la llegada de los talibanes a Kabul|hizkuntza=es-AR|url=https://www.diariopopular.com.ar/internacionales/afganistan-terror-la-llegada-los-talibanes-kabul-n580146|aldizkaria=www.diariopopular.com.ar|sartze-data=2023-01-13}}</ref>, eta [[Axraf Ghani]] presidenteak, bere gobernuko goi ofizialek eta mendebaldeko hainbat herrialdetako enbaxadetako langileek herrialdea utzi zuten.

Talibanek [[Etxeratze-agindu|etxeratze-agindua]] ezarri zuten [[Hiriburu|hiriburuan]]. Hainbat herrialdek talibanen gobernua onartu zuten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La pragmática China se queda y se prepara para reconocer a los talibanes|hizkuntza=es|data=2021-08-16|url=https://www.lavanguardia.com/internacional/20210816/7665301/pragmatica-china-queda-prepara-reconocer-talibanes.html|aldizkaria=La Vanguardia|sartze-data=2023-01-13}}</ref>, eta, ondorengo egunetan istiluak sortu ziren  Afganistango hainbat hiritan<ref>{{Erreferentzia|izena=Cecilia|abizena=Filas|izenburua=Afganistán: crecen las protestas contra los talibanes, mientras miles aún intentan huir del país|hizkuntza=es|url=https://www.cronista.com/internacionales/afganistan-crecen-las-protestas-contra-los-talibanes-mientras-miles-siguen-intentado-huir-del-pais/|aldizkaria=www.cronista.com|sartze-data=2023-01-13}}</ref>. [[Panjshir probintzia|Panjxir probintziako]] haranetan, talibanen aurkako erresistentzia armatuko mugimendua antolatzen aritu ziren Ahmad Massoudek ([[Ahmad Shah Massoud|Ahmad Xah Massouden]] semea) zuzenduta eta [[Amrullah Saleh]] Afganistango presidenteordeak lagunduta<ref>{{Erreferentzia|izena=Silvia|abizena=Ayuso|izenburua=El hijo del asesinado líder antitalibán Ahmad Masud llama a los afganos a la resistencia armada|hizkuntza=es|data=2021-08-16|url=https://elpais.com/internacional/2021-08-16/el-hijo-del-asesinado-lider-antitaliban-ahmad-masud-llama-a-los-afganos-a-la-resistencia-armada.html|aldizkaria=El País|sartze-data=2023-01-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=El Mercurio|abizena=S.A.P|izenburua=Vicepresidente afgano llama a la resistencia tras autoproclamarse presidente {{!}} Emol.com|hizkuntza=Spanish|data=2021-08-19|url=https://www.emol.com/noticias/Internacional/2021/08/19/1030078/amrullah-saleh-autoproclama-presidente-afganistan.html|aldizkaria=Emol|sartze-data=2023-01-13}}</ref>.

== Kronologia ==
{{#tag:timeline|ImageSize=width:1000 height:auto barincrement:22
PlotArea  = top:10 bottom:80 right:80 left:20
AlignBars = late

Colors     =
  id:monarquia-abs     value:rgb(0.2, 0.5, 0.2)     legend:Monarkia_absolutua
  id:monarquia-cons    value:rgb(0.2, 0.8, 0.2)     legend:Monarkia_konstituzionala 
  id:republica         value:rgb(0.6, 0, 0.6)       legend:Errepublika
  id:dictadura         value:rgb(0.1, 0.3, 0.4)     legend:Diktadura
  id:guerra            value:rgb(0.7, 0, 0)         legend:Gerra
  id:gray1             value:gray(0.85)
  id:gray2             value:gray(0.95)
  id:prot    value:rgb(0.6, 0.5, 0.4)      legend:Babesletza

DateFormat = yyyy
Period     = from:1747 till:{{#time:Y}}
TimeAxis   = orientation:horizontal
ScaleMajor = gridcolor:gray1 unit:year increment:100 start:1750
ScaleMinor = gridcolor:gray2 unit:year increment:10 start:1750

Legend     = columns:3 left:150 top:35 columnwidth:200

TextData =
  pos:(20,38) textcolor:black fontsize:M
  text:"Legenda:"

BarData =
  barset:PM

  bar:imperio-durrani
  bar:emirato-afganistán
  bar:protectorado-británico
  bar:reino-afganistán
  bar:república-afganistán
  bar:república-socialista
  bar:emirato-islamico
  bar:autoridad-transición
  bar:república-islamica
  bar:II-emirato-islamico

PlotData =
  width:5 align:left fontsize:S shift:(5,-4) anchor:till
 
  bar:imperio-durrani
    from:1747 till:1826 color:monarquia-abs    text:"[[Durrani Inperioa]]" fontsize:10
  bar:emirato-afganistán
    from:1826 till:1879 color:monarquia-abs    text:"[[Afganistango Emirerria]]" fontsize:10
  bar:protectorado-británico 
    from:1879 till:1919 color:prot           text:"[[Ekialdeko Indietako Konpainia|Babesletza britanikoa]]" fontsize:10
  bar:reino-afganistán
    from:1919 till:1973 color:monarquia-cons    text:"[[Afganistango Erresuma]]" fontsize:10
  bar:república-afganistán
    from:1973 till:1978 color:republica           text:"[[Afganistango Errepublika]]" fontsize:10
  bar:república-socialista
    from:1978 till:1992 color:guerra    text:"[[Afganistango Errepublika sozialista|Errepublika sozialista]]" fontsize:10
  bar:emirato-islamico
    from:1992 till:2001 color:dictadura    text:"[[Emirerri Islamikoa]]" fontsize:10
   bar:autoridad-transición
    from:2001 till:2004 color:republica     text:"[[Trantsizioko Agintaritza]]" fontsize:10
   bar:república-islamica
    from:2004 till:2021 color:republica           text:"[[Afganistango Errepublika Islamikoa]]" fontsize:10}}
== Oharrak ==
{{Erreferentzia zerrenda|group=Oh}}
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==

* Afganistan, Mònica Bernabé Fernández- ''en fikzio baten kronika'', Debate editoriala (2012), {{ISBN|978-84-9992-087-0}} .
* Bahn et al, Paul (2007). Arkeologia : teoriak, metodoak eta praktika (ingelesez) (Madrilgo edizioa). Akal Edizioak. isbn 9788446002345 . OCLC 318397635 . 
* Gomà, Daniel (2012). "Jatorria: Historiaurretik persiar garaira" . Helenismoa, Budismoa eta Islama : Aganistan antzinako eta Erdi Aroko historia eta zibilizazioa . Saarbrücken, Alemania: Editorial Académica Española. isbn 9783848461523 . OCLC 892158971 . 
* Afganistango historia: Afganistango Estatuaren jatorritik Daniel Gomàren ''talibanen erregimenaren erorketara'', Bartzelonako Unibertsitateko argitalpenak (2011), {{ISBN|978-84-475-3484-5}}
* Hamed et al, Amir (2005). "Afganistan" . In Inés Bortagaray, ed. Afganistan . Montevideo, Uruguai: Hirugarren Munduko Institutua. isbn 9788489743397 . OCLC 1232454288 . 
* Haywood et al (2017). Munduaren historia mapetan . Madril, Espainia: Susaeta. isbn 9788467747928 . OCLC 1029616142 . 

== Kanpo estekak ==

* [https://web.archive.org/web/20070208004102/http://terraeantiqvae.blogia.com/2007/020501-exposicion-afganistan-tesoros-redescubiertos-.-las-joyas-de-kabul.php Parisen erakusketa: 'Afganistan, altxor berreskuratuak'.] [https://web.archive.org/web/20070208004102/http://terraeantiqvae.blogia.com/2007/020501-exposicion-afganistan-tesoros-redescubiertos-.-las-joyas-de-kabul.php Kabulgo bitxiak (2007ko apirilaren 30era arte)]

[[Kategoria:Afganistango historia]]
[[Kategoria:Gainbegiratu gabeko itzulpenak]]
Orri honetan erabilitako txantiloiak:
Txantiloi:Cite web (aldatu)
Txantiloi:En (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:En-US (aldatu)
Txantiloi:En-gb (aldatu)
Txantiloi:Erreferentzia (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Erreferentzia/loturak (aldatu)
Txantiloi:Erreferentzia/oinarria (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Erreferentzia zerrenda (jatorria ikusi) (babestua)
Txantiloi:Es (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Es-AR (aldatu)
Txantiloi:Es-ES (aldatu)
Txantiloi:Hizkuntza azalpena (aldatu)
Txantiloi:ISBN (aldatu)
Txantiloi:Nagusia (aldatu)
Txantiloi:Sfn (aldatu)
Txantiloi:Spanish (aldatu)
Txantiloi:Zutabe-zabalera (aldatu)
Modulu:Footnotes (aldatu)
Lankide:Joxan Garaialde/Afganistango historia(e)ra itzuli.
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Lankide:Joxan_Garaialde/Afganistango_historia"(e)tik eskuratuta