Katamotz-en iturria ikusi

Ezin duzu orri hau aldatu, ondorengo arrazoi hau dela eta:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 09:48, 2 uztaila 2024
Expiry of block: 09:48, 2 uztaila 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Mesedez, sartu goiko xehetasun guztiak egiten dituzun kontsultetan.
If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the Stewards Block Wizard.
Orrialde honen testua ikusi eta kopiatu dezakezu:
{{birzuzendua|Lynx|Lynx (konstelazioa)|konstelazioari}}
{{taxotaula automatikoa
|image = Euroazijski ris Lynx lynx Zagreb 112010 1.jpg
|image_caption = Ipar-katamotza Kroazioan
| status = LC
| trend = down
| status_system = iucn3.1
|taxon = Lynx lynx
| authority = [[Lineo|Linnaeus]]
|range_map=Lynx range.png
|range_map_width=230px
|range_map_alt= Katamotzaren hedapena.
|range_map_caption= Katamotzaren hedapena.
}}
'''Katamotza''' (''Lynx'') ''[[Felidae]]'' [[Familia (biologia)|familiako]] [[ugaztun]] [[karniboro]] [[Genero (biologia)|genero]] bat da.<ref name=":34">{{Erreferentzia|izenburua=Mammal species of the world : a taxonomic and geographic reference|argitaletxea=Johns Hopkins University Press|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/57557352|edizioa=3rd ed|isbn=0-8018-8221-4|pmc=57557352|sartze-data=2022-09-20}}</ref><ref name=":35">{{Erreferentzia|izenburua=PREHISTORIC CATS AND PREHISTORIC CAT-LIKE CREATURES|url=http://messybeast.com/cat-prehistory.htm|aldizkaria=messybeast.com|sartze-data=2022-09-25}}</ref> 

== Taxonomia ==
Generoaren izena (''Lynx'') [[Ingeles ertain|ingeles ertainean]] eratu zen, [[Greziera|grezierako]] λύγξ (''lýnx'') hitza [[latin]] bidez eskuraturik:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=lynx - definition of lynx in English from the Oxford dictionary|data=2016-04-12|url=https://web.archive.org/web/20160412102649/http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/lynx|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2022-09-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dictionnaire historique de la langue française|argitaletxea=Le Robert|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/397469454|isbn=2-85036-187-9|pmc=397469454|sartze-data=2022-09-21}}</ref> ''leuk-'' ('argia', 'argitasuna', 'zuria') erro [[Indoeuropar hizkuntzak|indo-europarretik]] eratorria da eta katamotzen [[begi]] argi-islatzaileen ondoriozko [[Luminiszentzi|luminiszentziari]] erreferentzia egiten dio.<ref name=":36">{{Erreferentzia|izenburua=Lynx – Constellations of Words|hizkuntza=en-US|url=https://www.constellationsofwords.com/lynx/|sartze-data=2022-09-20}}</ref><ref name=":17">{{Erreferentzia|izenburua=Lynx and Bobcat {{!}} San Diego Zoo Animals & Plants|url=https://animals.sandiegozoo.org/animals/lynx-and-bobcat|aldizkaria=animals.sandiegozoo.org|sartze-data=2022-09-25}}</ref>

=== Espezieak ===
* <abbr>†</abbr>''[[Lynx thomasi]]'' <ref name=":37">{{Erreferentzia|izena=Denis|abizena=Geraads|izenburua=Un nouveau felide (Fissipeda, mammalia) du pleistocene moyen du Maroc: Lynx thomasi N. sp.|orrialdeak=441–444|hizkuntza=fr|data=1980-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0016699580800799|aldizkaria=Geobios|alea=3|zenbakia=13|doi=10.1016/S0016-6995(80)80079-9|sartze-data=2022-09-20}}</ref><ref name=":38">{{Erreferentzia|izena=Denis|abizena=Geraads|izenburua=Plio-Pleistocene Carnivora of northwestern Africa: A short review|orrialdeak=591–599|hizkuntza=en|data=2008-12-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1631068308001450|aldizkaria=Comptes Rendus Palevol|alea=8|zenbakia=7|issn=1631-0683|doi=10.1016/j.crpv.2008.09.008|sartze-data=2022-09-20|serie=Les Carnivora d'Afrique du Miocène moyen au Pléistocène : Nouvelles données, systématique, évolution, biogéographie/African Carnivora from the Middle Miocene to the Pleistocene: New data, systematics, evolution, biogeography}}</ref>
* <abbr>†</abbr>''[[Lynx issiodorensis]]''
** [[Ipar-katamotz]]a (''Lynx linx'').
*** [[Sardiniar katamotza]] (''Lynx lynx sardiniae'').
** [[Iberiar katamotz]]a (''Lynx pardinus'').
*** <abbr>† [[Kobako katamotza]] (</abbr>''Lynx pardinus speleus'' edo ''Lynx spelaea).''
** [[Katamotz gorri]]a (''Lynx rufus'').
** [[Lynx canadensis|Kanadar katamotza]] (''Lynx canadensis'').
<gallery widths="240">
Fitxategi:Lynx lynx 1 (Martin Mecnarowski).jpg|Ipar-katamotza (''Lynx lynx'')
Fitxategi:Linces19.jpg|Iberiar katamotza (''Lynx pardinus'')
Fitxategi:Bobbie 2010 2.jpg|Katamotz gorria (''Lynx rufus'')
Fitxategi:Lynx Canadensis.jpg|Kanadar katamotza (''Lynx canadiensis'')
</gallery>

=== Hibridazioa ===

==== ''Blynx'' '''a''' ====
''Blynx''a edo ''lynxcat''a katamotzaren (''Lynx'' gn.) espezie ezberdinen arteko [[Hibrido (biologia)|hibridoei]] ematen zaien izena da, zehazki katamotz gorriaren (''Lynx rufus'') eta beste espezieen artean sortzen direnak. Sortzen diren ondorengoen itxura gurutzaturiko espezieen araberakoa da: ipar-katamotzek (''Lynx lynx'') orban gehiago dituzte, baina kanadar katamotza (''Lynx canadensis'') lauso eta argiagoa da.<ref name=":22">{{Erreferentzia|izenburua=LYNX AND BOBCAT HYBRIDS|url=http://messybeast.com/genetics/hyb-lynx-bobcat.htm|aldizkaria=messybeast.com|sartze-data=2022-09-26}}</ref> 

Hibridook gehienbat gatibutasunean sortu dira, baina naturan ere ager daitezke, katamotz gorriak bere espezieko bikoterik aurkitu ezean. Hibrido haietatik ez da aurkitu katamotz ar eta katamotz gorri emeen bikoteen ondorengorik. Denbora luzez uste izan zen ''blynx''ak, [[Mando|mandoen]] antzera, [[Antzutasun|antzuak]] zirela; baina banako eme baten jarraipena egin ostean, ondorengo [[Ugalkortasun|ugalkorrak]] direla ikusi zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Canada lynx-bobcat (Lynx canadensis x L. rufus) hybrids at the southern periphery of lynx range in Maine, Minnesota and New Brunswick {{!}} Rocky Mountain Research Station|hizkuntza=en|url=https://www.fs.usda.gov/rmrs/publications/canada-lynx-bobcat-lynx-canadensis-x-l-rufus-hybrids-southern-periphery-lynx-range|aldizkaria=www.fs.usda.gov|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Michael K.|abizena=Schwartz|izenburua=Hybridization Between Canada Lynx and Bobcats: Genetic Results and Management Implications|orrialdeak=349–355|hizkuntza=en|abizena2=Pilgrim|abizena3=McKelvey|abizena4=Lindquist|abizena5=Claar|abizena6=Loch|abizena7=Ruggiero|izena2=Kristine L.|izena3=Kevin S.|izena4=Edward L.|izena5=James J.|izena6=Steve|izena7=Leonard F.|data=2004-06|url=http://link.springer.com/10.1023/B:COGE.0000031141.47148.8b|aldizkaria=Conservation Genetics|alea=3|zenbakia=5|issn=1566-0621|doi=10.1023/B:COGE.0000031141.47148.8b|sartze-data=2022-09-26}}</ref> 

==== Katamotz gorria × oihan katua ====
Oihan katamotza katamotz gorriaren (''Lynx rufus'') eta [[Felis chaus|oihan katuaren]] (''Felis chaus'') arteko gurutzapenaren ondorioa da, [[Konpainia-animalia|etxe-animalia]] exotikoa izateko sortua. Hurrego ondorengo belaunaldietan hainbat etxe-katurekin (savannah, mau egiptoarra, serengeti edo pixie-bob) zein karakalekin gurutza daitezke.<ref>{{Erreferentzia|izena=Chuck|abizena=Cunningham|izenburua=The jungle cat hybrid and chausie manual|argitaletxea=Black Panther Pub|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/1035697558|isbn=9780972108218|pmc=1035697558|sartze-data=2022-09-26}}</ref>

==== Katamotz gorria × ozelotea ====
Ocelynx edo Ocebob izenekoa [[ozelote]] (''Leopardus pardalis'') eta katamotz gorriaren (''Lynx rufus'') arteko hibridoak sortu dira gatibutasunean. Izan ere, naturan espezie horien elkartea neketza litzateke, ingurune ezberdinak nahiago baitituzte: katamotzak [[Zuhaizti|arboladi]], [[Desertifikazio|desertu]] eta [[Zingira|zingiretan]] bizi dira, baina ozeloteak [[baso]] sarrietan dira. 

Antzeko tamainako espeziek izanik eta biak orbandunak, ondorengoak antzekotasun handia dute guraso-espezieekin. Katamotzekiko desberdintasun nagusia buztanaren luzera da, ozelotearen antzera, luzea baita''.''<ref name=":22" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=OCELOT, MARGAY, ONCILLA AND GEOFFROY'S CAT HYBRIDS|url=http://messybeast.com/genetics/hyb-ocelotmargayoncilla.htm|aldizkaria=messybeast.com|sartze-data=2022-09-26}}</ref>

==== Saiaturiko hibridazioak ====
Probaturiko eta emaitza edo bideragarritasun eskaseko gurutzapenak dira; oro har, gurutzaturiko generoen arteko dibergentzia [[Genetika|genetikoaren]] ondorioz.

* [[Katu|Etxe-katua]] (''Felis catus'') × kanadar katamotza (''Lynx canadensis'').
* Etxe-katua (''Felis catus'') × katamotz gorria (''Lynx rufus''). Katuen eta katamotzen arteko hibridazioen berri izan den arren, gertaera puntualak izan dira eta froga anekdotikoek alderatuak. ''Pixie-bob'' izenaz  ezagutzen den katu [[Arraza (biologia)|arraza]]  katamotz baten hibridazioaren ondorio dela pentsatzen da, baina froga genetikoek kontrakoa adierazten dute.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Mysterious Origin of the Pixie-Bob Cat Breed|hizkuntza=en|url=https://www.thesprucepets.com/pixie-bob-cat-profile-554218|aldizkaria=The Spruce Pets|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Hala, gurutzapen horien ugalkortasuna ez dago zientifikoki frogatua.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Domestic x Bobcat/Lynx Hybrids|url=http://messybeast.com/small-hybrids/rufus-lynx-hybrids.htm|aldizkaria=messybeast.com|sartze-data=2022-09-26}}</ref>

=== Eboluzioa ===
Ezagutzen diren katamotzaren (''Lynx'' generoaren) lau [[Espezie|espezieak]] ''[[Lynx issiodorensis]]'' espeziearen ondorengoak direla uste da.<ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=Melvin E.|abizena=Sunquist|izenburua=Wild cats of the world|argitaletxea=University of Chicago Press|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/48383459|isbn=0-226-77999-8|pmc=48383459|sartze-data=2022-09-20}}</ref><ref name=":19">Werdelin, Lars (1981). "The evolution of lynxes". ''Annales Zoologici Fennici''. '''18''' (1): 37–71.</ref> Espezie horren arrastoak [[XIX. mendea|XIX. mendean]] aurkitu ziren [[Frantzia|Frantziako]] Perrier mendian.<ref>J.-B. Croizet & A. C. G. Jobert, « Recherches sur les ossements fossiles du département du Puy-de-Dôme », Auteurs Croizet, Jean Baptiste et Abbé Jobert, Antoine Claude Gabriel, 1828, ''Paris'', 224 <abbr>p.</abbr></ref> Antzinako katamotz hori [[Afrika|Afrikan]] sortu omen zen [[Pliozeno]] berantiarrean, eta [[Europa]], [[Amerika]] zein Afrikan bizi zen geroztik [[Pleistozeno]] goiztiarreko [[Azken glaziazioa]] arte.<ref name=":3" /> [[Asia|Asian]] espezie horren sinonimotzat harturiko espezimen bat aurkitu zen [[1945|1945ean]].<ref>Kurtén, Björn; Werdelin, Lars (1984). "The relationships of Lynx shansius Teilhard". ''Annales Zoologici Fennici''. '''21''' (2): 129–133.</ref> Issoireko katamotzak zuen tamaina eta formagatik (gorputz-adar mortz eta sendoagoak), etxeko-katu baten antzekoagoa izango litzateke.<ref name=":19" />
[[Fitxategi:Lynx issiodorensis 2.JPG|thumb|Issoireko katamotzaren arrastoak: [[Burezur|garezurra]] eta [[Masailezur|masailezurrak]]. [[Florentziako Historia Naturaleko Museoa|Florentziako Historia Naturaleko Museoan]], [[Italia]].]]
Hori dela eta, espezie hori egungo katamotzekin erlazionatzerako orduan hainbat hipotesi proposatu dira: horietako batek tarteko espezieak aurkezten ditu. Hipotesi horren arabera, hiru leinuren arteko (''Lynx pardinus'', ''Lynx lynx'', eta ''Lynx rufus'') dibergentzia argia dago, laugarren espeziea (''Lynx canadensis'') ''Lynx lynx-''en ondorengoa da.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izena=Patrice|abizena=Raydelet|izenburua=Le lynx boréal : histoire, mythe, description, moeurs, protection|argitaletxea=Delachaux et Niestlé|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/421639762|isbn=2-603-01467-6|pmc=421639762|sartze-data=2022-09-20}}</ref>

Hala, Iberiar katamotzaren (''Lynx pardinus'') lehen formak Issoireko katamotzaren (''Lynx issiodorensis'') aztarnek adierazitakoen antzekoak izango lirake. [[Kobako katamotza]] (''Lynx pardinus speleus'' edo ''Lynx spelaea''), Pleistozenoan biziriko ustezko Iberiar katamotzaren [[Azpiespezie|azpiespeziea]] zen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Elena|abizena=Ghezzo|izenburua=Lynx remains from the Pleistocene of Valdemino cave (Savona, Northwestern Italy), and the oldest occurrence of Lynx spelaeus (Carnivora, Felidae)|orrialdeak=87–95|abizena2=Boscaini|abizena3=Madurell-Malapeira|abizena4=Rook|izena2=Alberto|izena3=Joan|izena4=Lorenzo|data=2014-12-16|url=http://dx.doi.org/10.1007/s12210-014-0363-4|aldizkaria=Rendiconti Lincei|alea=2|zenbakia=26|issn=2037-4631|doi=10.1007/s12210-014-0363-4|sartze-data=2022-09-20}}</ref> Horrek ipar-katamotzaren (''Lynx lynx'') eta iberiar katamotzaren arteko ezaugarri morfologikoak izanik, proposatu da Issoireko katamotza Kobako katamotz bilakatu zela, eta ondoren, Kobako katamotza Iberiar katamotz bihurt z[[Eboluzio|eboluzionatu]] zela.<ref name=":5">{{Erreferentzia|abizena=admin|izenburua=Les lynx, essai de paléontologie et formes actuelles|hizkuntza=fr-FR|data=2005-04-01|url=https://www.ferus.fr/actualite/les-lynx-essai-de-paleontologie-et-formes-actuelles|aldizkaria=FERUS|sartze-data=2022-09-20}}</ref>

Hipotesi berak aipatzen du ipar-katamotza, Issoireko katamotza eta egungo gainontzeko espezieak baino handiagoa izanik, eta hortzeria desberdina aurkeztuz, Europa zein Asian zehar zabaldu zela Iberiar katamotza penintsulara mugatuz.<ref name=":4" /><ref name=":5" />

Azkenik, katamotz gorriaren garapena Issoireko katamotzak duela 5 eta 2 milioi urte artean eginiko [[Migrazio|migrazioaren]] ondorio dela proposatzen du, [[Bering itsasartea]] Pleistozenoko [[Glaziazio|glaziazioan]] zeharkatuz Ipar Amerikarantz. Hipotesi horren alde, duela 2,5 eta 2,4 milioi urte arteko arrasto [[Fosil|fosilak]] aurkitu ziren [[Texas|Texasen]].<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mindat.org|url=https://www.mindat.org/paleo_loc.php?id=78026|aldizkaria=www.mindat.org|sartze-data=2022-09-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Kevin|abizena=Hansen|izenburua=Bobcat : master of survival|argitaletxea=Oxford University Press|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/76916807|isbn=1-4294-2009-X|pmc=76916807|sartze-data=2022-09-20}}</ref>

== Anatomia eta fisiologia ==

=== Ne ===
Katamotzen neurria espeziearen arabera aldatzen da, proportzioak manteduz. Lau espezieetatik txikienak amerikarrak dira (katamotz gorria eta kanadar katamotza),<ref name=":14">{{Erreferentzia|abizena=UNEP-WCMC|izenburua=UNEP-WCMC - Iberian Lynx|hizkuntza=English|data=2004|url=https://wayback.archive-it.org/all/20080510211902/http://www.unep-wcmc.org/species/data/species_sheets/iberlynx.htm|aldizkaria=UNEP-WCMC Website|sartze-data=2022-09-23}}</ref><ref name=":15">{{Erreferentzia|izena=Vin T.|abizena=Sparano|izenburua=Complete outdoors encyclopedia : revised & expanded|argitaletxea=St. Martin's Press|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/38090871|edizioa=1st St. Martin's Press ed|isbn=0-312-19190-1|pmc=38090871|sartze-data=2022-09-23}}</ref> eta handiena ipar-katamotza da.<ref name=":16">{{Erreferentzia|izenburua=Eurasian Lynx, (Lynx lynx): WILD CATS:|data=2007-05-27|url=https://web.archive.org/web/20070527230029/http://lynx.uio.no/jon/lynx/eulynx1.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2022-09-23}}</ref> Tamaina eragiten duen beste faktorea sexua da, [[Sexu dimorfismo|dimorfismo sexual]] ageria erakusten baitute. Izan ere, batezbeste arrak emeak baino laurden bat handiagoak dira.<ref name=":4" /><ref>{{Erreferentzia|izena=F. Stephen|abizena=Dobson|izenburua=Environmental influences on the sexual dimorphism in body size of western bobcats|orrialdeak=610–616|hizkuntza=en|abizena2=Wigginton|izena2=John D.|data=1996-12|url=http://link.springer.com/10.1007/BF00329033|aldizkaria=Oecologia|alea=4|zenbakia=108|issn=0029-8549|doi=10.1007/BF00329033|sartze-data=2022-09-24}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=J. F.|abizena=Beltran|izenburua=Physical Characteristics of Iberian Lynxes (Lynx pardinus) from Donana, Southwestern Spain|orrialdeak=852–862|hizkuntza=en|abizena2=Delibes|izena2=M.|data=1993-11-30|url=https://academic.oup.com/jmammal/article-lookup/doi/10.2307/1382423|aldizkaria=Journal of Mammalogy|alea=4|zenbakia=74|issn=1545-1542|doi=10.2307/1382423|sartze-data=2022-09-24}}</ref> 
{| class="wikitable sortable mw-collapsible"
|+Katamotzen ezaugarri fisikoak<ref name=":6" />
!Espeziea
!Sexua
!Pisua
!Luzera
!Altuera (sorbalda mailan)
|-
| rowspan="2" |Ipar-katamotza<ref name=":16" />
|Arra (♂)
|18 - 30 kg
| rowspan="2" |81 - 129 cm
| rowspan="2" |70 cm
|-
|Emea (♀)
|18 kg
|-
|Kanadiar katamotza<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Animal Facts: Canada Lynx|hizkuntza=en-US|url=https://canadiangeographic.ca/articles/animal-facts-canada-lynx/|aldizkaria=canadiangeographic.ca|sartze-data=2022-09-23}}</ref>
|Biak
|8 - 14 kg
|90 cm
|48 - 56 cm
|-
| rowspan="2" |Iberiar katamotza<ref name=":14" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Christopher|abizena=Johnson|izenburua=Lynx pardinus (Spanish lynx)|hizkuntza=en|url=https://animaldiversity.org/accounts/Lynx_pardinus/|aldizkaria=Animal Diversity Web|sartze-data=2022-09-23}}</ref>
|Arra (♂)
|12,9 kg
| rowspan="2" |85 - 110 cm 
| rowspan="2" |60 - 70 cm 
|-
|Emea (♀)
|9,4 kg
|-
| rowspan="2" |Katamotz-gorria<ref name=":15" />
|Arra (♂)
|7,3 - 14 kg 
| rowspan="2" |71 - 100 cm 
| rowspan="2" |51 - 61 cm
|}
=== Gorputza ===
Katamotzaren gorputz-forma oso bereizgarria da, felinoen artean parekotasuna duen genero bakarra [[Karakal|karakala]] izanik (desertuko katamotza edo Afrikako katamotza<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Definition of AFRICAN LYNX|hizkuntza=en|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/African+lynx|aldizkaria=www.merriam-webster.com|sartze-data=2022-09-28}}</ref> izenez ere ezaguna). [[Gorputz-adar|Atzeko gorputz-adarrak]] oso garatuak dituzte, [[muskulu]] indartsuenak gune lunbarrean, sorbaldetan eta lepoan egonik.<ref>Norwak, R. 1999. Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press. Baltimore, Maryland.</ref> Hala, pausu zabukatuarekin ibiltzen dira. Katamotzak [[Digitigrado|digitigradoak]] dira: oinak gainontzeko gorputzaren noranzkoan dituzte, modu eraginkorragoan salto egiteko eta abiadura handiz mugitzeko eskuraturiko moldapena dena.<ref>Whitaker, John. Hamilton, W. J. 1998. Mammals of the Eastern United States. Cornell University Press. Ithica, New York, USA.</ref>'''''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ESPAGNE: un Lynx pardelle s’évade en sautant une clôture électrifiée de 4 mètres de haut|hizkuntza=fr-FR|data=2008-06-17|url=https://actulynx.wordpress.com/2008/06/17/espagne-un-lynx-pardelle-sevade-en-sautant-une-cloture-electrifiee-de-4-metres-de-haut/|aldizkaria=Actu' Lynx|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Un lynx s'échappe de Jura Parc à Vallorbe {{!}} Tribune de Genève|url=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https://www.tdg.ch/lynx-echappe-jura-parc-2009-09-21#federation=archive.wikiwix.com&tab=url|aldizkaria=archive.wikiwix.com|sartze-data=2022-09-26}}</ref>''''' Bost hatz dituzte aurreko hanketan eta lau atzekoetan.<ref>Guggisberg, C. A. W. 1975. Wildcats of the World. Taplinger Publishing Company. New York, New York, USA.</ref> Haien urrats arrastoak zuzenak izaten dira, bereziki bizkor ibiltzean.<ref name=":4" /> Aldiz, felino gehienek indarra gorputzaren aurrealdean izaten dute.<ref name=":10" /> 

Hankak, oro har, luzeak eta oin handiak dituzte gainontzeko gorputzarekin alderatuta; elurrean ibiltzeko moldaerak dira, hanka luzeak elur pakete lodietatk errazago ateratzeko, eta etxe-katuaren (''Felis catus'') antzera, oin zabalak elurretan ez hondoratzeko.<ref name=":4" /><ref name=":6" /> Gainera, oin azpiko kuxinak oinatzen soinua isilarazten du, ibilera mutua bermatuz. Beste haragijaleekin alderatzean, katamotzek hankekin eragiten duten lurrazal gaineko presioa askoz baxuagoa da; esaterako, basakatuak (''Felis silvestris'') eragiten duena baino hiru aldiz baxuagoa, eta koioteak (''Canis latrans'') eragindakoaren erdia.<ref name=":4" /> Buztana motza da, 20 eta 25 cm artekoa.<ref name=":10" />

Katamotzek [[Atzapar|erpe]] atzeragarriak dituzte, normalean ezkutuan daudenak [[behatz]] arteko azal bereizituan. Erpeak erakustea erabakitzen dutenean, behatzen [[muskulu]] flexore luzea (''Musculus'' ''flexor digitorum longus'') uzkurtzen dute eta erpea behatzartetik proiektatzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=W.|abizena=Gonyea|izenburua=The form and function of retractile claws in the felidae and other representative carnivorans|orrialdeak=229–238|hizkuntza=en|abizena2=Ashworth|izena2=R.|data=1975-02|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/jmor.1051450208|aldizkaria=Journal of Morphology|alea=2|zenbakia=145|issn=0362-2525|doi=10.1002/jmor.1051450208|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Horregatik, erpeak zorrotz mantentzen dituzte behar denean mugitzen, zuhaitzak eskalatzen edo ehizatzen laguntzeko.<ref>Donadio, E., & Buskirk, S. W. (2006). ''Diet, morphology, and interspecific killing in Carnivora''. The American Naturalist, 167(4): 524–536.</ref><gallery widths="240">
Fitxategi:Luchs - Vorderpfote.jpg
Fitxategi:Unterseite Pfote Lynx lynx Wildpark Alte Fasanerie Juni 2012.JPG
Fitxategi:Erpe atzeragarria.png
</gallery>

=== Ilaje eta kolorazioa ===
[[Fitxategi:Calero Creek Trail Bobcat.jpg|ezkerrera|thumb|319x319px|Katamotz gorria, klima beroagoetako espezie izanik ilaje gorrizka eta orban ilun ugari erakusten. Espezie guztiek amankomunean duten hanken barnealdeko ilaje zurixkagoarekin batera.]]
Gorputz guztia ilez estalia dute: horri ilaje esaten zaio. Masail inguruan ile luzeagoak dituzte, 'belarrondoko bizar' izenaz ezagutzen direnak eta aurpegiari itxura zabala ematen dietenak.<ref name=":11" /> Ile horiek, [[Bibrisak|bigotearekin (''vibrissae'')]] batera, ispilu paraboliko bat eratzen dute soinuen harrera finagoa eskuratzeko eta soinu-kokapen hobea izateko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Evgenij N.|abizena=Matjuškin|izenburua=Der Luchs Lynx lynx|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/76549735|edizioa=2., unveränd. Aufl|isbn=978-3-89432-177-2|pmc=76549735|sartze-data=2022-09-26}}</ref>

Katamotzen [[ilaje]]-kolorea [[Arre (kolorea)|marroitik]], [[urrekara]] eta [[Zuri|zurira]] alda daiteke: batzuetan [[Orban (argipena)|orban]] ilun marroiak aurkezten dituzte [[Gorputz-adar|gorputz-adarretan]]. Kolorazio hori, ilajearen luzerarekin batera, klimaren arabera aldatzen da; Estatu Batuetako hegomendebaldeko katamotzek ile motza, iluna eta tamaina txikia dute, baina klima hotzagoetako populazioek ilaje lodiagoa (9.000 ile/cm<small><sup>2</sup></small>),<ref name=":4" /> kolore argiagoa eta elurrera moldaturiko atzaparrak dituzte. <ref name=":10" />

Orban kantitatea ere latitudearekin aldatzen da, eta lau mota bereizten dira: orbandunak, marradunak, lausoak eta [[Roseta|rosetak]].<ref name=":4" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Alexsandra|abizena=Schneider|izenburua=How the Leopard Hides Its Spots: ASIP Mutations and Melanism in Wild Cats|orrialdeak=e50386|hizkuntza=en|abizena2=David|abizena3=Johnson|abizena4=O'Brien|abizena5=Barsh|abizena6=Menotti-Raymond|abizena7=Eizirik|izena2=Victor A.|izena3=Warren E.|izena4=Stephen J.|izena5=Gregory S.|izena6=Marilyn|izena7=Eduardo|data=2012-12-12|url=https://dx.plos.org/10.1371/journal.pone.0050386|aldizkaria=PLoS ONE|alea=12|zenbakia=7|editore-abizena=Murphy|editore-izena=William J.|issn=1932-6203|pmid=23251368|pmc=PMC3520955|doi=10.1371/journal.pone.0050386|sartze-data=2022-09-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lince ibérico (Lynx pardina)|hizkuntza=es|url=https://www.faunaiberica.org/lince-iberico|aldizkaria=Fauna Ibérica|sartze-data=2022-09-25}}</ref> Orbanen banaketa eta morfologia banakoen arabera aldatzen den arren, espezie bakoitzak badu morfologia ohikoa: iberiar katamotzak orban ugariko ilajea aurkezten du, eta kanadar katamotzak orban gutxi ditu edo bat ere ez.<ref name=":10" /><ref>Cabrera, Ángel. 1914. "Fauna ibérica. Mamíferos". Museo Nacional de Ciencias Naturales.</ref><ref>Barea, J.M. y Ballesteros, E. 1999. "Carnívoros ibéricos". Colegio Oficial de Biólogos de Andalucía.</ref><ref name=":1" />

Ilajearen kolorazioa aldakorra den arren, papar, tripa eta hanka barnealdean espezie guztiek ilaje zurixka bera dute.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Eurasian Lynx|hizkuntza=en-gb|url=https://felidaefund.org/learn/cats/eurasian-lynx|aldizkaria=Felidae Conservation Fund|sartze-data=2022-09-25}}</ref> Kasu askotan ikusi ezin den iduneko beltza ere izaten dute, tximileta-begizta baten antzekoa.<ref name=":18">{{erreferentzia|izenburua=Canadian Lynx|argitaletxea=United States government. Forest Service Caring For the Land and Serving People|hizkuntza=Ingeles|url=https://www.fs.usda.gov/detail/npnht/learningcenter/nature-science/?cid=fsbdev3_055708}}</ref> Horrez gain, masailetan, kokotsean eta begi inguruan krema kolorreko ilea dute, eta kolore beltzeko ile-xorlak belarrien puntetan.<ref name=":17" /><ref name=":20">{{Erreferentzia|izena=Cydni|abizena=Oldham|izenburua=Lynx - Description, Habitat, Image, Diet, and Interesting Facts|hizkuntza=en-US|data=2018-08-11|url=https://animals.net/lynx/|aldizkaria=Animals Network|sartze-data=2022-09-25}}</ref>
=== Burua ===
[[Fitxategi:Lynx lynx poing.jpg|thumb|345x345px]][[Buru|Buruak]] forma biribila du eta [[lepo]] bereizgarri motz batez eusten da. Garunak, oro har, eta bereziki jokaerarekin zer ikusi duten hemisferio zerebralak handiak dira,<ref>Boorer, Michael. 1970. Wildcats. Grosset & Dunlap Publishers. New York, New York, USA.</ref> felido txikiengan eta espezie gautarrengan bezala.<ref name=":24">{{Erreferentzia|izena=Giovanni Giuseppe|abizena=Bellani|izenburua=Ethology|argitaletxea=Elsevier|orrialdeak=343–374|hizkuntza=en|data=2020|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/B9780128165034000076|aldizkaria=Felines of the World|isbn=978-0-12-816503-4|doi=10.1016/b978-0-12-816503-4.00007-6|sartze-data=2022-09-27}}</ref> 

[[Belarri|Belarriek]] hiruki luze forma dute eta puntetan ile-xorla beltz batzuk dituzte, katamotz espezie guztietan, karakalek, [[Felis chaus|oihaneko katu]]<nowiki/>ek eta etxe-katu arraza batzuek bezala. Ikerlariek ez dakite zer funtzio zehatz duten, baina entzumenaren hobekuntzarekin edo haizearen noranzkoa jakitearekin lotuta egon litezke.<ref name=":17" /><ref name=":10" /><ref name=":20" />

[[Begi|Begiak]] handiak dira, felino espezie gautarren antzera,<ref name=":24" /> eta buruaren aurrealdean daude. Kokapen horri ikusmen binokularra deritzo eta ohikoa da harraparien artean, distantzien neurketa ahalbidetzen baitu, harrapakinak ehizatzeko egokia. Aldi berean, ikusmen mota horrek inguru giro osoa ikustea oztopatzen du, soilik 220º inguru begizta baitezakete. 
[[Fitxategi:Mammal eye structure (tapetum lucidum).jpg|ezkerrera|thumb|Felinoen begi egituraren sekzioa, '''''tapetum lucidum'''''a (TL) markatuz erretinaren atzealdeko ehuna bezala.]]
Begien egituraketan ''[[tapetum lucidum]]'' deituriko ehuna dute.<ref name=":17" /><ref name=":25">Kleiman, Devra. Geist, Valerus. McDade, Mellisa. 2001. The Encyclopedia of Mammals. New York: Facts on File. Second edition. Thompson Learning Inc., Canada.</ref> Ehuna [[Koroide|koroidearen]] parte gisa eta [[Erretina|erretinaren]] atzean dago. Egitura horrek funtzio [[Katropiko|katropikoa]] betetzen du, argia islatuz [[Fotoerrezeptore|fotoerrezeptoreek]] argi gehiago xurga dezaten. Gauean edo argi txikia dagoenean ibiltzen diren animalia ugariren moldapena da.<ref name=":26">{{Erreferentzia|izena=L.|abizena=Maffei|izenburua=The visual acuity of the Lynx|orrialdeak=527–528|hizkuntza=en|abizena2=Fiorentini|abizena3=Bisti|izena2=A.|izena3=S.|data=1990-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/004269899090064R|aldizkaria=Vision Research|alea=4|zenbakia=30|doi=10.1016/0042-6989(90)90064-R|sartze-data=2022-09-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Henry|abizena=Lee|izenburua=On the Tapetum Lucidum|orrialdeak=239–245|hizkuntza=en|data=1886-01|url=http://jrs.sagepub.com/lookup/doi/10.1177/095952878606900113|aldizkaria=Journal of the Royal Society of Medicine|alea=1|zenbakia=MCT-69|issn=0959-5287|pmid=20896672|pmc=PMC2121549|doi=10.1177/095952878606900113|sartze-data=2022-09-27}}</ref> Katuen eta gainontzeko [[Karniboro|karniboroen]] kasuan, ''Choroidal tapetum cellulosum'' edo ''tapetum cellulosuma'' dago.<ref>{{Erreferentzia|izena=F. J.|abizena=Ollivier|izenburua=Comparative morphology of the tapetum lucidum (among selected species)|orrialdeak=11–22|hizkuntza=en|abizena2=Samuelson|abizena3=Brooks|abizena4=Lewis|abizena5=Kallberg|abizena6=Komaromy|izena2=D. A.|izena3=D. E.|izena4=P. A.|izena5=M. E.|izena6=A. M.|data=2004-01|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1463-5224.2004.00318.x|aldizkaria=Veterinary Ophthalmology|alea=1|zenbakia=7|issn=1463-5216|doi=10.1111/j.1463-5224.2004.00318.x|sartze-data=2022-09-27}}</ref><ref name=":27">{{Erreferentzia|izena=Ivan R|abizena=Schwab|izenburua=Evolution of the tapetum.|orrialdeak=187–200|abizena2=Yuen|abizena3=Buyukmihci|abizena4=Blankenship|abizena5=Fitzgerald|izena2=Carlton K|izena3=Nedim C|izena4=Thomas N|izena5=Paul G|data=2002|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1358962/|aldizkaria=Transactions of the American Ophthalmological Society|zenbakia=100|issn=0065-9533|pmid=12545693|pmc=1358962|sartze-data=2022-09-27}}</ref> ''Tapetum'' mota hori lerroetan erregularki kokaturiko (2-300 nm-ko distantziarekin) zuntz formako 6-12 zelulak osatzen dute. Zelula horien lodiera eta kolorea ezberdina da. Gainera, zelulen zitoplasman material islatzaile osmiofilikoa (zink zisteina edo taurina) aurkitzen da.<ref name=":27" /> Ehun hori edukitzearen ondorioz, ingurune ilunetan katamotzen begiak argiztatzean (linterna, argazki kameren flashaz, eta abar) begiek argia islatu eta pupilek disdiratzen dutela dirudi. 
[[Fitxategi:Cat tongue macro.jpg|thumb|220x220px]]
[[Tenperatura]] nabaritzen duten errezeptoreak dauzkate [[Mihi|mingainean]].<ref name=":24" /> Izan ere, mihia erabil dezakete ile-apaintzearen bidez termoerregulatzeko. Mingainaz gorputz guztia [[Listu|listuz]] bustitzen dute, eta listua lurr,ntzeangorputz tenperatura jaitsi egiten da: barne gorputzaren eta ilajearen tenperaturen arteko desberdintasuna 1,1ºC-koa izatera hel daiteke. Frogatu denez, felinoak beren gorputzeko ur-galera ebaporatiboaren herena ilajeko listu bidez gertatzen da.<ref name=":33">{{Erreferentzia|izena=Alexis C.|abizena=Noel|izenburua=Cats use hollow papillae to wick saliva into fur|orrialdeak=12377–12382|hizkuntza=en|abizena2=Hu|izena2=David L.|data=2018-12-04|url=https://pnas.org/doi/full/10.1073/pnas.1809544115|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences|alea=49|zenbakia=115|issn=0027-8424|pmid=30455290|pmc=PMC6298077|doi=10.1073/pnas.1809544115|sartze-data=2022-09-29}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=How cat tongues work—and can inspire human tech|hizkuntza=en|data=2018-11-19|url=https://www.nationalgeographic.com/animals/article/understanding-cat-tongues-papillae|aldizkaria=Animals|sartze-data=2022-09-29}}</ref> 

Mingainak dastamen papilak ditu, zaporeak detektatzeko, baina, haiez gain, 'arantza papilak' (''filiform papillae'') ditu; janaria heltzeko, haragiaren ehunak deformatzeko, hezurretatik kentzeko eta haien burua garbitzeko erabiltzen direnak.<ref name=":33" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Alexis C.|abizena=Noel|izenburua=The tongue as a gripper|orrialdeak=jeb176289|hizkuntza=en|abizena2=Hu|izena2=David L.|data=2018-04-01|url=https://journals.biologists.com/jeb/article/221/7/jeb176289/20693/The-tongue-as-a-gripper|aldizkaria=Journal of Experimental Biology|alea=7|zenbakia=221|issn=1477-9145|doi=10.1242/jeb.176289|sartze-data=2022-09-29}}</ref> Ehundaka papila horiek felinoek aurkezten dituzte mingainaren erdialdean, keratinaz osaturiko arantza kurbatu horiek punta hutsak dituzte eta bertatik listua helaraz dezakete gorputzeko azalera ilajea zeharkatuz.<ref name=":33" /><ref>Boshel, J., Wilborn, W. H., & Singh, B. B. (1982). Filiform papillae of cat tongue. ''Cells Tissues Organs'', ''114''(2), 97-105.</ref> 

==== Hortzeria ====
Animalia haragijaleen antzera, katamotzen [[Hortz|hortzek]] forma konikoa dute.<ref>Hickman, C.P., Roberts, L.S., Keen, S.L., Larson, A., and Eisenhour, D.J. 2012. Animal diversity. 5th edition. McGraw Hill, New York, New York, USA.</ref> Baina gainontzeko felinoek ez bezala (30 hortz dituzte, {{Hortzeri formula testuan|Goi-hortzeria=3.1.3.1|Behe-hortzeria=3.1.2.1}}), haien hortzeriak 28 pieza ditu: haien arteko distantzia 2-3 cm-koa da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bobcat Damage Identification {{!}} Internet Center for Wildlife Damage Management|hizkuntza=en|url=https://icwdm.org/species/carnivores/bobcats/bobcat-damage-identification/|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Hortzeri-formula]] {{Hortzeri formula testuan|Goi-hortzeria=3.1.2.1|Behe-hortzeria=3.1.2.1}} da, felinoek duten 3. goi-[[Aurreko hagin|aurre haginetatik]] bana galdurik.<ref>{{Erreferentzia|abizena=admin|izenburua=Les lynx, essai de paléontologie et formes actuelles|hizkuntza=fr-FR|data=2005-04-01|url=https://www.ferus.fr/actualite/les-lynx-essai-de-paleontologie-et-formes-actuelles|aldizkaria=FERUS|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>Argant A. (1996) Les félidés in Les grands mammifères Plio-Pléistocène d’Europe, ouvrage collectif sous la direction de C. Guérin et M. Patou-Mathis, Masson.</ref> Baraila laburragoak dituzte ondorioz, eta horrek hozkada indartsuagoa egitea ahalbidetzen die. Kasu batzuetan katamotzek (bereziki kanadar espeziekoek) gainezkako hortzeria gara dezakete, ebolutiboki galduriko bi aurreko haginak berreskuratuz.<ref name=":11" />

Haien funtzioari dagokioez, elikatze prozesuan [[Ebakortz|ebakortzek]] munta txikia dute, inoiz erabiltzen ez baitira gorputz baten haragia karraskatzeko. [[Letagin|Letaginak]] hortz nagusiak dira, ehizatzeko eta harrapakina hiltzeko erabiltzen baitira. Ostera, [[Hagin (ugaztunak)|haginak]] daude, elikatzeko erabiliak; goi eta behe-[[aurre hagin]] handiak dituzte (hagin harakinak deituak), haragia moztu eta mastekatu gabe irentsi ahal izateko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Definition of CARNASSIAL|hizkuntza=en|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/carnassial|aldizkaria=www.merriam-webster.com|sartze-data=2022-09-28}}</ref><ref>Laycock, G. 1983. North American Wildlife. Exeter Books, New York, New York, USA.</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Bobcat|url=https://www.nationaltrappers.com/bobcat.html|aldizkaria=www.nationaltrappers.com|sartze-data=2022-09-29}}</ref>

[[Esne hortzeria|Esne hortzeriak]] ez du haginik, hortzeri formula {{Hortzeri formula testuan|Goi-hortzeria=3.1.2|Behe-hortzeria=3.1.2}} da. Lehenik esnezko letaginak agertzen dira, ostera ebakortzak eta azkenik aurreko aginak. 5-6 hilabetetara behin behineko hortzak garatzen dituzte,<ref>Saunders, J.K. 1961. The biology of the Newfoundland lynx. Ph.D. Diss., Cornell Univ., Ithaca, NY 114 pp.</ref> lehenik ebakortzak ordezkatuz, ondoren letaginak, aurreko haginak eta azkenik haginak eskuratuz.<ref name=":4" /> Katamotzen hortzeriaren beste ezaugarri bat, 13 eta 18 hilabete artean [[Kanal erradikular|sustraien kanala edo kanal erradikularra]] ixten dela da;<ref>Crowe, D.M. 1972. The presence of annuli in bobcat tooth cementum layers. J. Wildl. Manage. 36:1330-1332.</ref><ref>Crowe, D.M. 1975. Aspects of aging, growth, and reproduction of bobcats from Wyoming. J. Mammal. 56:177-198.</ref>  beraz, ezaugarri honen presentzia hortzeri motarekin batera erabili daiteke katamotz gazteek urtebete baino gutxiago edo gehiago duten bereizteko.<ref>Johnson, N.F., B.A. Brown, and J.C. Bosomworth. 1981. Age and sex characteristics of bobcat canines and their use in population assessment. Wildl. Soc. Bull. 9:203-206.</ref>

[[Baraila|Barailak]] gainontzeko felinoekin alderatuta murrizpen proportzionala jasan du, hozkadaren indarra areagotuz.<ref name=":18" />[[Fitxategi:Lynx_lynx_crâne.jpg|erdian|frameless|440x440px]]
=== Zentzumenak ===

==== [[Dastamen|Dastamena]] ====
Dastamenaren organo nagusia [[Mihi|mihia]] da, [[Dastamen-papila|dastamen-papilaz]] betea. Ikerketa genetikoen arabera, zapore batzuekiko sentiberagoak dira besteekiko baino; barazkietan aurkitu daitezkeen azukreen zapore gozoak oso detektagarriak ez diren bitartean, zapore mingotsekiko sentiberak dira. Bestalde, fruituak bezalako jaki zaporeak jaten dituztela ikusi da, nahiz eta lehorte garaian likidoak berreskuratzeko dela uste den. Gainera, beren dieta hiperharagijalearen ondorioz, haragiko proteinen zaporeekiko oso sentiberak dira, haragiaren freskotasuna detektatzeko erabilgarria dena.<ref name=":24" />
==== [[Ukimen|Ukimena]] ====
Ugaztun gehienen antzera [[Mekanorrezeptore|ukimen errezeptoreak edo mekanorrezeptoreak]] dituze gorputz guztian zehar, baina konzentrazio handienean oinen atzaparretan eta bigotean aurki daitezke, baita xorlatan masail, begi-gain, kokots eta hanketan ere. <ref name=":6" /><ref name=":10" />

Bigotea edo vibrissak goi-ezpainaren gainean lerroetan kokaturiko errezeptoreak dira. Ile arruntak baino lodiagoak dira eta sustraiak hiru aldiz sakonago dauzkate: nerbio-amaiera ugari dituzte eta haien bidez jasotako informazioa prozesatzen duen garunaren zatia ([[Sistema somatosentsorial|sistema somatosentsorialeko]] [[barrika kortexa]])<ref>{{Erreferentzia|izena=Laurens W. J.|abizena=Bosman|izenburua=Anatomical Pathways Involved in Generating and Sensing Rhythmic Whisker Movements|abizena2=Houweling|abizena3=Owens|abizena4=Tanke|abizena5=Shevchouk|abizena6=Rahmati|abizena7=Teunissen|abizena8=Ju|abizena9=Gong|izena2=Arthur R.|izena3=Cullen B.|izena4=Nouk|izena5=Olesya T.|izena6=Negah|izena7=Wouter H. T.|izena8=Chiheng|izena9=Wei|data=2011|url=http://journal.frontiersin.org/article/10.3389/fnint.2011.00053/abstract|aldizkaria=Frontiers in Integrative Neuroscience|zenbakia=5|issn=1662-5145|doi=10.3389/fnint.2011.00053|sartze-data=2022-10-06}}</ref> kortex bisualaren antzekoa da, ukimenaren bidez jasotako informazioarekin ingurunearen hiru dimentsioko mapa bat eratzea ahalbidetuz, ikusmen zehatza izateko beharrik gabe. Bigote bidez, gainera, distantzia gertuan (hor ez dute ikusmen onik) edo dagoeneko harrapatu dutenean harrapakinaren mugimenduei buruzko informazioa jaso dezakete.<ref name=":6" /><ref name=":10" />

==== [[Entzumen|Entzumena]] ====
Felidoek entzumen tarte zabala (55-200 Hz) dute, kasu batzuetan 78 kHz-rainokoa. Katamotza bezalako harrapakari txikien kasuan, harrapakin txikiek emitituriko soinuak (20 kHz) edo inguruko frekuentzia oso baxuetako soinuak (500 Hz) distantzia luzera entzuteko eboluzionatu dute. Ahalmen zabal horrez gain, belarrietan mobilitate handiak soinuen jatorria zehazten laguntzen die. Hainbat kasutan erabilgarria da: aurkariak lurraldean detektatzeko, bikoteen kokalekua zehazteko edo ikusmen baxuko ingurumenetan harrapakinak nabaritzeko.<ref name=":24" />

==== [[Ikusmen|Ikusmena]] ====
Begien kokapen binokularra izateaz gain, ikusmen dikromikoa dute. Halaber, bi koloretan soilik ikusten dute. Beren erretinan fotoerrezeptore gehienak [[Makila (zelula)|makila-zelulak]] dira: [[Kono (zelula)|kono-zelula]] gutxiago dituztenez (soilik [[OPN1LW]] eta [[OPN1SW]]), ez dezakete kolore gorria antzeman. Dikromismoa ugaztun gehienen kasua da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Gerald H.|abizena=Jacobs|izenburua=Evolution of colour vision in mammals|orrialdeak=2957–2967|hizkuntza=en|data=2009-10-12|url=https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rstb.2009.0039|aldizkaria=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences|alea=1531|zenbakia=364|issn=0962-8436|doi=10.1098/rstb.2009.0039|sartze-data=2022-09-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=E|abizena=Guenther|izenburua=The spectral sensitivity of dark- and light-adapted cat retinal ganglion cells|orrialdeak=1543–1550|hizkuntza=en|abizena2=Zrenner|izena2=E|data=1993-04-01|url=https://www.jneurosci.org/lookup/doi/10.1523/JNEUROSCI.13-04-01543.1993|aldizkaria=The Journal of Neuroscience|alea=4|zenbakia=13|issn=0270-6474|doi=10.1523/JNEUROSCI.13-04-01543.1993|sartze-data=2022-09-27}}</ref> Ezaugarri horrek arazo gutxi dakartza, gauez zein egunez ehizatzen dutenez, mugimendua nabaritzeko gaitasuna nagusi da eta koloreak desberdintzearen funtsa, txikiagoa. Gainera, ehizan laguntzeko pupilek pitzadura bertikal eta forma biribila dute,<ref name=":24" /> pupilaren forma argiaren eskuragarritasunaren arabera gehiago eraldatzea ahalbidetuz; hala, argi txikiarekin pupila askoz gehiago zabaltzen zaie, ikusmena zuhurtu, eta ingurune ilunetan ehizatzeko gai dira. Argi murritzeko inguruneetan hobeto ikusteko, ''[[tapetum lucidum]]''ak laguntzen du, eskura dagoen argi kopururik handiena erabiltzen dela bermatuz.<ref name=":17" /><ref name=":24" /><ref name=":25" /><ref name=":26" /><ref>Jackson, H. H. T. 1986. Mammals of Wisconsin. University of Wisconsin Press. Madison, Wisconsin, USA.</ref>

==== [[Usaimen|Usaimena]] ====
Katamotzek [[Rhinarium|rhinariuma]] edo '[[sudur]] hezea' dute, animalia askok aurkezten dute [[Sudur-zulo|sudur zuloen]] irekidura inguruko azal gunea da, espezie batzuetan hezea mantentzen dena. Bertatik [[feromona]] eta beste molekula [[Kimiorrezeptore|kimiorrezeptoreak]] barneratzen dira eta [[Organo bomeronasal|organo bomeronasalaean]] dagoen [[Usaimen-epitelio|usaimen-epitelioko]] nerbio-amaierekin kontaktuan jartzean, horiek informazioa garunera garraiatzen dute. Felino batzuen kasuan, garuneko [[Usaimen-erraboil|usaimen-erraboilak]] beste karniboroenak baino txikiagoak dira eta usaimen-neuronen kantitatea ere txikiagoa da (Canidae familiako kideen erdia, baina gizakion bikoitza), ez baitu berebiziko garrantzirik haien biziraupenerako.<ref name=":24" />[[Fitxategi:Felino usaimen eta dastamen organoak.jpg|thumb]]
Felino batzuek usain arrastoak erabiltzen dituzten arren harrapakinak ehizatzeko; baina funtzio nagusia intraespezifikoa izaten da, emeek araldian sorturiko [[Hormona|hormonen]] detekziorako erabilia.<ref name=":6" /><ref name=":10" /> Emeen gernua zein organo sexualak miazkatzean, katamotz arrek hauen hormona ([[estrogeno]]) eta feromona maila detekta dezakete, araldian dauden eta ugalketarako 'errezeptiboak' izango diren jakiteko. Hala den kasuetan, arrek burua altxatu eta [[Flehmen erreflexu|flehmen erreflexua]] egingo dute; ahoko uzkurtze berezia da, non ahoa ireki eta ezpainak atzera eramaten dituzten, imintzio bat eginez. Keinu horrekin organo bomeronasala erakutsi eta produktu kimiko usaintsuen molekulen transferentzia errazten da. Erreflexu horren ostean, arra emearengana hurreratu eta estalketa hasten da.<ref name=":24" />

==== Komunikazioa ====
Katamotzak soinu bidez komunikatzen dira espezie banakoen artean eta beste espezieekin; hainbat soinu eratzeko gai dira: ozen [[urruma]] ozenak,<ref name=":28">{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Peters|izenburua=Purring and similar vocalizations in mammals|orrialdeak=245–271|hizkuntza=en|data=2002-12|url=http://doi.wiley.com/10.1046/j.1365-2907.2002.00113.x|aldizkaria=Mammal Review|alea=4|zenbakia=32|issn=0305-1838|doi=10.1046/j.1365-2907.2002.00113.x|sartze-data=2022-09-28}}</ref> [[Txistu|txistatuak]], karraskak eta marmarrrak;<ref name=":29">{{Erreferentzia|izenburua=This is why those lynx are shrieking|hizkuntza=en-GB|url=https://www.bbc.com/news/av/world-us-canada-44163995|aldizkaria=BBC News|sartze-data=2022-09-26}}</ref> baina ez dira [[orro]] egiteko gai.<ref name=":18" /><ref name=":24" /><ref name=":29" /> Izan ere, orro egin ahal izateko [[laringe]] eta [[Ahots-kordak|ahots-korda]] handiak behar dira, [[Maiztasun|frekuentzia]] baxuko [[Soinu|soinuak]] durundatzeko. Gainera, ahots-kordek lauki forma izan behar dute, eta ez triangularra (katamotzen kasuan bezala), [[Birika|biriketan]] presio gutxirekin soinu ozenak eratzeko. Azkenik, laringeko [[erresonantzia-kutxa]] handitzeko gaitasuna eduki behar da, laringea lepo baserantz (eta [[faringe]] zein ahotik urrun) bultzatuz; horretarako, [[hioide]] hezurraren hasierako zatia fibroelastikoa eta zabalgarria izan behar da (katamotzean posible ez dena, hioide [[Hezur|hezurra]] erabat osifikaturik dagoelako). <ref name=":24" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Handbook of mammalian vocalization : an integrative neuroscience approach|argitaletxea=Academic|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/528610774|isbn=978-0-12-374593-4|pmc=528610774|sartze-data=2022-09-28}}</ref><ref name=":30">{{Erreferentzia|izena=G. E.|abizena=Weissengruber|izenburua=Hyoid apparatus and pharynx in the lion (Panthera leo), jaguar (Panthera onca), tiger (Panthera tigris), cheetah (Acinonyx jubatus) and domestic cat (Felis silvestris f. catus)|orrialdeak=195–209|hizkuntza=en|abizena2=Forstenpointner|abizena3=Peters|abizena4=Kubber-Heiss|abizena5=Fitch|izena2=G.|izena3=G.|izena4=A.|izena5=W. T.|data=2002-09|url=http://doi.wiley.com/10.1046/j.1469-7580.2002.00088.x|aldizkaria=Journal of Anatomy|alea=3|zenbakia=201|issn=0021-8782|pmid=12363272|pmc=PMC1570911|doi=10.1046/j.1469-7580.2002.00088.x|sartze-data=2022-09-28}}</ref>

Halaber, katamotzak urrumatzeko gai dira;<ref name=":28" /><ref name=":29" /> ahots-muskulua ''(Musclus vocalis)'' edo muskulu tiroaritenoidearen (''Musculus thyroarytenoideus'') parte sakonena azkar uzkurtzean,<ref>{{Erreferentzia|izena=J.E.|abizena=Remmers|izenburua=Neural and mechanical mechanisms of feline purring|orrialdeak=351–361|hizkuntza=en|abizena2=Gautier|izena2=H.|data=1972-12|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/0034568772900643|aldizkaria=Respiration Physiology|alea=3|zenbakia=16|doi=10.1016/0034-5687(72)90064-3|sartze-data=2022-09-28}}</ref> muskuluaren [[Bibrazio|bibrazioek]] ahots-korden dardara azkarra eragiten dute. Horren ondorioz, guk urruma gisan detektatzen dugun 'r' soinu baxua (25 [[Hertz|Hz]]) eratzen da.<ref name=":24" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Dawn E. Frazer|abizena=Sissom|izenburua=How cats purr|orrialdeak=67–78|hizkuntza=en|abizena2=Rice|abizena3=Peters|izena2=D. A.|izena3=G.|data=1991-01|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-7998.1991.tb04749.x|aldizkaria=Journal of Zoology|alea=1|zenbakia=223|issn=0952-8369|doi=10.1111/j.1469-7998.1991.tb04749.x|sartze-data=2022-09-28}}</ref> Urruma eratzeko beharrezko muskuluen morfologia (erraz bibratzeko gai diren ahots-kordak) dela eta, orroak eratzeko gai diren espezieak, ez dira gai urruma sortzeko.<ref name=":24" />
[[Fitxategi:Urruma eta orrorako egiturak.png|erdian|thumb|474x474px|''Eskubian,'' Felinae subfamiliako animalia urrumaria. ''Ezkerrean'', Panterinae subfamiliako animalia orrolaria. ''Gorriz'', hioide hezurraren zati osifikatua (urrumarietan) edo kartilaginotsua (orrolarietan). ''Gezi gorriz'', erresonantzia-kutxaren kokapena.<ref name=":30" />]]

== Gaixotasunak ==
Katamotz espezieentzat endemikoak diren gaixotasunak:<ref>{{Erreferentzia|izena=Melody E.|abizena=Roelke|izenburua=Exposure to disease agents in the endangered Iberian lynx (Lynx pardinus)|orrialdeak=171–178|abizena2=Johnson|abizena3=Millán|abizena4=Palomares|abizena5=Revilla|abizena6=Rodríguez|abizena7=Calzada|abizena8=Ferreras|abizena9=León-Vizcaíno|izena2=Warren E.|izena3=Javier|izena4=Francisco|izena5=Eloy|izena6=Alejandro|izena7=Javier|izena8=Pablo|izena9=Luis|data=2008|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32214935/|aldizkaria=European Journal of Wildlife Research|alea=2|zenbakia=54|issn=1612-4642|pmid=32214935|pmc=7087597|doi=10.1007/s10344-007-0122-2|sartze-data=2022-09-29}}</ref><ref name=":31">{{Erreferentzia|izena=Javier|abizena=Millán|izenburua=Disease threats to the endangered Iberian lynx (Lynx pardinus)|orrialdeak=114–124|hizkuntza=en|abizena2=Candela|abizena3=Palomares|abizena4=Cubero|abizena5=Rodríguez|abizena6=Barral|abizena7=de la Fuente|abizena8=Almería|abizena9=León-Vizcaíno|izena2=Mónica G.|izena3=Francisco|izena4=María José|izena5=Alejandro|izena6=Marta|izena7=José|izena8=Sonia|izena9=Luis|data=2009-10|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1090023308001548|aldizkaria=The Veterinary Journal|alea=1|zenbakia=182|pmid=18555712|pmc=PMC7129241|doi=10.1016/j.tvjl.2008.04.005|sartze-data=2022-09-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Fernando|abizena=Nájera|izenburua=Disease Surveillance during the Reintroduction of the Iberian Lynx (Lynx pardinus) in Southwestern Spain|orrialdeak=547|hizkuntza=en|abizena2=Grande-Gómez|abizena3=Peña|abizena4=Vázquez|abizena5=Palacios|abizena6=Rueda|abizena7=Corona-Bravo|abizena8=Zorrilla|abizena9=Revuelta|izena2=Rebeca|izena3=Jorge|izena4=Anastasio|izena5=María Jesús|izena6=Carmen|izena7=Ana Isabel|izena8=Irene|izena9=Luis|data=2021-02|url=https://www.mdpi.com/2076-2615/11/2/547|aldizkaria=Animals|alea=2|zenbakia=11|issn=2076-2615|doi=10.3390/ani11020547|sartze-data=2022-09-29}}</ref>

* [[Leuzemia Felino birusa|Leuzemia Felino A birusa (''Feline leukemia virus (FeLV) A'')]].<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Katrin Helfer-Hungerbuehler|izenburua=Quantification and molecular characterization of the feline leukemia virus A receptor|orrialdeak=1940–1950|hizkuntza=en|abizena2=Cattori|abizena3=Bachler|abizena4=Hartnack|abizena5=Riond|abizena6=Ossent|abizena7=Lutz|abizena8=Hofmann-Lehmann|izena2=Valentino|izena3=Barbara|izena4=Sonja|izena5=Barbara|izena6=Pete|izena7=Hans|izena8=Regina|data=2011-12|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1567134811002942|aldizkaria=Infection, Genetics and Evolution|alea=8|zenbakia=11|doi=10.1016/j.meegid.2011.08.015|sartze-data=2022-09-27}}</ref>
* [[Borna gaixotasuna]].<ref>{{Erreferentzia|izena=M.-P.|abizena=Degiorgis|izenburua=Borna Disease in a Free-Ranging Lynx ( Lynx lynx )|orrialdeak=3087–3091|hizkuntza=en|abizena2=Berg|abizena3=Hård af Segerstad|abizena4=Mörner|abizena5=Johansson|abizena6=Berg|izena2=A.-L.|izena3=C.|izena4=T.|izena5=M.|izena6=M.|data=2000-08|url=https://journals.asm.org/doi/10.1128/JCM.38.8.3087-3091.2000|aldizkaria=Journal of Clinical Microbiology|alea=8|zenbakia=38|issn=0095-1137|pmid=10921984|pmc=PMC87193|doi=10.1128/JCM.38.8.3087-3091.2000|sartze-data=2022-09-27}}</ref>
* [[Aujeszky gaixotasuna]]. Pseudoamorru birusaren (PSB) gaixotsuna bezala ere ezagutzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=A. Javier|abizena=Masot|izenburua=Pseudorabies virus infection (Aujeszky's disease) in an Iberian lynx (Lynx pardinus) in Spain: a case report|orrialdeak=6|abizena2=Gil|abizena3=Risco|abizena4=Jiménez|abizena5=Núñez|abizena6=Redondo|izena2=María|izena3=David|izena4=Olga M.|izena5=José I.|izena6=Eloy|data=2017-01-05|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28056966/|aldizkaria=BMC veterinary research|alea=1|zenbakia=13|issn=1746-6148|pmid=28056966|pmc=5217549|doi=10.1186/s12917-016-0938-7|sartze-data=2022-09-27}}</ref>
* [[Mycobacterium tuberculosis|Behi-tuberkulosia]]. 

Lehen aldiz detektatu zen Doñana Parke Naturaleko Iberiar katamotz basati batean, 2000. urtean. Beste animalia haragijale basatien kasuan bezala, dieta bidez infektazen dira; basurde, orein arrunt eta adarzabal (ungulatu) infektatuak jaterakoan transmiturik. Aldi berean, animalia belarjale hauek behi-azienden elika-guneak konpartitzearen ondorioz eskuratu dezakete gaixotasuna. Eta ur zein lur-bidezko kontaminazioa ere posibilitate bat da.<ref name=":31" /> Normalean, tuberkulosiak ez ditu haragijale basatien populazioak gehiegi eragiten, baina iberiar katamotzaren kontserbazio egoera larriak, bereziki kalteberak bilakatzen ditu. Gainera, egun mantentzen den prebentzio neurri nagusia gaixorik aurkitzen diren banakoen [[eutanasia]] da, gaixotasuna populazioan zabaldu ez dadin.<ref>{{Erreferentzia|izena=Victor|abizena=Briones|izenburua=Bovine Tuberculosis and the Endangered Iberian Lynx|orrialdeak=189–191|data=2000-04|url=http://www.cdc.gov/ncidod/eid/vol6no2/brione.htm|aldizkaria=Emerging Infectious Diseases|alea=2|zenbakia=6|doi=10.3201/eid0602.000214|sartze-data=2024-05-28}}</ref>

Katamotzetan azterturiko sintoma batzuk felino gatibuetan azterturiko tuberkulosi sintomekin bat datoz: lesio granulomatoso ugari (birika, glandula adrenal, barea, gibel eta nodulu linfatiko mesenterikoetan), [[emaziazioa]] (malnutrizioaren ondoriozko argaltze patologikoa) eta birika-lesio larriak (gune nekrotiko zabalak, makrofgo eta [[Zelula epitelioide|zelula epitelioidez]] inguratuak, [[Fibrosi|fibrosia]] eta [[Langhans zelula|Langhans zelulen]] falta). Horrez gain, [[hidrotorax]]<nowiki/>arina, sorbalda handitua eta gune ezberdinetan zablduriko pneumonia nekrotikoa ere aurkezten zituen.<ref>{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=Pérez|izenburua=Tuberculosis in an Iberian lynx ( Lynx pardina )|orrialdeak=414–415|hizkuntza=en|abizena2=Mozos|abizena3=Calzada|abizena4=León‐Vizcaíno|abizena5=Cubero|abizena6=Velarde|izena2=E.|izena3=J.|izena4=L.|izena5=M. J.|izena6=J.|data=2001-03|url=https://bvajournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1136/vr.148.13.414|aldizkaria=Veterinary Record|alea=13|zenbakia=148|issn=0042-4900|doi=10.1136/vr.148.13.414|sartze-data=2024-05-28}}</ref>

* [[Immunodefizientzia Birus Felino|Immunodefizientzia Birus Felinoa (''Feline immunodeficiency virus, FIV'')]].<ref name=":31" />
* [[Ehrlichia|Ehrlikiosia (''Ehrlichia'' spp.)]].<ref name=":31" /><ref name=":32">{{Erreferentzia|izena=Marie-Pierre|abizena=Ryser-Degiorgis|izenburua=EPIZOOTIOLOGIC INVESTIGATIONS OF SELECTED INFECTIOUS DISEASE AGENTS IN FREE-RANGING EURASIAN LYNX FROM SWEDEN|orrialdeak=58–66|hizkuntza=en|abizena2=Hofmann-Lehmann|abizena3=Leutenegger|abizena4=Segerstad|abizena5=Mörner|abizena6=Mattsson|abizena7=Lutz|izena2=Regina|izena3=Christian M.|izena4=Carl Hård af|izena5=Torsten|izena6=Roland|izena7=Hans|data=2005-01|url=http://www.jwildlifedis.org/doi/10.7589/0090-3558-41.1.58|aldizkaria=Journal of Wildlife Diseases|alea=1|zenbakia=41|issn=0090-3558|doi=10.7589/0090-3558-41.1.58|sartze-data=2022-09-29}}</ref>
* [[Leptospirosi|Leptospirosia]].<ref name=":31" />
* [[Toxoplasmosi|Toxoplasmosia]].<ref name=":31" />
* Parvovirus felinoa (''Feline, parvovirus, FPV'').<ref name=":32" />
* [[Izurri Beltza|Izurrite beltza ''(Yersinia pestis)'']].<ref>{{Erreferentzia|izena=Margaret A.|abizena=Wild|izenburua=Plague as a Mortality Factor in Canada Lynx (Lynx canadensis) Reintroduced to Colorado|orrialdeak=646–650|hizkuntza=en|abizena2=Shenk|abizena3=Spraker|izena2=Tanya M.|izena3=Terry R.|data=2006-07|url=http://www.jwildlifedis.org/doi/10.7589/0090-3558-42.3.646|aldizkaria=Journal of Wildlife Diseases|alea=3|zenbakia=42|issn=0090-3558|doi=10.7589/0090-3558-42.3.646|sartze-data=2022-09-29}}</ref>

=== Estresa ===
Estresa organismo baten ongizate orokorrarentzat kaltegarria izan daiteke, horregatik katamotzen kasuan estresak ugalketan, hazkuntzan eta sistema immunologikoan eduki dezakeen eragin kaltegarria aztertu da. Horretarako, entzima bidezko analisi immunologikoak (''Enzyme ImmunoAssays, EIA'') egin dira, organismo baten material organiko jakinaren (ilea, uzkia, gorotzak, etb.) hormona mailak aztertzen dituen froga. Katamotzen egoera babestua dela eta, proba ez-inbasiboak egin dira egoera adrenala aztertzeko, gorotzen metabolito glukokortikoideak (''faecal Glucocorticoid Metabolites, fGM'') monitor ),<ref>{{Erreferentzia|izena=Susanne|abizena=Pribbenow|izenburua=Validation of an enzyme immunoassay for the measurement of faecal glucocorticoid metabolites in Eurasian (Lynx lynx) and Iberian lynx (Lynx pardinus)|orrialdeak=166–177|hizkuntza=en|abizena2=Jewgenow|abizena3=Vargas|abizena4=Serra|abizena5=Naidenko|abizena6=Dehnhard|izena2=Katarina|izena3=Astrid|izena4=Rodrigo|izena5=Sergey|izena6=Martin|data=2014-09|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S001664801400286X|aldizkaria=General and Comparative Endocrinology|zenbakia=206|doi=10.1016/j.ygcen.2014.07.015|sartze-data=2022-09-27}}</ref> hormona adrenokortikotropikoa (''AdrenoCorticoTrophin Hormone, ACTH'') zein [[Kortisol|kortisola]] ilean neurtuz.<ref>{{Erreferentzia|izena=C.V.|abizena=Terwissen|izenburua=Influence of adrenocorticotrophin hormone challenge and external factors (age, sex, and body region) on hair cortisol concentration in Canada lynx (Lynx canadensis)|orrialdeak=162–167|hizkuntza=en|abizena2=Mastromonaco|abizena3=Murray|izena2=G.F.|izena3=D.L.|data=2013-12|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0016648013003882|aldizkaria=General and Comparative Endocrinology|zenbakia=194|doi=10.1016/j.ygcen.2013.09.010|sartze-data=2022-09-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ignacio|abizena=García|izenburua=Determination of serum biochemical reference intervals for the Iberian lynx (Lynx pardinus)|orrialdeak=201–204|hizkuntza=en|abizena2=Napp|abizena3=Zorrilla|abizena4=Vargas|abizena5=Pastor|abizena6=Muñoz|abizena7=Martínez|izena2=Sebastián|izena3=Irene|izena4=Astrid|izena5=Josep|izena6=Álvaro|izena7=Fernando|data=2010-02|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1090023308003729|aldizkaria=The Veterinary Journal|alea=2|zenbakia=183|doi=10.1016/j.tvjl.2008.10.012|sartze-data=2022-09-27}}</ref>

== Bizi-zikloa ==
Katamotzaren bizi-zikloan [[ugalketa]] sasoikoa izaten da, baina estuki erlazionatuta dago bizi den inguruneko baldintza klimatikoetara.<ref name=":8">{{Erreferentzia|izena=Jenny|abizena=Mattisson|izenburua=Timing and synchrony of birth in Eurasian lynx across Europe|hizkuntza=en|abizena2=Linnell|abizena3=Anders|abizena4=Belotti|abizena5=Breitenmoser‐Würsten|abizena6=Bufka|abizena7=Fuxjäger|abizena8=Heurich|abizena9=Ivanov|izena2=John D. C.|izena3=Ole|izena4=Elisa|izena5=Christine|izena6=Ludek|izena7=Christian|izena8=Marco|izena9=Gjorge|data=2022-08|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ece3.9147|aldizkaria=Ecology and Evolution|alea=8|zenbakia=12|issn=2045-7758|pmid=35923936|pmc=PMC9339757|doi=10.1002/ece3.9147|sartze-data=2022-09-22}}</ref> Katamotz emeek beren lehen urtean araldia dute, baina ez dira ugaltzen.<ref name=":34" /> Katamotz emeek lehen katmotz kumaldia bi urterekin edukitzen dute, ikusi delarik lehen urtean katamotz oso gutxik kumeak dituztela. Izan ere, emeek heldutasun sexuala 1,5 urterekin eskuratzen dute, hauen obarioen egituraren (Graaf folikulu eta CL kantitate)<ref name=":40">{{Erreferentzia|izena=Katarina|abizena=Jewgenow|izenburua=Lynx reproduction – Long-lasting life cycle of corpora lutea in a feline species|orrialdeak=83–88|hizkuntza=en|abizena2=Painer|abizena3=Amelkina|abizena4=Dehnhard|abizena5=Goeritz|izena2=Johanna|izena3=Olga|izena4=Martin|izena5=Frank|data=2014|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1642431X14000229|aldizkaria=Reproductive Biology|alea=2|zenbakia=14|doi=10.1016/j.repbio.2014.03.002|sartze-data=2022-09-26}}</ref> eta banakoen pisuaren arabera determinatu daitekeena.<ref name=":35" /> Arren kasuan, testikuluen pisuak eta esperma produkzioak adierazten dute heldutasun sexuala eta estaziotasuna;<ref name=":40" /> normalean, bigarren urtean bilakatzen dira ugalkorrak.<ref name=":34" /><ref name=":35" />   

Felidoen familiak bi berezitasun ditu bere ugalketa-biologian: obulazio induzitua eta pseudo-haurdunaldiak. Ezaugarriok katamotzengan ere nabari daitezke.<ref name=":40" /> Baina horrez gain, ugalketari dagokionez, katamotzek beste berezitasun bat dute: [[Obulutegi|obarioetako]] [[Gorputz luteo|gorputz luteoak]] (''Corpus luteum, CL'') makroskopikoki ikusgarriak direla, [[progesterona]] hormonaren eraginpean, eta hormona horren kopurua altu mantentzen da urteetan zehar:<ref name=":40" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Johanna|abizena=Painer|izenburua=Hormone-induced luteolysis on physiologically persisting corpora lutea in Eurasian and Iberian lynx (Lynx lynx and Lynx pardinus)|orrialdeak=557–562|hizkuntza=en|abizena2=Goeritz|abizena3=Dehnhard|abizena4=Hildebrandt|abizena5=Naidenko|abizena6=Sánchez|abizena7=Quevedo Muñoz|abizena8=Jewgenow|izena2=Frank|izena3=Martin|izena4=Thomas B.|izena5=Sergey V.|izena6=Iñigo|izena7=Miguel A.|izena8=Katarina|data=2014-09|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0093691X1400226X|aldizkaria=Theriogenology|alea=4|zenbakia=82|doi=10.1016/j.theriogenology.2014.05.004|sartze-data=2022-10-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Olga|abizena=Amelkina|izenburua=Progesterone, estrogen, and androgen receptors in the corpus luteum of the domestic cat, Iberian lynx ( Lynx pardinus ) and Eurasian lynx ( Lynx lynx )|orrialdeak=2107–2118|hizkuntza=en|abizena2=Zschockelt|abizena3=Painer|abizena4=Serra|abizena5=Villaespesa|abizena6=Krause|abizena7=Jewgenow|abizena8=Braun|izena2=Lina|izena3=Johanna|izena4=Rodrigo|izena5=Francisco|izena6=Eberhard|izena7=Katarina|izena8=Beate C.|data=2016-12|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0093691X16302849|aldizkaria=Theriogenology|alea=9|zenbakia=86|doi=10.1016/j.theriogenology.2016.06.026|sartze-data=2022-10-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=E.|abizena=Axnér|izenburua=Macroscopic and microscopic evaluation of Eurasian lynx (Lynx lynx) female tubular reproductive organs in relation to ovarian structures|orrialdeak=710–715|hizkuntza=en|abizena2=Holm|abizena3=Gavier-Widén|abizena4=Söderberg|abizena5=Bergqvist|izena2=D.|izena3=D.|izena4=A.|izena5=A.S.|data=2015-09|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0093691X15002332|aldizkaria=Theriogenology|alea=5|zenbakia=84|doi=10.1016/j.theriogenology.2015.05.002|sartze-data=2022-10-03}}</ref>  gorputz luteoak obarioetan mantentzen dira, aurreko zikloetako gorputz luteo (Luteal Bodies of Previous Cycles, LBPC) izenaz ezagunak. Ikusi da CL garaikidea LBPCekiko morfologikoki desberdina dela, bat datorrena urtean behin haurdun geratzen direlaren ezagutzarekin.<ref name=":39">{{Erreferentzia|izena=E.|abizena=Axnér|izenburua=Collection of field reproductive data from carcasses of the female Eurasian lynx (Lynx lynx)|orrialdeak=839–849|hizkuntza=en|abizena2=Payan-Carreira|abizena3=Setterlind|abizena4=Åsbrink|abizena5=Söderberg|izena2=R.|izena3=P.|izena4=J.|izena5=A.|data=2013-11-01|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0093691X13002574|aldizkaria=Theriogenology|alea=8|zenbakia=80|issn=0093-691X|doi=10.1016/j.theriogenology.2013.06.015|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Gorputz luteoak (CL) urteetan zehar mantentzeak ugaltze-ziklo mono-estrala eragiten du katamotzengan.[[Fitxategi:Katamotzen ugaltze-zikloa.png|thumb|320x320px|Katamotzaren [[Ziklo menstrual|ziklo menstruala]].<ref name=":40" />]][[Ziklo menstrual]] hori bereizia eta etxe-katuenarekin parekatuta desberdina da (aurretiaz eredu gisan erabiltzen zena felino guztietantzat).<ref name=":40" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Johanna|abizena=Painer|izenburua=Physiologically Persistent Corpora lutea in Eurasian Lynx (Lynx lynx) – Longitudinal Ultrasound and Endocrine Examinations Intra-Vitam|orrialdeak=e90469|hizkuntza=en|abizena2=Jewgenow|abizena3=Dehnhard|abizena4=Arnemo|abizena5=Linnell|abizena6=Odden|abizena7=Hildebrandt|abizena8=Goeritz|izena2=Katarina|izena3=Martin|izena4=Jon M.|izena5=John D. C.|izena6=John|izena7=Thomas B.|izena8=Frank|data=2014-03-05|url=https://dx.plos.org/10.1371/journal.pone.0090469|aldizkaria=PLoS ONE|alea=3|zenbakia=9|editore-abizena=Moreira|editore-izena=Nei|issn=1932-6203|pmid=24599348|pmc=PMC3943960|doi=10.1371/journal.pone.0090469|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Hor, espontaneoki (batez ere harrpakin dentsitatea altuagoa denean, kumeen biziraupena altuagoa izan dadin)<ref>{{Erreferentzia|izena=Andrew|abizena=Kitchener|izenburua=THE NATURAL HISTORY OF THE WILD CATS|argitaletxea=Cornell|data=1991|url=https://www.biblio.com/book/natural-history-wild-cats-kitchener-andrew/d/395938418|sartze-data=2022-10-03}}</ref> obulatzen hasten dira.<ref name=":40" /> [[Esteroide]] sexualek eta [[Prostaglandinak|prostaglandinek]], batez ere progesteronak definitzen du katamotzen hileroko zikloa.<ref>{{Erreferentzia|izena=B.C.|abizena=Braun|izenburua=Role of sex steroids and prostaglandins during the luteal life cycle in domestic cats and lynxes|orrialdeak=106689|hizkuntza=en|abizena2=Jewgenow|izena2=K.|data=2022-01|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0739724021000862|aldizkaria=Domestic Animal Endocrinology|zenbakia=78|doi=10.1016/j.domaniend.2021.106689|sartze-data=2022-09-27}}</ref> Espezieek ziklo mestrual bera dute, oro har, kasu batzuetan izan ezik: adibidez, katamotz gorriak ziklo poliestrala erakusten duenean.<ref name=":40" /> Horrez gain, ikerketak egin dira naturan eta gatibutasunean gertatzen  diren desberdintasunen artean. Gehienbat ikusi da gatibutasunean ugalketa murrizten dela eta, aldi berean, estres-hormonen (edo hormona adrenalen) balio altuak daudela. Hormonen balio altu horiek energia erregulazio zein gatibutasunaren estresante fisiologikoen ondorio izan litezkeela proposatu da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Kerry V.|abizena=Fanson|izenburua=Patterns of ovarian and luteal activity in captive and wild Canada lynx (Lynx canadensis)|orrialdeak=217–224|hizkuntza=en|abizena2=Wielebnowski|abizena3=Shenk|abizena4=Vashon|abizena5=Squires|abizena6=Lucas|izena2=Nadja C.|izena3=Tanya M.|izena4=Jennifer H.|izena5=John R.|izena6=Jeffrey R.|data=2010-12|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0016648010003138|aldizkaria=General and Comparative Endocrinology|alea=3|zenbakia=169|doi=10.1016/j.ygcen.2010.09.003|sartze-data=2022-09-26}}</ref>[[Fitxategi:Lynx mom with cub.jpg|thumb|Katamotz-ama eta kumea.]]Orohar [[animalia]] bakartiak izan arren, [[eme]] eta [[Ar|arren]] arteko [[Monogamia|bikoteak]] eratzen dira estalketa-denboraldian, non arrak emea bere desplazamenduetan jarraitzen duen.<ref name=":6" /> Estalketa normalean [[negu]] amaieran ([[Martxo|martxoa]] eta [[Apiril|apirila]]) ematen da. <ref name=":4" /> Emeek urtebeteko ziklo monoestrala dutenez, urtean behin geratzen dira [[Haurdunaldi|haurdun]]. 

Arrak beren kabuz bizitzera bueltatzen diren bitartean, emeak batazbesteko 70 eguneko haurdunaldiaren ostean,<ref>{{Erreferentzia|izena=Johanna|abizena=Painer|izenburua=Physiologically Persistent Corpora lutea in Eurasian Lynx (Lynx lynx) – Longitudinal Ultrasound and Endocrine Examinations Intra-Vitam|orrialdeak=e90469|abizena2=Jewgenow|abizena3=Dehnhard|abizena4=Arnemo|abizena5=Linnell|abizena6=Odden|abizena7=Hildebrandt|abizena8=Goeritz|izena2=Katarina|izena3=Martin|izena4=Jon M.|izena5=John D. C.|izena6=John|izena7=Thomas B.|izena8=Frank|data=2014-03-05|url=http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0090469|aldizkaria=PLoS ONE|alea=3|zenbakia=9|issn=1932-6203|doi=10.1371/journal.pone.0090469|sartze-data=2022-09-22}}</ref> sedentarioago bilakatu eta gordeleku bat bilatzen dute.<ref name=":8" /> Hala, [[uda]] hasieran ([[Maiatz|maiatza]] eta [[Ekain|ekaina]]) [[Erditze|erditzea]] ematen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Christine|abizena=Breitenmoser-Würsten|izenburua=Demography of lynx Lynx lynx in the Jura Mountains|orrialdeak=381–392|hizkuntza=en|abizena2=Vandel|abizena3=Zimmermann|abizena4=Breitenmoser|izena2=Jean-Michel|izena3=Fridolin|izena4=Urs|data=2007-12|url=http://www.bioone.org/doi/abs/10.2981/0909-6396%282007%2913%5B381%3ADOLLLI%5D2.0.CO%3B2|aldizkaria=Wildlife Biology|alea=4|zenbakia=13|issn=0909-6396|doi=10.2981/0909-6396(2007)13[381:DOLLLI]2.0.CO;2|sartze-data=2022-09-22}}</ref> [[Kumaldi|Kumaldiak]] 1-4 kume artekoak dira, kantitate ohikoena 2 edo 3 izanik.<ref name=":9">{{Erreferentzia|izena=Fridolin|abizena=Zimmermann|izenburua=Natal dispersal of Eurasian lynx ( Lynx lynx ) in Switzerland|orrialdeak=381–395|hizkuntza=en|abizena2=Breitenmoser‐Würsten|abizena3=Breitenmoser|izena2=Christine|izena3=Urs|data=2005-12|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1017/S0952836905007545|aldizkaria=Journal of Zoology|alea=4|zenbakia=267|issn=0952-8369|doi=10.1017/S0952836905007545|sartze-data=2022-09-22}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Hege Berg|abizena=Henriksen|izenburua=Reproductive biology of captive female Eurasian lynx, Lynx lynx|orrialdeak=151–156|hizkuntza=en|abizena2=Andersen|abizena3=Hewison|abizena4=Gaillard|abizena5=Bronndal|abizena6=Jonsson|abizena7=Linnell|abizena8=Odden|izena2=Reidar|izena3=A. J. Mark.|izena4=Jean-Michel|izena5=Morten|izena6=Stefan|izena7=John D. C.|izena8=John|data=2005-09|url=http://link.springer.com/10.1007/s10344-005-0104-1|aldizkaria=European Journal of Wildlife Research|alea=3|zenbakia=51|issn=1612-4642|doi=10.1007/s10344-005-0104-1|sartze-data=2022-09-22}}</ref> Ikusi denez, haurdunaldi erratioa baxuagoa izaten da 2 urteko emeetan (% 54.5), 3-7 urteko banakoetan baino (% 95.6), eta balio tartekoak eskuratuz 8-13 urte artean (% 75).<ref name=":39" />

Lehen 6-9 asteak amarekin gordelekuan igaro ondoren,<ref>P. Kaczensky 1991. Untersuchungen zur Raumnutzung weiblicher Luchse (Lynx lynx), sowie zur Abwanderung und Mortalität ihrer Jungen im Schweizer Jura Diplomarbeit am Lehrstuhl für Wildbiologie und Jagdkunde der Forstwissenschaftlichen Fakultät an der Universität München. 80.</ref> bertatik atera eta kume gazteak amarekin bizi dira hurrengo negua arte (10 hilabete). Amarekin dauden bitartean ehizatzen ikasten dute eta hurrengo estalketa sasoiaren aurretik emantzipatuko dira, dagoeneko okupaturik dauden guneengandik gertu lurralde propioa eratuz.<ref name=":4" />
{| class="wikitable sortable"
|+Katamotz (''Lynx'' gn.) espezieen ugaltze-estatistikak<ref name=":10">{{Erreferentzia|izena=Peter|abizena=Jackson|izenburua=Les félins|argitaletxea=Delachaux et Niestlé|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/36719341|isbn=2-603-01019-0|pmc=36719341|sartze-data=2022-09-22}}</ref>
|
|'''Ipar-katamotza'''
|'''Kanadar katamotza'''
|'''Iberiar katamotza'''
|'''Katamotz gorria'''
|-
|'''Haurdunaldia'''
|63 - 68 egun
|63 - 70 egun
|63 - 68 egun
|50 - 70 egun
|-
|'''Kumaldi tamaina'''
|1 - 4 kume
|1 - 8 kume
|1 - 5 kume
|1 - 8 kume
|-
|'''Emantzipazio adina'''
|10 hilabete<ref>{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Samelius|izenburua=Spatial and temporal variation in natal dispersal by E urasian lynx in S candinavia|orrialdeak=120–130|hizkuntza=en|abizena2=Andrén|abizena3=Liberg|abizena4=Linnell|abizena5=Odden|abizena6=Ahlqvist|abizena7=Segerström|abizena8=Sköld|izena2=H.|izena3=O.|izena4=J. D. C.|izena5=J.|izena6=P.|izena7=P.|izena8=K.|data=2012-02|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-7998.2011.00857.x|aldizkaria=Journal of Zoology|alea=2|zenbakia=286|issn=0952-8369|doi=10.1111/j.1469-7998.2011.00857.x|sartze-data=2022-09-22}}</ref><ref name=":9" />
|10 hilabete
|7 - 10 hilabete
|12 hilabete
|-
|'''Heldutasun sexual adina'''
|♂: 30 hilabete
♀: 20 - 24 hilabete
|♂: 24 hilabete
♀: 22 - 23 hilabete
|♂: 33 hilabete
♀: 21 hilabete
|♂: 18 hilabete
♀: 9 - 12 hilabete
|}
[[Harraparitza|Harrapari]] natural gutxi dituztenez ([[Hartz|hartzak]], [[Otso|otsoak]], [[Puma|pumak]] eta [[Jatun|azkonar jatunak]]) [[Gizaki|gizakiaz]] gain,<ref name=":11" /> bizitza-luzera naturan 15 urte ingurukoa dute, eta gatibutzan, 30 urte ingurukoa.<ref name=":10" />

== Ekologia ==

=== Portaera ===
Katamotzak lurraldekoiak eta bakartiak dira.<ref name=":11">{{Erreferentzia|izenburua=Chez nous le lynx? : mythes et réalité|argitaletxea=Les guides Gesta|data=1979|url=https://www.worldcat.org/oclc/25922589|isbn=2-903191-01-8|pmc=25922589|sartze-data=2022-09-20}}</ref> Defendaturiko lurraldeen tamaina (4 eta 2800 km<sup>2</sup> artekoa, espezie eta habitataren arabera)<ref name=":21" /> harrapakinen dentsitataearen, sexuaren eta katamotz espeziearen araberakoa da.<ref name=":6">{{Erreferentzia|izenburua=Larousse des félins|argitaletxea=Larousse|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/420596691|isbn=2-03-560453-2|pmc=420596691|sartze-data=2022-09-20}}</ref><ref name=":21">{{Erreferentzia|izena=Ivar|abizena=Herfindal|izenburua=Prey density, environmental productivity and home‐range size in the Eurasian lynx ( Lynx lynx )|orrialdeak=63–71|hizkuntza=en|abizena2=Linnell|abizena3=Odden|abizena4=Nilsen|abizena5=Andersen|izena2=John D. C.|izena3=John|izena4=Erlend Birkeland|izena5=Reidar|data=2005-01|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1017/S0952836904006053|aldizkaria=Journal of Zoology|alea=1|zenbakia=265|issn=0952-8369|doi=10.1017/S0952836904006053|sartze-data=2022-09-22}}</ref> Lurraldea definitzen duten markak usainkorrak (gernu latsak) edo ikuskorrak (urradura markak) izaten dira, normalean azalera edo gune ikusgarrien gain.<ref>{{Erreferentzia|izena=Kristina|abizena=Vogt|izenburua=Scent-marking behaviour and social dynamics in a wild population of Eurasian lynx Lynx lynx|orrialdeak=98–106|hizkuntza=en|abizena2=Zimmermann|abizena3=Kölliker|abizena4=Breitenmoser|izena2=Fridolin|izena3=Mathias|izena4=Urs|data=2014-07|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0376635714001193|aldizkaria=Behavioural Processes|zenbakia=106|doi=10.1016/j.beproc.2014.04.017|sartze-data=2022-09-22}}</ref> Marka hauen dentsitatea lurraldearen erdialdan handiagoa izaten da periferian baino.<ref name=":4" /> Hala, lurraldeen periferian 'gune neutro' deritzen zonaldeak eratzen dira, non sexu ezberdinetako banakoak aurkitu daitezkeen inolako gatazkarik eratu gabe.

Ordea, lurralde barnean sexuen arteko gatazkak era daitezke beste banakoen barneratzea ematen bada. Normalean ar bakoitzak azalera jakineko lurraldea defendatzen du, aldi berean eme baten edo gehiagoren bizitoki independienteak barne dituelarik. Emeen artean ere hain arteko bizitokiarekiko zelotasuna mantentzen da.<ref name=":6" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Urs|abizena=Breitenmoser|izenburua=Spatial organization and recruitment of lynx ( Lynx lynx ) in a re‐introduced population in the Swiss Jura Mountains|orrialdeak=449–464|hizkuntza=en|abizena2=Kavczensky|abizena3=Dötterer|abizena4=Breitenmoser‐Würsten|abizena5=Capt|abizena6=Bernhart|abizena7=Liberek|izena2=Petra|izena3=Michael|izena4=Christine|izena5=Simon|izena6=Frank|izena7=Martin|data=1993-11|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-7998.1993.tb01931.x|aldizkaria=Journal of Zoology|alea=3|zenbakia=231|issn=0952-8369|doi=10.1111/j.1469-7998.1993.tb01931.x|sartze-data=2022-09-22}}</ref> Batez ere emeek giza-populazio edo jarduerak dituzten lurraldeak ekiditen dituzte, emeen artean kumedunak izanik gutxien hurbiltzen direnak giza-aktibitatedun guneetara.<ref>{{Erreferentzia|izena=N.|abizena=Bunnefeld|izenburua=Risk taking by Eurasian lynx ( Lynx lynx ) in a human‐dominated landscape: effects of sex and reproductive status|orrialdeak=31–39|hizkuntza=en|abizena2=Linnell|abizena3=Odden|abizena4=Van Duijn|abizena5=Andersen|izena2=J. D. C.|izena3=J.|izena4=M. A. J.|izena5=R.|data=2006-09|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-7998.2006.00107.x|aldizkaria=Journal of Zoology|alea=1|zenbakia=270|issn=0952-8369|doi=10.1111/j.1469-7998.2006.00107.x|sartze-data=2022-09-22}}</ref>

Katamotzen aktibitatea gehienbat [[Ilunabar|ilunabarrean,]] [[Egunsenti|egunsentian]] eta hauen artean ([[Gau|gauez]]) ematen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Krzysztof|abizena=Schmidt|izenburua=Variation in daily activity of the free-living Eurasian lynx (Lynx lynx) in Białowieża Primeval Forest, Poland|orrialdeak=417–425|data=1999-12|url=http://dx.doi.org/10.1017/s0952836999009851|aldizkaria=Journal of Zoology|alea=4|zenbakia=249|issn=0952-8369|doi=10.1017/s0952836999009851|sartze-data=2022-09-22}}</ref><ref name=":12">{{Erreferentzia|izena=Iris|abizena=Podolski|izenburua=Seasonal and daily activity patterns of free‐living Eurasian lynx Lynx lynx in relation to availability of kills|orrialdeak=69–77|hizkuntza=en|abizena2=Belotti|abizena3=Bufka|abizena4=Reulen|abizena5=Heurich|izena2=Elisa|izena3=Luděk|izena4=Holger|izena5=Marco|data=2013-03|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2981/12-049|aldizkaria=Wildlife Biology|alea=1|zenbakia=19|issn=1903-220X|doi=10.2981/12-049|sartze-data=2022-09-22}}</ref> Egunsentiko edo ilunabarreko aktibitate maila sasoiekin aldatzen da. Orohar, ilunabarreko aktibitatea egunsentikoa baino altuagoa izan arren, udaberri eta udan (enperatura altuagoekin) ilunsentiko aktibitatea murrizten da, gehienbat tenperatura altuagoak ekidinez;<ref>{{Erreferentzia|izena=J. F.|abizena=Beltran|izenburua=Environmental Determinants of Circadian Activity of Free-Ranging Iberian Lynxes|orrialdeak=382–393|abizena2=Delibes|izena2=M.|data=1994-05-31|url=http://dx.doi.org/10.2307/1382557|aldizkaria=Journal of Mammalogy|alea=2|zenbakia=75|issn=1545-1542|doi=10.2307/1382557|sartze-data=2022-09-23}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Krzysztof|abizena=Schmidt|izenburua=Variation in daily activity of the free-living Eurasian lynx (Lynx lynx) in Białowieża Primeval Forest, Poland|orrialdeak=417–425|data=1999-12|url=http://dx.doi.org/10.1017/s0952836999009851|aldizkaria=Journal of Zoology|alea=4|zenbakia=249|issn=0952-8369|doi=10.1017/s0952836999009851|sartze-data=2022-09-23}}</ref> eta neguan ordea, aktibitatea ilunsentian nagusitzen da.<ref name=":12" /><ref>{{Erreferentzia|izena=JAY A.|abizena=KOLBE|izenburua=Circadian Activity Patterns of Canada Lynx in Western Montana|orrialdeak=1607–1611|abizena2=SQUIRES|izena2=JOHN R.|data=2007-07|url=http://dx.doi.org/10.2193/2005-727|aldizkaria=Journal of Wildlife Management|alea=5|zenbakia=71|issn=0022-541X|doi=10.2193/2005-727|sartze-data=2022-09-23}}</ref>
=== Ehiza ===
[[Fitxategi:Iberian Lynx cub carrying an Europian rabbit 02.jpg|thumb|268x268px|Katamotz kumea untxia ehizatzen.]]Normalean bakarka bizi diren arren, batzuetan talde txikietan biltzen dira [[Migrazio|migratzeko]] zein [[Ehiza|ehizatzeko]]. Taldekako ehizak bereziki arrakastatsuak izaten dira emeen kasuan (saiakeren % 60-70), askotan kumeekin ehizatzen dutenak txikiei erakusteko; ar eta gazteek taldeka ehizatzean arrakasta portzentaia askoz baxuagoa da (% 40-60 inguru ar helduen kasuan, eta % 10-20 gazteenean).<ref name=":11" />

Harrapakinen bila markaturiko lurraldean zehar hainbat kilometro egin ditzakete, normalean bi edo hiru egunero harrapakin bat eskuratuz, nahiz eta tasa hau banakoaren arabera asko alda daitekeen.<ref name=":6" /> Ehiza gehienbat lurrean emanten da, baina zuhaitzak igotzeko eta [[Ibai|ibaiak]] igerian zeharkatzeko gai dira.'''''<ref name=":4" /><ref name=":6" />'''''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Canada Lynx|hizkuntza=en-US|data=2012-12-21|url=https://wildcatconservation.org/wild-cats/north-america/canada-lynx/|aldizkaria=International Society for Endangered Cats (ISEC) Canada|sartze-data=2022-09-20}}</ref> 

Katamotzek [[segada]] bidez ehizatzen dute, erasoen % 1-5 artean harrapakina 200 metro baino gehiagoz jazartzen dutelarik. Hala, heriotza eragingo duten erasoak 20 metro baino distantzia motzagotik egiten dituzte. Beste felino askoren antzera, harrapakinak eskura daudenean lepoan ([[eztarri]] eta [[trakea]]) eginiko haginkada indartsu bidez [[Asfixia|asfixiatzen]] dituzte. Ezohikoa den arren, lepoa hortzez heltzeko gai ez direnean, zango eta [[Atzapar|atzaparrak]] ere erabili ditzakete harrapakina lepo atzealdetik eusteko.<ref name=":13">{{Erreferentzia|izenburua=Lynx's diet and hunting behaviour|hizkuntza=EN|url=https://www.largecarnivores.fi/species/lynx/lynxs-diet-and-hunting-behaviour.html|aldizkaria=Suurpedot.fi|sartze-data=2022-09-23}}</ref>

Ehizatu ostean, harrapakin freskoez elikatzen dira, deskonposizio maila garatuagoetan dauden organismo edo arrastoak baztertuz. Horregatik normalean ez dute ehizaturikoa denbora luzez gordetzen, akaso partzialki estaliz denbora tarte txikian atxikitzen bad te ereBehin bakarrik daudenean (batzuetan zuhaitzpera aldenduz) jaten hasten dira. Zarataren bat badago gelditu eta harrapakina abandonatuezakete. Gainontzeko haragijaleen antzera, harrapakinaren parte bigun guztiez elikatuaitezke, baina haien hortzeria eta [[Burezur|garezurraren]] egitura dela eta, ez dira hezurrak hausteko gai. Beraz, [[izter]] eta [[Sorbalda|sorbaldak]] jaten hasten dira, [[Gorputz-enbor|enborraren]] zati handi bat ([[Buru|burua]], [[Lepo|lepoaren]] goialdea, [[Kutxa toraziko|kutxa torazikoa]] eta [[Heste|tripak]]) baztertuz.<ref name=":13" /> Harrapakinen [[Larruazal|azala]], [[Ile|ilea]] edo [[Luma|lumak]] pixkanaka isurtzen dira jan ahala, jan gabe utziriko gorputz zatiekin batera biltzen direlarik.<ref name=":4" />

=== Dieta ===
Animalia ugariz elikatzen dira: harrapakin handiagoetatik ([[Orein buztanzuri|orein buztanzuria]], [[Elur-orein|elur-oreina]], [[Orkatz|orkatza]], [[Orein arrunt|orein arrunta]], [[Sarrio|sarrioa]]), ohikoagoak diren harrapakin txikiagoetara ([[Lepus americanus|erbi amerikarra]], [[Arrain|arrainak]], [[Azeri|azeriak]], [[Ardi|ardiak]], [[Katagorri|katagorriak]], [[Arratoi arrunt|arratoiak]], [[Lursagu|lursaguak]], [[Indioilo|indioiloak]] eta beste [[Hegazti|hegaztiak]]).<ref>{{Erreferentzia|izena=John|abizena=Odden|izenburua=Diet of Eurasian lynx, Lynx lynx, in the boreal forest of southeastern Norway: the relative importance of livestock and hares at low roe deer density|orrialdeak=237���244|abizena2=Linnell|abizena3=Andersen|izena2=John D. C.|izena3=Reidar|data=2006-07-04|url=http://dx.doi.org/10.1007/s10344-006-0052-4|aldizkaria=European Journal of Wildlife Research|alea=4|zenbakia=52|issn=1612-4642|doi=10.1007/s10344-006-0052-4|sartze-data=2022-09-21}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Christine|abizena=Breitenmoser-Würsten|izenburua=Spatial and Social stability of a Eurasian lynx Lynx lynx population: an assessment of 10 years of observation in the Jura Mountains|orrialdeak=365–380|hizkuntza=en|abizena2=Zimmermann|abizena3=Molinari-Jobin|abizena4=Molinari|abizena5=Capt|abizena6=Vandel|abizena7=Stahl|abizena8=Breitenmoser|izena2=Fridolin|izena3=Anja|izena4=Paolo|izena5=Simon|izena6=Jean-Michel|izena7=Philippe|izena8=Urs|data=2007-12|url=http://www.bioone.org/doi/abs/10.2981/0909-6396%282007%2913%5B365%3ASASSOA%5D2.0.CO%3B2|aldizkaria=Wildlife Biology|alea=4|zenbakia=13|issn=0909-6396|doi=10.2981/0909-6396(2007)13[365:SASSOA]2.0.CO;2|sartze-data=2022-09-21}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Anja|abizena=Molinari-Jobin|izenburua=Variation in diet, prey selectivity and home-range size of Eurasian lynx Lynx lynx in Switzerland|orrialdeak=393–405|hizkuntza=en|abizena2=Zimmermann|abizena3=Ryser|abizena4=Breitenmoser-Würsten|abizena5=Capt|abizena6=Breitenmoser|abizena7=Molinari|abizena8=Haller|abizena9=Eyholzer|izena2=Fridolin|izena3=Andreas|izena4=Christine|izena5=Simon|izena6=Urs|izena7=Paolo|izena8=Heinrich|izena9=Roman|data=2007-12|url=http://www.bioone.org/doi/abs/10.2981/0909-6396%282007%2913%5B393%3AVIDPSA%5D2.0.CO%3B2|aldizkaria=Wildlife Biology|alea=4|zenbakia=13|issn=0909-6396|doi=10.2981/0909-6396(2007)13[393:VIDPSA]2.0.CO;2|sartze-data=2022-09-21}}</ref> Katamotz batzuk, biz baldintzen arabera, ganadua jatera espezializatu dira (batez ere ardiak).<ref name=":4" />[[Fitxategi:Katamotz eta erbi amerikarraren populazioen zikloa.jpg|thumb|305x305px|Katamotz kanadar eta erbi amerikarraren arteko populazio zikloak.<ref name=":7">Krebs, C. J., S. Boutin, and R. Boonstra, editors. 2001. Ecosystem Dynamics of the Boreal Forest: the Kluane Project. Oxford University Press, New York.</ref>|ezkerrera]]Ostera, katamotz espezie bakoitzaren harrapakin aukera eta lehentasuna aldatzen doa bizi diren ekosistemaren baldintzen arabera. Iberiar katamotzak untxi basatiak ehizatzen ditu gehienbat, ahate, orein gazte eta eperrez gain (untxien dentsitatea baxua denean).<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Iberian Lynx - Ecology & Habitat|hizkuntza=en|url=https://wwf.panda.org/discover/our_focus/wildlife_practice/profiles/mammals/iberian_lynx/ibelynx_ecology_habitat.cfm|aldizkaria=wwf.panda.org|sartze-data=2022-09-20}}</ref><ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=lynx {{!}} Description, Size, Habitat, & Facts {{!}} Britannica|hizkuntza=en|url=https://www.britannica.com/animal/lynx-mammal|aldizkaria=www.britannica.com|sartze-data=2022-09-20}}</ref>

Ipar katamotzak animalia [[Apatx|apatxdunak]] ehizatzen ditu (orkatza, [[Orein musketadun|orein musketaduna]], sarrioa),<ref>{{Erreferentzia|izena=Anja|abizena=Molinari‐Jobin|izenburua=Significance of lynx Lynx lynx predation for roe deer Capreolus capreolus and chamois Rupicapra rupicapra mortality in the Swiss Jura Mountains|orrialdeak=109–115|hizkuntza=en|abizena2=Molinari|abizena3=Breitenmoser‐Würsten|abizena4=Breitenmoser|izena2=Paolo|izena3=Christine|izena4=Urs|data=2002-06|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2981/wlb.2002.015|aldizkaria=Wildlife Biology|alea=2|zenbakia=8|issn=1903-220X|doi=10.2981/wlb.2002.015|sartze-data=2022-09-22}}</ref> erbi, karraskari, hegazti eta hauen arrautzez gain.<ref name=":0" />

Kanadar katamotzak ordea, erbi amerikarra nahiago du, baina arratoi, katagorri eta hegaztiak ere harrapatzen ditu. Katamotz handienek oreinak eta harrapakin handiagoak ere ehizatzen dituzte. Baina erbi amerikarrarengan duten dependentzia handia dela eta, hauen populazioak periodikoki aldatzen dira, hamar urteroko beherakada handia jasanez.<ref name=":7" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lynx {{!}} National Geographic|hizkuntza=en|data=2010-04-11|url=https://www.nationalgeographic.com/animals/mammals/facts/lynx|aldizkaria=Animals|sartze-data=2022-09-20}}</ref>

=== Habitata ===
[[Fitxategi:Lynx range.png|thumb|313x313px|Katamotzaren habitat guneak: ipar-katamotza ''laranjaz;'' Kanadar katamotza ''morez''; Iberiar katamotza ''gorriz'' eta katamotz gorria ''berdez.'']]
Katamotzak gehienbat [[Taiga|taigatan]] eta [[Hostoerorkor|baso kaduziofolio]] mixtoetan bizi dira, [[Zuhaixka|zuhaixkaz]], [[Ihi|ihiz]] eta [[Belar|belar altuz]] beteak, orohar [[altitude]] handietan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lynx Fact Sheet {{!}} Blog {{!}} Nature {{!}} PBS|hizkuntza=en-US|url=https://www.pbs.org/wnet/nature/blog/lynx-fact-sheet/|aldizkaria=Nature|sartze-data=2022-09-20}}</ref> Espeziearen arabera inguruneak aldatzen dira. 

Katamotz gorriak eta kanadar katamotzak [[Ipar Amerika|Ipar Amerikako]] [[Klima epel|klima epeleko]] guneetan dira. Katamotz gorriak gainontzeko espezieek baino habitat gehiago okupatzen ditu; basoak nahiago ditu eta [[elur]] gutxiko mendi, gune semi-desertiko zein [[bahia]] hezeetan ere bizitzeko ahalmena du.<ref name="Izenik_gabekoa-1ž7iU-1">{{Erreferentzia|izena=John O.|abizena=Whitaker|izenburua=Mammals of the Eastern United States|argitaletxea=Comstock Pub. Associates|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/38438640|edizioa=3rd ed|isbn=0-8014-3475-0|pmc=38438640|sartze-data=2022-09-20}}</ref> Hala, [[Kanada]] Hegoaldetik, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]] zehar eta [[Mexiko]] erdialdeko [[Sastrakadi|sastrakadietara]] zabaltzen da.<ref name="Izenik_gabekoa-1ž7iU-1"/><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bobcats - Yellowstone|data=2006-05-23|url=https://web.archive.org/web/20060523234925/http://www.nps.gov/yell/nature/animals/Bobcat/Bobcat.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2022-09-20}}</ref><ref name=":1">Nowell, K. & Jackson, P. (1996). ''Wild Cats. Status Survey and Conservation Action Plan''. Gland, Switzerland: IUCN/SSC Cat Specialist Group.</ref> 

Kanadar katamotza, ordea, Kanadako erdialdean eta [[Alaska|Alaskako]] [[Baso boreal|baso borealetan]] soilik bizi da,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lynx take epic, 2,000-mile treks—but why is a mystery|hizkuntza=en|data=2020-07-22|url=https://www.nationalgeographic.com/animals/article/lynx-long-journeys-mountains-alaska-canada|aldizkaria=Animals|sartze-data=2022-09-20}}</ref> [[Lepus americanus|erbi amerikarraren (''Lepus americanus'')]] habitatarekin gainjartzen den guneetan.<ref name=":1" /><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Scientific basis for conserving forest carnivores : American marten, fisher, lynx and wolverine in the western United States|argitaletxea=Fort Collins, Colo.|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/300070819|isbn=0-7881-3628-3|pmc=300070819|sartze-data=2022-09-20}}</ref>  Defendaturiko lurraldeen azalera 4 eta 25/70 km<sup>2</sup> artekoa izan daiteke (sexuaren arabera, arrek zabalera handiagoa izanik).<ref name=":1" /> Aintzinan Kanadako [[Baso-muga|baso-mugatik]], Estatu Batuetako 24 estatutara eta [[Mendi Harritsuak|Mendi Harritsuetako]] hego mugara zabaltzen zen, egun, kanadar hegoalderaino mugatzen den arren.<ref>{{Erreferentzia|abizena=IUCN|izenburua=Lynx canadensis: Vashon, J.: The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T12518A101138963|hizkuntza=en|data=2014-05-12|url=http://www.iucnredlist.org/details/12518/0|doi=10.2305/iucn.uk.2016-2.rlts.t12518a101138963.en|sartze-data=2022-09-20}}</ref> Halabaina, 2019tik [[Colorado|Coloradoko]] estatuan populazio baten berrinsertzioa lortu da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Colorado Parks & Wildlife: Lynx Population Is Stable In San Juans|hizkuntza=en-US|url=https://www.cbsnews.com/colorado/news/lynx-colorado-parks-wildlife-san-juan-durango/|aldizkaria=www.cbsnews.com|sartze-data=2022-09-20}}</ref>

Ipar-katamotza [[Asia|Asian]] eta [[Europa|Europan]] agertzen da, gunearen arabera estepa-harritsu, baso mixtoan, taigan zein mendi ekosistematan aurki daiteke. Kasu askotan, otsoen (''Canis lupus'') kohabitazioa saihesten dute, harrapariak izan daitezkeelako.<ref name=":3" /> Asian, [[Himalaia|Himalaiaren]] iparraldeko isurialdean, sastrakadi itxietan eta basoen mugatik gorako trokarteetan eta hegoaldeko isurialdean, [[Nepal]]<nowiki/>go [[Dhaulagiri]] eskualdeko [[Tundra alpetar|tundra alpetarrean]]. [[Tibeteko goi-lautada|Tibeteko goi-ordoki]] osoan, [[Erdialdeko Asia|erdialdeko Asiako]] basamortuetako mendietan eta [[Muino|muinoetan]] ere aurki daiteke. Antzinan Europa osoan bizi zen;<ref>Breitenmoser, U.; Breitenmoser-Würsten, C.; Okarma, H. & Kaphegyi, T. (2000). ''Action plan for the conservation of the Eurasian lynx in Europe (''Lynx lynx'')''. Nature and Environment. Vol. 112. Council of Europe.</ref> baina egun, desagertuta dago Europa mendebalde eta erdialdeko leku gehienetan, nahiz eta [[Eskandinavia|Eskandinavian]]<ref>{{Erreferentzia|izena=E. K.|abizena=Rueness|izenburua=Cryptic population structure in a large, mobile mammalian predator: the Scandinavian lynx|orrialdeak=2623–2633|hizkuntza=en|abizena2=Jorde|abizena3=Hellborg|abizena4=Stenseth|abizena5=Ellegren|abizena6=Jakobsen|izena2=P. E.|izena3=L.|izena4=N. C.|izena5=H.|izena6=K. S.|data=2003-10|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1046/j.1365-294X.2003.01952.x|aldizkaria=Molecular Ecology|alea=10|zenbakia=12|issn=0962-1083|doi=10.1046/j.1365-294X.2003.01952.x|sartze-data=2022-09-20}}</ref>, [[Herbehereak|Herbehere]] eta [[Belgika|Belgikan]],<ref>{{Erreferentzia|izena=The Brussels|abizena=Times|izenburua=New photo gives 'indisputable proof' that the lynx has returned to Belgium|hizkuntza=en|url=https://www.brusselstimes.com/129847/new-photo-gives-indisputable-proof-that-the-lynx-has-returned-to-belgium|aldizkaria=www.brusselstimes.com|sartze-data=2022-09-20}}</ref> [[Alpeak|Alpeetan]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Anja|abizena=Molinari-Jobin|izenburua=Recovery of the Alpine lynx Lynx lynx metapopulation|orrialdeak=267–275|hizkuntza=en|abizena2=Marboutin|abizena3=Wölfl|abizena4=Wölfl|abizena5=Molinari|abizena6=Fasel|abizena7=Kos|abizena8=Blažič|abizena9=Breitenmoser|izena2=Eric|izena3=Sybille|izena4=Manfred|izena5=Paolo|izena6=Michael|izena7=Ivan|izena8=Mateja|izena9=Christine|data=2010-04|url=https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S0030605309991013/type/journal_article|aldizkaria=Oryx|alea=2|zenbakia=44|issn=0030-6053|doi=10.1017/S0030605309991013|sartze-data=2022-09-20}}</ref> zein [[Pirinioak|Pirinioetan]] aleren batzuk geratzen direla dirudien.<ref name=":2">Larrañaga, J.. (1996). ''Euskal Herriko fauna: (ornodun lehortarrak) : anfibioak, narrastiak, hegaztiak, ugaztunak.'' Elhuyar Kultur Elkartea.</ref>  

Iberiar katamotzak artzaintza irekiko guneak nahiago ditu, zuhaixka ([[Gurbitz|gurbitza]], [[Legeltxor|legeltxorra]] edo [[Ipuru|ipurua]]) eta zuhaitz ([[Arte (zuhaitza)|artea]] edo [[Artelatz|artelatza]]) sarriekin. Orain, gune menditsuetara mugatua dago, altitude gutxiko baso eta [[Maki (ekosistema)|maki]] guxi batzuetan, zein ur-korronteei loturiko landaredi mediterraneoetan ere aurki daiteke.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Iberian lynx
-
Encyclopedia of Life|hizkuntza=en|url=https://eol.org/pages/347432#morphology|aldizkaria=eol.org|sartze-data=2022-09-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=ASPECTOS DA REPRODUÇÃO NO LINCE-IBÉRICO|url=http://www.iberlinx.com/index.php?option=com_content&view=article&id=154:aspectos-da-reproducao-no-lince-iberico&catid=6:artigo&Itemid=9|aldizkaria=www.iberlinx.com|sartze-data=2022-09-20}}</ref> [[Pinu]] zein [[eukalipto]] landa-guneak saihesten ditu. Iberiar penintsulan zonalde gutxi batzuetan da; [[Doñana|Doñanako]] [[Naturagune babestu|naturgune babestuan]] ([[Andaluzia|Andaluzian]]) <ref>{{Erreferentzia|izenburua=First captive-bred birth of Iberian lynx|hizkuntza=en|url=https://wwf.panda.org/wwf_news/?19458/First-captive-bred-birth-of-Iberian-lynx|aldizkaria=wwf.panda.org|sartze-data=2022-09-20}}</ref> eta [[Guadianako Parke Naturala|Guadianako Parke Naturalean]] zein [[Malcata mendilerroa|Malcata mendilerroko]] [[Natura erreserba|natura erreserban]] ([[Portugal|Portugalen]]).<ref>{{Erreferentzia|izena=Manuel|abizena=Planelles|izenburua=El lince ibérico se salva tras multiplicar por siete su población en libertad|hizkuntza=es|abizena2=Sánchez|izena2=Esther|data=2019-05-11|url=https://elpais.com/sociedad/2019/05/10/actualidad/1557496465_902593.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2022-09-20}}</ref>

==== Katamotza Euskal Herrian ====
[[Euskal Herria|Euskal Herrian]] historikoki ipar-katamotza (''Lynx lynx'') aurkitu izan da. Ipar-katamotzari buruz [[Iberiar penintsula|Iberiar penintsularen]] iparraldeko [[Isurialde|isurialdean]] buruz izandako aurkikuntza arkeologiko gehienak Euskal Herrikoak dira. Aipatzekoak dira [[Pagolusietako leizea|Pagolusietako leizean]] ([[Gorbeia]]) aurkitutako arrastoak, [[Neolito]] garaikoak ([[K. a. 3500|K. a. 3.500.]] urtea).<ref>{{Erreferentzia|abizena=Aranzadi|izenburua=Munibe Antropologia-Arkeologia: 1980 – Volumen 32 fascículos 3 – 4|hizkuntza=es|url=https://www.aranzadi.eus/1980-volumen-32-fasciculos-3-4|aldizkaria=Aranzadi|sartze-data=2022-09-20}}</ref> Baita Mezkirizko Zerpenteko Leizean (Erroibar), [[Rascaño]], [[Santimamiñe|Santimamiñeko]] harpean eta [[Urratxa (leizea)|Urratxan]] aurkiturikoak.<ref>Ruiz de Azúa Pérez de Luco, Nerea; Fernández García, José María. (2002). «Presencia histórica del lince o "tigre" en el País Vasco» ''Aunia''.</ref> 

Katamotzari buruzko testigantza eta datu historiko ugari aurkitu daitezke Euskal Herrian [[XVI. mendea|XVI. mendetik]] [[XIX. mendea|XIX. mendera]]. Agirietan katamotza ''tiguere'', ''pantera'', ''leopardo'', ''tigre'', ''gato cerval'' zein ''onza'' izenez agertzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Gerardo López de|abizena=Guereñu|izenburua=La ganadería en la montaña alavesa|orrialdeak=85–122|data=1972|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=669932|aldizkaria=Revista de dialectología y tradiciones populares|alea=1|zenbakia=28|issn=0034-7981|sartze-data=2022-09-20}}</ref> [[1936]]an ehizatu zen azken katamotza Euskal Herrian, [[Nafarroa]]ko [[Alaitz]] mendi-multzoan. 

Hala ere, badirudi oraindik Euskal Herriko Pirinioetan, Nafarroan zein [[Zuberoa|Zuberoan]] aleak geratzen direla, azken urteetan arrasto-behaketak eta behaketa zuzenak aipatu baitira [[Irati|Iratin]], [[Urdatx|Santa Grazin]] eta [[Pirinioak|Pirinioetako]] beste hainbat lekutan.<ref name=":2" /> [[2000|2000. urtean]] Pirineoetan ikerketa ugari egin ziren ipar-katamotzaren inguruan; ikusketen bilketa eta filtrazioak eginez, argazki-tranpak kokatuz, artaldeen erasoei jarraituz eta hondakin fekalen analisi genetikoak eginez. Hala, 43 ikustaldi egin ziren, haietako hamar, fidagarriak hiru, ziurrak: ikustaldiok beste frogarik berresten ez dutenez, ez dago frogaturik egun katamotza euskal Pirinioetan bizi denik.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Aranzadi|izenburua=Katamotza Euskal Herrian|hizkuntza=es|url=https://www.aranzadi.eus/katamotza-euskal-herria|aldizkaria=Aranzadi|sartze-data=2022-09-20}}</ref>

== Kontserbazioa ==
Katamotzen kontserbazioko arrisku nagusiak jarduera antropomorfikoen ondoriozko ingune-galera eta ehiza dira.<ref>Pulliainen, E. (1992). From extinction to real lynx life: Finnish experiences. Pp. 17- 18 in The situation, conservation needs and reintroduction of lynx in Europe. Proc. symp. 17- 19 October, Neuchatel. Council of Europe, Strasbourg</ref> Horregatik, hainbat erakundeek genero honen espezieen kontserbazio egoera aztertu dute. Haien artean nagusiena [[Naturaren Kontserbaziorako Nazioarteko Erakundea]] (''International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, IUCN'') da.[[Fitxategi:Status iucn3.1 EN.svg|eskuinera|frameless|178x178px]]
Erakunde horren katamotzen kontserbazio egoeraren inguruko analisien ostean, iberiar katamotza (''Lynx pardinus'') [[1986]]. urtean arriskuan zegoen espezie moduan sailkatu zen. [[2002]]. urtean arrisku maila handiagoa duen arrisku larri bezalako sailkapenera aldatu zen. Hortik aurrera, urteetako kontserbazio lanei esker bere kopurua egonkortu eta poliki-poliki berreskuratzen joan da.<ref>{{Erreferentzia|izena=A.|abizena=Vargas|izenburua=The Iberian lynx Lynx pardinus Conservation Breeding Program: IBERIAN LYNX CONSERVATION BREEDING PROGRAM|orrialdeak=190–198|hizkuntza=en|abizena2=Sánchez|abizena3=Martínez|abizena4=Rivas|abizena5=Godoy|abizena6=Roldán|abizena7=Simón|abizena8=Serra|abizena9=Pérez|izena2=I.|izena3=F.|izena4=A.|izena5=J. A.|izena6=E.|izena7=M. A.|izena8=R.|izena9=MaJ.|data=2008-04|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1748-1090.2007.00036.x|aldizkaria=International Zoo Yearbook|alea=1|zenbakia=42|doi=10.1111/j.1748-1090.2007.00036.x|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[2015]]. urtean, iberiar katamotza arrisku larriko sailkapenetik arrisku deritzon sailkapenera aldatu zen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=IUCN|izenburua=Lynx pardinus: Rodríguez, A. & Calzada, J.: The IUCN Red List of Threatened Species 2015: e.T12520A174111773|hizkuntza=en|data=2014-04-15|url=https://www.iucnredlist.org/species/12520/174111773|doi=10.2305/iucn.uk.2015-2.rlts.t12520a174111773.en.|sartze-data=2022-09-26}}</ref>
[[Fitxategi:Status iucn3.1 LC.svg|eskuinera|frameless|179x179px]]
Gainontzeko katamotz espezieak (ipar-katamotza, kanadako katamotza eta katamotz gorria) kezka txikiko egoeran agertzen dira.<ref>Breitenmoser, U., Breitenmoser-Würsten, C., Lanz, T., von Arx, M., Antonevich, A., Bao, W. & Avgan, B. 2015. ''Lynx lynx'' (errata version published in 2017). ''The IUCN Red List of Threatened Species'' 2015: e.T12519A121707666. Accessed on 26 September 2022.</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=IUCN|izenburua=Lynx rufus: Kelly, M., Morin, D. & Lopez-Gonzalez, C.A.: The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T12521A50655874|hizkuntza=en|data=2016-02-11|url=http://www.iucnredlist.org/details/12521/0|doi=10.2305/iucn.uk.2016-1.rlts.t12521a50655874.en.|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=IUCN|izenburua=Lynx canadensis: Vashon, J.: The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T12518A101138963|hizkuntza=en|data=2014-05-12|url=http://www.iucnredlist.org/details/12518/0|doi=10.2305/iucn.uk.2016-2.rlts.t12518a101138963.en.|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Baina hainbat populazio eta azpiespezie arriskuan daude.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The HSUS Files Comments to Protect Endangered Mexican Bobcat|data=2005-09-11|url=https://web.archive.org/web/20050911010115/http://www.hsus.org/press_and_publications/press_releases/the_hsus_files_comments_to_protect_endangered_mexican_bobcat.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2022-09-26}}</ref>

Galzoriko Flora eta Fauna Espezie Basatien Nazioarteko Merkataritza Konbentzioa (''The Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, CITES'')<ref>{{Erreferentzia|izenburua=What is CITES? {{!}} CITES|url=https://cites.org/eng/disc/what.php|aldizkaria=cites.org|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Iberiar katamotza zerrendako I. eranskinean dago.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Appendices {{!}} CITES|url=https://cites.org/eng/app/appendices.php|aldizkaria=cites.org|sartze-data=2022-09-26}}</ref>

==== Estatus legala ====
Katamotz espezieen estatus legala dagozkien lurraldeetan;<ref>Breitenmoser, U., Breitenmoser-Wursten, C. and S. Capt. 1994. [The Swiss lynx could disappear again.] Panda Nouvelles (WWF-France) Feb: 3-5. Summarized in Cat News 20: 19. Bougy-Villars, Switzerland. </ref><ref>Nichols, D.G., Fuller, KS., McShane-Caluzi, E., and E. Klerner-Eckenrode. 199 1. Wildlife trade laws of Asia and Oceania. A.L. Gaski and G. Hemley, eds. TRAFFIC USA, WWF-U.S., Washington, DC. </ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Meetings {{!}} CITES|url=https://cites.org/eng/meetings/ac|aldizkaria=cites.org|sartze-data=2022-09-26}}</ref>

* '''Ehiza debekatua da / Katamotza babestuta dago''': [[Albania]],<ref name=":23">{{Erreferentzia|izenburua=On the trail of the endangered Balkan lynx|hizkuntza=en-US|url=https://webalkans.eu/en/stories/on-the-trail-of-the-endangered-balkan-lynx/|aldizkaria=WeBalkans {{!}} EU Projects in the Western Balkans|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Alemania]],<ref>{{Erreferentzia|abizena=christoph|izenburua=» Federal Nature Conservation Act (Bundesnaturschutzgesetz, BNatSchG) – Excerpts German Law Archive|hizkuntza=en-GB|url=https://germanlawarchive.iuscomp.org/?p=319|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Azerbaijan, Bielorrusia, Bulgaria, [[Espainia]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=BOE.es - BOE-A-2007-21490 Ley 42/2007, de 13 de diciembre, del Patrimonio Natural y de la Biodiversidad.|url=https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-2007-21490|aldizkaria=www.boe.es|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=BOE.es - BOE-A-2011-3582 Real Decreto 139/2011, de 4 de febrero, para el desarrollo del Listado de Especies Silvestres en Régimen de Protección Especial y del Catálogo Español de Especies Amenazadas.|url=https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-2011-3582|aldizkaria=www.boe.es|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Georgia, Grezia, Hungria, India, [[Ipar Mazedoniako Errepublika|Ipar Mazedonia]],<ref name=":23" /> Italia, Iran, [[Kosovo]],<ref name=":23" /> Kroazia, Kyrgyzstan, Lituania, Mazedonia, Montenegro, Nepal, Pakistan, [[Polonia]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Status of lynx protection in Poland|url=https://carnivores.eu/lynx-2/in-poland/conservation-status|aldizkaria=carnivores.eu|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Portugal]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Torcaces.com » Almacen de Leyes de Caza » Normativa de caza en Portugal|url=http://torcaces.com/almacen-de-leyes-de-caza/normativa-de-caza-en-portugal/|aldizkaria=torcaces.com|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Saudi Arabia]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Saudi Arabia: Tough penalties for hunting rule violators|hizkuntza=en|url=https://gulfnews.com/world/gulf/saudi/saudi-arabia-tough-penalties-for-hunting-rule-violators-1.76633557|aldizkaria=gulfnews.com|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Suitza]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fedlex. Loi fédérale
sur la chasse et la protection des mammifères et oiseaux sauvages.|url=https://www.fedlex.admin.ch/eli/cc/1988/506_506_506/fr|aldizkaria=www.fedlex.admin.ch|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Tajikistan, [[Turkia]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Status of Large Mammalian Carnivores in Turkey {{!}} PDF {{!}} Hunting {{!}} Canis|hizkuntza=es|url=https://www.scribd.com/document/21665070/The-Status-of-Large-Mammalian-Carnivores-in-Turkey|aldizkaria=Scribd|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>Botaş Petroleum Pipeline Corporation, Energy and Environmental Investments, Inc. 2002. Mammal Species Dossier. Baku – Tbilisi – Ceyhan Crude Oil Pipeline Project,Revision B: (March 15).</ref> Txekiar Errepublika, Ukrania.
* '''Ehiza debekatuta dago gune babestuetan''': Bhutan, Myanmar.
* '''Ehiza erregulatuta dago''': [[Ameriketako Estatu Batuak]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Hunting Laws by State|hizkuntza=en-US|url=https://www.findlaw.com/state/state-fish-and-game-laws/hunting-laws-by-state-findlaw.html|aldizkaria=Findlaw|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Armenia]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Amateur hunting season starts in Armenia|hizkuntza=en|url=http://www.mnp.am/en/news/amateur-hunting-season-starts|aldizkaria=Ministry of Environment|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Austria]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=RIS - Tirol: Jagdgesetz 2004 - TJG 2004, Tiroler Anl. 1 - Landesrecht konsolidiert|url=https://www.ris.bka.gv.at/eli/lgbl/TI/2004/41/ANL1/LTI40028300?ResultFunctionToken=6689933d-4a59-497d-872c-9dedf22fa93a&Abfrage=Gesamtabfrage&SearchInAsylGH=&SearchInAvn=&SearchInAvsv=&SearchInBegut=&SearchInBgblAlt=&SearchInBgblAuth=&SearchInBgblPdf=&SearchInBks=&SearchInBundesnormen=&SearchInBvb=&SearchInBvwg=&SearchInDok=&SearchInDsk=&SearchInErlaesse=&SearchInGbk=&SearchInGemeinderecht=&SearchInJustiz=&SearchInKmGer=&SearchInLandesnormen=&SearchInLvwg=&SearchInLgbl=&SearchInLgblNO=&SearchInLgblAuth=&SearchInMrp=&SearchInNormenliste=&SearchInPruefGewO=&SearchInPvak=&SearchInRegV=&SearchInSpg=&SearchInUbas=&SearchInUmse=&SearchInUpts=&SearchInUvs=&SearchInVbl=&SearchInVerg=&SearchInVfgh=&SearchInVwgh=&ImRisSeitVonDatum=&ImRisSeitBisDatum=&ImRisSeit=Undefined&ResultPageSize=100&Suchworte=lynx|aldizkaria=www.ris.bka.gv.at|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Bosnia-Herzegovina|Bosnia-Hezegovina]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lovstvo - zakoni|hizkuntza=bs-BA|url=https://fmpvs.gov.ba/lovstvo-zakoni/|aldizkaria=Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Errusia]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Guided Lynx Hunting in Russia with Sergei Shushunov|url=https://www.russianhunting.com/lynx-hunting-in-russia/|aldizkaria=www.russianhunting.com|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Eslovakia]],<ref>{{Erreferentzia|abizena=Slov-lex|izenburua=274/2009 Z.z. - Zákon o poľovníctve a o zmene a dop...|hizkuntza=sk-SK|url=https://www.slov-lex.sk/pravne-predpisy/SK/ZZ/2009/274/20160701|aldizkaria=Slov-lex|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Eslovenia, [[Estonia]], [[Errumania]], [[Finlandia]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lynx hunting|hizkuntza=EN|url=https://www.largecarnivores.fi/conservation-and-hunting/hunting/lynx-hunting.html|aldizkaria=Suurpedot.fi|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Hunting Act and Hunting Decree|hizkuntza=EN|url=https://www.largecarnivores.fi/conservation-and-hunting/legislation/the-hunting-act-and-hunting-decree.html|aldizkaria=Suurpedot.fi|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Frantzia, Irak, [[Kanada]],<ref>{{Erreferentzia|izena=Environment and Climate Change|abizena=Canada|izenburua=Lynx: non-detriment finding|data=2014-03-27|url=https://www.canada.ca/en/environment-climate-change/services/convention-international-trade-endangered-species/non-detriment-findings/lynx.html|aldizkaria=www.canada.ca|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Latvia, Kazakhstan, [[Mexiko]],<ref>Secretaría de Agricultura y Ganadería (SAG). 1952. Ley federal de caza. Diario Oficial de la Federación del 5 de enero, México.</ref> [[Mongolia]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Illegal wildlife trade in Mongolia|hizkuntza=en|url=https://www.zsl.org/conservation/how-we-work/illegal-wildlife-trade-crisis/illegal-wildlife-trade-in-mongolia|aldizkaria=Zoological Society of London (ZSL)|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Norvegia]],<ref>{{Erreferentzia|izena=Norway Today|abizena=Staff|izenburua=Lynx hunt in Norway: 74 lynxes can be hunted during this year's hunting season|hizkuntza=en-US|data=2022-02-01|url=https://norwaytoday.info/news/lynx-hunt-in-norway-74-lynxes-can-be-hunted-during-this-years-hunting-season/|aldizkaria=Norway Today|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Serbia, [[Suedia]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Registration for hunting predator animals|hizkuntza=en|url=https://www.naturvardsverket.se/en/topics/hunting/registration-for-hunting-predator-animals/|aldizkaria=www.naturvardsverket.se|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Riksdagsförvaltningen|izenburua=Jaktförordning (1987:905) Svensk författningssamling 1987:1987:905 t.o.m. SFS 2022:1374 - Riksdagen|hizkuntza=sv|url=https://www.riksdagen.se/sv/dokument-lagar/dokument/svensk-forfattningssamling/jaktforordning-1987905_sfs-1987-905|aldizkaria=www.riksdagen.se|sartze-data=2022-09-26}}</ref> [[Txinako Herri Errepublika|Txina]],<ref>{{Erreferentzia|izenburua=China - Wildlife - Wildlife Law Regulations {{!}} Animal Legal & Historical Center|url=https://www.animallaw.info/statute/china-wildlife-wildlife-law-regulations|aldizkaria=www.animallaw.info|sartze-data=2022-09-26}}</ref> Uzbekistan, Turkmenistan. 
* '''Informaziorik ez''': Afghanistan, Ipar Korea, Liechtenstein, Siria.

==== Kontserbazio esfortzuak ====
Nazioarteko komunitatean katamotzaren babes eta kontserbazio esfortzuak beharrezkoak direlako kontsentsu bat dagoen arren, hainbat erakunderen babes legalpean aurkitzen direlarik, kontserbazio esfortzuen eraginkortasuna herrialde bakoitzaren ardurapean erortzen dira.

* ''Alemanian'', 100 urteko falta ostean ipar-katamotzaren birsartze bidez populazioen errekuperaketa eman da Alemania eta Txekiako mugan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Stephanie|abizena=Schadt|izenburua=Assessing the suitability of central European landscapes for the reintroduction of Eurasian lynx: Lynx habitat suitability|orrialdeak=189–203|hizkuntza=en|abizena2=Revilla|abizena3=Wiegand|abizena4=Knauer|abizena5=Kaczensky|abizena6=Breitenmoser|abizena7=Bufka|abizena8=Červený|abizena9=Koubek|izena2=Eloy|izena3=Thorsten|izena4=Felix|izena5=Petra|izena6=Urs|izena7=Luděk|izena8=Jaroslav|izena9=Petr|data=2002-04-30|url=http://doi.wiley.com/10.1046/j.1365-2664.2002.00700.x|aldizkaria=Journal of Applied Ecology|alea=2|zenbakia=39|doi=10.1046/j.1365-2664.2002.00700.x|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Eurasian Lynx (Lynx lynx): Brief fact sheet|hizkuntza=en|url=https://www.euronatur.org/en/what-we-do/bear-wolf-lynx/lynx-in-europe/profile-lynx-lynx-lynx|aldizkaria=www.euronatur.org|sartze-data=2022-09-25}}</ref>
* ''Erresuma Batuan'', katamotza ia 500 urtez galdurik egon ostean erreinu ezberdinetako gobernuek reinsertsio esfortzuak proposatu dituzte. ''Eskozian'', 2015 planteatu da katamotzaren itzulera ekosistemara, eta 2021. urtean zehar 'Lynx to Scotland' erakundeak ikerketa bat aurrera eraman du Cairngorms National Park eta Argyll-eko komunitateen perspektiba kontuan izanik. Ikerketaren ostean, berrinsertzio proiektua onarpen zain dago. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lynx to Scotland {{!}} SCOTLAND: The Big Picture|url=https://www.scotlandbigpicture.com/lynx-to-scotland|aldizkaria=www.scotlandbigpicture.com|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Opinions divided over reintroduction of lynx to Scotland|hizkuntza=en-GB|data=2022-04-28|url=https://www.bbc.com/news/uk-scotland-highlands-islands-61242930|aldizkaria=BBC News|sartze-data=2022-09-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Scientific Publications – The Vincent Wildlife Trust|hizkuntza=en-GB|url=https://www.vwt.org.uk/download_category/scientific-publications/|sartze-data=2022-09-26}}</ref> ''Galesen'', gobernuak lurjabeei diru laguntzak eskaini dizkie, haien jabetzan dituzten lurretan katamotzen berrinsertzioa bultzatzen badute.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lynx reintroduction: 'Five sites interested' in Wales|hizkuntza=en-GB|data=2017-08-27|url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-41024161|aldizkaria=BBC News|sartze-data=2022-09-26}}</ref>
* ''Espainian'', Iberiar katamotzaren kontserbazio esfortzuak 70.hamarkadatik eman dira, katamtz espezie honek jasaten duen galzori-arrisku larriagatik. Gobernuak bultzaturiko kontserbazio proiektu ezberdinen artean nagusiena Doñanako Parke Naturalaren barnean 2003 eramanikoa izan zen; hala, parkeak sistema ezberdinak plazaratu zituen iberiar katamotzaren harrapakin nagusiaren (untx edo erbiak) populazioko zenbakiak katamotzaren biziraupenerako haina mantentzeko. Horrez gain, ziurtatu zen herrialdean barrena jaio eta aurkituriko edozein espezimen berrinsertatuko zela, eta hauen ehiza erabat debekaturik zegoela. Esfortzu hauei esker, gaur egun (2022) iberiar katamotzaren populazioko aktiboek zenbaki egonkorrak aurkezten dituzte.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Facts & Figures|hizkuntza=en|url=https://www.wwf.eu/what_we_do/biodiversity/beauties_nature/lynx/facts/|aldizkaria=www.wwf.eu|sartze-data=2022-09-20}}</ref> Horrez gain, 'LinxExSitu' proiektua eratu da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LYNXEXSITU|url=https://www.lynxexsitu.es/programa.php|aldizkaria=www.lynxexsitu.es|sartze-data=2022-09-25}}</ref>
* ''Kanadan, Estatu Batuetan eta Mexikon'', non Katamotz kanadarra eta Katamotz gorria nagusi diren, espezimen asko zoologikoetan aurkitzen dira. Katamotz kanadarraren kasuan, hauen historia genealogikoa ezagutzeko intentzioarekin europar proiektu batek zoologikoetan dauden banako guztien zuhaitz genealogikoa eratzea proposatu du. Espezimen hauek zoologikoetan helburu didaktikoekin eta kulturalekin (zoologikoetara doan jendearen faborea eskuratzeko espeziearekiko) mantentzen dira.<ref name=":18" />

== Herri kulturan ==
Katamotza kultura askotan aurkitu daiteke,

=== Literaturan ===

* ''Astoa eta katamotza'' (1896), [[Ramon Artola]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Ramon|abizena=Artola|izenburua=Astoa eta katamotza / [Ramón Artola].|data=1896|url=https://dokumeta.gipuzkoa.net/handle/10690/69674|aldizkaria=http://www.kmliburutegia.eus/Record/310125|sartze-data=2022-09-20}}</ref>
* [[Pais Dinogad]] [[Kunbriko|kunbrikoz]] edo [[Gales zahar|gales zaharrez]] idatziriko [[Lo-kanta|sehaska-kantan]] katamotzaren aipamena egiten da.<ref>{{Erreferentzia|izena=John T.|abizena=Koch|izenburua=Thoughts on the ur-Gođodin: Rethinking Aneirin and Mynyđawc mŵynvawr|orrialdeak=81–89|hizkuntza=en|data=1993-04|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/038800019390019O|aldizkaria=Language Sciences|alea=2|zenbakia=15|doi=10.1016/0388-0001(93)90019-O|sartze-data=2022-10-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Celtic culture : a historical encyclopedia|argitaletxea=ABC-CLIO|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/62381207|isbn=978-1-85109-440-0|pmc=62381207|sartze-data=2022-10-07}}</ref> Abestiak gizon baten ehiza-trebeziari egiten dio errefrentzia, ehizaturiko harrapakinak izendatuz. Urte askoan ''llewn'' hitzaren esanahiari buruz eztabaida egon da, animalai basati bati erreferentzia egiten ziolakoan, amaieran animalia hori katamotza zela adostu zen. Izenaren etimologia, ''Lugh'' eguzki-jainkoarekin erlazionatuta dagoela dirudi, bi hitzek erro bera baitute; ustez, harreman hau katamotzen begiek dute islapen ezaugarriarekin erlazionatuta egongo litzateke.<ref name=":42">{{Erreferentzia|izenburua=Hwiangerddi.cymru|hizkuntza=en|url=http://welshnurseryrhymes.wales/Traddodiadol?cerdd=189|aldizkaria=welshnurseryrhymes.wales|sartze-data=2022-10-07}}</ref>
{| class="wikitable"
|+
!''Peis Dinogat'' (galesera zaharrez)<ref name=":42" />
!Dinogad's Smock (ingelesez)<ref name=":42" />
!Dinogaden brusa (euskaraz)
|-
|or sawl yt gyrhaedei dy dat ty ae gicwein
o wythwch a '''llewyn''' a llwyuein, 

nyt anghei oll ny uei oradein. 
|whatever your father reached with his lance
from wild pig and '''lynx''' and fox, 

nothing escape unless they had mighty wings. 
|zure aitak bere lantzarekin eskuratu zuen edozer
basurdetik '''katamotz''' eta azerira,

ezerk ez du ihes egingo hegorik ez badu.
|}

=== Atsotitzetan ===

* «''Avoir des yeux de lynx''» [[Frantses|frantsesez]], «''Tener ojos de lince''» [[Gaztelania|gaztelaniaz]], «''Luchsaugen haben''» [[Aleman|alemanieraz]] edo «''Lynx-eyed''» [[Ingeles|ingelesez]]. 'Katamotzaren begiak edukitzea' esan nahi du [[Euskara|euskaraz]], ikusmen ona izateari erreferentzia eginez.<ref>{{Erreferentzia|izena=E. E.|abizena=N.|izenburua=Dictionnaire des locutions françaises|orrialdeak=154|abizena2=Rat|izena2=Maurice|data=1958|url=http://dx.doi.org/10.2307/40098983|aldizkaria=Books Abroad|alea=2|zenbakia=32|issn=0006-7431|doi=10.2307/40098983|sartze-data=2022-10-04}}</ref><ref>Alain Rey et Sophie Chantreau, , Paris, Le Robert, <abbr>coll.</abbr> « Les usuels du Robert », 1989, 1322 <abbr>p.</abbr> <small>(<nowiki>ISBN 2 85036 103-8</nowiki>)</small>, article lynx, page 720</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=U.E.A.F. - l'Univers : les Constellations|url=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http://www.ueaf.net/univers_constellations/#federation=archive.wikiwix.com&tab=url|aldizkaria=archive.wikiwix.com|sartze-data=2022-10-04}}</ref>
* «''jemandem etwas abluchsen''» alemanieraz edo «''To wangle something out of someone''» ingelesez. 'Norbaiti zerbait kentzea' esan nahi duena, katamotza oso azkarra eta ehiztari ona delari egiten dio erreferentzia.<ref>Schenda, R. 1995. Das ABC der Tiere. Märchen, Mythen und Geschichten. C.H. Beck, München.</ref>

=== Mitologian ===
Katamotzaren irudia herrialde eta komunitate ezberdinetako mitologian agertzen da.

==== Greziako mitologia ====
[[Fitxategi:Bodl Douce88 roll217.1 frame6.jpg|thumb|XIII. mendeko bestiario bat; katamotz baten gernua harribitxi (''lyngurium'') bilakatzen.]]
[[Teofrasto]] (''ca''. K.a. 371 – ''ca''. K.a. 287) [[filosofo]] [[Eskola peripatetiko|peripatetikoak]] [[Lyngurium|''lapis lyncurius'' edo ''lyngurium'']] deituriko [[harribitxi]] [[Mitologia|mitikoa]] deskribatu zuen. Harri hau katamotzaren gernua gogortzean sortzen omen zen, [[anbar]] horiaren antzera ezaugarri sendagarriak ([[Litiasi|urolitiasia]] sendatzea adibidez) zituen, beste objektuak (metalak, esaterako) erakartzeko ahalmenaz gain. Harriaren kalitatea hobea zen gernua aske bizi zen katamotz ar batetik eskuratzean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Steven A.|abizena=Walton|izenburua=Theophrastus on Lyngurium : Medieval and Early Modern Lore from the Classical Lapidary Tradition|orrialdeak=357–379|hizkuntza=en|data=2001-01|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/000337900110041371|aldizkaria=Annals of Science|alea=4|zenbakia=58|issn=0003-3790|doi=10.1080/000337900110041371|sartze-data=2022-10-07}}</ref>

XVII. mendea arte harribitxi-liburu eta [[bestiario]] guztietan agertzen zen, bereziki [[Erdi Aroa|Erdi Aroan]] zehar. Gaur egun, badakigu ''Lyngurium''-a deitzen zena anbar, turmalina, hiazinto, safiro edo belemnite fosilak zirela. Katamotzekin eginiko lotura, ustez fosilak erretzean sortzen den katu-gernu usainagatik eman zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Folk-Etymology|argitaletxea=Ardent Media|hizkuntza=en|url=https://books.google.es/books?id=fXrlvr_kPXwC&pg=PA487&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|sartze-data=2022-10-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Natural World 2 min|abizena=read|izenburua=Explore|hizkuntza=en|url=https://www.nms.ac.uk/explore-our-collections/stories/natural-sciences/fossil-tales/fossil-tales-menu/lynx-stones/|aldizkaria=National Museums Scotland|sartze-data=2022-09-20}}</ref>

[[Publio Ovidio|Ovidio]] (K.a. 47 - K.o. 17/18) [[Olerkigintza|olerkilari]] [[Erromatar Inperioa|erromatarraren]] ''[[Metamorfosiak (Ovidio)|Metamorphoseon]]'' olerkian, [[Demeter]] [[Jainkosa|jainkosak]] Triptolemeo munduan zehar bidaitzera eta jendeei nekazaritza erakustera bidaltzen du. Lyncus erregearen gortera heltzean, jainkosaren gogokoena bilakatzeko desira duena, erregeak Triptolemus lo dagoen bitartean hiltzea antolatzen du. Bere ezpata altxatu bezain laster, katamotz bilakatu dela konturatzen da.<ref>{{Erreferentzia|izena=43 B. C.-17 or 18 A. D.|abizena=Ovid|izenburua=Ovid|argitaletxea=London, A.J. Valpy|abizena2=Dryden|abizena3=Pope|abizena4=Congreve|abizena5=Addison|izena2=John|izena3=Alexander|izena4=William|izena5=Joseph|data=1833|url=http://archive.org/details/ovidvolume00addigoog|sartze-data=2022-10-06}}</ref>

==== Norvegiako mitologia<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mythology and Legends of the Norwegian Forest Cat|url=https://www.stepbystep.com/Mythology-and-Legends-of-the-Norwegian-Forest-Cat-126413/|aldizkaria=www.stepbystep.com|sartze-data=2022-10-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Vikingenes ™|izenburua=Fylgiur Spirit Animals and Their Meanings in Norse Culture|hizkuntza=en|url=https://vikingenes.com/blogs/news/fylgiur-spirit-animals-and-their-meanings-in-norse-culture|aldizkaria=Vikingenes ™|sartze-data=2022-10-06}}</ref> ====

===== Boskimanoen mitologia =====
[[Laurens Van der Post|Laurens van der Post]] idazleak [[San (herria)|Boskimano edo San herriaren]] kulturan izar eta katamotzen artean dagoen harremana deskribatu zuen. Bere kontakizunen arabera, San herriarentzat [[Goizeko izar|goizeko izarra]] (ez dakigu Venus edo Marte den) [[Ehiztari|ehiztaria]] eta lehen gizakietako bat zen. Izarra zerutik erori eta katamotz batekin maitemindu zen, hura ere gizaki-forman.<ref>{{Erreferentzia|izena=Laurens cn|abizena=Van der Post|izenburua=The heart of the hunter|argitaletxea=New York, Morrow|data=1961|url=http://archive.org/details/heartofhunter00vand|sartze-data=2022-10-06}}</ref>

===== Amerindiar mitologia =====
[[Ameriketako Estatu Batuetako indigenak|Ipar amerikako indigenen]] kultutra ezberdinetan katamotzaren figura aurkitzen da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Native American Indian Lynx Legends, Meaning and Symbolism from the Myths of Many Tribes|url=http://www.native-languages.org/legends-lynx.htm|aldizkaria=www.native-languages.org|sartze-data=2022-10-04}}</ref> Estatu Batuetan zehar folklore nazionalaren antologietan azaltzen delarik.<ref name=":43" /><ref name=":44" /> Orohar, izaki misteriotsu bat bezala azalduz, 'sekretuen gordailua' bezala.<ref>{{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Meadows|izenburua=Shamanic experience : a practical guide to extra-sensory perception|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/1003900966|isbn=978-1-4481-1730-7|pmc=1003900966|sartze-data=2022-09-20}}</ref> [[Claude Lévi-Strauss|Lévi-Straussen]] arabera, [[Koiote|koiotearekin]] eta katamotza mundua desorekan mantentzen duten indar [[biki]], desberdin eta kontrakoen errepresentazioa dira.<ref>{{Erreferentzia|izena=Claude|abizena=Lévi-Strauss|izenburua=Histoire de Lynx|argitaletxea=Plon|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/25045352|isbn=2-259-02427-0|pmc=25045352|sartze-data=2022-10-04}}</ref>

* [[Shawnee]] herriko mitologian, katamotza goizeko izarraren lau babesleetako bat da. Mitoetako batean, katamotza untxi batek engainatu zuen; zuhaitz baten ondoan katamotzak harrapatu zuenean, su bat eratzea gomendatu zion erreta jateko. Sua osatzen zuten txingarrak katamotzaren larruan zehar zabaldu ziren, bere orban marroiak eratuz.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Underwater Panther (Great Water Lynx, Night Panther, Mishibizhiw)|url=http://www.native-languages.org/water-panther.htm|aldizkaria=www.native-languages.org|sartze-data=2022-10-07}}</ref>
* [[Mojave|Mojaveek]] uste dute katamotza eta puma haien jainkotzat edukitzeak gainontzeko tribuek baino ehiza habilidade hobeak ematen dizkietela.<ref name=":43">{{Erreferentzia|izenburua=Jacksonville Zoo and Gardens: Things to See and Do|url=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http://www.jaxzoo.org/things/biofacts/FloridaBobcat.asp#federation=archive.wikiwix.com&tab=url|aldizkaria=archive.wikiwix.com|sartze-data=2022-10-04}}</ref><ref name=":44">Kroeber, A. L., «Preliminary Sketch of the Mohave Indians», ''American Anthropologist'', <abbr>vol.</abbr> 4, <abbr>n<sup>o</sup></abbr> 2,‎ avril-juin 1908, <abbr>p.</abbr> 279.</ref>
* [[Algonquin (Illinois)|Algonquian]] herrietan, ''tigre'' edo ''katamotz errealaren (Lenapizha)'' pertsonaia dute haien erlijioan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=True Tiger (Lenapizka, Real Lynx)|url=http://www.native-languages.org/true-tiger.htm|aldizkaria=www.native-languages.org|sartze-data=2022-10-04}}</ref>
* [[Maliseet]], [[Passamaquoddy]] eta [[Micmac]] herriek ''[[Lusifee]]'' espiritua dute, katamotzak eta basakatuak errferentziatua. Espiritu hau orohar, pertsonaia gaizto eta guztiziatsua bezala aurkezten da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lusifee (Lucivee)|url=http://www.native-languages.org/lusifee.htm|aldizkaria=www.native-languages.org|sartze-data=2022-10-04}}</ref>
* [[Ojibwa]], [[Algonquin (Maryland)|Algonquin]], [[Odawa (argipena)|Odawa]], [[Shawnee]], [[Cree (herria)|Cree]] eta [[Menominee konderria|Menominee]] herriek ''Ur-pantera'' edo ''ur-katamotzaren'' (''Mishipeshu'') figura dute haien mitologian.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Underwater Panther (Great Water Lynx, Night Panther, Mishibizhiw)|url=http://www.native-languages.org/water-panther.htm|aldizkaria=www.native-languages.org|sartze-data=2022-10-04}}</ref>
=== Heraldikan ===
Katamotza Europako herrialde ezberdinen (Frantzia, Finandia, Erresuma Batua, Begika, Espainia) herri-[[Heraldika|heraldikan]] agertzen den irudi edo pertsonaietako bat da, azkar eta zorroztasunari erreferentzia egiten diona.<ref name=":41">{{Erreferentzia|izenburua=Lynx|url=http://www.blason-armoiries.org/heraldique/l/lynx.htm|aldizkaria=www.blason-armoiries.org|sartze-data=2022-09-21}}</ref> [[Armarri]] ezberdinean aurrez aurre edo perfilez aurki daiteke, kasu batzuetan otsoarekin konfunditu daitekeelarik buztana hanka artean duenean.<ref>{{Erreferentzia|izena=Arthur Charles|abizena=Fox-Davies|izenburua=A complete guide to heraldry|argitaletxea=Skyhorse Publishing|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/100544250|isbn=1-60239-001-0|pmc=100544250|sartze-data=2022-09-21}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Loup-cervier|url=http://www.blason-armoiries.org/heraldique/l/loup-cervier.htm|aldizkaria=www.blason-armoiries.org|sartze-data=2022-09-21}}</ref> Adibidez, [[Normandia|Normandiako]] [[Valognes|Valogne]] herriko armarrian agertzen da.<ref name=":41" /> Familia batzuen heraldikan ere agertzen da, nahiz eta oso ohikoa ez den. Kasu honetan ere, azkartasunari lotzen zaio. Baina baita koldarkeriari ere, buztana hankatartean daramanean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Heraldry Symbols and What They Mean|hizkuntza=en-GB|url=https://www.hallofnames.org.uk/heraldry-symbols-and-what-they-mean/|aldizkaria=Hall of Names|sartze-data=2022-10-06}}</ref><gallery>
Fitxategi:Blason ville fr Valognes (Manche).svg|Valogne herriko armarria (Normandia, Frantzia)
Fitxategi:Escudo de Lebrija (Sevilla).svg|[[Lebrija]] herriko armarria ([[Sevilla]], Espainia). 
Fitxategi:Coat of Arms of Jēkabpils.svg|[[Jēkabpils]] herriko armarria (Latvia).
Fitxategi:Bergholtz CoA.png|Bergholtz familiako armarria (1882).
</gallery>

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}

== Ikus, gainera ==
* [[Karakal]]
* [[Basakatu|Basakatua]]
* [[Lynx (konstelazioa)]]

== Kanpo estekak ==
* [http://issuu.com/mfrailep/docs/katamotza Katamotza: Lan monografikoa] 
* [https://web.archive.org/web/20180727160309/https://naturzientziak.wikispaces.com/Katamotza Katamotzari buruzko artikulua.]

{{autoritate kontrola}}


{{Felidoak}}

[[Kategoria:Katamotzak]]
Orri honetan erabilitako txantiloiak:
Txantiloi:(( (aldatu)
Txantiloi:)) (aldatu)
Txantiloi:Autoritate kontrola (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Autoritate kontrola/styles.css (aldatu)
Txantiloi:Birzuzendua (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Bs-BA (aldatu)
Txantiloi:Clear (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:EN (aldatu)
Txantiloi:En (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:En-GB (aldatu)
Txantiloi:En-US (aldatu)
Txantiloi:En-gb (aldatu)
Txantiloi:English (aldatu)
Txantiloi:Erreferentzia (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Erreferentzia/loturak (aldatu)
Txantiloi:Erreferentzia/oinarria (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Erreferentzia zerrenda (jatorria ikusi) (babestua)
Txantiloi:Es (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Felidoak (aldatu)
Txantiloi:Fr (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Fr-FR (aldatu)
Txantiloi:Hizkuntza azalpena (aldatu)
Txantiloi:Hlist/styles.css (aldatu)
Txantiloi:Hortzeri formula testuan (aldatu)
Txantiloi:Infotaula (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Ingeles (aldatu)
Txantiloi:Navbox (aldatu)
Txantiloi:Sk-SK (aldatu)
Txantiloi:Sv (aldatu)
Txantiloi:Taxotaula automatikoa (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Taxotaula automatikoa/Taxoi formatoa (aldatu)
Txantiloi:Track/wikidata/labelshow (aldatu)
Txantiloi:Track/wikidata/upto (aldatu)
Txantiloi:Zutabe-zabalera (aldatu)
Modulu:Arguments (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Modulu:Autoritate kontrola (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Modulu:Declension (aldatu)
Modulu:Delink (aldatu)
Modulu:Infobox (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Modulu:Navbar (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Modulu:Navbar/configuration (aldatu)
Modulu:Navbar/styles.css (aldatu)
Modulu:Navbox (aldatu)
Modulu:Navbox/configuration (aldatu)
Modulu:Navbox/styles.css (aldatu)
Modulu:No globals (aldatu)
Modulu:Wikidata (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Modulu:Wikidata/debug (aldatu)
Modulu:Wikidata/i18n (aldatu)
Modulu:Wikidata/labels (aldatu)
Katamotz(e)ra itzuli.
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Katamotz"(e)tik eskuratuta