Vidi fonton por Tjurka lingvaro

Vi ne rajtas redakti ĉi tiun paĝon, pro la jena kialo:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 jul. 2024
Expiry of block: 08:48, 2 jul. 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Bonvolu inkluzivi ĉiujn suprajn detalojn en iuj demandoj, kiujn vi sendas. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Vi povas vidi kaj kopii la vikitekston de tiu ĉi paĝo:

[[Dosiero:Map-TurkicLanguages.png|dekstra|310ra|eta|Landoj kaj regionoj kie tjurkaj lingvoj estas oficiale agnoskitaj.]]
'''Tjurka lingvaro''' estas familio de lingvoj parolataj de multaj homoj de [[Orienta Eŭropo]] ĝis [[Siberio]] kaj okcidenta [[Ĉinio]]. Tuta kvanto de parolantoj de ĉiuj tjurkaj lingvoj estas ĉirkaŭ 200 milionoj, plimulto de kiuj (ĉ. 180 milionoj) estas denaskaj parolantoj. La plej populara lingvo de la lingvaro estas [[Turka lingvo|Turka]], kiun parolas ĉirkaŭ 40% de tjurka-parolantoj.

== Gramatikaj ecoj ==
La plej karakterizaj ecoj de tjurka lingvaro estas [[Aglutina lingvo|aglutineco]], plej ofte per sufiksoj, [[Vokala harmonio|harmonio de vokaloj]] kaj neekzisto de verbaj klasoj aŭ [[Genro (gramatiko)|gramatika sekso]]. En multaj tjurkaj lingvoj ankaŭ mankas, aŭ ekzistas nur eta kvanto de, [[prepozicio]]j, kaj diversaj aspektoj de substantivoj estas esprimitaj per [[kazo]]j kaj [[postpozicio]]j. Modernaj tjurkaj lingvoj uzas variantojn de [[cirila]], [[latina alfabeto|latina]] kaj [[araba alfabeto|araba]] skribsistemoj. Antikvaj tjurkaj lingvoj ankaŭ uzetis [[bolgara runoskribo|bolgaran]] kaj [[orĥona runoskribo|orĥonan]] runoskribojn kaj [[greka alfabeto|grekajn literojn]].

== Klasado ==
{{Tjurka lingvaro/klasifiko}}

== Problemoj pri klasado ==
La klasado uzata en tiu ĉi artikolo estas kreita de la [[rusa]] tjurkologo O. Mudrak. Sed la [[lingvostatistika metodo]], kiu ne prilaboris ĉiujn tjurkajn lingvojn, donas iomete malsamajn rezultojn. Ekzemple, per ĝi karluka kaj kipĉaka grupoj estas unuigitaj kaj azerbajĝana lingvo pli proksimas al la turkmena ol al la turka.

== Ekzemploj de plej gravaj tjurkaj lingvoj ==
{| class="prettytable"
|+ Jen specimenoj de la plej esencaj turklingvoj
|-
! style="background:#CFCFCF;" | ''Esperanta''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Turka''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Azerbajĝana''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Turkmena''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Tatara''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Kazaĥa''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Kirgiza''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Uzbeka''
! style="background:#CFCFCF;" | ''Ujgura''
|-
| "Kiaj vortoj ekzistas por paŝo de ĉevalo?" || Atın yürüyüşleri için hangi sözcükler var? || Atın yerişi üçün hansı sözler var? || Atın yörişleri barada ne hili sözler bar? || Atnıng yürişleri turında nindi süzler bar? || Atıng cürisin sıypattaytın kanday sözder bar? || Attım cürüşü cönündö kanday atayın terimder bar? || Atnıng yurişleri üçün kanday sözler bar?|| Atnıng mengiş ve yürügişliri toğısında kandak atamlarılar bar?
|-
|-
|}

== Altaja superlingvaro ==
Multaj lingvistoj kredas ke tjurkajn lingvojn necesas unuigi kun la [[Mongolaj lingvoj|Mongolaj]] en unu grandan [[Altajaj lingvoj|Altajan superlingvaron]]. Kelkaj eĉ proponas ankaŭ aldoni la [[Japana lingvo|Japanan]] kaj la [[Korea lingvo|Korean]]. Sed multaj aliaj fakuloj tion tute ne agnoskas.

== Etnoj ==
Turka grupo de etnoj apartenas al la [[altaja lingvofamilio]]. La plej multnombraj popoloj de la grupo estas [[turkoj]], [[uzbekoj]], [[azerbajĝananoj]], [[kazaĥoj]], [[tataroj]] kaj [[ujguroj]].

{| class="wikitable" cellpadding=3 cellspacing=3 border=1
! Etnoj de la grupo !! Kvanto !! Propra nomo !! france !! ruse !! Priskribo !! lingvo !! Religioj
|-
| colspan=8 align=center | Oguza subgrupo
|-
| [[Turkoj]] || align=right | 53.300.000 <ref name="a">1992</ref> || Türkler /tjurkler/ || Turcs || турки /turki/
|
* Popolo, ĉefloĝantoj de [[Turkio]] (50 mln). En konsisto de Turkoj troviĝas subetnaj grupoj - Jurjukoj, Taĥtaĝoj, Abdaloj, Zejbekoj.
* Antropologie diversaj, sed plimulto apartenas al balkano-kaŭkaza branĉo de europoida raso.
|[[Turka lingvo|turka]].
| [[sunaismo|muzulmanoj-sunaistoj]].
|-
| [[Azerbajĝananoj]] || align=right | 17.000.000 <ref name="a"/> || azərbaycanlılar آذربایجانلیلار /azerbajĝanlilar/, azərilər آذری لر /azeriler/ || Azerbaidjanais || азербайджанцы /azerbajĝanci/
|
* Popolo, ĉefloĝantoj de [[Azerbajĝano]] (5,8 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Irano]] (10,43 mln), [[Rusio]] (336 mil), [[Kartvelio]] (307 mil), [[Kazaĥio]] (90 mil), [[Armenio]] kaj aliaj landoj.
* Dividiĝas je subetnaj grupoj: Ajrumoj, Afŝaroj, Bajatoj, Karadaganoj, Karapapaĥoj, Ŝahsevenoj.
* suda branĉo de europoida raso.
|[[Azera lingvo|azera]]
| precipe [[ŝijaismo|muzulmanoj-ŝijaistoj]].
|-
| Taliŝoj || align=right | 121.000 || толышон /toliŝon/ || Talychs || талыши /taliŝi/
| Popolo en sudoriento de [[Azerbajĝano]] (21,1 mil,<ref name="b">1989</ref>) kaj en nordo de [[Irano]] (100 mil,<ref name="a"/>).
| [[Taliŝa lingvo|taliŝa]], foje ankaŭ azera
| muzulmanoj-ŝijaistoj, parto - sunaistoj.
|-
| [[Turkmenoj]] || align=right | 4.600.000 || тюркменлер Türkmenler /tjurkmenler/ || Turkmenes || туркмены /turkmeni/
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Turkmenio]] (2,537 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Afganio]], [[Irano]], [[Turkio]] kaj aliaj landoj.
| [[Turkmena lingvo|turkmena]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Gagauzoj]] || align=right | 220.000 <ref name="a"/>. || Gagauzlar || Gagaouzes || гагаузы /gagauzi/
| Popolo en [[Moldavio]] (153 mil) kaj [[Ukrainio]] (32 mil,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Rusio]] (ĉ. 10 mil), [[Bulgario]], [[Rumanio]], [[Grekio]] kaj [[Turkio]].
|[[Gagauza lingvo|gagauza]].
| [[ortodoksa kristanismo|kristanoj-ortodoksuloj]].
|-
| [[Kaĝaroj]] || align=right | 30.000 (1987) || Qacarlar /kaĝarlar/ || Kadjars || каджары (kaĝari)
| Popolo en nordo de [[Irano]]. Devenas de unu el kizilbaŝaj triboj.
| de turka grupo.
| muzulmanoj-ŝijaistoj, parto - sunaistoj.
|-
| colspan=8 align=center | Kipĉaka subgrupo
|-
| [[Kazaĥoj]] || align=right |9.420.000 || қазақтар {{IPA|qɑzɑqtɑr}} || Kazakhs || казахи (kazaĥi)
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Kazaĥio]] (pli ol 6,54 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Uzbekio]] (808 mil), [[Turkmenio]] (87 mil), [[Kirgizio]] (37 mil), [[Taĝikio]] kaj [[Rusio]] (635,9 mil); en [[Ĉinio]] (1,115 mln,<ref name="a"/>), [[Mongolio]] (125 mil) k.a.
|[[Kazaĥa lingvo|kazaĥa]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| Nogajoj || 90.666 en Rusio, ĉirkaŭ 90 mil en [[Turkio]] <ref name="a"/> || Ногъайлар Nogaylar /nogajlar/ || Nogais || ногайцы /nogajci/
| Popolo en [[Rusio|Rusia Federacio]], precipe en Stavropola regiono, en [[Dagestano]], ankaŭ en [[Karaĉajio-Ĉerkesio]], en [[Ĉeĉenio]] kaj [[Inguŝio]]. En Turkio loĝas en regionoj de [[Adana]], [[Eskişehir]] kaj [[Ceyhan]]
|[[Nogaja lingvo|nogaja]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Tataroj]] || align=right |5.520.000 6,71 mln ||татарлар tatarlar || Tatares || татары /tatari/
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Tatario]] (1,765 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Baŝkirio]], [[Maria Respubliko]], [[Mordovio]], [[Udmurtio]], [[Ĉuvaŝio]], en aliaj regionoj de Rusia Federacio. Oni nomas tatarojn ankaŭ turklingvaj popoloj de [[Siberio]] (siberiaj tataroj), Krimeo (krimeaj tataroj) k.a. En Rusia Federacio (sen krimeaj tataroj) 5,52 mln <ref name="a"/>.
| [[Tatara lingvo|tatara]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| Nagajbakoj || align=right | 6.000 <ref name="a"/> || нагайбәкләр nağaybäklär /nahajbaklar/ || Nagaibaks || нагайбаки /nagajbaki/
| Etnografia grupo de tataroj, idoj de baptitaj en XVI jc nogajanoj. Loĝas en [[Baŝkirio]] kaj [[Ĉeljabinska oblasto]] (Rusia Federacio).
|tatara.
| kristanoj-ortodoksuloj.
|-
| [[Kirgizoj]] || align=right | 2.660.000 || кыргыздар /kirgizdar/ || Kirghizes || киргизы /kirgizi/
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Kirgizio]] (2,23 mln). en [[Uzbekio]] 175 mil, [[Taĝikio]] 64 mil. [[Rusio]] 42 mil <ref name="a"/>; en [[Ĉinio]] 150 mil (1987).
|[[Kirgiza lingvo|kirgiza]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Baŝkiroj]] || align=right |1.420.000 || башҡорттар başqorttar /baŝkorttar/ || Bachkirs || башкиры /baŝkiri/
| Popolo en [[Rusio]], ĉefloĝantoj de [[Baŝkirio]] (864 mil). Entute en Rusia Federacio ĉirkaŭ 1,35 mln <ref name="a"/>. Loĝas ankaŭ en [[Kazaĥio]] (42 mil), [[Uzbekio]] (35 mil) k.a.
|[[Baŝkira lingvo|baŝkira]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Karakalpakoj]] || align=right | 423.000 || қарақалпақлар qaraqalpaqlar /karakalpaklar/ || Karakalpaks || каракалпаки /karakalpaki/
| Popolo en [[Mez-Azio]], precipe en [[Uzbekio]], en [[Karakalpakio]] (412 mil,<ref name="a"/>); 5 mil Loĝas ankaŭ en [[Afganio]] <ref name="a"/>. en [[Rusio]] - 6 mil
|[[Karakalpaka lingvo|karakalpaka]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Kumikoj]] || align=right | 282.000 <ref name="a"/> || Къумукълар /kumuklar/ || Koumyks || кумыки (kumiki)
| Popolo en [[Dagestano]] (232 mil).
| [[Kumika lingvo|kumika]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Krimeaj tataroj]] || align=right | 272.000 || qırımtatarlar къырымтатарлар /kirimtatarlar/, qırımlar, къырымлар /kirimlar/ || Tatars de Crimée || крымские татары /krimskije tatari/
| Popolo en [[Ukrainio]] ([[Krimeo]], Hersona regiono), ankaŭ en [[Uzbekio]], Rusia Federacio ([[Nord-Kaŭkazio]]). Ĉ. 272 mil <ref name="a"/>.
| [[Krime-tatara lingvo|krime-tatara]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Karaĉajoj]] || align=right |150.000 <ref name="a"/> || къарачайлыла /karaĉajlila/, таўлула /taŭlula/ || Karatchaeviens || карачаевцы /karaĉajevci/
| Popolo en [[Karaĉajio-Ĉerkesio]] (129 mil) kaj Stavropola regiono.
| [[karaĉaja-balkara lingvo|karaĉaj-balkara]]
| muzulmanoj-sunaistoj
|-
| [[Balkaroj]] || align=right | 78.000 || Таулула /taulula/ || Balkars || балкарцы /balkarci/
| Popolo en [[Rusio]], en [[Kabardio-Balkario]] (71 mil). Entute en Rusia Federacio 78 mil <ref name="a"/>.
| karaĉaj-balkara.
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| colspan=8 align=center | Karluka subgrupo
|-
| [[Uzbekoj]] || align=right | 18.500.000 || Ўзбеклар O‘zbeklar /uzbeklar/ || Ouzbeks || узбеки /uzbeki/
|
* Popolo, ĉefloĝantoj de [[Uzbekio]] (14,145 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Afganio]] (pli ol 1,7 mln), [[Taĝikio]] (ĉ. 1,2 mln), [[Kazaĥio]] (332 mil) k.a.
* Apartenas al Pamira-Fergana branĉo de europoida raso.
|[[Uzbeka lingvo|uzbeka]].
| muzulmanoj-sunaistoj.
|-
| [[Ujguroj]] || align=right | 7.770.000 || ئۇيغۇرلار Уйғурлар Uyghurlar /ujgurlar/ || Ouigours || уйгуры /ujguri/
| Popolo en [[Ĉinio]] (7,5 mln,<ref name="a"/>). Loĝas ankaŭ en [[Kazaĥio]], [[Kirgizio]], [[Uzbekio]] k.a.
|[[Ujgura lingvo|ujgura]].
| muzulmanoj-sunaistoj
|-
| colspan=8 align=center | Sudsiberia subgrupo
|-
| [[Tuvoj]] || align=right | 207.000 <ref name="a"/> || тывалар /tivalar/ || Touvas || тувинцы /tuvinci/
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Tuvio]] (198,4 mil). Entute en [[Rusio]] 206,2 mil <ref name="a"/>. Loĝas ankaŭ en [[Mongolio]] kaj [[Ĉinio]].
| [[Tuva lingvo|tuva]].
| [[lamaismo|budhistoj-lamaistoj]].
|-
| [[Ĥakasoj]] || align=right | 80.300 || тадарлар /tadarlar/ || Hakasses || хакасы /ĥakasi/, malnove абаканские татары aŭ минусинские татары (abakanaj aŭ minusinaj tataroj)
| Popolo en [[Ĥakasio]] (62,9 mil), [[Rusio|Rusia Federacio]]
|[[Ĥakasa lingvo|ĥakasa]].
| tradicie [[ŝamanismo|ŝamanistoj]], multaj kristanoj-ortodoksuloj
|-
| [[Altajanoj]] || align=right | 130 000 || алтай-кижи /altaj-kiĵi/ || Altaiens || алтайцы /altajci/
| Popolo en [[Altaja Respubliko]] (59 mil). Kvanto: en [[Rusio|Rusia Federacio]] 69 mil <ref name="a"/>.
| altaja.
| kristanoj-ortodoksuloj, parto - [[baptismo|baptistoj]]; konservas tradiciajn kredojn.
|-
| colspan=8 align=center | Jakuta subgrupo
|-
| [[Jakutoj]] || align=right | 380.000 <ref name="a"/> ||сахалар /saĥalar/ || Yakoutes || якуты /jakuti/
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Jakutio]] (365 mil)
| [[Jakuta lingvo|jakuta]].
| kristanoj-ortodoksuloj, iuj kredantoj je [[Ajii]]
|-
| colspan=8 align=center | Bolgara subgrupo
|-
| [[Ĉuvaŝoj]] || align=right | 1.845.000 || чăвашсем /ĉavaŝsem/ || Tchouvaches || чуваши /ĉuvaŝi/
| Popolo, ĉefloĝantoj de [[Ĉuvaŝio]] (907,6 mil), Loĝas ankaŭ en [[Baŝkirio]], [[Tatario]], najbaraj regionoj. Entute en Rusia Federacio 1773,6 mil <ref name="a"/>.
| [[Ĉuvaŝa lingvo|ĉuvaŝa]].
| kristanoj-ortodoksuloj
|}

== Nova Tjurka Alfabeto ==
{{Ĉefartikolo|Nova Tjurka Alfabeto}}
'''Nova Tjurka Alfabeto''' (tatare яңа əлифба/jaꞑa əlifʙa, baŝkire яңы әлифбә, "nova alfabeto"), mallonge яңалиф/jaꞑalif, ebla esperantigo janalifo, estas projekto de unuigita latinida alfabeto por tjurkaj lingvoj kreita en [[Sovetunio]] en la fino de 1920-aj jaroj. En 1928 ĝi estis oficiale enkondukita en tjurklingvaj sovetaj respublikoj kaj aŭtonomaj respublikoj de RSFSR anstataŭ arabidaj alfabetoj kiuj tie tradicie utiliĝis. Tamen en 1938–1940 janalifo estas urĝe anstataŭigita per alfabetoj surbaze de [[cirila skribo]] kaj do estas ne plu uzata.

== Vidu ankaŭ ==
* [[Ejnua lingvo]], sekreta lingvo
* [[Internacia Organizo por la Turka Kulturo]]

== Notoj kaj referencoj ==
{{Projektoj|commons=Category:Turkic languages|n=Kategorio:Tjurka lingvaro}}
{{Referencoj}}

{{Ĝermo|lingvoj}}

[[Kategorio:Lingvofamilio]]
[[Kategorio:{{paĝonomo}}| ]]

Ŝablonoj uzitaj sur ĉi tiu paĝo:

Ŝablono:- (redakti)
Ŝablono:ArtikolaMesaĝokesto (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:Bordera radiuso (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:IFA (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:IPA (redakti)
Ŝablono:Kaŝskatolo fino (redakti)
Ŝablono:Kaŝskatolo komenco (redakti)
Ŝablono:Klado (redakti)
Ŝablono:PAĜNOMO (redakti)
Ŝablono:Paĝonomo (redakti)
Ŝablono:Projektoj (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:Referencoj (redakti)
Ŝablono:SkatoloKapo (redakti)
Ŝablono:SkatoloPiedo (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:Tjurka lingvaro/klasifiko (redakti)
Ŝablono:Ĉefartikolo (redakti)
Ŝablono:Ĉefartikolo/styles.css (redakti)
Ŝablono:Ĝermo (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:Ĝermo/bildo (redakti)
Ŝablono:Ĝermo/ligilo (redakti)
Ŝablono:Ĝermokategorio/nomo (redakti)
Modulo:HtmlBuilder (redakti)
Modulo:I18n (redakti)
Modulo:Portalo (vidi fontkodon) (protektita)
Modulo:Portalo/bildoj/l (redakti)
Modulo:WikidataIB (redakti)
Modulo:WikidataIB/i18n (redakti)
Modulo:WikidataIB/nolinks (redakti)
Modulo:WikidataIB/titleformats (redakti)

Reiri al Tjurka lingvaro.

Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Tjurka_lingvaro"