Juĝo de Pariso
| Juĝo de Pariso | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| arta temo • epizodo de helenaj mitoj | |||||
| Aŭtoroj | |||||
| Lingvoj | |||||
| Eldonado | |||||
| Loko de rakonto | Mount Ida | ||||
| |||||
La Juĝo de Pariso estas fama epizodo en la greka mitologio. La juna Pariso devas decidi, kiu estas la plej bela el al diinoj: Afrodita, Atena aŭ Hera.
Ĉe Homero la temo estas nur menciita; en la greka komedio kaj la satiro, tio estis ofte traktata.
Greka mitologio
[redakti | redakti fonton]
Ĉiuj dioj estas invititaj al la geedziĝo de Peleo kaj Tetiso), krom Eriso, la "diino de kverelo". Tiel insultita, ŝi ĵetas elde la pordo oran pomon kun la surskribo (καλλίστῃ en la greka, kiel "La Plej Bela", "Por la Plej Bela") inter la festantajn diojn de la greka Olimpo. Pro tio estiĝas kverelo inter Afrodita, Atenea kaj Hera, kiu meritas ĉi tiun pomon (tial ankaŭ kverel-pomo/Eris-pomo).
Zeŭso kiel la plej granda olimpa dio retiriĝas de la amafero kaj metas la verdikton en la manojn de mortemulo: Li determinas juĝisto la senkulpan belan junulon Pariso, kiu estas mem forpelita filo de troja reĝo Priamo kaj Hekuba. La sendito de la dioj estas Hermeso, kiu estas komisiita alporti la diinojn al la reĝa filo, kiu vivas nekonate kiel paŝtisto ekde sia forpelo. Por akiri apogon de la princo, ĉiuj diinoj provas lin subaĉeti kaj oferti al li premion. Hera promesas al li regadon super la mondo, Atenea promesas saĝon, Afrodita tamen ofertas amon de la plej bela virino en la mondo. Kun ĉi tiu promeso, Afrodita povas decidi la juĝon por si.
La plej bela mortemulino, Helena de Trojo, estis jam geedziĝinta kun Menelao, plej granda reĝo de Sparto. Por plenumi la diinan promeson, necesis Forrabo de Helena, kio estis kaŭzo de la Troja milito.
La Juĝo de Pariso en la arto
[redakti | redakti fonton]
La juĝo de Pariso estis jam ofta temo ĉe greka vazpentrado. Eĉ ĉe la etruskoj oni trovas tiun temon sur bronzaj speguloj kaj en la pentroarto. En la post-antikva epoko, kaj en historia medio kie nudeco estis netolerata, la temo restis populara por pentraĵoj kaj skulptaĵoj. Fine, ĝi donis ŝancon bildigi tri nudajn virinojn en malsamaj pozicioj, dum la mitologia-morala fono de la sceno protektis la pentristojn pro akuzo je obsceneco. La pentristoj povis serĉi la streĉiĝon de la bildo en la diversaj etapoj de preparado.
Konataj ekzemploj estas:
- Romia mozaiko en Kos sur la greka insulo Kos
- Sandro Botticelli, 1445–1510, oleopentraĵo, 1485–1488
- Lucas Cranach la Maljuna, 1472–1553, kaj lia pentrista artejo faris multajn variojn de la temo. Hodiaŭ trovebla i.a.:
- Urba kastelo de Berlino
- Ŝtata Arthalo Karlsruhe,
- Nacia Artmuzeo de Danio en Kopenhago,
- Metropola Muzeo de Arto en Novjorko
- Kastelmuzeo Friedenstein en Gotha.
- Marcantonio Raimondi, 1474–1534, kupra gravuraĵo, ĉ. 1515/16
- Niklaus Manuel Deutsch, 1484–1530, oleopentraĵo, ĉ. 1517/18, Kunstmuseum Basel
- Frans Floris de Vriendt, 1517–1570, oleopentraĵo
- Hendrick van Balen, 1575–1632, oleopentraĵo
- Peter Paul Rubens, 1577–1640, oleopentraĵo, 1606–1608, Museo del Prado, Madrido; oleopentraĵo, um 1632–1635, National Gallery, Londono National Gallery of Art, Washington, D.C.
- Massimiliano Soldani-Benzi, 1656–1740, bronza skulpturo, ĉ. 1695/1700
- Francesco Fontebasso, 1709–1768, oleopentraĵo
- Martin Johann Schmidt, 1718–1801, oleopentraĵo
- Jacques Offenbach, 1819–1880, Opereto „La bela Helena“, 1864
- Arnold Böcklin, 1827–1901, oleopentraĵo
- Anselm Feuerbach, 1829–1880, oleopentraĵo
- Henri Fantin-Latour, 1836–1904, oleopentraĵo
- Hans von Marées, 1837–1887, oleopentraĵo, kiel predita artaĵo en posedo de Rusio
- Paul Cézanne, 1839–1906, oleopentraĵo, 1862–1864
- Max Klinger, 1857–1920, oleopentraĵo, 1886/87
- Enrique Simonet, 1866–1927, oleopentraĵo, um 1904
- Ernst Ludwig Kirchner, 1880–1938, oleopentraĵo, 1913, Wilhelm-Hack-Museum, Ludwigshafen
- Karl Stachelscheid, 1917–1970, oleopentraĵo
- Ivo Saliger, 1894–1987, oleopentraĵo, 1939, Deutsches Historisches Museum, Berlin
- Bohuslav Martinů, 1890–1959, opero, 1953
- Egbert Herfurth, *1944, inversa prezento de la "Juĝo de Pariso" – virino kun pomo elektas el tri viroj, 1976
- Wilfried Fitzenreiter, 1932–2008, skulpturo el pluraj statuoj, Chemnitz/Brühl, 1979
- Markus Lüpertz, *1941, skulpturo el pluraj statuoj, 2001, Ku’damm-Eck ĉe Kurfürstendamm en Berlino