Αρολίθιο Ρεθύμνης

Συντεταγμένες: 35°15′25″N 24°19′25″E / 35.25694°N 24.32361°E / 35.25694; 24.32361

Αρολίθιο
Αρολίθιο Αρολίθιο
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Κρήτης
Περιφερειακή Ενότητα	Ρεθύμνης
Δήμος	Ρεθύμνης
Δημοτική Ενότητα	Λαππαίων
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Κρήτη
Νομός	Ρεθύμνης
Υψόμετρο	550
Πληθυσμός
Μόνιμος	21
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	74055
Τηλ. κωδικός	+30 28310
δεδομένα

Το Αρολίθιο ή Αρολίθι (επίσημο: το Αρολίθιον) είναι ορεινός οικισμός της Κοινότητας Βιλανδρέδου του Δήμου Ρεθύμνης^[1] στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου της Κρήτης. Έχει πληθυσμό 9 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011.^[2] Είναι κτισμένο σε μεσοσταθμικό υψόμετρο 550 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, σε οδική απόσταση 28 χιλιομέτρων από το Ρέθυμνο, στα νοτιοδυτικά του (αναφέρεται ως «6 ώρες πεζοπορία»). Στα ανατολικά του χωριού βαθιά (150 μ.) χαράδρα το χωρίζει από τον κοντινότερο οικισμό, το Ρουμπάδο.

Αφορά σε σύνηθες τοπωνύμιο τής κρητικής, αποκλειστικά, υπαίθρου, ενώ, σε άλλα μέρη τού ελληνισμού, το τοπωνύμιο απαντά, ίσως, με άλλες μορφές (στη Χίο, για παράδειγμα, ως Νερόλιθας). Πρόκειται για βράχο με μικρό λακκίσκο, όπου συγκεντρώνεται το νερό τής βροχής κι έτσι τα ζώα και τα πουλιά, αλλά, κάποτε, και οι άνθρωποι, και ιδιαίτερα κατά το καλοκαίρι, βρίσκουν νερό και πίνουν. Συχνά ο βράχος αυτός βρίσκεται σε ακροθαλασσιές, οπότε γεμίζει από θαλασσινό νερό. Σε μερικά χωριά, κι εδώ στην Κρήτη, ακούγεται, κατά το χιώτικο τοπωνύμιο, και ως «νερόλιθος» (sic). Στο α΄ συνθετικό τού τοπωνυμίου βρίσκουμε την προελληνική ρίζα ar- που έχει σχέση με το νερό και φανερώνει το ρεύμα νερού, όπως στα τοπωνύμια: Άριον, `Αρνα, Ιάρδανος κ.λπ.. [Paul Faure, «Hydronymes Cretois», Κρητολογία 16-19 (Ιαν. – Δεκ. 1984), 61. Πβ. και Κων. Άμαντου, Λεξικογραφικόν Αρχείον 2, 23 και Ε. Πλατάκη, «Τα ονόματα των σπηλαίων και άλλων καρστικών μορφών τής Κρήτης», Κρητικά Χρονικά 20 (1966), 271].

Το τοπωνύμιο απαντά και ως Αρολίθι (στο) ίδιο χωριό στην επαρχία Ρεθύμνου, αλλά και τοπωνύμιο στο χωριό Μαριού, Δήμου Αγίου Βασιλείου, όταν πρόκειται για μικρό αρόλιθο (υποκορ.) και Αρόλιθα, στον (τοπωνύμιο στο χωριό Μύρθιος τού ίδιου Δήμου) μεγεθυντικό με το επίθημα των αρσενικών –ας (ο Αρόλιθ-ας).

Ενδιαφέροντα, πάντως, και τα παραθέτουμε και κάποια τοπωνύμια σύνθετα ή περιφραστικά με τη λέξη «αρός», όπως: Βοϊδαρόλιθος, Πετραρόλιθος, Κρεμαστός Αρόλιθος, Σκιστός Άρόλιθος. Το τοπωνύμιο, λοιπόν, είναι αρχαίο, σύνθετο από τις λέξεις αρός+ λίθος, γνωστό από το λεξικό τού Ησύχιου, στο οποίο σημειώνεται κατά λέξη η φράση: «ἀρούς κοίλας πέτρας, ἐν αἷς ὕδωρ ἀθροίζεται ὁμόριον», όπου το «ὁμόριον» διορθώθηκε σε «ὂμβριον», από τον σοφό Βαυαρό περιηγητή Μιχαήλ Δέφνερ, ο οποίος στο περιηγητικό βιβλίο του διαπραγματεύεται εκτενώς το θέμα των «αρών» [βλ. Μιχ. Δέφνερ, Οδοιπορικαί Εντυπώσεις από την Δυτική Κρήτη, Αθήναι χ.χ. (1918;), 244]. Εδώ, ο Δέφνερ αναφέρεται, ειδικότερα, στην περίπτωση τού χωριού Αρολίθι τού Ρεθύμνου, όπου- όπως πληροφορήθηκε, λέγει, από τον δάσκαλο τού χωριού- το χωριό στερείται μεν επαρκούς ύδατος, οι βράχ��ι, όμως, από ασβεστόλιθο και τιτανόλιθο που το περιβάλλουν έχουν μυριάδες αρών, μικρών και μεγάλων, χωρητικότητας από διακόσια δράμια ως και εξήντα οκάδες και βάθους μέχρι και ενός μέτρου μερικές φορές. Σε αυτούς τους αρούς αθροίζεται το νερό των βροχών και σε αυτούς καταφεύγουν οι γεωργοί και οι ποιμένες με τα ποίμνιά τους. Από δω, λοιπόν, η ονομασία και του χωριού Αρολίθι, καταλήγει ο Δέφνερ. Το αρός τού Ησυχίου ανάγεται σε αρχαίο επίθετο ναρός, -ά, -όν (ρ. νάω), που σημαίνει «ρέων, υγρός». Έχει, περαιτέρω, διατυπωθεί η άποψη ότι το «αρός» προέρχεται από το αραιός, αρύς, λόγω της σύνθεσης τού λίθου που είναι αραιή και όχι συμπαγής και συνεχόμενη [πβ. αρογένης, αροσπαρμένος κ.λπ. (Γ. Ν.Χατζιδάκι, Μεσαιωνικά και νέα ελληνικά, Α΄, Eν Αθήναις 1905, 249, και Μαν. Ι. Πιτυκάκη, Το γλωσσικό ιδίωμα τής Ανατολικής Κρήτης, Αθήνα χ. χ., λήμμα: «Αρόλιθος»)]. Ορθότερη κρίνουμε την πρώτη ετυμολογία, που ανταποκρίνεται, θεωρούμε, και στη φυσική και εδαφική μορφολογία των χωριών όπου απαντά το συγκεκριμένο τοπωνύμιο. Σε όλα τα χωριά όπου το συναντήσαμε μάς έδωσαν σταθερά την πληροφορία ύπαρξης τέτοιων βράχων με κοιλότητες, στις οποίες αθροίζεται το νερό τής βροχής. Σε αυτήν την ερμηνεία μάς βοηθά, περαιτέρω, και είναι διαφωτιστικό το τοπωνύμιο τής Χίου Νερόλιθας, ο (με τη σημασία, ακριβώς, του κρητικού αρόλιθος), που μπορεί να βασίζεται σε αρχαιότερο τύπο ναρόλιθος με παρετυμολογία προς το νερό (Χαράλαμπος Π. Συμεωνίδης, Ετυμολογικό Λεξικό των Νεοελληνικών Οικονυμίων, Λευκωσία- Θεσσαλονίκη 2010, τ. Α΄, σ. 293). Οι αρχαίοι, να σημειώσουμε, χρησιμοποιούσαν τους «αρούς» για σπονδές και θυσίες. Σχετική μνεία επ’ αυτού κάνουν ο Βασ. Ψιλάκης (Βασ. Ψιλάκη, Ιστορία των αρχαίων πόλεων της Κρήτης, Αθήνα 1899, τεύχ. Α΄, 76), και ο περιηγητής Δέφνερ [Μιχ. Δέφνερ, ό.π., 247. Πβ., επίσης, Γ. Σειστάκη, «Το Επανοχώρι Σελίνου», Κρητική Εστία, 193-195 (1969), 166-167]

Βλ. περαιτέρω φωτογραφικό υλικό και σχετική βιβλιογραφία στο blog του ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ^[3].

Tο Αρολίθιο υπάγεται σήμερα στην Τοπική Κοινότητα Βιλανδρέδου της Δημοτικής Ενότητας Λαππαίων του Δήμου Ρεθύμνης, στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου της Περιφέρειας Κρήτης. Παλαιότερα (1925 έως 1959) όμως ήταν έδρα της ομώνυμης κοινότητας Αρολιθίου^[4] (της επαρχίας και νομού Ρεθύμνης), στην οποία υπάγονταν οι Αλώνες, το Βιλάνδρεδο και το Ρουμπάδο. Οι γεωγραφικές συντεταγμένες του Αρολιθιού είναι πλάτος 35°15΄ Βόρειο και μήκος 24°19΄ Ανατολικό.

Η εξέλιξη του πληθυσμού του Αρολιθίου σε επίσημες απογραφές φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.

Στην περιοχή του οικισμού υπάρχει μικρό κοίτασμα σιδηρομεταλλεύματος, χωρίς όμως οικονομικό ενδιαφέρον. Επίσης σε έγγραφο του 1819 περιγράφεται ότι στο χωριό παραγόταν κάρβουνο.^[5]

Στο βιβλίο του Γιάννη Μανούσακα "Φυγόδικος" ιστορώντας τον πρόγονο του Μανούσακα από την Νίμπρο, περιγράφει ότι κατά την περίοδο των Ορλοφικών και της καταστροφής του Πύργου του Αληδάκη, κατόρθωσε να επαναφέρει του κατοίκους του Αρολιθίου στην χριστιανική πίστη, καθώς είχαν εξισλαμισθεί.

• Γαβαλάς Αρσένιος: μοναχός
• Γαβαλάς Ευάρεστος: μοναχός Ι.Μ. Κουδουμά^[6]
• Γαβαλάς Στυλιανός: Μακεδονομάχος^[7]
• Σταυρουλάκης Ανδρ. Γεώργιος: οπλαρχηγός Κρητικών Επαναστάσεων^[8]
• Σταυρουλάκης Δημ. Γεώργιος: λαογράφος
• Σταυρουλάκης Γεωργ. Δημήτριος: ντράμερ συγκροτήματος Running Flames

• Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμος 6 (1973)
• Ελλάς: οδικοί-τουριστικοί χάρτες, έκδ. Ν. & Ι. Φώτης, 33η έκδοση, Αθήνα 2005/6