Αρβανίτες: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 25/12/2017.

Οι Αρβανίτες είναι πληθυσμιακή ομάδα της Ελλάδας, οι οποίοι μιλούν τα αρβανίτικα, μια ελληνο-αλβανική διάλεκτο με έντονες επιρροές από τα μεσαιωνικά αλβανικά.

Οι Αρβανίτες κατάγονται από πληθυσμούς οι οποίοι μετακινήθηκαν κυρίως στη νότια και κεντρική Ελλάδα από την σημερινή Βόρεια Ήπειρο κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, ιδίως μεταξύ του 13ου και 16ου αιώνα λόγω διάφορων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών της εποχής^[3]. Οι Αρβανίτες έπαιξαν σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της Eλληνικής Επανάστασης του 1821. Ωστόσο σε πηγές της εποχής "αρβανίτες" ονομάζονται και οι μουσουλμάνοι Αλβανοί που μάχονταν με την πλευρά του Οθωμανικού κράτους ή του Αλή Πασά ή και αυτόνομα ως ληστές (π.χ. βλ. δημοτικά τραγούδια συλλογής T. Kind)^[4].

Αρβανίτες επίσης αποκαλούνταν διάφοροι χριστιανοί μισθοφόροι των Βαλκανίων ανεξαρτήτως εθνότητας.

Τα αρβανίτικα είναι κλάδος της Τοσκικής Διαλέκτου συγκεκριμένα προέρχεται απο τα Μεσαιωνικά Αλβανικά.Έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την ελληνική γλώσσα με την οποία έχουν έρθει σε επαφή. Η γλώσσα πλέον βρίσκεται σε παρακμή, εν μέρει εξαιτίας της μετακίνησης των Αρβανιτών από τα χωριά τους στις ελληνόφωνες πόλεις και εν μέρει λόγω της πλήρους πολιτιστικής ενσωμάτωσης των Αρβανιτών στο ελληνικό περιβάλλον.

Η κάθοδος των αρβανίτικων φύλων στον ελλαδικό χώρο ξεκινά τον 14ο αιώνα και σταματάει περίπου το 1600,^[5] έχοντας ως αρχική κοιτίδα την περιοχή Άρβανον στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, στην κεντρική περιοχή της σημερινής Αλβανίας^[6] και ως τόπο αρχικής εγκατάστασης τη Θεσσαλία, γύρω στο 1325.

Έχοντας εγκατασταθεί στην κοιλάδα του Σπερχειού από το 1380-81, οι Αρβανίτες παίρνουν άδεια από τον Πέτρο Δ΄ της Αραγωνίας να εγκατασταθούν στο Δουκάτο των Αθηνών το 1382, για την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας του δουκάτου απέναντι στις ξένες επιδρομές. Οι βυζαντινές πηγές αναφέρουν την εμφάνιση 10.000 Αρβανιτών στον Ισθμό της Κορίνθου το 1404-05, των οποίων την εγκατάσταση στο Δεσποτάτο του Μυστρά επέτρεψε ο δεσπότης Θεόδωρος Παλαιολόγος, παρά την καχυποψία των συμβούλων του. Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή αυτός ο πληθυσμός προερχόταν από τη Θεσσαλία, μετά την κατάληψή της από τους Τούρκους, το 1393. Περί το 1425, οι Βενετοί με υποσχέσεις για φοροαπαλλακτικά μέτρα προσελκύουν αρβανίτικους πληθυσμούς στη νότια Εύβοια, που παρουσίαζε δημογραφική πτώση εξαιτίας της πανώλης, η θέση της οποίας ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή αφού γειτνίαζε με την ηπειρωτική Ελλάδα. Η περιοχή εγκατάστασης των Αρβανιτών στην Εύβοια οριοθετήθηκε από τους Βενετούς αυστηρά στις ορεινές περιοχές της Καρυστίας, ώστε να λειτουργούν και ως προπύργιο σε εχθρικές επιθέσεις εναντίον της Αττικής.

Οι Αρβανίτες ήταν αρχικά νομαδικό φύλο με έντονο πολεμικό χαρακτήρα, οι οποίοι μετακινούνταν συνεχώς βασιζόμενοι για την επιβίωσή τους στην υποτυπώδη κτηνοτροφία τους. Η εξάρτησή τους από γεωργικά προϊόντα προκαλούσε τη λεηλασία της καλλιεργημένης γης γύρω από τις πόλεις, τις οποίες στερούσαν από τα παραγωγικά τους αγαθά. Η γενικότερη έλλειψη όμως αγροτικών προϊόντων τους ανάγκασε να μετατραπούν σε ημινομάδες και μετακινούμενους κτηνοτρόφους και σταδιακά να ασχοληθούν με τη γεωργία, αποκτώντας έτσι μόνιμη εγκατάσταση.

Οι αρβανίτικες φατρίες γενικά ήταν και έμειναν πιστές στην Ελληνική Ορθοδοξία, ένα μέρος τους όμως ασπάστηκε το Ισλάμ. Οι Αρβανίτες υπηρετούσαν στον βυζαντινό στρατό και η Δυναστεία των Παλαιολόγων τους χρησιμοποίησε συχνά σε πολλές στρατιωτικές εκστρατείες. Σε μια περίπτωση, 6.000 Αρβανίτες από την Γλαρέντζα εστάλησαν στο πεδίο μάχης. Στα μέσα του 1454, ένας ηγέτης που ονομαζόταν Πέτρος Μπούας είχε περίπου 30.000 Αρβανίτες υπό την εντολή του.^[7]

Oι Βενετοί μίσθωσαν πολυάριθμους Αρβανίτες για να υπηρετήσουν ως stradioti. Με βάση τους υπολογισμούς ενός Γάλλου αυτόπτη μάρτυρα, του Philippe de Commines (1447 - 1511), οι Αρβανίτες επιτήρησαν τις ενετικές περιοχές όπως το Ναύπλιο, ως πεζοί και έφιπποι.^[8]

Από το σύνολο των μεταναστών, όσοι έφτασαν στην Πελοπόννησο και είχαν εγκατασταθεί σε δυσπρόσιτες ορεινές ζώνες, σχημάτιζαν συμπαγείς ομάδες. Καθώς συχνά δεν είχαν ενδοιασμό να τεθούν υπό τις διαταγές ενός ελληνόφωνου άρχοντα, που ήταν απευθείας απόγονος της παλαιάς αυτοκρατορικής δυναστείας, μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες αποτέλεσαν βασική εστία αντίστασης στους Οθωμανούς. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, πολλοί Αρβανίτες συμμετείχαν στον Μακεδονικό Αγώνα (1903), όπως ο Βαγγέλης Κοροπούλης από τη Μάνδρα Αττικής.^[9]

Οι περιοχές στις οποίες εγκαταστάθηκαν και εντοπίζονται αρβανίτικοι πληθυσμοί είναι η Αττική, η Βοιωτία με δυτικότερο άκρο το χωριό Στείρι, η Καρυστία της νότιας Εύβοιας και συγκεκριμένα η περιοχή νοτίως του Αλιβερίου και του Αυλωναρίου εξαιρουμένων των περιοχών της Καρύστου, του Πλατανιστού και του Μαρμαρίου, τα νησιά του Αργοσαρωνικού, η Κορινθία η Αργολίδα, καθώς και τμήματα της Αχαΐας, της Μεσσηνίας, της Λακωνίας και στη Παραδημή Ροδόπης. Ακόμα αρβανίτικος πληθυσμός βρέθηκε στη περιοχή της Λαμίας αλλα και περιχώρων του Νομού Φθιώτιδας. Αρβανίτες κατοικούν και στην περιοχή της Πάργας και σε πολλά χωριά της Θεσπρωτίας. Όπως ο υπόλοιπος ελληνικός πληθυσμός, οι Αρβανίτες τις τελευταίες δεκαετίες μεταναστεύουν από τα χωριά τους στις μεγάλες πόλεις, και ειδικά στην Αθήνα, στην οποία ζούσε σημαντικός αριθμός Αρβανιτών στις αρχές του 19ου αιώνα, πριν αυτή γίνει πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους.

Η ανάμειξη των Αρβανιτών με τους πολυπληθέστερους ελληνόφωνους γηγενείς του ελλαδικού χώρου, είχε ως αποτέλεσμα με το πέρασμα των αιώνων, μεγάλο μέρος τους να αφομοιωθεί πλήρως γενετικά και πολιτισμικά, αφήνοντας απογόνους με κάποια μακρινή αρβανίτικη καταγωγή. Έτσι ο πληθυσμός των σημερινών Αρβανιτών, που διατηρήθηκε με ενδογαμίες και την συνέχιση της αρβανίτικης κουλτούρας, είναι πολύ μικρός και κυρίως σε ορισμένα σχετικά απομονωμένα χωριά^{[εκκρεμεί παραπομπή]}.

Ο σημερινός πληθυσμός των Ελλήνων Αρβανιτών δεν μπορεί να εκτιμηθεί με ακρίβεια. Κατά μία εκδοχή, φτάνει τις 150.000.^[1] Η τελευταία απογραφή στην οποία καταμετρήθηκαν οι ομιλούντες τη γλώσσα έγινε το 1951 και αναφέρει 23.000 ομιλητές, αριθμός που κατά τους μελετητές είναι υπερβολικά μικρός για να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.^[2] Νεότερες επιτόπιες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό των ομιλούντων αρβανίτικα σε 30.000 για την Αττική και τη Βοιωτία (1977) και 50.000 για όλη την Ελλάδα (1993).^[2]

Σύμφωνα με τον Κώστα Μπίρη (1960), από το 1350 μ.Χ. έως το 1418 μ.Χ., 81.200 Αρβανίτες, μισθοφόροι στρατιώτες και οι οικογένειές τους, εγκαταστάθηκαν σε ελληνικές περιοχές, μετά από προσκλήσεις Βυζαντινών αυτοκρατόρων (Δυναστεία Παλαιολόγων), των Καταλανών και των Βενετών. Ωστόσο στις αυθεντικές πηγές, απ' όπου αντλούν ειδικοί και μή ιστοριογράφοι, «Αρβανίτης» (ή «Αρναβούτ») σήμαινε γενικά «μισθοφόρος από τα Βαλκάνια», όρος που, εκτός από Αλβανούς, περιλάμβανε και Έλληνες, Σέρβους, Βλάχους κλπ.^[10][11]

Οι Αρβανίτες πρωτοαναφέρονται στις bυζαντινές πηγές από τον Μιχαήλ Ατταλειάτη^[12] και αργότερα – ως Αρβανίτες από το Άρβανον – στο βιβλίο της Άννας Κομνηνής, Αλεξιάδα. Το βιβλίο ασχολείται με τις ταραχές στην περιοχή του Αρβάνου που προκάλεσαν οι Νορμανδοί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα της, Αυτοκράτορα Αλέξιου Α' Κομνηνού (1081 – 1118). Στην Ιστορία (1079 – 1080 μ.Χ.), ο Βυζαντινός ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης ήταν ο πρώτος που ανέφερε τους Αλβανούς ως έχοντες λάβει μέρος σε εξέγερση εναντίον της Κωνσταντινούπολης το 1043 μ.Χ. και τους Αρβανίτες ως υποτελείς του Δούκα του Δυρραχίου και Πρωτοπροέδρου Νικηφόρου του Βασιλάκη (τέλη 1078 ή αρχές 1079). Ωστόσο, η λεπτομερής ανάλυση του αυθεντικού κειμένου του Ατταλειάτη, όπου αναφέρονται δύο φορές «Αλβανοί» και μία φορά «Αρβανίτες», οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ο μεν όρος «Αλβανοί» αναφέρεται σε Νορμανδούς που είχαν κατέλθει πρόσφατα στην Ιταλία από την «πέραν των Άλπεων Γαλατία», ενώ ο όρος «Αρβανίται» στους κατοίκους των Βαλκανίων. Αυτή η αναφορά του Ατταλειάτη σε «Αρβανίτες» είναι και η πρώτη τεκμηριωμένη αναφορά στους Αρβανίτες της Βαλκανικής. H μεταφορά των όρων ως Albani στη Λατινική και λανθασμένα ως Albanais κτλ σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες οδήγησαν Eυρωπαίους ιστορικούς στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι ο «Δουξ του Δυρραχίου» ήταν ο Γεώργιος Μανιάκης και ότι επαναστάτησε το 1043 επικεφαλής Αλβανών.^[13]

Ο όρος αρβανίτικα προέρχεται από τη λέξη Αρβανίται. Η ετυμολογία του ελληνικού επιθέτου αρβανίτικα προέρχεται από τη ρίζα Αρβανίτ- του ουσιαστικού Αρβανίτης, σύμφωνα με το λεξικό του Γιάννη Κουλάκη.^[14] Σύμφωνα με το λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη, η λέξη προέρχεται από το τοπωνύμιο Άρβανα το οποίο προήλθε από το αλβανικό Ärbena.

Οι Αρβανίτες, κυρίως μετά την ανάπτυξη του αλβανικού εθνικισμού, αλλά και λόγω της συμπόρευσής τους με το ελληνικό στοιχείο, απορρίπτουν οποιαδήποτε συσχέτιση με τους Αλβανούς. Στη δεκαετία του 1990, ο Αλβανός Πρόεδρος Σαλί Μπερίσα περιέγραψε τους Αρβανίτες ως αλβανική μειονότητα στην Ελλάδα, προκαλώντας την οργισμένη αντίδραση πολιτιστικών οργανώσεων Αρβανιτών.^[15]

Σε πηγές του 19ου αιώνα «Αρβανίτες» ονομάζονται και οι μουσουλμάνοι Αλβανοί που μάχονταν με την πλευρά του Οθωμανικού κράτους ή του Αλή Πασά ή και αυτόνομα ως ληστές (π.χ. βλ. δημοτικά τραγούδια συλλογής T. Kind^[16]).

Καθώς οι Αλβανοί συνήθως ήταν επαγγελματίες οπλοφόροι, την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης, «Αρβανίτες» ή «Αρναούτηδες» επίσης ονομάζονταν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες Έλληνες, Σέρβοι και Βούλγαροι μισθοφόροι που βιοπορίζονταν από την οπλοφορία.^[17][18]

Η φάρα είναι μορφή κοινωνικής οργάνωσης με βάση την καταγωγή (παρόμοια με το γένος). Οι Αρβανίτες ήταν οργανωμένοι σε φάρες, κυρίως κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Στην κορυφή της ιεραρχίας ήταν ο οπλαρχηγός και η φάρα έπαιρνε το όνομά του (π.χ. η φάρα του Μπότσαρη). Στα αρβανίτικα χωριά η κάθε φάρα έπρεπε να κρατάει γενεαλογικά αρχεία τα οποία διατηρούνται μέχρι σήμερα ως ιστορικά ντοκουμέντα σε τοπικές βιβλιοθήκες. Συνήθως υπήρχαν περισσότερες από μία φάρες σε ένα χωριό, και μερικές φορές οργανώνονταν σε φατρίες με αντικρουόμενα συμφέροντα. Αυτές οι φατρίες δε διαρκούσαν πολύ, γιατί κάθε αρχηγός φάρας ήθελε να είναι αρχηγός της φατρίας και δεν δεχόταν να διατάζεται από άλλον.

Υπήρχαν πολλές αρβανίτικες φάρες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα (ιδίως στην Πελοπόννησο). Για ορισμένες από αυτές αμφισβητείται ότι είναι Αρβανίτες και πιστεύεται ότι είναι Βλάχοι ή Σαρακατσάνοι (Έλληνες),^[19][20] ενώ οι Δρακαίοι κατάγονταν από το ανέκαθεν ελληνόφωνο χωριό των Μαρτανιών Πρέβεζας (κομμάτι του σημερινού οικισμού Καμαρίνας Πρέβεζας).^[21]

Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. Προσοχή, το πρότυπο τοποθετήθηκε χωρίς ημερομηνία. Για την σημερινή ημερομηνία χρησιμοποιήστε: {{πηγές ενότητας|14|01|2025}}

• Μάρκος Μπότσαρης, στρατηγός, ήρωας της Επανάστασης και καπετάνιος των Σουλιωτών
• Κίτσος Τζαβέλας, αγωνιστής από το Σούλι και μετέπειτα στρατηγός, υπουργός και πρωθυπουργός.
• Ανδρέας Βερούσης, ήταν ο πατέρας του οπλαρχηγού του 1821 Οδυσσέα Ανδρούτσου
• Οδυσσέας Ανδρούτσος, επιφανής αγωνιστής οπλαρχηγός.
• Γεώργιος Κουντουριώτης, πλοιοκτήτης και πρωθυπουργός της Ελλάδας (από την Ύδρα)
• Αντώνιος Κριεζής, σπουδαίος αγωνιστής και αργότερα δύο φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας.
• Νικόλαος Κριεζώτης, οπλαρχηγός από τους διαπρεπέστερους της Ελληνικής Επανάστασης
• Ανδρέας Μιαούλης, ναύαρχος και αργότερα πολιτικός
• Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, η μόνη γυναίκα μέλος της Φιλικής Εταιρίας
• Πέτρος Βούλγαρης
• Αλέξανδρος Διομήδης-Κυριακός

• Αντώνιος Κριεζής, σπουδαίος αγωνιστής κατά την Eλληνική Επανάσταση του 1821 και αργότερα δύο φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας.
• Διομήδης Κυριακός, νομικός, πολιτικός και πρωθυπουργός της Ελλάδας.
• Θεόδωρος Γ. Κουντουριώτης, διπλωμάτης και πολιτικός (βουλευτής Ύδρας στις εκλογες του 1865)

• Γιώργος Παπασιδέρης  
• Γρηγόρης Μπιθικώτσης
• Σωτήρης Σκίπης
• Έλλη Λαμπέτη
• Δημήτρης Παπαμιχαήλ
• Παντελής Ζερβός
• Παναγιώτης Κοκοντίνης
• Λάκης Μπέλλος

• Γκίκας, Γιάννης. Οι Αρβανίτες και το αρβανίτικο τραγούδι στην Ελλάδα.
• Ιστορία των Βαλκανικών Λαών, Παπαδήμας, 1995.
• Μιχαήλ-Δέδε, Μαρία. Οι Έλληνες Αρβανίτες", 1997.
• Μπαμπινιώτης, Γ. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Β' έκδοση, σελ. 268.
• Μπίρης, Κώστας. Αρβανίτες, οι Δωριείς του νεότερου Ελληνισμού, η ιστορία των Ελλήνων Αρβανιτών, 1η έκδοση, 1960 (3η έκδοση, 1998 ISBN 960-204-031-9).
• Μωραΐτης, Θανάσης. Ανθολογία Αρβανίτικων τραγουδιών της Ελλάδας, 2002, ISBN 960-85976-7-6.
• Οι Αλβανοί στην Ελλάδα (13ος -15ος αι.), Ίδρυμα Γουλανδρή, 1991.
• Trudgill, Peter (2002). Sociolinguistic variation and change. Edinburgh University Press, 2002 ISBN0748615156.

• Report on the Arvanites by the HHRW