Coetir

Coetir

Math	endid tiriogaethol
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae coetir hefyd tir coediog yn dir wedi'i orchuddio â choed yn yr ystyr eang,^[1] neu mewn ystyr cul, yn gyfystyr â choedwig dwysedd isel yn ffurfio cynefinoedd agored gyda digon o olau haul a chysgod cyfyngedig. Gall rhai safana hefyd fod yn goetiroedd, fel coetir safana, lle mae coed a llwyni yn ffurfio canopi golau.^[2]

Gall coetiroedd gynnal isdyfiant o lwyni a phlanhigion llysieuol gan gynnwys gweiriau. Gall coetir drawsnewid i lwyni dan amodau sychach neu yn ystod camau cynnar olyniaeth gynradd neu eilaidd. Cyfeirir yn aml at ardaloedd o goed dwysedd uwch gyda chanopi caeedig i raddau helaeth sy'n darparu cysgod helaeth a bron yn barhaus fel coedwigoedd.

Gwnaed ymdrechion helaeth gan grwpiau cadwraethol i gadw coetiroedd rhag trefoli ac amaethyddiaeth.

Ceir y cyfeiriad archifiedig cynharaf o'r gair coetir yn y Gymraeg o lawysgrif Brut y Tywysogion yn 14g lle gwelr, "amvydawd holl deuheubarth ay gwraged ... hyt goetir [afon] tywi".^[3]

Yn 2020 sefydlodd Llywodraeth Cymru rwydwaith Coedwig Genedlaethol i Gymru sy'n ymestyn dros 12 o safleoedd ar draws Cymru. Yn ôl y naturiaethwr, Iolo Williams, "bydd Coedwig Genedlaethol i Gymru yn cysylltu ein coetiroedd hynafol a newydd, yn dod â diwylliant ein gorffennol a'n presennol i fywyd i ddathlu Cymru fel gwlad wedi ei chyfoethogi gan ei choetiroedd".^[4]

Ceir gwahanol fathau o goetiroedd ar draws y byd, i gyd wedi eu haddasu a datblygu yn ôl yr hinsawdd a'r tirwedd. Mae'n cynnwys prysglwyni ("shrub") ^[5] a'r prysg ("scrub")^[6] Gellir eu dosbarthu'n fras fel:

• Glaswelltiroedd trofannol ac isdrofannol, safana, a phrysglwyni

• Glaswelltiroedd tymherus, safana, a phrysglwyni

• Glaswelltiroedd mynyddig a phrysglwyni

• Coedwigoedd, coetiroedd a phrysg Môr y Canoldir

• Anialwch a phryslwyni xeric (xeric o'r Hen Groegeg xērós, “sych")

• 
  Coetir Miombo ym Malawi - enghraifft o Goetir Glaswelltiroedd trofannol, ac isdrofannol, safana a phrysglwyni ("Bush")
• 
  Coetir sych sclerophyll yng ngorllewin Sydney, Awstralia - enghraifft o goetir Glaswellt tymherus, safana a phrysgoed
• 
  Coetir Mallee gyda choed eucalyptus a melaleuca yn Esperance, Gorllewin Awstralia
• 
  Coetir y Sahel ym Mali

Mae coetir yn wahanol i'r goedwig gan nad yw'r brigau coed yn ffurfio gorchudd di-dor — hynny yw, mae'r coed ymhellach oddi wrth ei gilydd. Gyda llaw, mae'r Ffrancwyr yn ei alw'n Forêt claire, felly yn goedwig denau. Ceisir cyfuno cadwraeth a datblygu coetiroedd gyda'r diwydiant ac arferion rheoli amaethyddiaeth.^[7]

Defnyddir coetir wrth reoli coetiroedd ym Mhrydain i olygu ardaloedd â gorchudd coed a gododd yn naturiol ac a gaiff eu rheoli wedyn, tra bod coedwigoedd yn cael eu defnyddio fel arfer yn Ynysoedd Prydain i ddisgrifio planhigfeydd, fel arfer yn fwy helaeth, neu goedwigoedd hela, sy'n ddefnydd tir â diffiniad cyfreithiol ac efallai nad yw'n goediog o gwbl.^[8] Defnyddir y term coetir hynafol mewn cadwraeth natur ym Mhrydain i gyfeirio at unrhyw dir coediog sydd wedi bodoli ers 1600, ac yn aml (ond nid bob amser) ers miloedd o flynyddoedd, ers yr Oes Iâ ddiwethaf^[8] (sy'n cyfateb i'r term Americanaidd 'old growth forest').

• Cyfryngau perthnasol Woodlands ar Gomin Wicimedia
• Woodland Trust Prydain Archifwyd 2008-11-12 yn y Peiriant Wayback
• Gwlyptir Coetir Rhostir Coetir Gwlyptir Ffilmig o'r coetir a thirwedd arall yn ardal Afon Conwy (2022)
• Dulliau rheoli Coetir Cyflwyniad ffilm ar Cyswllt Ffermio (2021)

Eginyn erthygl sydd uchod am ddaearyddiaeth Cymru. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.