Neidio i'r cynnwys

Afon Ganga

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia
(Ailgyfeiriad o Afon Ganges)
Afon Ganga
Mathafon Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlGanga Edit this on Wikidata
LL-Q9610 (ben)-Titodutta-গঙ্গা নদী.wav, LL-Q1571 (mar)-सुबोध कुलकर्णी-गंगा नदी.wav Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
GwladBaner India India
Uwch y môr9 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau22.0833°N 90.8333°E, 30.1451°N 78.5974°E Edit this on Wikidata
TarddiadGangotri Glacier Edit this on Wikidata
AberBae Bengal Edit this on Wikidata
LlednentyddAfon Varuna, Afon Tamsa, Ramganga, Afon Gomti, Afon Ghaghara, Gandak, Afon Kosi, Afon Mahananda, Afon Yamuna, Afon Son, Afon Bhagirathi, Afon Gandaki, Afon Padma, Afon Alaknanda, Afon Karmanasa, Sarayu, Afon Yarlung Tsangpo, Afon Burhi Gandak, Afon Punpun, Rāmgangā River Edit this on Wikidata
Dalgylch1,060,000 cilometr sgwâr Edit this on Wikidata
Hyd2,525 cilometr Edit this on Wikidata
Arllwysiad12,000 metr ciwbic yr eiliad Edit this on Wikidata
Map
[golygwch ar Wicidata]

Mae Afon Ganga[1] (hefyd Ganges) yn afon fawr yng ngogledd India. Mae'n tarddu, dan yr enw Afon Bhagirathi, o rewlif Gangotri ym mynyddoedd yr Himalaya, ac yn uno ag Afon Alaknanda gerllaw Deoprayag i ffurfio'r Ganga. Mae'r afon 2,525 km (1,569 milltir), felly, yn codi yng ngorllewin yr Himalaya yn nhalaith Indiaidd Uttarakhand, ac yn llifo i'r de a'r dwyrain trwy Wastadedd Gogledd India i Bangladesh, lle mae'n gwagio i Fae Bengal. Hi yw'r drydedd afon fwyaf ar y Ddaear o ran arllwysiad.[2]

Cyn cyrraedd y môr mae'n ymwahanu i nifer o afonydd llai, yn cynnwys Afon Hoogli ger Calcutta ac Afon Padma, sy'n llifo trwy Bangladesh. Mae'r gair Ganga yn golygu "afon" yn yr iaith Hindi.

Ystyrir y Ganga yn afon sanctaidd mewn Hindwaeth, a chaiff ei chynyrchioli gan y dduwies Maa Ganga (mam Ganga).[3] Ceir nifer o leoedd sanctaidd ar lannau'r afon, yn cynnwys Varanasi a Haridwar. Dywedir fod ymdrochi unwaith yn yr afon yn dileu un pechod. Wedi llosgi corff marw, mae rhoi'r lludw yn y Ganga yn fodd i osgoi cylch ad-eni.[4]

O gwmpas glannau'r afon, ceir tir ffrwythlon sy'n gallu cynnal poblogaeth fawr. Yn 2005), amcangyfrifid fod 8% o boblogaeth y byd yn byw yn nalgylch y Ganga. Mae'r Ganga'n gartref i oddeutu 140 o rywogaethau o bysgod a 90 o rywogaethau o amffibiaid ac yn cynnwys rhywogaethau sydd mewn perygl difrifol fel y dolial a dolffin afon De Asia.[5]

Yn y blynyddoedd diwethaf mae llygredd yn yr afon wedi datblygu'n broblem enfawr, yn rhannol oherwydd fod cymaint o lwch dynol, a chyrff heb eu llosgi, yn cael eu rhoi yn yr afon. Mae lefelau bacteria colifform fecal, sy'n dod o wastraff dynol, yn yr afon ger Varanasi fwy na chan gwaith y lefel derbyniol, swyddogol y wlad.[5] Ystyrir Cynllun Gweithredu'r Ganga, sef menter amgylcheddol i lanhau'r afon, yn cael ei ystyried yn fethiant a briodolir ddiffyg ewyllys yn y llywodraeth, arbenigedd technegol gwael, diffyg cynllunio amgylcheddol a diffyg cefnogaeth gan yr awdurdodau crefyddol brodorol.[6]

Daeareg

[golygu | golygu cod]

Mae is-gyfandir India yn gorwedd ar ben plât tectonig India, plât bach o fewn y Plât Indo-Awstraliaidd. [25] Dechreuodd ei brosesau daearegol diffiniol saith deg pum miliwn o flynyddoedd yn ôl, pan ddechreuodd, fel rhan o uwch-gyfandir deheuol Gondwana, ddrifft i'r gogledd-ddwyrain - a barodd hanner can miliwn o flynyddoedd - ar draws Cefnfor India, a oedd heb ei ffurfio ar y pryd.[7] Arweiniodd gwrthdrawiad dilynol yr is-gyfandir â'r Plât Ewrasiaidd a'i dynnu oddi tano at yr Himalaya, mynyddoedd uchaf y blaned.[7] Yn hen wely'r môr yn union i'r de o'r Himalaya sy'n dod i'r amlwg, creodd symudiad plât gafn anferth, sydd, ar ôl cael ei lenwi'n raddol â gwaddod a gludwyd gan yr Indus a'i llednentydd a'r Ganges a'i llednentydd, bellach yn ffurfio'r Gwastadedd Indo-Gangetig.[8]

Gelwir y Gwastadedd Indo-Gangetig yn ddaearegol fel basn foredeep neu blaendir.[9]

Hanes

[golygu | golygu cod]
Un o'r ghats yn Varanasi ar lan yr afon

Y teithiwr Ewropeaidd cyntaf i sôn am y Ganges oedd y llysgennad Groegaidd Megasthenes (tua 350–290 BCE). Gwnaeth hynny sawl gwaith yn ei waith Indica:[10]

“

"Mae gan India, unwaith eto, lawer o afonydd mawr a mordwyol, sydd, gan fod eu ffynonellau yn y mynyddoedd sy'n ymestyn ar hyd y ffin ogleddol, yn croesi'r wlad wastad, ac nid ychydig o'r rhain, ar ôl uno â’i gilydd, disgyn i’r afon o’r enw’r Ganges.Now mae’r afon hon, sydd yn ei ffynhonnell yn 30 stadia o led, yn llifo o’r gogledd i’r de, ac yn gwagio’i dyfroedd i’r cefnfor gan ffurfio ffin ddwyreiniol y Gangaridai, cenedl. sy'n meddu ar lu helaeth o'r eliffantod o'r maint mwyaf. " (Diodorus II.37)

”

Ym 1951 cododd anghydfod rhannu dŵr rhwng India a Dwyrain Pacistan (Bangladesh bellach), ar ôl i India ddatgan ei bwriad i adeiladu Argae Farakka. Pwrpas gwreiddiol yr argae (weithiau: 'morglawdd'), a gwblhawyd ym 1975, oedd dargyfeirio hyd at 1,100 m3 / eiliad (39,000 cu tr / eil) o ddŵr o'r Ganga i'r Bhagirathi-Hooghly, er mwyn ailgychwyn mordwyo ym Mhorthladd Kolkata. Tybiwyd yn ystod y tymor sych gwaethaf y byddai llif y Ganges oddeutu 1,400 i 1,600 m3 / eil (49,000 i 57,000 cu tr / eil), gan adael 280 i 420 m3 / eil (9,900 i 14,800 cu tr / eil) ar gyfer Dwyrain Pacistan. Gwrthwynebodd Dwyrain Pacistan a chafwyd anghydfod hirfaith. Ym 1996 arwyddwyd cytundeb 30 mlynedd gyda Bangladesh.[11]

Mae telerau'r cytundeb yn gymhleth, ond yn y bôn maent yn nodi pe bai'r llif y Ganga yn Farakka yn llai na 2,000 m3 / eil (71,000 cu tr / eil) yna byddai India a Bangladesh yn derbyn 50% o'r dŵr, gyda phob un yn derbyn o leiaf 1,000 m3 / eil (35,000 cu tr / eil) am gyfnodau o ddeg diwrnod, bob yn ail. Fodd bynnag, o fewn blwyddyn gostyngodd y llif yn Farakka i lefelau ymhell islaw'r cyfartaledd hanesyddol, fwy na thebyg oeherwydd newid hinsawdd, gan ei gwneud yn amhosibl gweithredu rhannu dŵr yn ol y termau a gytunwyd. Ym Mawrth 1997, gostyngodd llif y Ganges ym Mangladesh i'w lefel isaf erioed, 180 m3 / eil (6,400 cu tr / eil). Dychwelodd llifoedd tymor sych i lefelau arferol yn y blynyddoedd canlynol, ond gwnaed ymdrechion i fynd i'r afael â'r broblem. Un cynllun yw i forglawdd arall gael ei hadeiladu yn Pangsha, Bangladesh, i'r gorllewin o Dhaka. Byddai'r argae hwn yn helpu Bangladesh i ddefnyddio'i chyfran o ddwr y Ganga yn well.

Bore cynnar ar Afon Ganga

Economi

[golygu | golygu cod]
Merch ifanc yn gwerthu poteli plastig i gario dŵr; Awst 2004

Mae Basn y Ganga, gyda'i bridd ffrwythlon, yn allweddol i economïau amaethyddol India a Bangladesh. Darpara'r llednentydd ffynhonnell ddyfrhau i ardal fawr. Ymhlith y prif gnydau sy'n cael eu tyfu yn yr ardal mae reis, siwgwr, corbys, hadau olew, tatws a gwenith. Ar hyd glannau’r afon, mae tir corsiog a'i llynnoedd yn darparu ardal gyfoethog i dyfu cnydau fel codlysiau, tsilis, mwstard, sesame, siwgr a jiwt. Ceir hefyd lawer o bysgota ar hyd yr afon, er ei fod yn parhau i fod yn llygredig iawn. Hefyd mae prif drefi diwydiannol Unnao a Kanpur yn ychwanegu at y llygredd.[12]

Kanpur yw'r ddinas fwyaf ar y Ganges.

Twristiaeth

[golygu | golygu cod]

Mae twristiaeth yn weithgaredd gysylltiedig arall. Ceir tair tref sy'n sanctaidd i Hindŵaeth - Haridwar, Prayagraj (Allahabad), a Varanasi - ac sy'n denu miliynau o bererinion i'w dyfroedd i gael eu trochi yn y Ganga, y credir eu bod yn glanhau pobl o'u pechodau ac yn sicrhau iachawdwriaeth. Mae dyfroedd gwyllt y Ganga hefyd yn boblogaidd ar gyfer rafftio afon yn nhref Rishikesh, gan ddenu anturwyr yn ystod misoedd yr haf. Datblygodd sawl dinas fel Kanpur, Kolkata a Patna yn rhodfeydd i gerdded ar hyd y glannau i ddenu twristiaid.[13][14][15][16]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Jones, Gareth (gol.). Yr Atlas Cymraeg Newydd (Collins-Longman, 1999), t. 97.
  2. ↑ Society, National Geographic (2019-10-01). "Ganges River Basin". National Geographic Society (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-03-14. Cyrchwyd 2020-05-18.
  3. ↑ Alter, Stephen (2001), Sacred Waters: A Pilgrimage Up the Ganges River to the Source of Hindu Culture, Houghton Mifflin Harcourt Trade & Reference Publishers, ISBN 978-0-15-100585-7, https://books.google.com/books?id=qb9yQgAACAAJ, adalwyd 30 Gorffennaf 2013
  4. ↑ "US TV host takes dig at Ganges". Zeenews.com. 16 December 2009. Cyrchwyd 4 Gorffennaf 2012.
  5. ↑ 5.0 5.1 Rice, Earle (2012), The Ganges River, Mitchell Lane Publishers, Incorporated, p. 25, ISBN 978-1612283685, https://books.google.com/books?id=vdeXBgAAQBAJ&pg=PA25
  6. ↑ "Clean Up Or Perish", The Times of India, 19 Mawrth 2010
  7. ↑ 7.0 7.1 Ali & Aitchison 2005.
  8. ↑ Dikshit & Schwartzberg 2007, t. 7
  9. ↑ Prakash, B.; Sudhir Kumar; M. Someshwar Rao; S. C. Giri (2000). "Holocene tectonic movements and stress field in the western Gangetic plains". Current Science 79 (4): 438–49. http://www.ias.ac.in/currsci/aug252000/prakash.pdf.
  10. ↑ W. W. Tarn (1923). "Alexander and the Ganges". The Journal of Hellenic Studies 43 (2): 93–101. doi:10.2307/625798. JSTOR 625798.
  11. ↑ Salman & Uprety 2002, tt. 136–37.
  12. ↑ "Report of the committee on pollution caused by leather tanning industry to the water bodies / ground water in Unnao district of Uttar Pradesh" (PDF) (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2019-08-19. Cyrchwyd 23 April 2014.
  13. ↑ Sushovan Sircar (11 Mawrth 2014). "Take a walk along the Hooghly". The Telegraph. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-09-06. Cyrchwyd 24 April 2014.
  14. ↑ Piyush Kumar Tripathi (3 Awst 2013). "Funds flow for riverfront project". The Telegraph. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-09-06. Cyrchwyd 24 April 2014.
  15. ↑ "Ganga pathway to be complete in three years". The Times of India. 22 April 2014. Cyrchwyd 24 April 2014.
  16. ↑ "Central govt approval to KDA's riverfront development project". The Times of India Mobile Site.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Afon_Ganga&oldid=13296667"