David James Davies

David James Davies
Ganwyd	2 Mehefin 1893  Carmel
Bu farw	11 Hydref 1956
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Prifysgol Seattle Priysgol talaith Colorado - Pueblo International People's College Prifysgol Aberystwyth
Galwedigaeth	llenor, economegydd
Cyflogwr	Llynges yr Unol Daleithiau Prifysgol Aberystwyth
Priod	Noëlle Ffrench Davies

Economegydd o Gymro oedd David James Davies (2 Mehefin 1893 – 11 Hydref 1956).^[1] Yn ôl yr hanesydd, John Davies, roedd DJ Davies yn aelod dylanwadol a blaenllaw yn ddeallusol wrth lunio polisïau economaidd Plaid Cymru yn yr 1930au ymlaen ac wedi ei farwolaeth yn 1956.^[2] Talfyrir ei enw, ac fe'i adnebir fel rheol, fel D.J. Davies. Roedd yn briod â'r ymgyrchydd addysg Gwyddelig, Noëlle Ffrench a gyd-awdurodd nifer o'i gyhoeddiadau. Fe ddylanwadwyd arno'n drwm gan ei brodiad yn Ysgol Uwchradd Werin yn Nenmarc ac athrawiaeth sylfaenydd yr ysgolion a chenedlaetholdeb gyfoes werinol Denmarc, N.F.S. Grundtvig.^[3]

Fe'i ganwyd ar 2 Mehefin 1893 mewn bwthyn o'r enw Cefn-y-mwg cer pentref Carmel, Sir Gaerfyrddin, yn fab i'r glowr Thomas Davies a'i wraig Ellen Davies (née Williams). Ef oedd y trydydd o'r plant.

Bu'n gweithio mewn amryw byllau glo a Doc y Barri (1907-12) cyn ymfudo i'r Unol Daleithiau a Chanada (a chyfnodau yn Tsieina a Siapan), lle bu'n mwyngloddio, gan sefydlu'r Northwestern Coal and Coke Co., yn Steamboat Springs, Colorado. Bu hefyd yn dilyn lled-yrfa yn paffio ac yn astudio'r gyfraith ym mhrifysgolion Seattle a Pueblo.^[1]

Priododd Noëlle Ffrench, (1889-1983) Gwyddeles a gyfarfu yn Nenmarc yn 1925, perthynas bu'n ffrwythlon iawn yn wleidyddol ac yn eidiolegol. Cyfeiriodd y cenedlaetholwr a'r bardd, D.J. Williams ati fel “y ddihafal Ddr Noëlle”.^[4] Gellid dweud bod nifer o erthyglau a chyhoeddiadau a thadogir yn enw DJ wedi eu hysgrifennu neu eu cefnogi â gwaith ymchwil a barn ei wraig a bu i DJ nodi hynny mewn llythyr at Saunders Lewis.^[5]

Roedd ei gwaith arloesol ar theori ac ymarfer addysg yn ganlyniad uniongyrchol i brofiadau personol fel athrawes eciwmenaidd, genedlaetholgar, Brotestannaidd a heriwyd gan hegemoni addysg enwadol yn y Gwladwriaeth Rydd Iwerddon.^[5] Roedd hi'n siarad pum iaith ac mae ei chasgliadau yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru mewn Cymraeg, Saesneg, a Gwyddeleg.^[6]

Ymunodd â Llynges UDA yr UDA yn 1918 a'i hyfforddi'n beiriannydd ond dychwelodd i Gymru yn 1919 (a'i ryddhau o'r Llynges yn 1920). Bu'n gweithio dan ddaear am ychydig yn Llandybïe, ond wedi damwain ddifrifol yn 1919 ni allai barhau i weithio a threuliai ei amser yn darllen ac yn astudio economeg, gwleidyddiaeth, a hanes mudiad y gweithwyr.

Roedd yn un o sylfaenwyr y Blaid Lafur yn ardal Rhydaman. Newidiodd ei agwedd at berthynas sosialaeth a chenedlaetholdeb pan dreuliodd gyfnod yn 1924 yng Ngholeg Rhyngwladol y Werin yn Helsingør a'r Ysgol Uwchradd Werin (y folkehøjskole) yn Vestbirk yn Nenmarc. Bu i'r profiadau yma fod yn brofiadau ffurfiannol arno. Yno bu iddo gwrdd â Noëlle Ffrench Davies, o Mount Talbot, Swydd Roscommon, yn yr Iwerddon, a ddaeth yn wraig iddo ar 2 Mehefin 1925 ac yn gyd-awdur nifer o'r bapurau. Daeth hefyd i gredu fod cydwladoldeb gwirioneddol yn seiliedig ar gydweithrediad rhwng cenhedloedd rhydd ac mai mewn Cymru annibynnol y gellid hyrwyddo buddiannau gweithwyr Cymru. Yr oedd felly yn rhagredegydd y mudiad a ffurfiodd y Blaid Genedlaethol (Plaid Cymru fel y daeth i'w galw) yn 1925.^[1]

O brofiad Davies yn Nenmarc, ysgrifennodd yr awdur Siôn T. Jobbins "Wedi'i ysbrydoli gan allu'r wlad fach honno i lywodraethu ei hun, dychwelodd y dyn bu unwaith yn aelod o'r Blaid Lafur Annibynnol i Gymru yn 1924 yn genedlaetholwr Cymreig".^[7] Yn ôl y sôn, wrth glywed bod DJ yn Gymro, dywedodd un o brifathrawon yr Ysgol Werin, Gronald Nielsen, wrtho: “Mae dy wlad yn cael ei rheoli gan Loegr. Mae dy ddyledswydd, ddyn ieuanc, yn blaen. Rhaid i chi fynd yn ôl a gweithio i'w gwneud hi'n rhydd."^[4]

Dychwelodd D.J. Davies o Ddenmarc yn genedlaetholwr o argyhoeddiad ac yn bleidiwr cydweithrediad fel polisi economaidd a osodai berchnogaeth a rheolaeth moddion cynhyrchu yn llaw'r gweithwyr.

Wedi ymgais aflwyddiannus i sefydlu ysgol werin yn Iwerddon, yn 1924-25, aeth i Goleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth lle y graddiodd mewn Economeg (B.A.) yn 1928, M.A. (1930), Ph.D. (1931), ac enillodd nifer o wobrau yn yr Eisteddfod Genedlaethol ar bynciau gwleidyddol ac economaidd (1930, 1931, 1932 - traethawd a gyhoeddwyd gan Wasg Prifysgol Cymru, The economic history of south Wales prior to 1800 (argraffiad yn 1933 ac yn 1933).

Yn 1932 prynodd ef a'i wraig blas Pantybeilïau yn Gilwern ger Bryn-mawr, Sir Fynwy, a cheisio sefydlu Ysgol Uwchradd Werin^[8] yno ar ffurf y rhai a ysbrydolwyd hwy yn Nenmarc ac i Noëlle geisio sefydlu yn Iwerddon yn 1924 cyn i'r fenter fethu oherwydd pwysau'r Eglwys Gatholig.^[5]

Roedd y cwricwlwm yn cynnwys hanes a llenyddiaeth y byd yn ogystal â bywyd economaidd, cymdeithasol a diwylliannol Cymru, yn gysylltiedig â theithiau cerdded gwledig, chwaraeon a chrefftau o wahanol fathau. Roedd cymorth diweithdra parhaus y llywodraeth i'r myfyrwyr yn hanfodol i hyfywedd ariannol y prosiect. Bu cryn ddathlu pan gadarnhawyd hynny yn 1934 a chymeradwywyd tymor cyntaf yr ysgol fel llwyddiant addawol. Gwaetha’r modd, buan iawn y dilëwyd cefnogaeth y Weinyddiaeth Lafur i fyfyrwyr a bu’n rhaid i DJ a Noëlle roi’r gorau i’w prosiect uchelgeisiol Ysgol Uwchradd Werin Gymreig ym 1935. Mae’n rhaid ei fod wedi bod yn siom bersonol aruthrol iddynt.^[4]

Er iddynt fethu yn y bwriad hwn, daethant i ymddiddori yn y ddadl ynghylch statws cyfreithiol sir Fynwy a daliasant ar bob cyfle i ddangos ei bod erioed yn rhan annatod o Gymru.^[1]

Roedd dylanwad DJ Davies ar Blaid Cymru yn drwm ac mewn sawl ffordd, yn fwy hir-dymor nag un Sauders Lewis. Gwnaeth lawer i saernïo dadleuon cyfansoddiadol ac economaidd i Blaid.

Dadleuodd DJ Davies y dylai'r blaid fabwysiadu fel ei nod Statws Dominiwn o fewn Ymerodraeth Prydain ar batrwm Gwladwriaeth Rydd Iwerddon a sefydlwyd yn 1922. Byddai hyn yn golygu rheolaeth lwyr dros fasnach, cyllid, trethiant, adnoddau economaidd ac yn y blaen – a hefyd derbyn y Goron Prydain. Gwnaeth ei gynnig yn 1927. Ond ni chafodd ei gadarnhau gan Bwyllgor Gwaith y Blaid Genedlaethol, ei hunig gorff llunio polisi, nes i bwyllgor o arbenigwyr cyfreithiol Cymreig yn Llundain gyhoeddi eu bod yn cytuno â Davies ym mis Awst 1930. Roedd yn bennawd ar restr newydd o Amcanion y Blaid Genedlaethol Gymreig o Chwefror 1931.^[4]

Roedd Davies yn ymwybodol o'r rheidrwydd i apelio at Gymry di-Gymraeg a chymerodd ran amlwg yn y penderfyniad i symud y brif swyddfa o Gaernarfon i 8 Stryd y Frenhines yng nghanol Caerdydd yn 1944.^[4]

Er mai Cymraeg oedd ei iaith gyntaf, achosodd ei addysg gwbl Saesneg ei fod yn ddi-hyder yn ysgrifennu yn y Gymraeg. Serch hynny, roedd yn gefnogwr brwd ac ymarferol o'r iaith. Meddai, ‘The best guarantee for the future of the Welsh language ... is the speedy victory of the Nationalist Party; and the issue of Y Ddraig Goch [papur y Blaid] in English is an essential first step towards bringing that about, since it is one of the surest means of enlisting the support of the industrial workers of South Wales, without whose backing our movement can never become a nationalist movement in the full sense of the term.’ Lansiwyd y rhifyn gyntaf o bapur misol Saesneg y Blaid, The Welsh Nationalst yn 1932 ac er i sawl aelod ymddiswyddo mewn protest, bu iddo barhau.^[4]

Roedd Davies ac aelodau chwith eraill Plaid Cymru wedi'u dadrithio fwyfwy gan lywydd y Blaid Saunders Lewis.^[2] Gwrthwynebodd Davies bolisïau economaidd Lewis, ac yng nghynhadledd y blaid yn 1938, gwrthododd Davies ac aelodau chwith eraill yn bendant gysyniad Lewis o "berchentyaeth"; polisi o 'ddosbarthu eiddo ymhlith y llu'.^[2] Yn ogystal, roedd Davies a llawer o aelodau chwith y Blaid wedi'u tramgwyddo'n fawr gan "barodrwydd aelodau blaenllaw o'r blaid [fel Lewis] i weld rhinwedd yn Mussolini a Franco".^[2] Ym 1939 ymddiswyddodd Lewis fel llywydd Plaid Cymru gan nodi nad oedd Cymru'n barod i dderbyn arweiniad Pabyddol.^[2]

Davies yn dadlau o blaid ymgysylltu â chymunedau Cymraeg Saesneg eu hiaith, a phwysleisiodd gyfanrwydd tiriogaethol Cymru. Cyfeiriodd Davies at wledydd Llychlyn fel model i'w efelychu, a bu'n weithgar yn oblygiadau economaidd hunanlywodraeth Gymreig.^[2]

Ym 1953, ysgrifennodd Davies, bu'n weriniaethwr, erthygl yng nghyhoeddiad Y Faner yn cymeradwyo brenhiniaeth gyfansoddiadol Gymreig yn gryf.[2] Wedi ei gyhoeddi yn Saesneg yn ei lyfr Towards Welsh Freedom ym 1958, eiriolodd Davies y byddai Cymru annibynnol yn cael ei gwasanaethu’n well gan frenhiniaeth gyfansoddiadol Gymreig, un a fyddai’n ennyn hoffter a theyrngarwch y Cymry ac yn cyfreithloni sofraniaeth Gymreig. Ymhaelaethwyd ar y ddadl yma mewn erthygl gan Siôn T. Jobbins yn yr 21g.^[7]

Dadleuodd y byddai brenhines gyfansoddiadol etifeddol yn ymgorffori ac yn personoli hunaniaeth genedlaethol Gymreig uwchlaw gwleidyddiaeth plaid, tra bod pleidiau gwleidyddol yn ffurfio llywodraethau mewn system seneddol debyg i rai Denmarc, Norwy, neu'r Iseldiroedd.^[7] Davies o blaid dyrchafu teulu bonheddig brodorol Cymreig, yn hytrach na gwahodd tywysog estron i orsedd Cymru. Ymysg y meini prawf i'w hystyried, dadleuodd Davies, oedd bod yn rhaid i'r teulu gael hanes o gyfrannu at fywyd Cymreig a byw yng Nghymru.^[7]

Yn y 1950au, dechreuodd Davies a'i wraig Noëlle bryder mawr ynghylch yr anghydfod ynghylch statws cyfreithiol Sir Fynwy, yr oedd rhai yn ei ystyried yn rhan o Gymru tra bod eraill yn ei ystyried yn rhan o Loegr. "Ni chollasant unrhyw gyfle i ddangos ei bod wedi bod yn rhan annatod o Gymru erioed," ysgrifennodd Dr. Thomas.^[1]

Datblygodd syniadaeth economaidd Dai (a gellid tybio, gydag hynny, ei wraig Noëlle) gydag amser, er, wastad ar ochr asgell Chwith y sbectrwm yn erbyn daliadau mwy ceidwadol os nad adweithiol ar adegau, Saunders Lewis ac Ambrose Bebb - dau o brif feddylwyr Plaid Cymru yn yr 1920au a 30au.

Dadleu DJ mai drwy model 'Sosialaeth yr Urdd' (Guild Socialism) ar ffyrf ddatganoledig y gellid lliwio economi Cymru. Mewn diwydiant, dadleuodd y byddai rheolaeth ddatganoledig mewn cymuned genedlaethol fach yn rhoi mwy o ymdeimlad o hunan-barch i unigolion.^[4]

Gan ymhelaethu’n fawr ar waith arloesol E.T. John AS ar ddechrau'r 20g wrth iddo dadansoddi economi Cymru, darparodd DJ a Noëlle feirniadaeth fanwl o bolisi economaidd llywodraeth Prydain a pharatowyd glasbrint polisi economaidd ar gyfer Llywodraeth Genedlaethol Gymreig yn y dyfodol. Daethpwyd â’r syniadau hyn at ei gilydd yn The Economics of Welsh Self-Government, pamffled Saesneg cyntaf y Blaid Genedlaethol a gyhoeddwyd yn 1931 yng nghanol y Dirwasgiad Mawr. Byddai sylfaen ddiwydiannol Cymru, oedd yn dibynnu’n ormodol ar ddiwydiant trwm, yn cael ei arallgyfeirio gan ymyrraeth Llywodraeth Cymru, byddai cysylltiadau ffyrdd a rheilffyrdd yn cael eu datblygu rhwng gogledd a de Cymru gyda’r nod o greu economi genedlaethol, a byddai adnoddau dŵr Cymru yn cael eu datblygu er budd Cymru. , nid ar gyfer 'dinasoedd mawr Lloegr'.^[4]

Dadlau mai’r ffurf ddelfrydol o berchenogaeth a rheolaeth yw’r un cydweithredol, dadleuodd, gan mai dyma’r ffurf sy’n caniatáu datblygiad dynol llawnaf y gweithiwr ac sy’n annog menter unigol ynghyd ag ymdeimlad o gyfrifoldeb ac undod.

Cyferbynnodd agwedd o’r fath â rhai cyfalafiaeth ac unigolyddiaeth laissez-faire a oedd, meddai, ‘yn amddifad o’r elfen o reolaeth gyffredin a phwrpas cyffredin’. Ond gwrthododd hefyd sosialaeth y wladwriaeth lle ‘tueddir i anwybyddu menter wirfoddol a chyfrifoldeb personol yr unigolyn.’ Dywedodd na ddylai gweithwyr Cymru hunanlywodraethol barhau i fod yn ‘gaethweision cyflog’.^[4]

Gwelwyd newid ym marn DJ mewn perthynas â pholisi masnach ryngwladol. Ym 1931 pwysleisiodd na ddylai Cymru hunanlywodraethol fynd yn groes i ‘dueddiadau economaidd’ drwy sefydlu rhwystrau tariff. Er y byddai Cymru’n uned dollau, nid oedd yn rhagweld y byddai’n gwyro oddi wrth yr hyn a ddisgrifiodd fel ‘ein traddodiad Masnach Rydd’: byddai tariffau’n cael eu cadw er mwyn refeniw; byddai cymorth i ddiwydiannau cartref yn cael ei roi drwy fesurau deddfwriaethol. Newidiodd hyn yn sylweddol ar ôl i Brydain adael y Safon Aur ym Medi 1931 gydag etholiad Llywodraeth Genedlaethol, cefnu ar Fasnach Rydd a thwf diffynnaeth. Cyflwynwyd dadl wahanol bellach gan DJ Davies:

“Yr hyn sy’n digwydd pan fydd dwy wlad yn cael eu cysylltu â’i gilydd gan Fasnach Rydd yw bod y wlad gryfach yn dechrau ecsbloetio’r gwannaf yn brydlon,” ysgrifennodd. “Er mwyn amddiffyn y genedl rhag jyglo ariannol rhyngwladol a chyfnodau o ddirwasgiad, rhaid gwneud Cymru mor hunangynhaliol â phosib.” Roedd DJ Davies a’r Blaid bellach yn dadlau dros fwy o hunangynhaliaeth, lletchwith – gan geisio diwedd ar oruchafiaeth cyllid rhyngwladol a chreu economi genedlaethol i Gymru ‘ar sail ei marchnad gartref ei hun.’^[4]

Cyhoeddoedd DJ Davies nifer fawr o erthyglau a phamffledi a bu i nifer ohoynt cael eu cyhoeddi wedi ei farwolaeth yn yr antholeg, Towards Welsh Freedom. Ymysg ei gyhoeddiadau mwyaf blaenllaw oedd:^[1]

• The economics of Welsh self-government (1931)
• Towards an economic democracy (1949)
• Can Wales afford self-government? (gyda Noëlle Davies, 1938, 1947)
• Cymoedd tan gwmwl (gyda Noëlle Davies, 1938)
• Diwydiant a masnach (1946).

Bu farw 11 Hydref 1956 a'i gladdu ym mynwent capel Bedyddwyr Carmel yn y pentref lle y'i ganwyd.

Cyhoeddwyd llyfr teyrnged iddo, yn cynnwys nifer o'i erthyglau yn 1958 sef, Towards Welsh freedom (Caerdydd, 1958) a olygwyd gan Ceinwen Hannah Thomas. Talwyd am y gyfrol gan gyfraniadau gan gyfeillion a chenedlaetholwyr.

• Noëlle Ffrench Davies - ei wraig a chyd-awdur, ymchwilydd ac ymgyrchydd iddo

• David James Davies ar wefan Y Bywgraffiadur Cymreig awdur Ceinwen Hannah Thomas (1911 - 2008)
• DJ and Noëlle: Shaping the Blaid trawsgrifiad o ddarlith D. Hywel Davies i gymdeithas hanes Plaid Cymru a draddodwyd yng Nghynhadledd Wanwyn y Blaid yn 2017
• [url=https://tidsskrift.dk/grs/article/view/16074 |title=N.F.S. Grundtvig and Nationalism in Wales] papur gan Arthur Macdonald Allchin (1992)