Gweld cod am Neidr

Nid oes gennych ganiatâd i olygu'r dudalen hon, am y rheswm canlynol:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 Gorffennaf 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Gorffennaf 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Cofiwch gynnwys yr holl fanylion uchod mewn unrhyw ymholiadau a wnewch. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Cewch weld a chopïo côd y dudalen:
{{Blwch tacson
| lliw = pink
| enw = Nadroedd
| delwedd = Snakes Diversity.jpg
| maint_delwedd = 225px
| neges_delwedd = 
| regnum = [[anifail|Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Reptilia]]
| ordo = [[Squamata]]
| subordo = '''Serpentes'''
| rhengoedd_israniadau = Teuluoedd
| israniad = 
* [[Henophidia]]
:[[Aniliidae]]
:[[Anomochilidae]]
:[[Boidae]]
:[[Bolyeriidae]]
:[[Cylindrophiidae]]
:[[Loxocemidae]]
:[[Pythonidae]]
:[[Tropidophiidae]]
:[[Uropeltidae]]
:[[Xenopeltidae]]
* [[Typhlopoidea]]
:[[Anomalepididae]]
:[[Leptotyphlopidae]]
:[[Typhlopidae]]
* [[Xenophidia]]
:[[Acrochordidae]]
:[[Atractaspididae]]
:[[Colubridae]]
:[[Elapidae]]
:[[Hydrophiidae]]
:[[Viperidae]]
}}
Mae '''nadroedd''' yn [[Ymlusgiad|ymlusgiaid]] cigysol hir a chul o fewn urdd y  Serpentes (enw [[Lladin]]).<ref>{{Cite journal|title=Integrated analyses resolve conflicts over squamate reptile phylogeny and reveal unexpected placements for fossil taxa|journal=PLOS ONE|volume=10|issue=3|pages=e0118199|year=2015|pmid=25803280|pmc=4372529|doi=10.1371/journal.pone.0118199|bibcode=2015PLoSO..1018199R}}</ref> Fel pob cenogydd arall, mae nadroedd yn [[Fertebrat|fertebratau]] ectothermig,  ac yn amniot wedi'u gorchuddio â [[Cen|chen]] sy'n gorgyffwrdd. Mae gan lawer o rywogaethau o nadroedd [[Penglog|benglogau]] â llawer mwy o gymalau na'u hynafiaid y [[madfall]], sy'n eu galluogi i lyncu ysglyfaeth llawer mwy na'u pennau. Er mwyn darparu ar gyfer eu cyrff cul, mae organau pâr nadroedd (fel arennau) yn ymddangos un o flaen y llall yn hytrach nag ochr yn ochr, a dim ond un [[ysgyfaint]] sydd gan y mwyafrif. Mae rhai rhywogaethau [[Pelfis|wregys pelfig]] gyda phâr o grafangau ar y naill ochr i'r cloga sef y pen ôl. Mae madfall wedi esblygu cyrff hirfain di-goes na braich, a choesau llawer llai trwy [[esblygiad cydgyfeiriol]], gan arwain at lawer o linachau o fadfallod heb goesau.<ref>{{Cite journal|title=Why does a trait evolve multiple times within a clade? Repeated evolution of snakelike body form in squamate reptiles|journal=Evolution; International Journal of Organic Evolution|volume=60|issue=1|pages=123–41|date=January 2006|pmid=16568638|doi=10.1554/05-328.1}}</ref> Mae'r rhain yn debyg i nadroedd, ond mae gan nifer o grwpiau cyffredin o fadfallod di-goes amrannau a chlustiau allanol, nad oes gan nadroedd ar y cyfan.

Mae nadroedd byw i'w cael ar bob cyfandir ac eithrio Antarctica, ac ar y rhan fwyaf o diroedd llai; mae eithriadau'n cynnwys rhai ynysoedd mawr, megis Iwerddon, Gwlad yr Iâ, yr Ynys Las, [[Ynysoedd Hawaii|archipelago Hawaii]], ac ynysoedd Seland Newydd, yn ogystal â llawer o ynysoedd bach Iwerydd a chefnforoedd canol y [[Môr Tawel]]<ref name="Bauchot">{{Cite book|editor-last=Roland Bauchot|title=Snakes: A Natural History|url=https://archive.org/details/snakesnaturalhis0000bauc|year=1994|publisher=Sterling Publishing Co., Inc.|location=New York|isbn=978-1-4027-3181-5|page=[https://archive.org/details/snakesnaturalhis0000bauc/page/220 220]}}</ref> Yn ogystal a nadroedd tirol, mae nadroedd y môr yn gyffredin ledled cefnforoedd India a'r Môr Tawel. Ceir mwy nag ugain [[Teulu (bioleg)|o deuluoedd]] sy'n cael eu cydnabod ar hyn o bryd, ac sy'n cynnwys tua 520 [[Genws|genw]] a thua 3,900 [[Rhywogaeth|o rywogaethau]].<ref name="NRDB-Cs">{{Cite web|title=Search results for Higher taxa: snake|url=https://reptile-database.reptarium.cz/advanced_search?taxon=snake&submit=Search|access-date=7 March 2021|website=reptile-database.org}}</ref> Maent yn amrywio o ran maint o 10.4 centimetr fel neidr-edafedd Barbados (Tetracheilostoma carlae) i 12.8 metr ee y peithon.<ref name="zootaxa">{{Cite journal|url=http://www.mapress.com/zootaxa/2008/f/zt01841p030.pdf|title=At the lower size limit in snakes: two new species of threadsnakes (Squamata: Leptotyphlopidae: Leptotyphlops) from the Lesser Antilles|first=S. Blair|last=Hedges|journal=[[Zootaxa]]|volume=1841|pages=1–30|date=August 4, 2008|access-date=2008-08-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20080813023833/http://www.mapress.com/zootaxa/2008/f/zt01841p030.pdf|archive-date=August 13, 2008|doi=10.11646/zootaxa.1841.1.1}}</ref><ref name="SunBear">{{Cite journal|last=Fredriksson, G. M.|title=Predation on Sun Bears by Reticulated Python in East Kalimantan, Indonesian Borneo|journal=Raffles Bulletin of Zoology|volume=53|issue=1|year=2005|pages=165–168|url=http://dare.uva.nl/document/161117|archive-url=https://web.archive.org/web/20140709001708/http://dare.uva.nl/document/161117|archive-date=2014-07-09}}</ref> Roedd y rhywogaeth ffosil ''Titanoboa cerrejonensis'' yn {{Convert|12.8|m|ft}} hyd.<ref name="head">{{Cite journal|arxiv=6|title=Giant boid snake from the Palaeocene neotropics reveals hotter past equatorial temperatures|journal=Nature|volume=457|issue=7230|pages=715–7|date=February 2009|pmid=19194448|doi=10.1038/nature07671|bibcode=2009Natur.457..715H}}</ref> Credir bod nadroedd wedi esblygu o naill ai madfallod a arbenigai mewn tyllu neu fadfallod dyfrol, efallai yn ystod y cyfnod [[Jwrasig]], gyda'r ffosilau cynharaf y gwyddys amdanynt i'w cael rhwng143 miliwn o flynyddoedd [[CP]] a 167 miliwn CP.<ref>{{Cite web|last=Perkins|first=Sid|date=27 January 2015|title=Fossils of oldest known snakes unearthed|url=http://news.sciencemag.org/paleontology/2015/01/fossils-oldest-known-snakes-unearthed|website=news.sciencemag.org|access-date=29 January 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150130043614/http://news.sciencemag.org/paleontology/2015/01/fossils-oldest-known-snakes-unearthed|archivedate=30 January 2015}}</ref><ref>{{Cite journal|title=The oldest known snakes from the Middle Jurassic-Lower Cretaceous provide insights on snake evolution|journal=Nature Communications|volume=6|pages=5996|date=January 2015|pmid=25625704|doi=10.1038/ncomms6996|bibcode=2015NatCo...6.5996C}}</ref> 

Ymddangosodd amrywiaeth nadroedd modern yn ystod yr epoc [[Paleocen|Paleosenaidd]] (c.&nbsp;66 i 56&nbsp;Ma yn ôl, hynny yw, ar ôl y [[digwyddiad difodiant Cretasaidd-Paleogenaidd]]). Mae'r disgrifiadau hynaf a gofnodwyd o nadroedd i'w cael yn y Brooklyn Papyrus.

Nid yw'r rhan fwyaf o rywogaethau o neidr yn wenwynig ac mae'r rhai sydd â gwenwyn yn ei ddefnyddio'n bennaf i ladd a darostwng ysglyfaeth yn hytrach nag ar gyfer hunanamddiffyn. Mae gan rai wenwyn sy'n ddigon cryf i achosi anaf poenus neu farwolaeth i bobl. Mae nadroedd diwenwyn naill ai'n llyncu ysglyfaeth yn fyw neu'n lladd trwy gyfyngiad.

== Geirdarddiad ==
Tarddiad [[Proto-Indo-Ewropeg]] (''netr'') sydd i'r gair Cymreag ''neidr'', fel y gair Cernyweg ''nǣdre,'' Hen Wyddeleg ''nathir,'' Almaeneg ''natter, yr'' Iseldireg ''adder'' a'r Lladin ''natrīx.'' Mae'r gair Saesneg modern ''adder'' (sy'n golygu 'gwiber') yn tarddu o'r Hen Saesneg ''nǣdre'', ac o'r Germaneg a'r Proto-Indo-Ewropeg cyn hynny; ac yn wreiddiol roedd yn golygu pob neidr nid y wiber yn unig.<ref>[https://www.geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html geiriadur.ac.uk; [[Geiriadur Prifysgol Cymru]] (GPC); gol. [[Andrew Hawke]]; adalwyd 28 Mai 2022</ref>

Defnyddir y gair ''sarff'' hefyd, ond fel arfer, mewn cyswllt beiblaidd, a gall olygu'r diafol. Fe'i cofnodwyd gyntaf yn y Gymraeg yn [[Llyfr Du Caerfyrddin]] yn y [[13g]]: 'Meithrin corff y llyffeint a'r nadrei'.

== Esblygiad ==
{{Cladogram|title=Trosolwg ffylogenetig o nadroedd modern|clades={{clade|style=font-size:88.888888%;line-height:100%
 |label1=&nbsp;&nbsp;&nbsp;
 |1={{clade
  |label1=[[Scolecophidia]]
  |1={{clade
   |1=[[Leptotyphlopidae]]
   |label2=&nbsp;
   |2={{clade
    |1=[[Anomalepididae]]
    |2=[[Typhlopidae]]
   }}
  }}
  |label2=[[Alethinophidia]]
  |2={{clade
  |label1=[[Amerophidia]]
  |1={{clade
   |1=''[[Anilius]]''
   |2=[[Tropidophiidae]]
    }}
   |label2=Afrophidia
   |2={{clade
    |label1=[[Uropeltoidea]]
    |1={{clade
     |1=[[Uropeltidae]]
     |label2=&nbsp;
     |2={{clade
      |1=''[[Anomochilus]]''
      |2=''[[Cylindrophis]]''
     }}
    }}
    |label2=Macrostomata
    |2={{clade
     |label1=[[Pythonoidea]]
     |1={{clade
      |1=[[Pythonidae]]
      |2=''[[Xenopeltis]]''
      |3=''[[Loxocemus]]''
     }}
     |label2=[[Caenophidia]]
     |2={{clade
      |1=[[Acrochordidae]]
      |2=[[Xenodermidae]]
      |3=[[Pareidae]]
      |4=[[Viperidae]]
      |5=[[Homalopsidae]]
      |6=[[Lamprophiidae]]
      |7=[[Elapidae]]
      |8=[[Colubridae]]
     }}
     |label3=[[Booidea]]
     |3={{clade
       |1=[[Boidae]]
       |2=[[Erycinae]]
       |3=''[[Calabaria]]''
       |4=[[Ungaliophiinae]]
       |5=''[[Sanzinia]]''
       |6=''[[Candoia]]''
      }}
    }}
   }}
  }}
 }}
}}|caption=Mae'r goeden yn dynodi perthnasoedd yn unig, nid amseroedd canghennog esblygiadol.}}

Mae'r cofnod ffosil o nadroedd yn gymharol wael oherwydd bod [[Sgerbwd|sgerbydau]] nadroedd yn nodweddiadol fach a bregus sy'n golygu bod [[Ffosil|ffosileiddio]] yn anghyffredin. Mewn ffosilau, mae'n eitha hawdd adnabod y neidr, oherwydd eu siap, er fod ganddynt yn aml goesau ôl; mae'r cynharaf yn perthyn i'r cyfnod [[Cretasaidd]].<ref>Durand, J.F. (2004). "The origin of snakes". Geoscience Africa 2004. Abstract Volume, University of the Witwatersrand, Johannesburg, South Africa, pp. 187.</ref> Daw'r ffosiliau neidr go-iawn cynharaf y gwyddys amdanynt (aelodau o grŵp coron y Serpentes) o'r simoliophiidau morol, a'r hynaf ohonynt o gyfnod y Cretasaidd Diweddar (o'r oes Cenomanaidd) sef y ''[[Haasiophis terrasanctus]]'',<ref name="snake_origin_ecology">{{Cite journal|title=The origin of snakes: revealing the ecology, behavior, and evolutionary history of early snakes using genomics, phenomics, and the fossil record|journal=BMC Evolutionary Biology|volume=15|pages=87|date=May 2015|pmid=25989795|pmc=4438441|doi=10.1186/s12862-015-0358-5}}</ref> a ddyddiwyd i rhwng 112 a 94 miliwn o flynyddoedd oed.<ref name="timetree">Vidal, N., Rage, J.-C., Couloux, A. and Hedges, S.B. (2009). "Snakes (Serpentes)". Pp. 390–397 in Hedges, S. B. and Kumar, S. (eds.), ''The Timetree of Life''. Oxford University Press.</ref>

Yn seiliedig ar [[anatomeg gymharol]], ceir consensws bod nadroedd yn ddisgynyddion o'r [[Madfall|madfallod]].<ref>Mehrtens JM. 1987. ''Living Snakes of the World in Color''. New York: Sterling Publishers. 480 pp. {{ISBN|0-8069-6460-X}}.</ref> <ref name="Sanchez">{{Cite web|last=Sanchez|first=Alejandro|title=Diapsids III: Snakes|website=Father Sanchez's Web Site of West Indian Natural History|url=http://www.kingsnake.com/westindian/metazoa12.html|access-date=2007-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071127163408/http://www.kingsnake.com/westindian/metazoa12.html|archivedate=2007-11-27}}
</ref> Mae gan y [[peithon]] a'r [[Boidae|boas]] — grwpiau cyntefig ymhlith nadroedd modern — olion etifeddol o goesau ôl hynafol: sef digidau bach, fel crafangau a ddefnyddiwyd i afael yn y cymar yn ystod paru.<ref name="Meh87">Mehrtens JM. 1987. ''Living Snakes of the World in Color''. New York: Sterling Publishers. 480 pp. {{ISBN|0-8069-6460-X}}.</ref><ref>{{Cite web|title=New Fossil Snake With Legs|website=UNEP WCMC Database|publisher=American Association For The Advancement Of Science|location=Washington, D.C.|url=http://www.wildlifenews.co.uk/articles2000/march/march2500a.htm|access-date=2007-11-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071225225126/http://www.wildlifenews.co.uk/articles2000/march/march2500a.htm|archivedate=2007-12-25}}
</ref> Mae'r teuluoedd Leptotyphlopidae a'r Typhlopidae hefyd yn meddu ar weddillion cyntefig o wregys y pelfis, gan ymddangos fel tafluniadau corniog.

Nid yw aelodau blaen yr holl nadroedd hysbys yn bodoli. Mae hyn yn cael ei achosi gan esblygiad eu genynnau Hox, gan reoli morffogenesis aelodau. Roedd gan sgerbwd hynafiad cyffredin y neidr, fel y mwyafrif o detrapodau eraill, arbenigeddau lleol. Yn gynnar yn esblygiad neidr, daeth mynegiant genynnau Hox yn y sgerbwd echelinol a oedd yn gyfrifol am ddatblygiad y thoracs yn drech, yn ddominant. Mae'r rhan fwyaf o sgerbwd neidr yn thoracs estynedig iawn. Mae'r asennau i'w cael ar yr fertebra thorasig yn unig. Mae nifer fertebra'r gwddf, y meingefn a'r pelfig yn fach iawn (dim ond 2-10 fertebra meingefnol a pelfig sy'n bresennol), tra mai dim ond cynffon fer sy'n weddill o'r fertebra [[caudal]]. Fodd bynnag, mae'r gynffon yn dal yn ddigon hir i fod o ddefnydd pwysig mewn llawer o rywogaethau, ac fe'i haddaswyd mewn rhai rhywogaethau dyfrol a rhai sy'n byw mewn coed.

Dechreuodd llawer o grwpiau nadroedd modern yn ystod y [[Paleocen|Paleosen]], ochr yn ochr â phelydriad addasol y mamaliaid yn dilyn difodiant [[Deinosor|y deinosoriaid]] (nad ydynt yn adar). Arweiniodd ehangu glaswelltiroedd yng Ngogledd America hefyd at belydriad ffrwydrol ymhlith nadroedd.<ref name="Fossil Snakes of North America">{{Cite book|last=Holman|first=J. Alan|title=Fossil Snakes of North America|url=https://archive.org/details/fossilsnakesofno0000holm|date=2000|publisher=Indiana University Press|location=Bloomington, IN|isbn=978-0253337214|pages=[https://archive.org/details/fossilsnakesofno0000holm/page/284 284]–323|edition=First}}</ref> Cyn hynny, roedd nadroedd yn elfen bychan iawn o ffawna Gogledd America, ond yn ystod y [[Mïosen]], cynyddodd nifer y rhywogaethau'n ddramatig gydag ymddangosiad cyntaf gwiberod ac elapidau yng Ngogledd America ac arallgyfeirio sylweddol yColubridae (gan gynnwys tarddiad sawl genera modern megis Nerodia, Lampropeltis, Pituophis, a Pantherophis)<ref name="Fossil Snakes of North America" />

=== Ffosilau ===
Ceir cryn dystiolaeth ffosil sy'n awgrymu y gallai nadroedd fod wedi esblygu o fadfallod sy'n tyllu,<ref>{{Cite journal|last=Yi|first=Hongyu|last2=Norell|first2=Mark A.|title=The burrowing origin of modern snakes|url=https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.1500743|journal=Science Advances|year=2015|volume=1|issue=10|access-date=11 October 2021|pages=e1500743|doi=10.1126/sciadv.1500743|pmid=26702436|bibcode=2015SciA....1E0743Y}}</ref> a hynny yn ystod y [[Cretasaidd|Cyfnod Cretasaidd]].<ref name="EB">{{Cite book|last=Mc Dowell|first=Samuel|title=The evolution of the tongue of snakes and its bearing on snake origins|year=1972|volume=6|pages=191–273|doi=10.1007/978-1-4684-9063-3_8|isbn=978-1-4684-9065-7}}</ref> Roedd perthynas neidr ffosil cynnar, ''Najash rionegrina'', yn anifail tyllu dwy goes gyda [[sacrwm]], ac roedd yn gwbl ddaearol.<ref name="najash">
{{Cite journal|title=A Cretaceous terrestrial snake with robust hindlimbs and a sacrum|journal=Nature|volume=440|issue=7087|pages=1037–40|date=April 2006|pmid=16625194|doi=10.1038/nature04413|url=http://www.nature.com/nature/journal/v440/n7087/edsumm/e060420-11.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20071218045427/http://www.nature.com/nature/journal/v440/n7087/edsumm/e060420-11.html|bibcode=2006Natur.440.1037A|archive-date=2007-12-18}}</ref> Un hynafiaid tybiedig yw'r monitor di-glust, y ''[[Lanthanotidae|Lanthanotus]]'' o [[Borneo]] (er ei fod hefyd yn lled-ddyfrol).<ref name="M2">{{Cite journal|last=Mertens|first=Robert|title=Lanthanotus: an important lizard in evolution|journal=Sarawak Museum Journal|year=1961|volume=10|pages=320–322}}</ref> [[wiktionary:subterranean|Esblygodd]] rhywogaethau tanddaearol gyrff symlach ar gyfer tyllu, ac yn y pen draw collasant eu coesau.<ref name="M2" /> Yn ôl y ddamcaniaeth hon, datblygodd nodweddion megis yr amrannau tryloyw wedi'u hasio a diflanodd y clustiau allanol.<ref name="EB" /><ref name="M2" /> Mae rhai nadroedd cyntefig wedi meddu ar goesau ôl, ond nid oedd gan esgyrn eu pelfis gysylltiad uniongyrchol â'r fertebra. Mae'r rhain yn cynnwys rhywogaethau ffosil fel ''Haasiophis'', ''Pachyrhachis'' ac ''Eupodophis'', sydd ychydig yn hŷn na'r''Najash''.<ref>{{Cite web|title=New Fossil Snake With Legs|website=UNEP WCMC Database|publisher=American Association For The Advancement Of Science|location=Washington, D.C.|url=http://www.wildlifenews.co.uk/articles2000/march/march2500a.htm|access-date=2007-11-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071225225126/http://www.wildlifenews.co.uk/articles2000/march/march2500a.htm|archivedate=2007-12-25}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20071225225126/http://www.wildlifenews.co.uk/articles2000/march/march2500a.htm "New Fossil Snake With Legs"]. ''UNEP WCMC Database''. Washington, D.C.: American Association For The Advancement Of Science. Archived from [http://www.wildlifenews.co.uk/articles2000/march/march2500a.htm the original] on 25 December 2007<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 November</span> 2007</span>.</cite>
</ref>

Cryfhawyd y ddamcaniaeth hon yn 2015 pan ddarganfuwyd ffosil 113 miliwn o flynyddoedd oed o neidr pedair coes ym Mrasil sydd wedi'i enwi'n ''[[Tetrapodoffis|Tetrapodophis amplectus]]''. Mae ganddi lawer o nodweddion tebyg i neidr, mae wedi'i haddasu ar gyfer tyllu ac mae ei stumog yn dangos ei fod yn bwyta anifeiliaid eraill.<ref>{{Cite web|title=Four-legged snake ancestor 'dug burrows'|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-33621491|first=Webb|last=Jonathan|date=24 July 2014|publisher=BBC Science & Environment|access-date=Jul 24, 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150726051600/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-33621491|archivedate=26 July 2015}}</ref> Ar hyn o bryd mae'n ansicr a yw ''Tetrapodophis'' yn neidr neu'n rhywogaeth arall, yn y drefn [[Squamata|squamate]], gan fod corff tebyg i neidr wedi esblygu'n annibynnol i'w gilydd o leiaf 26 o weithiau. Nid oes gan y ''Tetrapodophis'' nodweddion nadreddol nodedig yn ei hasgwrn cefn a'i phenglog.<ref>{{Cite web|title=A Fossil Snake With Four Legs|url=http://phenomena.nationalgeographic.com/2015/07/23/a-fossil-snake-with-four-legs/|access-date=2015-07-24|first=Ed|last=Yong|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150723221358/http://phenomena.nationalgeographic.com/2015/07/23/a-fossil-snake-with-four-legs/|archivedate=2015-07-23|date=2015-07-23}}</ref><ref>{{Cite journal|title=EVOLUTION. A four-legged snake from the Early Cretaceous of Gondwana|journal=Science|volume=349|issue=6246|pages=416–9|date=July 2015|pmid=26206932|doi=10.1126/science.aaa9208|url=https://researchportal.port.ac.uk/portal/en/publications/a-fourlegged-snake-from-the-early-cretaceous-of-gondwana(b6583c89-da01-4b9a-9f1e-dc142b9331ff).html|bibcode=2015Sci...349..416M}}</ref> Mae astudiaeth yn 2021 yn gosod yr anifail mewn grŵp o fadfallod y môr diflanedig o'r cyfnod [[Cretasaidd]] a elwir yn dolichosoriaid ac nad ydynt yn uniongyrchol gysylltiedig â nadroedd.<ref>{{Cite web|title=Famous Discovery of Four-Legged Snake Fossil Turns Out to Have a Twist in The Tale|url=https://www.msn.com/en-us/news/technology/famous-discovery-of-four-legged-snake-fossil-turns-out-to-have-a-twist-in-the-tale/ar-AAQQeEM?ocid=msedgdhp&pc=U531#comments|access-date=2021-11-18|website=www.msn.com|language=en-US}}</ref>

Ceir rhagdybiaeth arall, sy'n seiliedig ar forffoleg, ac sy'n awgrymu bod hynafiaid y neidr yn perthyn i [[Mosasaur|fosasoriaid]] — ymlusgiaid dyfrol diflanedig o'r [[Cretasaidd]] — ac sy'n ffurfio'r [[cytras]] ''Pythonomorpha''.<ref>{{Cite web|last=Sanchez|first=Alejandro|title=Diapsids III: Snakes|website=Father Sanchez's Web Site of West Indian Natural History|url=http://www.kingsnake.com/westindian/metazoa12.html|access-date=2007-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071127163408/http://www.kingsnake.com/westindian/metazoa12.html|archivedate=2007-11-27}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSanchez">Sanchez A. [http://www.kingsnake.com/westindian/metazoa12.html "Diapsids III: Snakes"]. ''Father Sanchez's Web Site of West Indian Natural History''. [https://web.archive.org/web/20071127163408/http://www.kingsnake.com/westindian/metazoa12.html Archived] from the original on 27 November 2007<span class="reference-accessdate">. Retrieved 26 November 2007</span>.</cite>
</ref> Yn ôl y ddamcaniaeth hon, credir bod amrannau tryloyw, y neidr wedi esblygu ac addasu i amodau morol (colli dŵr trwy osmosis), a chollwyd y clustiau allanol gan na fyddant fawr o ddefnydd mewn amgylchedd dyfrol. Arweiniodd hyn yn y pen draw at anifail tebyg i neidr y môr heddiw. Yn y [[Cretasaidd]] Diweddar, ailgytrefodd nadroedd y tir, gan barhau i arallgyfeirio i'r hyn a geir heddiw. Gwyddys am weddillion nadroedd wedi'u ffosileiddio mewn gwaddodion morol cynnar y Cretasaidd Diweddar, sy'n gyson â'r ddamcaniaeth hon; yn arbennig felly, gan eu bod yn hŷn na'r ''Najash rionegrina'' daearol.

Mae astudiaethau genetig yn y [[2010au]] a'r [[2020au]] wedi nodi nad oes gan nadroedd gysylltiad mor agos â madfallod monitor ag a gredwyd ar un adeg - ac felly nid â mosasaurs, yr hynafiad arfaethedig yn senario dyfrol eu hesblygiad. Fodd bynnag, mae mwy o dystiolaeth yn cysylltu mosasaurs â nadroedd nag â varanids. Mae olion darniog a ddarganfuwyd o'r [[Jwrasig]] a'r Cretasaidd Cynnar yn dangos cofnodion ffosil dyfnach ar gyfer y grwpiau hyn, a all o bosibl wrthbrofi'r naill ddamcaniaeth neu'r llall. <ref>{{Cite journal|title=Molecular evidence for a terrestrial origin of snakes|journal=Proceedings. Biological Sciences|volume=271 Suppl 4|issue=suppl_4|pages=S226-9|date=May 2004|pmid=15252991|pmc=1810015|doi=10.1098/rsbl.2003.0151}}</ref> <ref>{{Cite journal|title=The oldest known snakes from the Middle Jurassic-Lower Cretaceous provide insights on snake evolution|journal=Nature Communications|volume=6|issue=1|pages=5996|date=January 2015|pmid=25625704|doi=10.1038/ncomms6996|bibcode=2015NatCo...6.5996C}}</ref><gallery>
Delwedd:Tetrapodophis amplectus 3483.jpg|''[[Tetrapodophis|Tetrapodoffis]]''
Delwedd:Eupodophis at Royal Belgian Institute of Natural Sciences, Brussels.jpg|''[[Eupodophis descouensi]]''
Delwedd:Eupodophis descouensi Holotype.jpg|''[[Eupodophis descouensi]]''
Delwedd:Eupodophis descouensi Holotype hind leg.jpg|''[[Eupodophis]] descouensi'' coes ôl
</gallery>

=== Sail genetig esblygiad y neidr ===
Mae astudiaethau ffosilau ac ffylogenetig yn cytuno bod nadroedd wedi esblygu o [[Madfall|fadfallod]], a dyna pam y daeth y cwestiwn pa newid genetig a arweiniodd at golli aelodau (coesau) hynafiad y neidr. Mae colli aelodau o'r corff yn gyffredin iawn mewn ymlusgiaid sy'n dal i fodoli ac mae wedi digwydd ddwsinau o weithiau o fewn sgincs, anguids  a madfallod eraill.<ref>{{Cite journal|last=Bergmann|first=Philip J.|last2=Morinaga|first2=Gen|date=March 2019|title=The convergent evolution of snake‐like forms by divergent evolutionary pathways in squamate reptiles*|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/evo.13651|journal=Evolution|language=en|volume=73|issue=3|pages=481–496|doi=10.1111/evo.13651|pmid=30460998|issn=0014-3820}}</ref>

Yn 2016, adroddodd dwy astudiaeth fod colled braich mewn nadroedd yn gysylltiedig â threigladau DNA yn y Parth o Weithgarwch Pegynol Dilynol Rheoleiddiol (''Zone of Polarizing Activity Regulatory Sequence'' (ZRS)), rhanbarth rheoleiddiol o’r genyn [[SHH|sonic hedgehog]] (SHH) sy’n hanfodol ar gyfer datblygiad coesau. Nid oes gan nadroedd mwy datblygedig unrhyw olion o gyn-aelodau, ond mae gan nadroedd gwaelodol fel y peithon a'r boas. Yn  embryonau'r Peithon ceir lympiau bychan sy'n cychwyn troi'n goesau ôl, ond mae eu datblygiad diweddarach yn cael ei atal gan fwtadau DNA yn y ZRS.<ref>{{Cite news|url=https://www.theatlantic.com/science/archive/2016/10/what-a-legless-mouse-tells-us-about-snake-evolution/504779/|title=What a Legless Mouse Tells Us About Snake Evolution|work=The Atlantic|access-date=2016-10-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20161024222452/http://www.theatlantic.com/science/archive/2016/10/what-a-legless-mouse-tells-us-about-snake-evolution/504779/|archive-date=2016-10-24}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.livescience.com/56573-mutation-caused-snakes-to-lose-legs.html|title=Snakes Used to Have Legs and Arms … Until These Mutations Happened|work=Live Science|access-date=2016-10-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20161022150634/http://www.livescience.com/56573-mutation-caused-snakes-to-lose-legs.html|archive-date=2016-10-22}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Loss and Re-emergence of Legs in Snakes by Modular Evolution of Sonic hedgehog and HOXD Enhancers|journal=Current Biology|volume=26|issue=21|pages=2966–2973|date=November 2016|pmid=27773569|doi=10.1016/j.cub.2016.09.020}}</ref><ref>{{Cite journal|arxiv=6|title=Progressive Loss of Function in a Limb Enhancer during Snake Evolution|journal=Cell|volume=167|issue=3|pages=633–642.e11|date=October 2016|pmid=27768887|pmc=5484524|doi=10.1016/j.cell.2016.09.028|url=}}</ref>

== Bioleg ==
[[Delwedd:Leptotyphlops_carlae.jpg|bawd| Oedolyn neidr edau Barbados, y ''Leptotyphlops carlae'', ar chwarter doler Americanaidd]]

=== Canfyddiad ===
[[Delwedd:Wiki_snake_eats_mouse.jpg|chwith|bawd| Delwedd thermograffig o neidr yn bwyta llygoden]]
Mae gan wiberod pwll, peithonau, a rhai boas dderbynyddion isgoch-sensitif mewn rhigolau dwfn ar y trwyn, gan ganiatáu iddynt "weld" gwres pelydrol ysglyfaeth gwaed cynnes. Mewn gwiberod pwll, mae'r rhigolau hyn wedi'u lleoli rhwng y ffroen a'r llygad mewn "pwll" mawr ar bob ochr i'r pen. Mae gan nadroedd eraill sy'n sensitif i isgoch sawl pwll labial, ar y wefus uchaf, ychydig o dan y ffroenau.<ref name="Cogger91_180">Cogger (1991), p.180</ref>

Mae'r neidr yn dilyn ei hysglyfaeth gan ddefnyddio arogl drwy gasglu gronynnau yn yr awyr â'i thafod fforchog, yna'n eu trosglwyddo i'r geg i'w harchwilio.<ref name="Cogger91_180">Cogger (1991), p. 180.</ref> Mae'r fforc yn y tafod yn synhwyro'r cyfeiriad bras o arogl a blas ar yr un pryd.<ref name="Cogger91_180" /> Symuda'r tafod yn gyson, gan samplu gronynnau o'r aer, y ddaear a dŵr, a dadansoddi'r cemegau a ddarganfuwyd, a phennu presenoldeb ysglyfaeth neu ysglyfaethwyr yn yr amgylchedd lleol. Mewn nadroedd sy'n byw mewn dŵr, fel yr anaconda, mae'r tafod yn gweithredu'n effeithlon o dan y dŵr.<ref name="Cogger91_180" />

Mae ochr isaf neidr, sef y bol, yn sensitif iawn i ddirgryniadau, gan ganiatáu i'r neidr ganfod anifeiliaid sy'n nesáu trwy synhwyro dirgryniadau gwan yn y ddaear.<ref name="Cogger91_180">Cogger (1991), p. 180.</ref>

Mae golwg neidr yn amrywio'n fawr rhwng rhywogaethau: rhoddwyd golwg craff i rai, ond eraill yn gallu gwahaniaethu rhwng golau a thywyllwch yn unig. ond mae'r golwg yn ddigon da i olrhain symudiadau ysglyfaeth neu ysglyfaethwr.<ref>{{Cite web|url=http://www.petplace.com/reptiles/reptile-senses-understanding-their-world/page1.aspx|title=Reptile Senses: Understanding Their World|website=Petplace.com|date=2015-05-18|access-date=2016-01-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150219062040/http://www.petplace.com/reptiles/reptile-senses-understanding-their-world/page1.aspx|archivedate=2015-02-19}}</ref> Yn gyffredinol, mae golwg ar ei orau mewn nadroedd sy'n byw mewn coed ac ar ei waelaf mewn nadroedd sy'n tyllu. Ceir golwg ysbienddrych, gan rai, lle mae'r ddau lygad yn gallu canolbwyntio ar yr un pwynt; enghraifft o hyn yw'r neidr winwydden Asiaidd (Ahaetulla). Mae'r rhan fwyaf o nadroedd yn canolbwyntio trwy symud y [[Lens (anatomeg)|lens]] yn ôl ac ymlaen mewn perthynas â'r [[retina]]. Mae gan nadroedd y dydd ganhwyllau llygaid crwn ond mae gan lawer o nadroedd y nos ganhwyllau hollt. Credir fod pob nedidr yn gallu gweld dau liw cynradd yng ngolau dydd. Daethpwyd i'r casgliad bod gan hynafiaid cyffredin olaf pob neidr olwg [[Uwchfioled|UV]] -sensitif, ond mae'r rhan fwyaf o nadroedd sy'n dibynnu ar eu golwg i hela yng ngolau dydd wedi datblygu lensys sy'n gweithredu fel sbectol haul ar gyfer hidlo'r golau UV, sydd yn ôl pob tebyg hefyd yn miniogi eu golwg trwy wella'r cyferbyniad.<ref>{{Cite web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2016/08/160816182620.htm|title=Snake eyes: New insights into visual adaptations|date=16 August 2016|website=[[ScienceDaily]]}}</ref><ref>{{Cite journal|url=https://academic.oup.com/mbe/article/33/10/2483/2925599|title=Visual Pigments, Ocular Filters and the Evolution of Snake Vision|last=Simões|first=Bruno F.|last2=Sampaio|first2=Filipa L.|last3=Douglas|first3=Ronald H.|last4=Kodandaramaiah|first4=Ullasa|last5=Casewell|first5=Nicholas R.|last6=Harrison|first6=Robert A.|last7=Hart|first7=Nathan S.|last8=Partridge|first8=Julian C.|last9=Hunt|first9=David M.|arxiv=1|journal=[[Molecular Biology and Evolution]]|publisher=Oxford University Press|volume=33|issue=10|date=October 2016|pages=2483–2495|doi=10.1093/molbev/msw148|pmid=27535583}}</ref>

=== Croen ===
Mae croen neidr wedi'i orchuddio â [[Cen|chen]]. Yn groes i'r syniad poblogaidd bod nadroedd yn llysnafeddog (oherwydd y dryswch posibl rhwng nadroedd a [[Abwydyn|mwydod]]), mae gan groen pob neidr wead llyfn a sych. Defnyddia'r rhan fwyaf o nadroedd gen bol arbenigol i deithio, gan ganiatáu iddynt afael yn yr arwynebau. Gall gen y corff fod yn llyfn neu'n ronynnog. Mae amrannau tryloyw'r neidr yn gweithredu fel sbectol, ac wedi'u cau'n barhaol.

O fewn gwyddoniaeth, gelwir bwrw cen yn ''ecdysis''. Gall ddiosg y cyfan o'r haen allanol o groen mewn un darn.<ref name="Smith1_30">Smith, Malcolm A. ''[[The Fauna of British India, Including Ceylon and Burma]]''. Vol I, Loricata and Testudines. p.30</ref> <ref name="RSSlimy">{{Cite web|url=http://www.szgdocent.org/resource/rr/c-slimy.htm|title=Are Snakes Slimy?|website=szgdocent.org|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060805131135/http://www.szgdocent.org/resource/rr/c-slimy.htm|archivedate=5 August 2006}}</ref>

Mae gan nadroedd amrywiaeth eang o batrymau lliw i'r cen, sy'n aml yn gysylltiedig ag ymddygiad, megis y duedd i orfod ffoi rhag ysglyfaethwyr. Tuedda'r neidr sydd â risg uchel o ysglyfaethu i fod yn blaen, neu mae ganddynt streipiau hydredol, gan ddarparu ychydig o bwyntiau cyfeirio i ysglyfaethwyr, gan ganiatáu i'r neidr ddianc heb i neb sylwi arni. Gall nadroedd plaen fel arfer yn fabwysiadu strategaethau hela gan fod y patrwm arnynt yn neges i'r ysglyfaeth am ei symudiad. Defnyddia'r neidr gyda phatrwm blotiog arni strategaethau sy'n seiliedig ar guddfan, cuddliw a chud-batrwm, fel arfer, oherwydd fod y blotiau'n ymdoddi i'r amgylchedd. Gall patrymau smotiog weithredu yn yr un modd, gan helpu'r neidr i ymdoddi i'w hamgylchedd.<ref name="AllenBaddeley2013">{{Cite journal|last=Allen|first=William L.|last2=Baddeley|first2=Roland|last3=Scott-Samuel|first3=Nicholas E.|last4=Cuthill|first4=Innes C.|title=The evolution and function of pattern diversity in snakes|journal=Behavioral Ecology|volume=24|issue=5|year=2013|pages=1237–1250|issn=1465-7279|doi=10.1093/beheco/art058}}</ref>
[[Delwedd:Nerodia_sipedon_shedding.JPG|chwith|bawd| Neidr ddŵr gyffredin (<nowiki><i>Nerodia sipedon)</i></nowiki> yn bwrw ei chroen]]
Gall neidr ifanc sy'n dal i dyfu fwrw ei chroen hyd at bedair gwaith y flwyddyn, ond dim ond unwaith neu ddwywaith y flwyddyn y gall neidr hŷn.<ref name="GenSnakeInfo">{{Cite web|url=http://www.sdgfp.info/Wildlife/Snakes/SnakeInfo.htm|title=General Snake Information|website=sdgfp.info|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071125210255/http://www.sdgfp.info/Wildlife/Snakes/SnakeInfo.htm|archivedate=25 November 2007}}</ref> Gellir ystyried y croen a gaiff ei fwrw fel argraffiad perffaith o'r patrymau cenog, ac o'r herwydd, fel arfer, gellir adnabod y rhywogaeth o'r croen a fwrwyd, os yw'n eitha cyflawn.<ref>{{Cite web|url=http://www.szgdocent.org/resource/rr/c-slimy.htm|title=Are Snakes Slimy?|website=szgdocent.org|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060805131135/http://www.szgdocent.org/resource/rr/c-slimy.htm|archivedate=5 August 2006}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.szgdocent.org/resource/rr/c-slimy.htm "Are Snakes Slimy?"]. ''szgdocent.org''. [https://web.archive.org/web/20060805131135/http://www.szgdocent.org/resource/rr/c-slimy.htm Archived] from the original on 5 August 2006.</cite></ref> Mae'r adnewyddu cyfnodol hwn wedi gosod y neidr yn symbol o iachâd a [[Meddygaeth|meddyginiaeth]] mewn ambell ddiwylliant ee Ffon Asclepius.<ref name="AIM">{{Cite journal|title=The symbol of modern medicine: why one snake is more than two|journal=Annals of Internal Medicine|volume=138|issue=8|pages=673–7|date=April 2003|pmid=12693891|doi=10.7326/0003-4819-138-8-200304150-00016}}</ref>

=== Ysgerbwd ===
[[Delwedd:Snake_Skeletons.jpg|chwith|bawd| Mae sgerbydau nadroedd yn dra gwahanol i rai'r rhan fwyaf o [[ymlusgiaid]] eraill (o gymharu â'r [[crwban]] yma, er enghraifft), sydd wedi'i wneud bron yn gyfan gwbl o asennau estynedig.]]
Mae sgerbwd y rhan fwyaf o nadroedd yn cynnwys y benglog, hyoid, asgwrn cefn, ac asennau'n unig, er bod olion y pelfis a'r coesau ôl i'w cael mewn ysgerbwd y neidr henophidaidd.

Mewn rhai nadroedd, yn fwyaf nodedig y boas a'r peithon, mae olion y coesau ôl i'w gweld ar ffurf pâr o ysbardunau pelfig. Yr allwthiadau bach hyn, tebyg i grafangau, ar bob ochr i'r cloga yw'r rhan allanol o'r coesau ôl, sy'n cynnwys gweddillion yr ilium a'r ffemur.

Mae nadroedd yn bolyffyodontau gyda dannedd sy'n cael eu disodli'n barhaus.<ref>{{Cite journal|title=Organized emergence of multiple-generations of teeth in snakes is dysregulated by activation of Wnt/beta-catenin signalling|journal=PLOS ONE|volume=8|issue=9|pages=e74484|year=2013|pmid=24019968|pmc=3760860|doi=10.1371/journal.pone.0074484|bibcode=2013PLoSO...874484G}}</ref>
[[Delwedd:Red_milk_snake.JPG|bawd| Mae nadroedd llaeth diniwed yn aml yn cael eu camgymryd am nadroedd cwrel y mae eu gwenwyn yn angheuol i bobl.]]
Mae'r [[cobra]], [[Gwiber|y wiber]], a'u perthnasau agos yn defnyddio [[gwenwyn]] i atal symud, i anafu neu ladd eu hysglyfaeth. Poer wedi'i addasu yw'r gwenwyn, sy'n cael ei drosglwyddo trwy ffangs.<ref name="Meh87" /> Mae fflags nadroedd gwenwynig fel gwiberod ac elapidau yn wag, gan ganiatáu i wenwyn gael ei chwistrellu'n fwy effeithiol drwyddynt. Mae gwenwyn neidr yn aml yn benodol i un ysglyfaeth arbennig, peth eilaidd yw rôl brathiad o wenwyn tra'n hunanamddiffyn eu hunain.<ref name="Meh87" /> 

Mae gwenwyn, fel pob secretiad poer, yn dadelfennu bwyd yn gyfansoddion hydawdd, gan hwyluso'r treuliad. Mae hyd yn oed brathiadau nadroedd diwenwyn (fel brathiad pob anifail) yn achosi niwed i feinwe.<ref name="Meh87" />

Datblygodd rhai adar, mamaliaid a nadroedd eraill (fel y nadroedd brenhinol) sy'n ysglyfaethu ar nadroedd gwenwynig ymwrthedd (''resistance'') a hyd yn oed imiwnedd i rai gwenwynau.<ref name="Meh87" /> Mae nadroedd gwenwynig yn cynnwys tri [[Teulu (bioleg)|theulu]] ac nid ydynt yn ffurfio grŵp dosbarthu tacsonomig ffurfiol.

Mae gwenwynau neidr yn gymysgedd cymhleth o [[Protein|broteinau]] sy'n cael eu storio mewn [[Chwarren|chwarennau]] gwenwyn yng nghefn pen y neidr.<ref name="Freiberg84_123">Freiberg (1984), p. 123.</ref> Ym mhob neidr wenwynig, mae'r chwarennau hyn yn agor trwy ddwythellau i ddannedd rhigol neu ddannedd gwag yn yr ên uchaf.<ref name="Meh87" /> <ref name="Freiberg84_125">Freiberg (1984), p. 125.</ref> Gall y proteinau fod yn gymysgedd o niwrotocsinau (sy'n ymosod ar y system nerfol), hemotocsinau (sy'n ymosod ar y system gylchrediad gwaed), cytotocsinau (sy'n ymosod yn uniongyrchol ar y celloedd), byngarotocsinau (sy'n gysylltiedig â niwrotocsinau, ond hefyd yn effeithio'n uniongyrchol ar feinwe'r cyhyrau), a llawer o docsinau eraill sy'n effeithio ar y corff mewn gwahanol ffyrdd.<ref name="Freiberg84_125" /> Mae bron pob gwenwyn neidr yn cynnwys ''hyaluronidase'', sef ensym sy'n sicrhau trylediad cyflym o'r gwenwyn.<ref name="Meh87" />

Fel arfer mae gan nadroedd gwenwynig sy'n defnyddio hemotocsinau ffangiau (neu ffangs) ym mlaen eu cegau, sy'n ei gwneud hi'n haws iddynt chwistrellu'r gwenwyn i'w hysglyfaeth.<ref name="Freiberg84_125">Freiberg (1984), p. 125.</ref> Mae gan rai nadroedd sy'n defnyddio niwrotocsinau (fel y neidr mangrof) ffangiau yng nghefn eu cegau, wedi'u cyrlio am yn ôl.<ref name="Freiberg84_126">Freiberg (1984), p. 126.</ref> Mae hyn yn ei gwneud hi'n anodd i'r neidr ddefnyddio ei gwenwyn ac i wyddonwyr eu godro.<ref name="Freiberg84_125" /> Ni all rhai nadroedd, megis y cobra neu'r wiber godi'r ffangiau tuag at flaen eu cegau, ac ni allant "drywanu" eu hysglyfaeth. Rhaid iddynt felly frathu'r dioddefwr.<ref name="Meh87" />

Mae nadroedd gwenwynig yn cael eu dosbarthu yn ddau deulu tacsonomig:

* '''Elapidau''' - cobras gan gynnwys cobras y brenin, kraits, mambas, pennau copr Awstralia, nadroedd y môr, a nadroedd cwrel.<ref name="Freiberg84_126">Freiberg (1984), p. 126.</ref>
* '''Viperidau''' – gwiberod, nadroedd cribell, pennau copr / cegau cotwm, a meistri'r llwyni.<ref name="Freiberg84_126" />

Mae yna drydydd teulu sy'n cynnwys ''nadroedd opistoglyffaidd'' (gyda'u ffangiau yng nghefn y ceg) yn ogystal â'r mwyafrif o rywogaethau nadroedd eraill:

* '''Colubridau''' – bŵmslangs, nadroedd coed, nadroedd y gwinwydd, nadroedd cathaidd, er nad yw pob colubrid yn wenwynig.<ref name="Meh87" /> <ref name="Freiberg84_126">Freiberg (1984), p. 126.</ref>

=== Atgynhyrchu ===
Er bod nadroedd yn defnyddio ystod eang o ddulliau atgenhedlu, maent i gyd yn defnyddio ffrwythloni mewnol. Cyflawnir hyn trwy <nowiki><i>hemipenes</i></nowiki> fforchiog (pidyn dwbwl), sy'n cael eu storio wedi eu gwrthdroi, yng nghynffon y gwryw.<ref name="Capula89_117">Capula (1989), p. 117.</ref> Mae gan yr ''hemipenes'' yn aml rigolau, gyda bachau neu bigau sy'n gafael yn organ rhywiol (neu gloga) y fenyw yn ystod y [[Cyfathrach rywiol|paru]].<ref name="AldridgeSever2016">{{Cite book|first=Robert D.|last=Aldridge|first2=David M.|last2=Sever|title=Reproductive Biology and Phylogeny of Snakes|url=https://books.google.com/books?id=u-3RBQAAQBAJ|date=19 April 2016|publisher=CRC Press|isbn=978-1-4398-5833-2}}</ref><ref name="Capula89_117" />

Mae born pob rhywogaeth o nadroedd yn dodwy [[Wy|wyau]] y maent yn eu gadael yn fuan ar ôl dodwy. Fodd bynnag, mae ychydig o rywogaethau (fel y brenin cobra) yn adeiladu nythod ac yn aros yng nghyffiniau'r nyth ar ôl i'r wyau ddeor.<ref name="Capula89_117">Capula (1989), p. 117.</ref> Mae'r rhan fwyaf o'r peithonau'n cyrlio o amgylch eu hwyau ac yn aros gyda nhw nes eu bod yn deor.<ref name="Cogger91_186">Cogger (1991), p. 186.</ref> Ni fydd peithon benywaidd yn gadael yr wyau, ac eithrio yn achlysurol i dorheulo yn yr haul neu i yfed dŵr. Bydd hi hyd yn oed yn "crynu" i gynhyrchu gwres er mwyn i'r wyau ddeor.<ref name="Cogger91_186" />

Mae rhai rhywogaethau o neidr yn [[Ovoviviparity|mewnddeori]] hy yn cadw'r wyau o fewn eu cyrff nes eu bod bron yn barod i ddeor.<ref name="Capula89_118">Capula (1989), p. 118.</ref><ref name="Cogger91_182">Cogger (1991), p. 182.</ref> Mae sawl rhywogaeth o neidr, megis [[Neidr wasgu|nadroedd gwasgu]] a'r anaconda werdd, yn llawn bywiogrwydd, gan faethu eu cywion trwy [[Brych (anatomeg)|frych]] yn ogystal â sach melynwy; mae hyn yn anarferol iawn ymhlith ymlusgiaid, ac fe'i ceir fel arfer mewn siarcod requiem neu famaliaid brych.<ref name="Capula89_118" /><ref name="Cogger91_182" /> Mae cadw wyau a genedigaeth fyw yn cael eu cysylltu amlaf ag amgylcheddau oerach.<ref name="Capula89_117">Capula (1989), p. 117.</ref><ref name="Cogger91_182" />

== Ymddygiad ==

=== Gaeafgysgu ac arafgysgu ===
Mewn ardaloedd lle mae gaeafau'n rhy oer i nadroedd eu goddef tra'n parhau i fod yn actif, bydd rhywogaethau'n mynd i mewn i gyfnod o arafgysgu (<nowiki><i>brumation</i></nowiki>). Yn wahanol i gaeafgysgu, lle mae'r mamaliaid cwsg mewn gwirionedd yn cysgu, mae ymlusgiaid sy'n arafgysgu yn effro ond yn anweithgar. Gallant wneud hyn mewn tyllau, o dan bentyrrau o graig, neu y tu mewn i goed sydd wedi cwympo, neu gall niferoedd mawr o nadroedd grynhoi gyda'i gilydd i aeafgysgu.

=== Bwydo a diet ===
[[Delwedd:Eierschlange_frisst_Zwergwachtelei.jpg|bawd| Neidr yn bwyta wy]]
Mae pob neidr yn gigysol iawn, yn ysglyfaethu ar anifeiliaid bach gan gynnwys madfallod, brogaod, nadroedd eraill, mamaliaid bach, adar, wyau, pysgod, malwod, mwydod a phryfed.<ref>{{Cite web|last=Sanchez|first=Alejandro|title=Diapsids III: Snakes|website=Father Sanchez's Web Site of West Indian Natural History|url=http://www.kingsnake.com/westindian/metazoa12.html|access-date=2007-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071127163408/http://www.kingsnake.com/westindian/metazoa12.html|archivedate=2007-11-27}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSanchez">Sanchez A. [http://www.kingsnake.com/westindian/metazoa12.html "Diapsids III: Snakes"]. ''Father Sanchez's Web Site of West Indian Natural History''. [https://web.archive.org/web/20071127163408/http://www.kingsnake.com/westindian/metazoa12.html Archived] from the original on 27 November 2007<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">26 November</span> 2007</span>.</cite>
</ref><ref name="Bebler79_581">Behler (1979) p. 581</ref> Ni all nadroedd frathu na rhwygo eu bwyd yn ddarnau felly mae'n rhaid iddynt lyncu eu hysglyfaeth yn gyfan. Mae arferion bwyta neidr yn cael eu dylanwadu i raddau helaeth gan faint y corff; nadroedd llai sy'n bwyta ysglyfaeth llai. Gall peithonau ifanc ddechrau bwydo ar fadfallod neu lygod ac wrth fynd yn hyn, gallant fwydo ar geirw bach neu antelop.

Mae [[gên]] y neidr yn strwythur cymhleth. Yn groes i'r gred boblogaidd y gall nadroedd ddadleoli eu ceg, mae ganddynt ên isaf hynod o hyblyg, ac nid yw'r ddau hanner wedi'u cysylltu, a cheir nifer o gymalau eraill yn y benglog, sy'n caniatáu i'r neidr agor ei cheg yn ddigon llydan i lyncu'r ysglyfaethu yn gyfan, hyd yn oed os yw'n fwy mewn diamedr na'r neidr ei hun.<ref name="Bebler79_581">Behler (1979) p. 581</ref> Er enghraifft, mae gan y neidr sy'n bwyta wyau Affricanaidd (gw. y llun) enau hyblyg wedi'u haddasu ar gyfer bwyta wyau sy'n llawer mwy na diamedr ei phen.<ref name="Meh872">Mehrtens JM. 1987. ''Living Snakes of the World in Color''. New York: Sterling Publishers. 480 pp. {{ISBN|0-8069-6460-X}}.</ref>  Nid oes gan y neidr hon ddannedd, ond mae ganddi allwthiadau esgyrnog ar ymyl fewnol ei [[Asgwrn cefn|hasgwrn cefn]], y mae'n ei ddefnyddio i dorri'r gragen wrth fwyta'r wy.<ref name="Meh87" />
[[Delwedd:Carpet_snake.jpg|chwith|bawd| Peithon carped yn cyfyngu ac yn bwyta [[Iâr (ddof)|cyw iâr]]]]
Mae'r rhan fwyaf o nadroedd yn bwyta amrywiaeth o ysglyfaeth, ond mae rhywfaint o arbenigo mewn rhai rhywogaethau. Mae'r [[brenin cobra]] a'r bandi-bandi o Awstralia yn bwyta nadroedd eraill. O edrych yn ofalus i geg un o deulu'r Pareidae gwelir fod ganddi fwy o ddannedd ar ochr dde'r ceg nag ar y chwith, gan ei bod yn bennaf yn ysglyfaethu ar falwod ac mae'r cregyn fel arfer yn troellog clocwedd.<ref name="Meh87" /><ref>{{Cite journal|title=Right-handed snakes: convergent evolution of asymmetry for functional specialization|journal=Biology Letters|volume=3|issue=2|pages=169–72|date=April 2007|pmid=17307721|pmc=2375934|doi=10.1098/rsbl.2006.0600}}</ref> <ref>{{Cite journal|title=A phylogeny and revised classification of Squamata, including 4161 species of lizards and snakes|journal=BMC Evolutionary Biology|volume=13|pages=93|date=April 2013|pmid=23627680|pmc=3682911|doi=10.1186/1471-2148-13-93}}</ref>

Ar ôl bwyta, mae nadroedd yn llonyddu i ganiatáu iddyn nhw [[Treulio bwyd|dreulio]]'r bwyd;<ref name="Rosenfeld_11">Rosenfeld (1989), p. 11.</ref> mae hwn yn weithgaredd dwys, yn enwedig ar ôl bwyta ysglyfaeth mawr. Mewn rhywogaethau sy'n bwydo'n achlysurol yn unig, mae'r coluddyn cyfan yn lleihau rhwng prydau bwyd i arbed ynni. Yna caiff y system dreulio ei 'uwch-reoleiddio' i'w chynhwysedd llawn o fewn 48&nbsp;awr o fwyta ysglyfaeth. Gan pob neidr yn ectothermig ("gwaed oer"), mae'r tymheredd amgylchynol yn chwarae rhan bwysig yn y broses dreulio. Y tymheredd delfrydol i nadroedd dreulio'u bwyd yw {{Convert|30|°C|°F}}. Mae llawer iawn o egni [[Metabolaeth|metabolaidd]] yn gysylltiedig â threuliad y neidr, er enghraifft mae tymheredd wyneb corff y neidr-drwst o Dde America (y ''Crotalus durissus'') yn cynyddu cymaint â {{Convert|1.2|C-change}} yn ystod y broses dreulio.<ref>{{Cite journal|title=The thermogenesis of digestion in rattlesnakes|journal=The Journal of Experimental Biology|volume=207|issue=Pt 4|pages=579–85|date=February 2004|pmid=14718501|doi=10.1242/jeb.00790}}</ref> Os aflonyddir ar neidr ar ôl iddi fwyta, bydd yn aml yn [[chwydu]] ei hysglyfaeth i allu dianc rhag y bygythiad canfyddedig. Pan na chaiff ei aflonyddu, mae'r broses dreulio'n hynod o effeithiol. Amdoddir yr ysglyfaeth cyfan oddigerth i'r gwallt, y crafangau a'r plu gan [[Ensym|ensymau]] treulio'r neidr, sy'n cael eu hysgarthu ynghyd â [[Asid wrig|gwastraff]] arall.

=== Bwyta nadroedd ===
[[Delwedd:Guangzhou-snakes-at-restaurant-0457.jpg|bawd| Mae "海豹蛇" ("neidr llewpard y môr", ''Enhydris bocourti'' yn ôl y sôn) yn ddanteithfwyd byw sy'n cael eu harddangos yma, y tu allan i fwyty [[Guangzhou]].]]
Er nad yw nadroedd yn cael eu hystyried fel arfer yn fwyd, mae eu bwyta'n dderbyniol mewn rhai diwylliannau a gellir eu hystyried yn ddanteithfwyd hyd yn oed. Mae cawl neidr yn boblogaidd mewn bwyd Cantoneg, a chaiff ei fwyta gan y bobl leol yn yr hydref i gynhesu eu cyrff. Mewn diwylliannau gorllewinol, dim ond o dan amgylchiadau eithafol o newyn y bwyteir nadroedd,<ref>{{Cite journal|year=1954|title=Snakes as food for man|journal=British Journal of Herpetology|volume=1|issue=10|pages=183–189}}</ref> ac eithrio cig y [[Nadroedd|neidr-drwst]] a gaiff ei fwyta'n aml yn [[Texas]]<ref>{{Cite news|last=Shepherd|first=Katie|title=John Cornyn criticized Chinese for eating snakes. He forgot about the rattlesnake roundups back in Texas.|url=https://www.washingtonpost.com/nation/2020/03/19/coronavirus-china-cornyn-blame/|access-date=March 19, 2020|work=The Washington Post|date=March 19, 2020}}</ref> a rhannau eraill o ganolbarth [[Unol Daleithiau'r America]]. 

Mewn gwledydd [[Asia|Asiaidd]] fel Tsieina, Taiwan, Gwlad Thai, Indonesia, Fietnam, a Cambodia, credir bod yfed gwaed neidr - yn enwedig y cobra - yn cynyddu chwant a gallu rhywiol.<ref name="Flynn">{{Cite news|last=Flynn|first=Eugene|title=Flynn of the Orient Meets the Cobra|date=April 23, 2002|publisher=Fabulous Travel|url=http://www.fabuloustravel.com/gourmet/travel/cobrasblood/cobra.html|access-date=2007-11-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20071117191253/http://www.fabuloustravel.com/gourmet/travel/cobrasblood/cobra.html|archive-date=November 17, 2007}}</ref> Pan fo'n bosibl, mae'r gwaed yn cael ei ddraenio tra bod y cobra'n dal yn fyw, ac fel arfer caiff ei gymysgu â rhyw fath o [[Gwirod|wirod]] i wella'r blas.<ref name="Flynn" />

Derbynnir y defnydd o nadroedd mewn [[alcohol]] mewn rhai gwledydd Asiaidd. Mewn achosion o'r fath, mae un neu fwy o nadroedd yn cael eu gadael i biclo mewn jar neu gynhwysydd o ddiodydd, gan yr honnir bod hyn yn cryfhau'r gwirod yn ogystal â bod yn ddrytach. Un enghraifft o hyn yw'r neidr Habu, sydd weithiau'n cael ei rhoi yn y gwirod [[Okinawa (talaith)|Okinawan]] ''Habushu'' (ブ酒), a elwir hefyd yn "Habu Sake".<ref name="Allen">
{{Cite news|last=Allen|first=David|title=Okinawa's potent habu sake packs healthy punch, poisonous snake|date=July 22, 2001|work=[[Stars and Stripes (newspaper)|Stars and Stripes]]|url=http://ww2.pstripes.osd.mil/01/mag/sm072201c.html|access-date=2007-11-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20071128045728/http://ww2.pstripes.osd.mil/01/mag/sm072201c.html|archive-date=November 28, 2007}}</ref>

Diod alcoholig yw gwin neidr (蛇酒) a gynhyrchir trwy drwytho nadroedd cyfan mewn gwin reis neu [[Ethanol|alcohol grawn]] (ethanol). Wedi'i gofnodi gyntaf fel un sy'n cael ei fwyta yn Tsieina yn ystod llinach Zhou'r Gorllewin, a chredir ei bod yn adfywio person yn ôl meddygaeth Tsieineaidd draddodiadol.<ref name="sw1">{{Cite web|title=蛇酒的泡制与药用(The production and medicinal qualities of snake wine)|date=2007-04-09|url=http://www.cn939.com/tcm-article-read-4694.html|website=CN939.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110706150614/http://www.cn939.com/tcm-article-read-4694.html|archivedate=2011-07-06}}</ref>

=== Anifeiliaid anwes ===
Yn y [[Y Gorllewin|byd Gorllewinol]], mae rhai nadroedd yn cael eu cadw fel anifeiliaid anwes, yn enwedig rhywogaethau dof fel y peithon pelen a'r neidr yr ŷd. Er mwyn ateb y galw, mae diwydiant bridio caeth wedi datblygu. Ystyrir fod nadroedd sy'n cael eu magu mewn caethiwed yn well na sbesimenau sy'n cael eu dal yn y gwyllt ac yn dueddol o wneud anifeiliaid anwes gwell.<ref>{{Cite book|last=Ernest|first=Carl|first2=George R.|last2=Zug|first3=Molly Dwyer|last3=Griffin|title=Snakes in Question: The Smithsonian Answer Book|publisher=Smithsonian Books|year=1996|location=Washington, D.C.|page=[https://archive.org/details/snakesinquestion00erns/page/203 203]|isbn=978-1-56098-648-5|url=https://archive.org/details/snakesinquestion00erns/page/203}}</ref> O'u cymharu â mathau mwy traddodiadol o anifeiliaid anwes, gall nadroedd fod yn anifeiliaid anwes cynnal a chadw isel iawn; nid oes angen llawer o le arnynt, gan nad yw'r rhywogaethau mwyaf cyffredin yn fwy na 5 tr (1.5 m), a gellir ei fwydo'n gymharol anaml - unwaith bob pump i 14 diwrnod fel arfer. Mae gan rai nadroedd oes o fwy na 40 mlynedd os rhoddir gofal priodol iddynt.

== Darllen pellach ==
{{Refbegin|30em}}
* {{cite book |last1 = Behler |first1 = John L. |last2 = King |first2 = F. Wayne | name-list-style = vanc |title = The Audubon Society Field Guide to Reptiles and Amphibians of North America |publisher = Alfred A. Knopf |location = New York |page = [https://archive.org/details/audubonsocietyfi00behl/page/581 581] |year = 1979 |isbn = 978-0-394-50824-5 |url = https://archive.org/details/audubonsocietyfi00behl/page/581 }}
* {{cite book |last =Bullfinch |first =Thomas | name-list-style = vanc |author-link =Thomas Bullfinch |title =Bullfinch's Complete Mythology |publisher =Chancellor Press |year =2000 |location =London |page =679 |url =http://etext.library.adelaide.edu.au/b/bulfinch/thomas/ |isbn =978-0-7537-0381-6 |url-status =dead |archive-url =https://web.archive.org/web/20090209004721/http://etext.library.adelaide.edu.au/b/bulfinch/thomas/ |archive-date =2009-02-09 }}
* {{cite book |last= Capula |first= Massimo |author2= Behler | name-list-style = vanc |title= Simon & Schuster's Guide to Reptiles and Amphibians of the World |year= 1989 |publisher= Simon & Schuster |location= New York |isbn= 978-0-671-69098-4 |url= https://archive.org/details/simonschustersgu00capu }}
* {{cite book |last= Coborn |first= John | name-list-style = vanc |title=The Atlas of Snakes of the World |url= https://archive.org/details/atlasofsnakesofw0000cobo |year= 1991 |location=New Jersey |publisher = TFH Publications |isbn= 978-0-86622-749-0}}
* {{cite book |last1 = Cogger |first1 = Harold | name-list-style = vanc |author-link = Harold Cogger |last2 = Zweifel |first2 = Richard |title = Reptiles & Amphibians |publisher = Weldon Owen |location = Sydney |year = 1992 |isbn = 978-0-8317-2786-4 |url = https://archive.org/details/reptilesamphibia00coggrich }}
* {{cite book |last1 =Conant |first1 =Roger |last2 =Collins |first2 =Joseph | name-list-style = vanc |author-link =Roger Conant (herpetologist) |title =A Field Guide to Reptiles and Amphibians Eastern/Central North America |publisher =Houghton Mifflin Company |year =1991 |location =Boston |isbn =978-0-395-58389-0 |url-access =registration |url =https://archive.org/details/fieldguidetorept00cona }}
* {{cite book |last =Deane |first =John |author-link =The Worship of the Serpent |title =The Worship of the Serpent |publisher =Kessinger Publishing |year =1833 |location =Whitefish, Montana |page =412 |url =http://www.sacred-texts.com/etc/wos/index.htm |isbn =978-1-56459-898-1}}
* {{cite book |last =Ditmars |first =Raymond L |author-link =Raymond Ditmars |title = Poisonous Snakes of the United States: How to Distinguish Them |publisher =E. R. Sanborn |year =1906 |location =New York |page =11}}
* {{cite book |last =Ditmars |first =Raymond L |author-link =Raymond Ditmars |title = Snakes of the World |url =https://archive.org/details/snakesofworld00ditm |url-access =registration |publisher =Macmillan |year =1931 |location =New York |page =[https://archive.org/details/snakesofworld00ditm/page/11 11] |isbn = 978-0-02-531730-7 }}
* {{cite book |last =Ditmars |first =Raymond L | name-list-style = vanc | author-link =Raymond Ditmars |title = Reptiles of the World: The Crocodilians, Lizards, Snakes, Turtles and Tortoises of the Eastern and Western Hemispheres |url =https://archive.org/details/reptilesofworldc0000raym |publisher =Macmillan |year =1933 |location =New York |page =[https://archive.org/details/reptilesofworldc0000raym/page/321 321]}}
* {{cite book |last1 =Ditmars |first1 =Raymond L | first2 = W. | last2 = Bridges | name-list-style = vanc  |author-link =Raymond Ditmars |title = Snake-Hunters' Holiday |publisher =D. Appleton and Company |year =1935 |location =New York |page =309}}
* {{cite book |last =Ditmars |first =Raymond L | name-list-style = vanc |author-link =Raymond Ditmars |title = A Field Book of North American Snakes |publisher =Doubleday, Doran & Co |year =1939 |location =Garden City, New York |page =305}}
* {{cite book |last1= Freiberg |first1= Dr. Marcos |last2= Walls |first2= Jerry | name-list-style = vanc |title= The World of Venomous Animals |year= 1984 |publisher= TFH Publications |location= New Jersey |isbn= 978-0-87666-567-1 |url= https://archive.org/details/worldofvenomousa00marc }}
* {{cite book |last1 =Gibbons |first1 =J. Whitfield |last2 =Gibbons |first2 =Whit | name-list-style = vanc |title =Their Blood Runs Cold: Adventures With Reptiles and Amphibians |url =https://archive.org/details/theirbloodrunsco0000gibb |url-access =registration |publisher =University of Alabama Press |year =1983 |location =Alabama |page =[https://archive.org/details/theirbloodrunsco0000gibb/page/164 164] |isbn=978-0-8173-0135-4 }}
* {{cite book |last =Mattison |first =Chris | name-list-style = vanc |title =The New Encyclopedia of Snakes |url =https://archive.org/details/newencyclopediao0000matt |publisher =Princeton University Press |year =2007 |location =New Jersey |page =[https://archive.org/details/newencyclopediao0000matt/page/272 272] |isbn=978-0-691-13295-2 }}
* {{cite book | vauthors = McDiarmid RW, Campbell JA, Touré T |year= 1999 |title= Snake Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference |volume= 1 |publisher= Herpetologists' League |page=511 |isbn= 978-1-893777-00-2 }}
* {{cite book |last= Mehrtens |first= John| name-list-style = vanc |title= Living Snakes of the World in Color |url= https://archive.org/details/livingsnakesofwo00mehr |url-access= registration |year= 1987 |publisher= Sterling |location= New York |isbn= 978-0-8069-6461-4}}
* {{cite journal | last1= Nóbrega Alves | first1= RôMulo Romeu | last2= Silva Vieira | first2= Washington Luiz | last3= Santana | first3= Gindomar Gomes | name-list-style = vanc | title= Reptiles used in traditional folk medicine: conservation implications | journal= Biodiversity and Conservation |volume= 17 |issue=8 |pages= 2037–2049 | year= 2008 | doi = 10.1007/s10531-007-9305-0 | s2cid= 42500066 }}
* {{cite book | first = Romulus | last = Whitaker | name-list-style = vanc |title=நம்மை சுட்ரியுள்ள பாம்புகள் (Snakes around us, Tamil) |publisher=National Book Trust |year=1996 |isbn=978-81-237-1905-4 |author-link=Romulus Whitaker }}
* {{cite book |last = Rosenfeld |first = Arthur | name-list-style = vanc |title = Exotic Pets |url = https://archive.org/details/exoticpets0000rose |url-access = limited |publisher = Simon & Schuster |location= New York |year= 1989 |page=[https://archive.org/details/exoticpets0000rose/page/293 293] |isbn = 978-0-671-47654-0}}
* {{cite book |last1 =Spawls |first1=Steven |last2 =Branch |first2= Bill | name-list-style = vanc |year= 1995 |title= The Dangerous Snakes of Africa |publisher=Ralph Curtis Publishing |location=Sanibel Island, Florida |page= 192 |isbn = 978-0-88359-029-4}}
{{Refend}}

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
* {{Cite web|url=https://www.biodiversitylibrary.org/name/Serpentes|title=Bibliography for "Serpentes"|publisher=Biodiversity Heritage Library}}
* {{Cite web|url=http://enature.com/fieldguides/view_default.asp?curGroupID=7&shapeID=1060|title=US Snakes|publisher=eNature|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080315050142/http://www.enature.com/fieldguides/view_default.asp?curGroupID=7&shapeID=1060|archivedate=2008-03-15}}
* {{Cite web|url=http://www.naturemagics.com/stock-photo/thumbnails.php?album=7|title=Snakes of the Indian Subcontinent|publisher=Naturemagics Kerala Photo Gallery|access-date=2022-05-28|archive-date=2009-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20090321024830/http://naturemagics.com/stock-photo/thumbnails.php?album=7|url-status=dead}}
* {{Cite web|url=http://artedi.nrm.se/nrmherps/qbrowse.php?FormData=scientificName|title=Herpetology Database|publisher=Swedish Museum of Natural History}}
* [https://www.bbc.co.uk/nature/life/Snake BBC Nature:] Snake news, and video clips from BBC programmes past and present.
* [http://snakesarelong.blogspot.com/2013/05/basics-of-snake-taxonomy.html Basics of snake taxonomy] at Life is Short but Snakes are Long

{{Wiciadur|{{lc:{{PAGENAME}}}}}}

{{Rheoli awdurdod}}
[[Categori:Is-urddau o ymlusgiaid]]
[[Categori:Nadroedd]]
[[Categori:Squamata]]
[[Categori:Tacsa wedi'u henwi gan Carolus Linnaeus]]
Defnyddir y nodiadau hyn ar y dudalen hon:
Nodyn:; (golygu)
Nodyn:Anglicise rank (golygu)
Nodyn:Blwch tacson (golygu)
Nodyn:Blwch tacson/craidd (golygu)
Nodyn:COLON (golygu)
Nodyn:Catalog lookup link (golygu)
Nodyn:Citation/core (golygu)
Nodyn:Citation/identifier (golygu)
Nodyn:Citation/make link (golygu)
Nodyn:Cite book (golygu)
Nodyn:Cite journal (golygu)
Nodyn:Cite news (golygu)
Nodyn:Cite web (gweld cod) (lled-diogelwyd)
Nodyn:Clade (golygu)
Nodyn:Cladogram (golygu)
Nodyn:Colon (golygu)
Nodyn:Convert (golygu)
Nodyn:Cyfeiriadau (golygu)
Nodyn:Dechcyf (golygu)
Nodyn:Dimamlapio (golygu)
Nodyn:Diweddcyf (golygu)
Nodyn:Error-small (golygu)
Nodyn:Hide in print (golygu)
Nodyn:ISBN (golygu)
Nodyn:If number (golygu)
Nodyn:Main other (golygu)
Nodyn:Nowrap (golygu)
Nodyn:Only in print (golygu)
Nodyn:Refbegin (golygu)
Nodyn:Refend (golygu)
Nodyn:Rheoli awdurdod (golygu)
Nodyn:Safle a Gymreigiwyd (golygu)
Nodyn:Sp (golygu)
Nodyn:Str left (golygu)
Nodyn:Taxobox/core (golygu)
Nodyn:Taxonomy (golygu)
Nodyn:Template link (golygu)
Nodyn:Tl (golygu)
Nodyn:Trim (golygu)
Nodyn:Wiciadur (golygu)
Nodyn:Yesno (golygu)
Nodyn:Yesno-no (golygu)
Modiwl:Authority control (golygu)
Modiwl:Check for unknown parameters (golygu)
Modiwl:Check isxn (golygu)
Modiwl:Citation/CS1 (golygu)
Modiwl:Citation/CS1/COinS (golygu)
Modiwl:Citation/CS1/Configuration (golygu)
Modiwl:Citation/CS1/Date validation (golygu)
Modiwl:Citation/CS1/Identifiers (golygu)
Modiwl:Citation/CS1/Suggestions (golygu)
Modiwl:Citation/CS1/Utilities (golygu)
Modiwl:Citation/CS1/Whitelist (golygu)
Modiwl:Citation/CS1/styles.css (golygu)
Modiwl:Convert (golygu)
Modiwl:Convert/data (golygu)
Modiwl:Convert/text (golygu)
Modiwl:Error (golygu)
Modiwl:Navbar (golygu)
Modiwl:Navbox (golygu)
Dychwelyd at Neidr.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/wiki/Neidr"