Чулацаман тӀегӀо

Мулкъой — Версийн башхалла

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Историн навигаци
[теллина верси][талланза верси]
← Хьалхара нисдар
Чулацам дӀабаьккхина Чулацам тӀетоьхна
БӀаьраВики-текст
ж →top: clean up, replaced: Байракх а, мохк а → Байракх/2 (2) using AWB
 
(ца гайтина йуккъера версеш 3 декъашхочун)
МогӀа 9: МогӀа 9:
|Раса = [[Кавказан раса|кавказан]]
|Раса = [[Кавказан раса|кавказан]]


|Тукхам = тукхумашна юкъа ца догӀу
|Тукхам = тукхумашна ца догӀу
|Бухара тоба = Басхой, Бенгаpой, БIoвархой, ГIезир-Кхеллой, Жaйнхой, Кейштрой, Коттой, Медархой, Хьуркой
|Бухара тоба = Басхой, Бенгаpой, БIoвархой, ГIезир-Кхеллой, Жaйнхой, Кейштрой, Коттой, Медархой, Хьуркой
|Мотт =
|Мотт =
МогӀа 16: МогӀа 16:
|Дуьххьара хьахадар =
|Дуьххьара хьахадар =
|Къам = [[нохчий]]
|Къам = [[нохчий]]
|Тайпан юкъа догӀу =
|Тайпан догӀу =
|Дай =
|Дай =
|ТӀаьхье =
|ТӀаьхье =
|Гергарло =
|Гергарло =
|Таханлера дӀасакхалхар = {{RUS}}: хууш дац<br /> {{Байракх а, мохк а|Нохчийчоь}}: хууш дац<br /> {{Байракх а, мохк а|ГӀалгӀайчоь}}: хууш дац<br /> <br />
|Таханлера дӀасакхалхар = {{RUS}}: хууш дац<br /> {{Байракх|Нохчийчоь}}: хууш дац<br /> {{Байракх|ГӀалгӀайчоь}}: хууш дац<br /> <br />
|Хьалхалера дӀасакхалхар = [[Къилбаседа Кавказ]]:<br />
|Хьалхалера дӀасакхалхар = [[Къилбаседа Кавказ]]:<br />
�� шира. мохк [[Мулкъа]]
• шира. мохк [[Мулкъа]]
|Викиларма =
|Викиларма =
}}
}}
'''Мулкъой<ref>[http://teoria-practica.ru/rus/files/arhiv_zhurnala/2015/4/history/nataev.pdf К вопросу о количестве чеченских тайпов. Натаев Сайпуди Альвиевич]</ref>''' ({{lang-ru|Мулкой}}) — нохчийн тукхумашна юкъа догӀуш доцу тайпа ду. [[Мамакаев, Мохьмад Амаевич|М.А.Мамакаевс]] Мулкъойн тайпа Нохчийчоьнан орамера тайпа лору<ref name="ReferenceA">Мамакаев М.А. «Чеченский тайп (род) в период его разложения» Грозный, ГУП «Книжное издательство», 1973.</ref>.
'''Мулкъой<ref>[http://teoria-practica.ru/rus/files/arhiv_zhurnala/2015/4/history/nataev.pdf К вопросу о количестве чеченских тайпов. Натаев Сайпуди Альвиевич]</ref>''' ({{lang-ru|Мулкой}}) — нохчийн тукхумашна догӀуш доцу тайпа ду. [[Мамакаев, Мохьмад Амаевич|М.А.Мамакаевс]] Мулкъойн тайпа Нохчийчоьнан орамера тайпа лору<ref name="ReferenceA">Мамакаев М.А. «Чеченский тайп (род) в период его разложения» Грозный, ГУП «Книжное издательство», 1973.</ref>.


== Географи ==
== Географи ==
Мулкъа - лаьтта [[Орга (хи)|ЧӀаьнтин Орга]]нан аьрру геннийн [[Мулкъойн эрк]]ан а, [[Гухойн эрк]]ан а бассейнехь, къилбехахь [[Конжухой]] ломан коьртан (2231 м) а, къилбаседехь [[Тумсойн лам]] дукъан (2074 м) а юкъахь.
Мулкъа - лаьтта [[Орга ()|ЧӀаьнтин Орга]]нан аьрру геннийн [[Мулкъойн эрк]]ан а, [[Гухойн эрк]]ан а бассейнехь, къилбехахь [[Конжухой]] ломан коьртан (2231 м) а, къилбаседехь [[Тумсойн лам]] дукъан (2074 м) а .
[[Мулкъойн лам]] лаьтта Хьорсанан кӀилба-малхбалехь.
[[Мулкъойн лам]] лаьтта Хьорсанан кӀилба-малхбалехь.


МогӀа 34: МогӀа 34:


=== Мулкъан эвланаш ===
=== Мулкъан эвланаш ===
[[Мулкъа]]н юкъахь хилла эвланаш: Бассаха, [[Бенгара]], Бов-а, ГIезир-Кхелли, Жайне, Ирзие, [[Кейшта]], Котта, Меда, Хьархиечу, Хьуьрика. Тахана ерриг эвланаш [[саьлнаш]] хилла лаьтта, йохийна хено а, тӀамо а<ref name="Салавди Чадиев">Духовная территория и история тейпа Мулкъой (Салавди Чадиев).</ref>.
[[Мулкъа]]н хилла эвланаш: Бассаха, [[Бенгара]], Бов-а, ГIезир-Кхелли, Жайне, Ирзие, [[Кейшта]], Котта, Меда, Хьархиечу, Хьуьрика. Тахана ерриг эвланаш [[саьлнаш]] хилла лаьтта, йохийна хено а, тӀамо а<ref name="Салавди Чадиев">Духовная территория и история тейпа Мулкъой (Салавди Чадиев).</ref>.


=== Топонимаш ===
=== Топонимаш ===
МогӀа 41: МогӀа 41:
* Мулкъойн ирзу – [[ГӀойн арц]]ан къилбан басехь, Олхазар-КӀотаран гергахь{{sfn|Сулейманов|1997|с=453}}.
* Мулкъойн ирзу – [[ГӀойн арц]]ан къилбан басехь, Олхазар-КӀотаран гергахь{{sfn|Сулейманов|1997|с=453}}.
* [[Мулкъойн лам]] – лаьтта Хьорсанан кӀилба-малхбалехь{{sfn|Сулейманов|1997|с=413}}.
* [[Мулкъойн лам]] – лаьтта Хьорсанан кӀилба-малхбалехь{{sfn|Сулейманов|1997|с=413}}.
* [[Мулкъойн эрк]] – долало Жайна эвлан гергахь, охьадогӀу къилба-малхбузера къилбаседа-малхбалехьа, дӀакхета Гухойн эрках аьрру агӀорхьа, и шиъ цхьаьна [[Орга (хи)|ЧӀаьнтийн Орга]]н аьрру га ду, Уш-Кхелли уллохь кхета уьш Органах{{sfn|Сулейманов|1997|с=135}}.
* [[Мулкъойн эрк]] – долало Жайна эвлан гергахь, охьадогӀу къилба-малхбузера къилбаседа-малхбалехьа, дӀакхета Гухойн эрках аьрру агӀорхьа, и шиъ цхьаьна [[Орга ()|ЧӀаьнтийн Орга]]н аьрру га ду, Уш-Кхелли уллохь кхета уьш Органах{{sfn|Сулейманов|1997|с=135}}.


=== Мулкъой беха меттигаш ===
=== Мулкъой беха меттигаш ===
Тахана Мулкъой беха эвланашкахь: [[БухӀан-Юрт]], [[Бена-Юрт]], [[ВаларгтӀе]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=388}}, [[Гикало]], [[ГӀой-Йист]], [[Доьлаке]], [[Зонах]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=417}}, [[Ишоре]], [[Олхазар-КӀотар]], [[ГӀой-Чу|СаӀди-КӀотар]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=406}}, [[Хьорсана]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=409}}, [[Шинасуьйра-юкъ]], [[Эна-Хишка]], [[Эха-Борзе]], [[ЧӀулга-Юрт]]<ref name="Салавди Чадиев"/>.
Тахана Мулкъой беха эвланашкахь: [[БухӀан-]], [[Бена-]], [[ВаларгтӀе]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=388}}, [[Гикало]], [[ГӀой-Йист]], [[Доьлаке]], [[Зонах]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=417}}, [[Ишоре]], [[Олхазар-КӀотар]], [[ГӀой-Чу|СаӀди-КӀотар]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=406}}, [[Хьорсана]]{{sfn|Сулейманов|1997|с=409}}, [[Шинасуьйра-]], [[Эна-Хишка]], [[Эха-Борзе]], [[ЧӀулга-]]<ref name="Салавди Чадиев"/>.


== Этимологи ==
== Этимологи ==
Цхьацца историн хаамашца, этноним «[[Мулкъа]]» уьйр ю «Мулк» дашца, маьӀна ду юкъаралло [[урхалла]] до латтанаш<ref>А.С. Сулейманов. Топономия Чечено-Ингушетии. 1976г.</ref>.
Цхьацца историн хаамашца, этноним «[[Мулкъа]]» уьйр «Мулк» дашца, маьӀна ду [[урхалла]] до латтанаш<ref>А.С. Сулейманов. Топономия Чечено-Ингушетии. 1976г.</ref>.


[[Сулейманов, Ахьмад Сулейманович|А.Сулеймановс]] дийцарехь, тайпан "мулхой" схьаялар долуш ю – некъ боккхурш, хьалха боьдурш, [[авангард]]. Мулкъой гӀезарийн тӀаьхьенаш хила а тарло{{sfn|Сулейманов|1997|с=131}}.
[[Сулейманов, Ахьмад Сулейманович|А.Сулеймановс]] дийцарехь, тайпан "мулхой" долуш – некъ боккхурш, хьалха боьдурш, [[авангард]]. Мулкъой гӀезарийн тӀаьхьенаш хила а тарло{{sfn|Сулейманов|1997|с=131}}.


== Декъадалар ==
== Декъадалар ==
Коттой, Жaйнхой, Медархой, БIoвархой, Басхой, Бенгаpой, Кейштрой, Гӏезир-Кхеллой, Хьуркой.
Коттой, Жaйнхой, Медархой, БIoвархой, Басхой, Бенгаpой, Кейштрой, Гӏезир-Кхеллой.


==== Топонимаш ====
==== Топонимаш ====
МогӀа 58: МогӀа 58:
* Хьуьрикан Ӏам - [[Нойбоьра]]н къилбаседехьа.
* Хьуьрикан Ӏам - [[Нойбоьра]]н къилбаседехьа.
* Хьурикан кӀога - Нашхахь [[Тусхара]]н къилбаседехьа Цхьогалан Ӏуьрган гергара [[кӀаг]].
* Хьурикан кӀога - Нашхахь [[Тусхара]]н къилбаседехьа Цхьогалан Ӏуьрган гергара [[кӀаг]].
* Хьуьрика юххие - ЧӀуора Узмат-Кхеллин малхбузехьа, хьалхара дакъа кхолладелла шина компонентах: «[[хурриташ]]» + «юххе», аьлчи а «Хурритий гергара эвла».
* Хьуьрика - ЧӀуора Узмат-Кхеллин малхбузехьа, хьалхара дакъа кхолладелла шина компонентах: «[[хурриташ]]» + «», аьлчи а «Хурритий гергара эвла».
* Хуьрика – [[ЧӀаьнта]]ра ДоьрхӀан къилба-малхбалера эвла.
* Хуьрика – [[ЧӀаьнта]]ра ДоьрхӀан къилба-малхбалера эвла.
* Хьуьрака - [[ХӀима]]н малхбалехьара меттиг.
* Хьуьрака - [[ХӀима]]н малхбалехьара меттиг.
* Хьуьрика-гӀала - ЧӀаьнтара [[Иет-кхелли]]н юкъара бӀов. «Хурритийн бӀов».
* Хьуьрика-гӀала - ЧӀаьнтара [[Иет-кхелли]]н бӀов. «Хурритийн бӀов».
* [[Хьуьрика]]хойн бассуо - ЧӀаьнтара Хьелдин къилбаседа йист.
* [[Хьуьрика]]хойн бассуо - ЧӀаьнтара Хьелдин къилбаседа йист.
* Хурикау – [[Къилбаседа ХӀирийчоь|Къилбаседа ХӀирийчуьра]] Мазалкан кӀоштан эвла, йиллина [[1872 шо|1872 шарахь]]. ХӀирийн маттара гочдича «Маьлхан эвла» хуьлу.
* Хурикау – [[Къилбаседа ХӀирийчоь|Къилбаседа ХӀирийчуьра]] Мазалкан кӀоштан эвла, йиллина [[1872 шо|1872 шарахь]]. ХӀирийн маттара гочдича «Маьлхан эвла» хуьлу.


== Истори ==
== Истори ==
Аздин Вазара шен тептарахь буьцу аланийн мохк, лаьтташ бу [[Кура]] хин а, Тушетин а къилбаседехьа, Алазань хин а, [[Азербайджан]]ан, къилбаседехьа Теркан хьостал а, цуьнан готта [[Ӏин]]ал а, къилбаседехьара латтанаш Теркал а, Сотай аренал а [[Каспий-хӀорд]] тӀекхаччалц, юкъабогӀу Ийдал хин а, [[Дон]] хин а къилбехьара мохк. Тептарахь хьехайо аланийн нах хевшина меттигаш: Мажар, Дади-Ке, Баланжар гӀап, Балх, Малка (Мулкъа хила герга), Нашах, Макжа, АргӀун, Къилбах, Терки, ткъа кхин а буьйцу мохк [[Терк]]ан лахахь, иза Каспий-хӀордах кхетучохь болу, оцу юкъахь [[Кешан]] акъари а, Нохчийн гӀайре а<ref name="ReferenceB"/>.
Аздин Вазара шен тептарахь буьцу аланийн мохк, лаьтташ бу [[Кура]] хин а, Тушетин а къилбаседехьа, Алазань хин а, [[Азербайджан]]ан, къилбаседехьа Теркан хьостал а, цуьнан готта [[Ӏин]]ал а, къилбаседехьара латтанаш Теркал а, Сотай аренал а [[Каспий-хӀорд]] тӀекхаччалц, Ийдал хин а, [[Дон]] хин а къилбехьара мохк. Тептарахь хьехайо аланийн нах хевшина меттигаш: Мажар, Дади-Ке, Баланжар гӀап, Балх, Малка (Мулкъа хила герга), Нашах, Макжа, АргӀун, Къилбах, Терки, ткъа кхин а буьйцу мохк [[Терк]]ан лахахь, иза Каспий-хӀордах кхетучохь болу, оцу [[Кешан]] акъари а, Нохчийн гӀайре а<ref name="ReferenceB"/>.


Юккъерачу бӀешерашкахь а, керлачу хенахь а ломан [[Нохчийчоь]] лаьттина шеш долчу тайпанех: [[Аьккхий]], ЧӀаьнтий, Маьлхий, ЧӀебарлой, Шарой, [[Шотой]], Нашхой, МӀайстой, Садой, ТӀерлой, [[Пешхой]], ЧӀинахой, Кей, Мержой, Хилдехарой, [[Галай]], Мулкъой, Орстхой, кхин а. Цара дӀалаьцна хӀора [[Ӏин]]ахь, хӀинци а лаьтта саьлнаш бахаман а, тӀеман а бӀаьвнийн, [[тӀулг]]ах дина маьлхан кешнех а, лаьттах даьхна кешнех а<ref>Кавказовед В.И. Марковин.</ref>.
бӀешерашкахь а, керлачу хенахь а ломан [[Нохчийчоь]] лаьттина шеш долчу тайпанех: [[Аьккхий]], ЧӀаьнтий, Маьлхий, ЧӀебарлой, Шарой, [[Шотой]], Нашхой, МӀайстой, Садой, ТӀерлой, [[Пешхой]], ЧӀинахой, Кей, Мержой, Хилдехарой, [[Галай]], Мулкъой, Орстхой, кхин а. Цара дӀалаьцна хӀора [[Ӏин]]ахь, хӀинци а лаьтта саьлнаш бахаман а, тӀеман а бӀаьвнийн, [[тӀулг]]ах дина маьлхан кешнех а, лаьттах даьхна кешнех а<ref>Кавказовед В.И. Марковин.</ref>.


[[Истори]]н документашкахь дуьххьара Мулкъой хьахийна [[XVI бӀешо|XVI]]-[[XVII бӀешо|XVII бӀешарашкахь]]<ref name="ReferenceC">А.Х. Гутнов Россия и Центральный Кавказ в XVI-XVII вв</ref>.
[[Истори]]н документашкахь дуьххьара Мулкъой хьахийна [[XVI бӀешо|XVI]]-[[XVII бӀешо|XVII бӀешарашкахь]]<ref name="ReferenceC">А.Х. Гутнов Россия и Центральный Кавказ в XVI-XVII вв</ref>.


Историн документашкахь Мулкъой хьахийна, маьрша юкъаралла аьлла. Элийн мехкашца цхьаьна дара кхин а маьрша, [[эла]]шна куьйга кӀелахь йоцу яртийн юкъараллаш. [[Нохчийчоь]]нан лаьмнийн зонашкахь "юкъаралла", ломан "[[латта]]наш", "латтанаш" цӀарца хьахийна: мичигхой (мичкизы), [[мержой]] (меризи), шотой (шубуты), мулкъой (мулки), гӀалгӀай (калки), жӀайрхой (ероханские люди), [[чӀаьнтий]] (тшанские люди), аьккхий (ококи), аьккхийн мохк (окочанская земля)<ref>Записки терского общества любителей казачьей старины. 1914. № 9. С. 73; Лавров Л.И. Эпиграфические памятники Северного Кавказа. М. 1966. С. 200-203; Исаева Т.А. Указ. Соч. С. 20-21</ref>.
Историн документашкахь Мулкъой хьахийна, маьрша аьлла. Элийн мехкашца цхьаьна дара кхин а маьрша, [[эла]]шна куьйга кӀелахь йоцу . [[Нохчийчоь]]нан лаьмнийн зонашкахь "", ломан "[[латта]]наш", "латтанаш" цӀарца хьахийна: мичигхой (мичкизы), [[мержой]] (меризи), шотой (шубуты), мулкъой (мулки), гӀалгӀай (калки), жӀайрхой (ероханские люди), [[чӀаьнтий]] (тшанские люди), (ококи), мохк (окочанская земля)<ref>Записки терского общества любителей казачьей старины. 1914. № 9. С. 73; Лавров Л.И. Эпиграфические памятники Северного Кавказа. М. 1966. С. 200-203; Исаева Т.А. Указ. Соч. С. 20-21</ref>.


[[XVII бӀешо|XVII бӀешарахь]] Мулкъоша йоккха роль ловзайора [[Орга]]нан юкъараллийн уьйр латтош а, луларчу къаьмнашца [[йохк-иэцар]] лелош а.
[[XVII бӀешо|XVII бӀешарахь]] Мулкъоша йоккха роль ловзайора [[Орга]]нан уьйр латтош а, луларчу къаьмнашца [[йохк-иэцар]] лелош а.


1618 шо — Оьрсийн документашкахь дуьххьара хьахийна Мулкъой а, [[ЖIархой|ЖӀайрахой]] а<ref name="ReferenceC"/>.
1618 шо — Оьрсийн документашкахь дуьххьара хьахийна Мулкъой а, [[ЖIархой|ЖӀайрахой]] а<ref name="ReferenceC"/>.


1618 шарахь гӀебартойн элан Сунчалейн [[векал]]ш ладаме гӀуллакхна Мулкъа бахара»<ref name="Салавди Чадиев"/>.
1618 шарахь гӀебартойн элан Сунчалейн [[векал]]ш ладаме гӀуллакхна Мулкъа бахара»<ref name="Салавди Чадиев"/>.
Хьалхарчу [[хьост]]ашкара хууш ду, 1618 шарахь жӀайхойн нуцал Маьхьти а, [[чергазий]]н эла Сунчалей а, Терки гӀалан [[Терк]]ан воевода а цхьаьна бахара шотойн, [[мичиг]]ан а, гӀалгӀайн а эвланашка. Мулкъой оьрсашна гӀарабевлла, [[дегӀаста]]нхой шайца даша туху герзаца болчу [[гӀазакхий]]н тобанца Шуьйтара Органан Ӏин чухула хьала бахара, массанхьа а дуьхьало йора царна, [[ЧӀиннах|Уьш-Кхаьлла]]ра аьтту агӀора бирзина, тӀекхечира [[Гухой|ЧIуохой]]н эвлана. Эвла схьаяла хан елира, амма бахархоша иза тӀе ца ийцира, [[тӀом]] болабелира. ЧIуохоша коста дахьийтира лулахошка [[гӀо]] доьхуш. Уггаре а халчу меттигехь Мулкъойн [[орца]] кхечира, ма-баггӀара мостагӀчунна агӀон тӀиера тӀелетира уьш дуьххьара [[даша]] туху герз долчу тобана. Ишттаниг хир ду аьлла хеташ боцу [[дегӀаста]]нхой а, гӀазакхий а, иэшам хуьлуш бевдира. Оцу [[толам]]ан лерина юьйгӀира тӀеман бӀов, цунна цӀе тиллира «ЧIуо-Мулкъ». И тӀом хилла [[1618 шо|1618 шеран]] герга, цул тӀаьхьа Мулкъой бийца бехира [[Орга]]нан Ӏинера Ӏаткъаме ницкъ аьлла<ref name="Салавди Чадиев"/>.
Хьалхарчу [[хьост]]ашкара хууш ду, 1618 шарахь жӀайхойн нуцал Маьхьти а, [[чергазий]]н эла Сунчалей а, Терки [[Терк]]ан воевода а цхьаьна бахара шотойн, [[мичиг]]ан а, гӀалгӀайн а эвланашка. Мулкъой оьрсашна гӀарабевлла, [[дегӀаста]]нхой шайца даша туху герзаца болчу [[гӀазакхий]]н тобанца Шуьйтара Органан Ӏин чухула хьала бахара, массанхьа а дуьхьало йора царна, [[ЧӀиннах|Уьш-Кхаьлла]]ра аьтту агӀора бирзина, тӀекхечира [[Гухой|ЧIуохой]]н эвлана. Эвла хан , амма бахархоша иза тӀе ца ийцира, [[тӀом]] болабелира. ЧIуохоша коста дахьийтира лулахошка [[гӀо]] доьхуш. Уггаре а халчу меттигехь Мулкъойн [[орца]] кхечира, ма-баггӀара мостагӀчунна агӀон тӀиера тӀелетира уьш дуьххьара [[даша]] туху герз долчу тобана. Ишттаниг хир ду аьлла хеташ боцу [[дегӀаста]]нхой а, гӀазакхий а, иэшам хуьлуш бевдира. Оцу [[толам]]ан лерина тӀеман бӀов, цунна цӀе тиллира «ЧIуо-Мулкъ». И тӀом хилла [[1618 шо|1618 шеран]] герга, цул тӀаьхьа Мулкъой бийца бехира [[Орга]]нан Ӏинера Ӏаткъаме ницкъ аьлла<ref name="Салавди Чадиев"/>.


[[1619 шо|1619 шеран]] документашкахь хьахийна Мулкъой – «Мержойн а, [[Шотой]]н а нах – ЧӀаьнтийн а, Мулкъойн а нах» («Мерезинские и шибуцкие люди — Тшанские и Mулкинские люди»<ref>1619 г. позднее мая 4 — Отписка терского воеводы Н. Д. Вельяминова.</ref>).
[[1619 шо|1619 шеран]] документашкахь хьахийна Мулкъой – «Мержойн а, [[Шотой]]н а нах – ЧӀаьнтийн а, Мулкъойн а нах» («Мерезинские и шибуцкие люди — Тшанские и Mулкинские люди»<ref>1619 г. позднее мая 4 — Отписка терского воеводы Н. Д. Вельяминова.</ref>).


[[1619 шо|1619 шарахь]] къилбаседакавказан къаьмнийн цхьаьнатоьхна а, Российн а [[ницкъ]]аш тӀелетира ногӀийн гӀезалошна, хӀаллакйина ягийра [[Терк]]аца йолу церан эвланаш. ГӀебартойн [[эла]]с Алегука оьрсийн воеводе Н. Д. Вельяминовга шен [[кехат]] чохь хоуьйту, нохчийн тайпанаш — [[Мержой]], Шотой, Мулкъой, кхин а лулара юкъараллаш [[кечам]] бира баккхийн ногӀашна тӀелата кечам беш<ref>Книга Алауди Мусаева «Шейх Мансур»</ref>.
[[1619 шо|1619 шарахь]] къилбаседакавказан къаьмнийн цхьаьнатоьхна а, Российн а [[ницкъ]]аш тӀелетира ногӀийн гӀезалошна, хӀаллакйина [[Терк]]аца йолу церан эвланаш. ГӀебартойн [[эла]]с Алегука оьрсийн воеводе Н. Д. Вельяминовга шен [[кехат]] чохь хоуьйту, нохчийн тайпанаш — [[Мержой]], Шотой, Мулкъой, кхин а лулара [[кечам]] бира баккхийн ногӀашна тӀелата кечам беш<ref>Книга Алауди Мусаева «Шейх Мансур»</ref>.


Тайпа хьахадо [[1621 шо|1621 шеран]] документехь: «гӀумкийн а, мержойн а, шотойн а, [[чӀаьнтий]]н а, гӀалгӀайн а, мулкъойн а, кхин шортта ломан мехканийн нах кийча бу цхьаьна [[НогӀий]]н нахана дуьхьала бовла», «гӀо доьху [[Терк]]ан тӀийрачу оьрсийн воеводашка»<ref>Российский государственный архив древних актов, Ф. Кабардинские дела, 1621, №3. Л. 1-2</ref>.
Тайпа хьахадо [[1621 шо|1621 шеран]] документехь: «гӀумкийн а, мержойн а, шотойн а, [[чӀаьнтий]]н а, гӀалгӀайн а, мулкъойн а, кхин шортта ломан мехканийн нах кийча бу цхьаьна [[НогӀий]]н нахана дуьхьала бовла», «гӀо доьху [[Терк]]ан тӀийрачу оьрсийн воеводашка»<ref>Российский государственный архив древних актов, Ф. Кабардинские дела, 1621, №3. Л. 1-2</ref>.
МогӀа 91: МогӀа 91:
[[XVIII бӀешо]] чекхдолуш XIX бӀешо долалуш [[Мулкъа]]хь доккхура даша а, кӀеззиг дети а<ref name="Салавди Чадиев"/><ref name="ReferenceD"/>.
[[XVIII бӀешо]] чекхдолуш XIX бӀешо долалуш [[Мулкъа]]хь доккхура даша а, кӀеззиг дети а<ref name="Салавди Чадиев"/><ref name="ReferenceD"/>.


[[Оьрсий]]н документашкахь хаам бо, [[1840 шо|1840 шеран]] июнан хьалхарчу декъехь [[имам Шемал|Шемал]] шен жимачу шотойх а, чӀебарлойх а лаьтта тобанца, [[БуритӀе]] агӀонхьа воьдуш, тӀедиллира Мулкъошна шайх схьакхетар. [[Зумсой]]н МаӀаша хьехарца, «бийшина Ӏахкарна» [[имам Шемал|Шемала]] масех юьртдена веран кхелйира. Мулкъой иза бахьнехь тӀелетира цуьнан тобана, байира Шемалан уллера накъостий, царна юкъахь [[имам Шемал|иза]] Органан Ӏинехь соцуш волу [[хӀусамда]], доттагӀа Шуьйтара ШаӀбан а, зумсойн [[эла]] МаӀаш а. Шемалан йира, дийцарехь, чӀогӀа кхераме шиъ [[чов]], цхьаъ куьйгана, шолгӀаниг – гайна<ref>Мухаммед-Тахир аль-Карахи, Блеск дагестанских сабель в некоторых шамилевских битвах</ref>.
[[Оьрсий]]н документашкахь хаам бо, [[1840 шо|1840 шеран]] июнан хьалхарчу декъехь [[имам Шемал|Шемал]] шен жимачу шотойх а, чӀебарлойх а лаьтта тобанца, [[БуритӀе]] агӀонхьа воьдуш, тӀедиллира Мулкъошна шайх схьакхетар. [[Зумсой]]н МаӀаша хьехарца, «бийшина Ӏахкарна» [[имам Шемал|Шемала]] масех веран кхелйира. Мулкъой иза бахьнехь тӀелетира цуьнан тобана, байира Шемалан уллера накъостий, царна [[имам Шемал|иза]] Органан Ӏинехь соцуш волу [[хӀусамда]], доттагӀа Шуьйтара ШаӀбан а, зумсойн [[эла]] МаӀаш а. Шемалан йира, дийцарехь, чӀогӀа кхераме шиъ [[чов]], цхьаъ куьйгана, шолгӀаниг – гайна<ref>Мухаммед-Тахир аль-Карахи, Блеск дагестанских сабель в некоторых шамилевских битвах</ref>.


Мулкъойх [[Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом|Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀаме]] Хьорсанара 47 стаг вахара, амма цӀехьа масех бен ца веара<ref>Духовная территория и история тайпа Мулкъой (Салавди Чадиев).</ref>.
Мулкъойх [[Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом|Сийлахь-Бок��ха Даймехкан тӀаме]] Хьорсанара 47 стаг вахара, амма цӀехьа масех бен ца веара<ref>Духовная территория и история тайпа Мулкъой (Салавди Чадиев).</ref>.


Мулкъойн тайпанан эвлан [[Хьорсана]] 1995 шеран 31 майх бархӀ [[ХӀаваан кема|кема]]но бумбанаш тоьхна хӀаллакйина дӀаяьккхира. Масех [[цӀа]] бен ца дисира эвлахь. Цул тӀаьхьа [[юьртахой]] маьӀ-маьӀӀе дӀабахана ясъелира<ref name="Салавди Чадиев"/>.
Мулкъойн тайпанан эвлан [[Хьорсана]] 1995 шеран 31 майх бархӀ [[ХӀаваан кема|кема]]но бумбанаш тоьхна хӀаллакйина . Масех [[цӀа]] бен ца дисира эвлахь. Цул тӀаьхьа [[]] маьӀ-маьӀӀе дӀабахана <ref name="Салавди Чадиев"/>.


== ГӀарабевлла Мулкъой ==
== ГӀарабевлла Мулкъой ==
МогӀа 104: МогӀа 104:
* Тепсаев Ӏабдул-Вахьаб — [[НГӀАССР]]н Лакхарчу Советан Президиуман хилла [[председатель]].
* Тепсаев Ӏабдул-Вахьаб — [[НГӀАССР]]н Лакхарчу Советан Президиуман хилла [[председатель]].
* Тугаев Ӏабдурахьман - Бенгарой эвлан вахархо. [[Брестан гӀап|Брестан гӀопахь]] кхелхина.
* Тугаев Ӏабдурахьман - Бенгарой эвлан вахархо. [[Брестан гӀап|Брестан гӀопахь]] кхелхина.
* [[Тунгаев, Бекхан Дуквахович]] ([[1950]] шеран [[25 май]]) — [[нохчий]]н паргӀата кепар латархо, [[ССРС]] спортан говзанча, ССРСн [[чемпионат]]ийн совгӀатхо, РСФСРн [[чемпион]] ([[1972 шо]]), 3-за ССРСн ТӀеман Ницкъийн чемпион, 2-за [[Советийн Социалистийн Республикийн Союз|ССРС]]н Кубок яьккхинарг, ССРСн паргӀата [[кеп]]аран латаран вовшахтоьхна тобанан декъашхо.
* [[Тунгаев, Бекхан Дуквахович]] ([[1950]] шеран [[25 май]]) — [[нохчий]]н паргӀата кепар латархо, [[ССРС]] спортан говзанча, ССРСн [[чемпионат]]ийн совгӀатхо, РСФСРн [[чемпион]] ([[1972 шо]]), 3-за ССРСн ТӀеман Ницкъийн чемпион, 2-за [[Советийн Социалистийн Республикийн Союз|ССРС]]н Кубок , ССРСн паргӀата [[кеп]]аран латаран вовшахтоьхна тобанан декъашхо.
* [[Туркаев, Хьасан Вахитович]] ([[1938 шеран]] [[10 май]], [[Лаха-Варанда]], [[Шуьйтан кӀошт]], [[Нохч-ГӀалгӀайн АССР]], [[РСФСР]], [[ССРС]]) — нохчийн Ӏилманча, филологин Ӏилманийн доктор, профессор, [[Нохч-ГӀалгӀайн АССР]] Ӏилманийн Сийлахь гӀуллакххо ([[1977 шо]]), Российн Федерацин Ӏилманийн Сийлахь гӀуллакххо ([[2005 шо]]), ССРС а, Российн а яздархой Союзийн декъашхо, [[Российн Федераци]]н лакхара говзаллийн образованин Сийлахь белхало ([[2003 шо]]).
* [[Туркаев, Хьасан Вахитович]] ([[1938 шеран]] [[10 май]], [[Лаха-Варанда]], [[Шуьйтан кӀошт]], [[Нохч-ГӀалгӀайн АССР]], [[РСФСР]], [[ССРС]]) — нохчийн Ӏилманча, филологин Ӏилманийн доктор, профессор, [[Нохч-ГӀалгӀайн АССР]] Ӏилманийн Сийлахь гӀуллакххо ([[1977 шо]]), Российн Федерацин Ӏилманийн Сийлахь гӀуллакххо ([[2005 шо]]), ССРС а, Российн а , [[Российн Федераци]]н лакхара говзаллийн образованин Сийлахь белхало ([[2003 шо]]).
* [[Умаров, Доку Хаматович|Умаров Докка]] ([[1964 шеран]] [[13 апрель]] — [[2014 шо]]) — бригадан инарла, [[Нохчийн Республика Ичкери]]н президент.
* [[Умаров, Доку Хаматович|Умаров Докка]] ([[1964 шеран]] [[13 апрель]] — [[2014 шо]]) — бригадан инарла, [[Нохчийн Республика Ичкери]]н президент.
* Чадаев Сухи - Бенгарой эвлан вахархо. [[Брест]]ан гӀопахь тӀепаза вайна.
* Чадаев Сухи - Бенгарой эвлан вахархо. [[Брест]]ан гӀопахь тӀепаза вайна.

Карара верси 2023, 30 апрель, 11:59

Къена тайпа
Мулкъой
Тайпанан векалш
Тайпанан векалш
Этноиерархи
Раса кавказан
Тукхам тукхумашна йукъа ца догӀу
Бухара тоба Басхой, Бенгаpой, БIoвархой, ГIезир-Кхеллой, Жaйнхой, Кейштрой, Коттой, Медархой, Хьуркой
Йукъара хаамаш
Йоза Кириллица
Дин ислам (суннийш)
Къам нохчий
Таханлера дӀасакхалхар
 Росси: хууш дац
 Нохчийчоь: хууш дац
 ГӀалгӀайчоь: хууш дац
Хьалхалера дӀасакхалхар

Къилбаседа Кавказ:

• шира. мохк Мулкъа

Мулкъой[1] (оьрс. Мулкой) — нохчийн тукхумашна йукъа догӀуш доцу тайпа ду. М.А.Мамакаевс Мулкъойн тайпа Нохчийчоьнан орамера тайпа лору[2].

Географи

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Мулкъа - лаьтта ЧӀаьнтин Органан аьрру геннийн Мулкъойн эркан а, Гухойн эркан а бассейнехь, къилбехахь Конжухой ломан коьртан (2231 м) а, къилбаседехь Тумсойн лам дукъан (2074 м) а йукъахь. Мулкъойн лам лаьтта Хьорсанан кӀилба-малхбалехь.

Мулкъан малхбузехь доза ду Пешхошца, къилбаседехь - тӀаьхьуо Мулкъой охьахевшинчу Хьорсанца, малхбалехь а, къилба-малхбалехь а ЧӀухошца, къилбехь ТӀерлошца. Тайпанан эвла лору ГӀезир-Кхелли[3].

Мулкъан эвланаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Мулкъан йукъахь хилла эвланаш: Бассаха, Бенгара, Бов-а, ГIезир-Кхелли, Жайне, Ирзие, Кейшта, Котта, Меда, Хьархиечу, Хьуьрика. Тахана ерриг эвланаш саьлнаш хилла лаьтта, йохийна хено а, тӀамо а[4].

Топонимаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
  • Муьлкъан хьостуй – ЧӀуохь ГутӀан къилбехьа.
  • Мулкъание – ЦӀечу аьхкиен къилбехьара йол хьокху меттиг[5].
  • Мулкъойн ирзу – ГӀойн арцан къилбан басехь, Олхазар-КӀотаран гергахь[6].
  • Мулкъойн лам – лаьтта Хьорсанан кӀилба-малхбалехь[7].
  • Мулкъойн эрк – долало Жайна эвлан гергахь, охьадогӀу къилба-малхбузера къилбаседа-малхбалехьа, дӀакхета Гухойн эрках аьрру агӀорхьа, и шиъ цхьаьна ЧӀаьнтийн Орган аьрру га ду, Уш-Кхелли уллохь кхета уьш Органах[8].

Мулкъой беха меттигаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Тахана Мулкъой беха эвланашкахь: БухӀан-Йурт, Бена-Йурт, ВаларгтӀе[9], Гикало, ГӀой-Йист, Доьлаке, Зонах[10], Ишоре, Олхазар-КӀотар, СаӀди-КӀотар[11], Хьорсана[12], Шинасуьйра-йукъ, Эна-Хишка, Эха-Борзе, ЧӀулга-Йурт[4].

Этимологи

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Цхьацца историн хаамашца, этноним «Мулкъа» уьйр йу «Мулк» дашца, маьӀна ду йукъаралло урхалла до латтанаш[13].

А.Сулеймановс дийцарехь, тайпан "мулхой" схьайалар долуш йу – некъ боккхурш, хьалха боьдурш, авангард. Мулкъой гӀезарийн тӀаьхьенаш хила а тарло[14].

Декъадалар

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Коттой, Жaйнхой, Медархой, БIoвархой, Басхой, Бенгаpой, Кейштрой, Гӏезир-Кхеллой.

Топонимаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
  • Хьуьрика – Итон-Кхаьллан кӀоштара эвлан саьлнаш, лаьтта Мулкъахь Мулкъойн эркан аьтту бердаца, къилба-малхбалехьа Доьра эвлана.
  • Хьуьрикан Ӏам - Нойбоьран къилбаседехьа.
  • Хьурикан кӀога - Нашхахь Тусхаран къилбаседехьа Цхьогалан Ӏуьрган гергара кӀаг.
  • Хьуьрика йуххие - ЧӀуора Узмат-Кхеллин малхбузехьа, хьалхара дакъа кхолладелла шина компонентах: «хурриташ» + «йуххе», аьлчи а «Хурритий гергара эвла».
  • Хуьрика – ЧӀаьнтара ДоьрхӀан къилба-малхбалера эвла.
  • Хьуьрака - ХӀиман малхбалехьара меттиг.
  • Хьуьрика-гӀала - ЧӀаьнтара Иет-кхеллин йукъара бӀов. «Хурритийн бӀов».
  • Хьуьрикахойн бассуо - ЧӀаьнтара Хьелдин къилбаседа йист.
  • Хурикау – Къилбаседа ХӀирийчуьра Мазалкан кӀоштан эвла, йиллина 1872 шарахь. ХӀирийн маттара гочдича «Маьлхан эвла» хуьлу.

Истори

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Аздин Вазара шен тептарахь буьцу аланийн мохк, лаьтташ бу Кура хин а, Тушетин а къилбаседехьа, Алазань хин а, Азербайджанан, къилбаседехьа Теркан хьостал а, цуьнан готта Ӏинал а, къилбаседехьара латтанаш Теркал а, Сотай аренал а Каспий-хӀорд тӀекхаччалц, йукъабогӀу Ийдал хин а, Дон хин а къилбехьара мохк. Тептарахь хьехайо аланийн нах хевшина меттигаш: Мажар, Дади-Ке, Баланжар гӀап, Балх, Малка (Мулкъа хила герга), Нашах, Макжа, АргӀун, Къилбах, Терки, ткъа кхин а буьйцу мохк Теркан лахахь, иза Каспий-хӀордах кхетучохь болу, оцу йукъахь Кешан акъари а, Нохчийн гӀайре а[15].

Йуккъерачу бӀешерашкахь а, керлачу хенахь а ломан Нохчийчоь лаьттина шеш долчу тайпанех: Аьккхий, ЧӀаьнтий, Маьлхий, ЧӀебарлой, Шарой, Шотой, Нашхой, МӀайстой, Садой, ТӀерлой, Пешхой, ЧӀинахой, Кей, Мержой, Хилдехарой, Галай, Мулкъой, Орстхой, кхин а. Цара дӀалаьцна хӀора Ӏинахь, хӀинци а лаьтта саьлнаш бахаман а, тӀеман а бӀаьвнийн, тӀулгах дина маьлхан кешнех а, лаьттах даьхна кешнех а[16].

Историн документашкахь дуьххьара Мулкъой хьахийна XVI-XVII бӀешарашкахь[17].

Историн документашкахь Мулкъой хьахийна, маьрша йукъаралла аьлла. Элийн мехкашца цхьаьна дара кхин а маьрша, элашна куьйга кӀелахь йоцу йартийн йукъараллаш. Нохчийчоьнан лаьмнийн зонашкахь "йукъаралла", ломан "латтанаш", "латтанаш" цӀарца хьахийна: мичигхой (мичкизы), мержой (меризи), шотой (шубуты), мулкъой (мулки), гӀалгӀай (калки), жӀайрхой (ероханские люди), чӀаьнтий (тшанские люди), Ӏовхой (ококи), Ӏовхойн мохк (окочанская земля)[18].

XVII бӀешарахь Мулкъоша йоккха роль ловзайора Органан йукъараллийн уьйр латтош а, луларчу къаьмнашца йохк-иэцар лелош а.

1618 шо — Оьрсийн документашкахь дуьххьара хьахийна Мулкъой а, ЖӀайрахой а[17].

1618 шарахь гӀебартойн элан Сунчалейн векалш ладаме гӀуллакхна Мулкъа бахара»[4]. Хьалхарчу хьосташкара хууш ду, 1618 шарахь жӀайхойн нуцал Маьхьти а, чергазийн эла Сунчалей а, Терки гӀалин Теркан воевода а цхьаьна бахара шотойн, мичиган а, гӀалгӀайн а эвланашка. Мулкъой оьрсашна гӀарабевлла, дегӀастанхой шайца даша туху герзаца болчу гӀазакхийн тобанца Шуьйтара Органан Ӏин чухула хьала бахара, массанхьа а дуьхьало йора царна, Уьш-Кхаьллара аьтту агӀора бирзина, тӀекхечира ЧIуохойн эвлана. Эвла схьайала хан йелира, амма бахархоша иза тӀе ца ийцира, тӀом болабелира. ЧIуохоша коста дахьийтира лулахошка гӀо доьхуш. Уггаре а халчу меттигехь Мулкъойн орца кхечира, ма-баггӀара мостагӀчунна агӀон тӀиера тӀелетира уьш дуьххьара даша туху герз долчу тобана. Ишттаниг хир ду аьлла хеташ боцу дегӀастанхой а, гӀазакхий а, иэшам хуьлуш бевдира. Оцу толаман лерина йуьйгӀира тӀеман бӀов, цунна цӀе тиллира «ЧIуо-Мулкъ». И тӀом хилла 1618 шеран герга, цул тӀаьхьа Мулкъой бийца бехира Органан Ӏинера Ӏаткъаме ницкъ аьлла[4].

1619 шеран документашкахь хьахийна Мулкъой – «Мержойн а, Шотойн а нах – ЧӀаьнтийн а, Мулкъойн а нах» («Мерезинские и шибуцкие люди — Тшанские и Mулкинские люди»[19]).

1619 шарахь къилбаседакавказан къаьмнийн цхьаьнатоьхна а, Российн а ницкъаш тӀелетира ногӀийн гӀезалошна, хӀаллакйина йагийра Теркаца йолу церан эвланаш. ГӀебартойн элас Алегука оьрсийн воеводе Н. Д. Вельяминовга шен кехат чохь хоуьйту, нохчийн тайпанаш — Мержой, Шотой, Мулкъой, кхин а лулара йукъараллаш кечам бира баккхийн ногӀашна тӀелата кечам беш[20].

Тайпа хьахадо 1621 шеран документехь: «гӀумкийн а, мержойн а, шотойн а, чӀаьнтийн а, гӀалгӀайн а, мулкъойн а, кхин шортта ломан мехканийн нах кийча бу цхьаьна НогӀийн нахана дуьхьала бовла», «гӀо доьху Теркан тӀийрачу оьрсийн воеводашка»[21].

1629 шо — Дуьххьарлера хаам Теркера оьрсийн кхийсархой даша эца Мулкъа бахарх[22].

XVIII бӀешо чекхдолуш XIX бӀешо долалуш Мулкъахь доккхура даша а, кӀеззиг дети а[4][22].

Оьрсийн документашкахь хаам бо, 1840 шеран июнан хьалхарчу декъехь Шемал шен жимачу шотойх а, чӀебарлойх а лаьтта тобанца, БуритӀе агӀонхьа воьдуш, тӀедиллира Мулкъошна шайх схьакхетар. Зумсойн МаӀаша хьехарца, «бийшина Ӏахкарна» Шемала масех йуьртдена веран кхелйира. Мулкъой иза бахьнехь тӀелетира цуьнан тобана, байира Шемалан уллера накъостий, царна йукъахь иза Органан Ӏинехь соцуш волу хӀусамда, доттагӀа Шуьйтара ШаӀбан а, зумсойн эла МаӀаш а. Шемалан йира, дийцарехь, чӀогӀа кхераме шиъ чов, цхьаъ куьйгана, шолгӀаниг – гайна[23].

Мулкъойх Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀаме Хьорсанара 47 стаг вахара, амма цӀехьа масех бен ца веара[24].

Мулкъойн тайпанан эвлан Хьорсана 1995 шеран 31 майх бархӀ кемано бумбанаш тоьхна хӀаллакйина дӀайаьккхира. Масех цӀа бен ца дисира эвлахь. Цул тӀаьхьа йуьртахой маьӀ-маьӀӀе дӀабахана йасъелира[4].

ГӀарабевлла Мулкъой

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Галерей

[бӀаьра нисйан | нисйан]
  • Багаев Дэги
    Багаев Дэги
  • Умаров Докка
    Умаров Докка

Билгалдахарш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
  1. ↑ К вопросу о количестве чеченских тайпов. Натаев Сайпуди Альвиевич
  2. ↑ Мамакаев М.А. «Чеченский тайп (род) в период его разложения» Грозный, ГУП «Книжное издательство», 1973.
  3. ↑ Сулейманов, 1997, с. 131,409.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 Духовная территория и история тейпа Мулкъой (Салавди Чадиев).
  5. ↑ Сулейманов, 1997, с. 15.
  6. ↑ Сулейманов, 1997, с. 453.
  7. ↑ Сулейманов, 1997, с. 413.
  8. ↑ Сулейманов, 1997, с. 135.
  9. ↑ Сулейманов, 1997, с. 388.
  10. ↑ Сулейманов, 1997, с. 417.
  11. ↑ Сулейманов, 1997, с. 406.
  12. ↑ Сулейманов, 1997, с. 409.
  13. ↑ А.С. Сулейманов. Топономия Чечено-Ингушетии. 1976г.
  14. ↑ Сулейманов, 1997, с. 131.
  15. ↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху ReferenceB тIетовжаран текст йазйина йац
  16. ↑ Кавказовед В.И. Марковин.
  17. ↑ 1 2 А.Х. Гутнов Россия и Центральный Кавказ в XVI-XVII вв
  18. ↑ Записки терского общества любителей казачьей старины. 1914. № 9. С. 73; Лавров Л.И. Эпиграфические памятники Северного Кавказа. М. 1966. С. 200-203; Исаева Т.А. Указ. Соч. С. 20-21
  19. ↑ 1619 г. позднее мая 4 — Отписка терского воеводы Н. Д. Вельяминова.
  20. ↑ Книга Алауди Мусаева «Шейх Мансур»
  21. ↑ Российский государственный архив древних актов, Ф. Кабардинские дела, 1621, №3. Л. 1-2
  22. ↑ 1 2 Я. Ахмадов. «История Чечни с древнейших времен до конца XVIII века»
  23. ↑ Мухаммед-Тахир аль-Карахи, Блеск дагестанских сабель в некоторых шамилевских битвах
  24. ↑ Духовная территория и история тайпа Мулкъой (Салавди Чадиев).

Хьажоргаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]

Литература

[бӀаьра нисйан | нисйан]
Йаззам кечбар ХӀара чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана.
ХӀара дехар ду, хьай аьтту балахь хийца йоза билгала долучуьнца.
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Мулкъой&oldid=9734610»