Izvorni kôd stranice Amiotrofna lateralna skleroza

Nemate dopuštenje da uredite ovu stranicu, iz sljedećeg razloga:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 09:48, 2 juli 2024
Expiry of block: 09:48, 2 juli 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Navedite sve gornje podatke u upite ili zahtjeve za deblokadu. Ako smatrate da ste greškom blokirani, dodatne informacije i uputstva možete pronaći na stranici o globalnoj smjernici "Zabranjeni otvoreni proksiji".
U suprotnom, zahtjev za blokadu postavite na Meta-Wikiju. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Možete vidjeti i kopirati izvorni kôd ove stranice.
{{Spajanje|ALS4}}

{{infokutija bolest
|ime          = Amiotrofna lateralna skleroza<br>(ALS)<br>(Lou Gehrigova bolest)<br>(Charcotova bolest)<br>(Bolest motornih neurona: MND)<ref name=Orphanet2009/>
|slika         = ALS Coronal.jpg
|ois_slike       = [[MRI|MRI mozga]] sa  povećanim T2 signalom u zadnjem dijelu [[unutrašnja kapsula|unutrašnje kapsule]] koji se može pratiti do [[moždana kora|motorne kore]], u skladu s dijagnozom ALS-a
| DiseasesDB      = 29148
| ICD10           = {{ICD10|G|12|2|g|10}}
| ICD9            = {{ICD9|335.20}}
| ICDO            = 
| OMIM            = 105400
| MedlinePlus     = 000688
| eMedicineSubj   = neuro
| eMedicineTopic  = 14
| eMedicine_mult  = {{eMedicine2|emerg|24}} {{eMedicine2|pmr|10}}
| MeshID          = D000690
| GeneReviewsName = Amyotrophic lateral sclerosis
| GeneReviewsNBK  = NBK1450
| Orphanet        = 803
| Scholia         = Q206901
| ICD10CM         = {{ICD10CM|G12.21}}
*Oblast:  [[Neurologija]]
*Simptomi –'''Rani''': [[spazam|Ukočeni mišići]], [[fascikulacija|trzanje mišića]], postepeno rastuća slabost <ref name="NINDS2020"/><br> '''Kasniji''': Teškoće u [[govor]]enju, [[gutanje|gutanju]] i [[disanje|disanju]]; [[respiratorna insuficijencija]] 
*Početak: 50-te – 60-te 
*Uzrok: Nepoznat (većinom),  naslijeđeno (malo)
*Dijagnoza: Sumnja se zasniva na simptomima i podržana od [[Magnetna rezonanca|MRI]] <ref name = "NINDS2020" /> 
*Liječenje: Neinvazivna ventilacija 
*Lijekovi:  [[Riluzol]], [[edaravon]]<ref name=FDA2017>{{cite web |url=https://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/ucm557102.htm |title=FDA approves drug to treat ALS |publisher=U.S. Food and Drug Administration |date=5. 5. 2017 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170508180037/https://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/ucm557102.htm |archive-date=8. 5. 2017}}</ref>
*Prognoza:  Očekivano trajanje života 2–4 godine 
*Učestalost: 2,6 /100.000 godišnje (Evropa) 
}}

==Definicija i simptomi==
'''Amiotrofna lateralna skleroza''' ('''ALS'''; poznata i kao '''Lou Gehrigova bolest' '' u [[Kanada|Kanadi]] i [[SAD|Sjedinjenim Državama]], kao '''bolest motornih neurona''' ('''MND''') u [[Australija|Australiji]], [[Republika Irska|Irskoj]], [[Novi Zeland|Novom Zelandu]], [[JAR|Južnoj Africu]] i [[Ujedinjeno Kraljevstvo|UK]], a '''Charcotova bolest''' u frankofonskim zemljama),  je [[ANS|neurodegenerativna]] [[neuromuskularna bolest]] koja rezultira progresivnim gubitkom [[neuron|motornih neurona]] koji kontroliraju [[Skeletni mišić|voljne mišiće]].<ref name="NINDS2020"/><ref name="NHS">{{cite web |title=Motor neurone disease – NHS |url=https://www.nhs.uk/conditions/motor-neurone-disease/ |website=nhs.uk |access-date=24. 10. 2020 |language=en |date=15. 1. 2018}}</ref><ref name="healthdirectAU">{{cite web |last1=Australia |first1=Healthdirect |title=Motor neurone disease (MND) |url=https://www.healthdirect.gov.au/motor-neurone-disease-mnd |website=www.healthdirect.gov.au |access-date=24. 10. 2020 |language=en-AU |date=17. 4. 2020}}</ref> ALS je najčešći tip bolesti motornih neurona.<ref name="Zucchi">{{cite journal |vauthors=Zucchi E, Bonetto V, Sorarù G |display-authors=et al |title=Neurofilaments in motor neuron disorders: towards promising diagnostic and prognostic biomarkers |journal=Molecular Neurodegeneration |volume=15 |issue=1 |pages=58 |date=15. 10. 2020 |pmid=33059698 |doi=10.1186/s13024-020-00406-3|pmc=7559190|doi-access=free }}</ref><ref name="NIH2020">{{cite web |title=Motor Neuron Diseases Fact Sheet {{!}} National Institute of Neurological Disorders and Stroke |url=https://www.ninds.nih.gov/disorders/patient-caregiver-education/fact-sheets/motor-neuron-diseases-fact-sheet |website=www.ninds.nih.gov |access-date=27. 10. 2020}}</ref> Rani simptomi ALS uključuju [[spazam|ukočeni mišići]], [[fascikulacija|trzanje mišića]] i postepeno rastuću slabost i [[atrofija mišića|trošenje mišića]].<ref name="NINDS2020">{{cite web |title=Amyotrophic Lateral Sclerosis (ALS) Fact Sheet {{!}} National Institute of Neurological Disorders and Stroke |url=https://www.ninds.nih.gov/Disorders/Patient-Caregiver-Education/Fact-Sheets/Amyotrophic-Lateral-Sclerosis-ALS-Fact-Sheet |website=www.ninds.nih.gov |access-date=22. 10. 2020}}</ref>

Može započeti slabošću ruku ili nogu, kada je poznat kao ''udovni početak'' ili s poteškoćama u [[disartrija|govorenju]] ili [[disfagija|gutanju]], kada je poznato kao ''bulbusni početak''.<ref name="NINDS2020"/><ref name=Nature2017>{{cite journal | vauthors = Hardiman O, Al-Chalabi A, Chio A, Corr EM, Logroscino G, Robberecht W, Shaw PJ, Simmons Z, van den Berg LH | title = Amyotrophic lateral sclerosis | journal = Nature Reviews. Disease Primers | volume = 3 | issue = 17071 | pages = 17071 | date = oktobar 2017 | pmid = 28980624 | doi = 10.1038/nrdp.2017.71| url = http://eprints.whiterose.ac.uk/122838/1/WR_ALS-Hardiman_V3_EDITED_FOR_AUTHOR_APPROVAL_FINAL_APPROVED-1.pdf }}</ref> Otprilike polovina pogođenih ljudi razviju barem blage poteškoće sa [[mišljenje|razmišljanju]] i ponašanju, a većina iskusi [[bol]].<ref name=Lancet2017>{{cite journal | vauthors = van Es MA, Hardiman O, Chio A, Al-Chalabi A, Pasterkamp RJ, Veldink JH, van den Berg LH | title = Amyotrophic lateral sclerosis | journal = Lancet | volume = 390 | issue = 10107 | pages = 2084–2098 | date = novembar 2017 | pmid = 28552366 | doi = 10.1016/S0140-6736(17)31287-4}}</ref><ref name=Pain2017>{{cite journal | vauthors = Chiò A, Mora G, Lauria G | title = Pain in amyotrophic lateral sclerosis | journal = The Lancet. Neurology | volume = 16| issue = 2| pages = 144–57 | date = februar 2017 | pmid = 27964824| doi = 10.1016/S1474-4422(16)30358-1 | arxiv = 1607.02870}}</ref> Pogođeni mišići odgovorni su za žvakanje hrane, govor i hodanje.<ref name = "NINDS2020"/> Gubitak motornih neurona nastavlja se sve dok se ne izgubi sposobnost jedenja, govora, kretatanja i konačno disanja.<ref name="NINDS2020"/> ALS na kraju uzrokuje [[paraliza|paralizu]] i ranu smrt, obično od [[respiratorna insuficijencija|respiratorne insuficijencije]].<ref name="Hilton">{{cite journal |vauthors=Hilton JB, White AR, Crouch PJ |title=Metal-deficient SOD1 in amyotrophic lateral sclerosis |journal=Journal of Molecular Medicine (Berlin, Germany) |volume=93 |issue=5 |pages=481–7 |date=maj 2015 |pmid=25754173 |doi=10.1007/s00109-015-1273-3|pmc=440837|doi-access=free }}</ref>

== Uzroci i mehanizmi ==
Većina slučajeva ALS (oko 90% do 95%) nemaju poznati uzrok, a označeni su kao '' sporadični ALS ''.<ref name="NINDS2020"/><ref name="alsa">{{cite web |title=Understanding ALS |url=https://www.als.org/understanding-als |website=The ALS Association |language=en}}</ref> Međutim, vjeruje se da su uključeni i [[genetika|genetički]] i [[ekologija|okolinski faktori]].<ref name=Wingo2011>{{cite journal | vauthors = Wingo TS, Cutler DJ, Yarab N, Kelly CM, Glass JD | title = The heritability of amyotrophic lateral sclerosis in a clinically ascertained United States research registry | journal = PLOS ONE | volume = 6 | issue = 11 | pages = e27985 | year = 2011 | pmid = 22132186 | pmc = 3222666 | doi = 10.1371/journal.pone.0027985 | bibcode = 2011PLoSO...627985W }}</ref> Preostalih 5% do 10% slučajeva ima genetički uzrok povezan sa historijom bolesti u porodici, a oni su poznati kao ''porodični ALS''.<ref name="alsa"/><ref name=Lancet2011>{{cite journal |vauthors=Kiernan MC, Vucic S, Cheah BC, Turner MR, Eisen A, Hardiman O, Burrell JR, Zoing MC |title=Amyotrophic lateral sclerosis |journal=Lancet |volume=377 |issue=9769 |pages=942–55 |date=mart 2011 |pmid=21296405 |doi=10.1016/s0140-6736(10)61156-7 |doi-access=free}}</ref> Otprilike polovina ovih naslčjednih slučajeva posljedica je prisustva jednog od dva specifična [[gen]]a.<ref name = "NINDS2020"/> Osnovni mehanizam uključuje oštećenje i [[neuron|gornjih]] i donjih motornih neurona.<ref name = "NINDS2020"/> [[Dijagnoza]] temelji se na znakovima i [[simptom]]ima osobe, a testiranje se provodi kako bi se isključili drugi potencijalni uzroci.<ref name = "NINDS2020"/>

== Klasifikacija ==
ALS je [[bolest motornih neurona]], grupa [[nervni poremećaj|neuroloških poremećaja]] koji selektivno utiču na [[motorni neuron|motorne neurone]], ćelije koje kontroliraju [[skeletni mišić|voljne mišiće]] tijela.<ref name="NINDS2020"/> Ostale bolesti motoričkih neurona uključuju stanja kao što su  [[primarna lateralna skleroza]] (PLS), [[progresivna mišićna atrofija]] (PMA), [[progresivna bulbusna paraliza]], [[pseudobulbusna paraliza]] i [[monomelna amiotrofija]] ( MMA).<ref>{{Cite web|url=https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/661720689|title=8B60 Motor neuron disease|website=ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics|publisher=World Health Organization|access-date=24. 1. 2019}}</ref>

Sam ALS može se klasificirati na nekoliko različitih načina: po tome koliko brzo bolest napreduje, a što je povezano sa dobom početka; po tome da li je porodična ili sporadična, te po prvopogođenoj regiji.<ref name = "NINDS2020"/> U oko 25% slučajeva najprije su pogođeni mišići lica, usta i grla, jer motorni neuroni u dijelu [[moždano stablo|moždanog stabla]] zvanom [[medulla oblongata]] (ranije nazvana "bulbus") počinje umirati prvo zajedno sa donjim motornim neuronima. Ovaj obrazac se naziva "[[bulbus]]ni – početak ALS". U oko 5% slučajeva prvo su pogođeni mišići trupa.<ref name = Lancet2011 /> U većini slučajeva bolest se širi i zahvata druge regije kičmene moždine. Nekoliko osoba s ALS-om imalo je  simptome koji su ograničeni na jednu regiju kičmene moždine, najmanje 12 do 24 mjeseca prije širenja na drugu regiju; ove regijske varijante ALS-a povezane su s boljom prognozom.

=== Klasični ALS, PLS i PMA ===
[[Datoteka:UMN vs LMN.png |thumb|upright= 1.3 | Tipski ili "klasični" ALS uključujus neurone u mozgu (gornji motorni neuroni) i u kičmenoj moždini ([[donji motorni neuron]]i.<ref name="Cold Spring Harbor 2017">{{cite journal | vauthors = Grad LI, Rouleau GA, Ravits J, Cashman NR | title = Clinical Spectrum of Amyotrophic Lateral Sclerosis (ALS) | journal = Cold Spring Harbor Perspectives in Medicine | volume = 7 | issue = 8 | pages = a024117 | date = august 2017 | pmid = 28003278 | pmc = 5538408 | doi = 10.1101/cshperspect.a024117 |doi-access=free}}</ref>]] 
[[Primarna lateralna skleroza]] (PLS) uključuje samo gornje motorne neurone, a [[progresivna mišićna atrofija]] (PMA) samo donje motorne neurone. Raspravlja se o tome jesu li PLS i PMA zasebne bolesti ili su samo varijante ALS-a.<ref name = Lancet2017/>

Klasični ALS čini oko 70% svih slučajeva ALS-a i može se podijeliti na '''ALS s početkom u ekstremitetima''' (poznat i kao spinalni napad) i '''ALS s bulbusnim početkom'''.<ref name=Lancet2017/> ALS s početkom u ekstremitetima, započinje slabošću u rukama i nogama <ref name = Nature2017 /> i čini oko dvije trećine svih klasičnih slučajeva ALS-a. ALS s bulbusnim napadom započinje slabošću u mišićima govora, žvakanja i gutanja  i čini ostalih trećinu slučajeva.  Bulbusni napad povezan je s lošijom prognozom od ALS-a s početkom na udovima ; populacijsko istraživanje pokazalo je da ALS s bulbusnim napadom ima medijanu preživljavanja 2,0 godine i desetogodišnju stopu preživljavanja od 3%, dok ALS s pojavom na ekstremitetima ima medijanu 2,6 godina i 10-godišnju stopu preživljavanja od 13 %.  Rijetka varijanta je ALS respiratornog početka koji čini oko 3% svih slučajeva ALS,  u kojima su početni simptomi poteškoće s disanjem ([[dispneja]]) s naporima, u mirovanju ili dok se leži ([[ortopneja]]).<ref>{{cite journal | vauthors = Gautier G, Verschueren A, Monnier A, Attarian S, Salort-Campana E, Pouget J | title = ALS with respiratory onset: Clinical features and effects of non-invasive ventilation on the prognosis | journal = Amyotrophic Lateral Sclerosis | volume = 11 | issue = 4 | pages = 379–82  | date = august 2010 | pmid = 20001486 | doi = 10.3109/17482960903426543}}</ref> Kičmenomoždinski i bulbusni simptomi obično su blagi ili odsutni u početku. Češća je kod muškaraca. ALS s respiratornim početkom ima najgoru prognozu od bilo koje varijante ALS-a; u populacijskoj studiji, oni sa respiratornim početkom imali su medijanu preživljavanja 1,4 godine i 0% preživljavanja nakon 10 godina.

Primarna lateralna skleroza (PLS) čini oko 5% svih slučajeva ALS-a i pogađa gornje motorne neurone na rukama i nogama. Međutim, više od 75% ljudi s očiglednim PLS-om razvija znakove pogođenosti  donjih motornih neurona u roku od četiri godine od pojave simptoma, što znači da se do tada ne može uspostaviti definitivna dijagnoza PLS-a.<ref name=Classification2016>{{cite journal | vauthors = Al-Chalabi A, Hardiman O, Kiernan MC, Chiò A, Rix-Brooks B, van den Berg LH | title = Amyotrophic lateral sclerosis: moving towards a new classification system | journal = The Lancet. Neurology | volume = 15 | issue = 11 | pages = 1182–94 | date = oktobar 2016 | pmid = 27647646 | doi = 10.1016/S1474-4422(16)30199-5 | hdl = 2318/1636249| hdl-access = free }}</ref> PLS ima bolju prognozu od klasičnog ALS-a, jer sporije napreduje, rezultira manje funkcionalnim padom, ne utiče na sposobnost disanja i uzrokuje manje ozbiljan gubitak kilograma,

Progresivna mišićna atrofija (PMA) čini oko 5% svih slučajeva ALS-a i pogađa donje motorne neurone ruku i nogu.  Iako je PMA u prosjeku povezan s dužim preživljavanjem od klasičnog ALS-a, on i dalje napreduje u druge dijelove kičmene moždine s vremenom, što na kraju dovodi do respiratorne insuficijencije i smrti.  Znakovi napada na gornje motorne neurone mogu se razviti kasno u toku PMA, u tom slučaju dijagnoza može biti promijenjena u klasičnu ALS.

=== Regijske varijante ===
Regijske varijante ALS-a imaju simptome koji su ograničeni na jednu regiju kičmene moždine najmanje godinu dana; napreduju sporije od klasičnog ALS-a i povezani su s dužim preživljavanjem. Primjeri uključuju sindrom mlatne ruke, sindrom mlatne noge i izolirani bulbusni ALS. Sindrom mlatne ruke i sindrom mlatne noge često se smatraju regijskim varijantama PMA, jer uključuju samo donje motorne neurone. Izolirani bulbusni ALS može uključivati gornje ili donje motorne neurone. Ove regijske varijante ALS-a ne mogu se dijagnosticirati na početku simptoma; mora se uočiti neuspjeh širenja bolesti na druge regione kičmene moždine tokom dužeg vremenskog perioda (najmanje 12 mjeseci).<ref name="Regional ALS Variants">{{cite journal | vauthors = Jawdat O, Statland JM, Barohn RJ, Katz JS, Dimachkie MM | title = Amyotrophic Lateral Sclerosis Regional Variants (Brachial Amyotrophic Diplegia, Leg Amyotrophic Diplegia, and Isolated Bulbar Amyotrophic Lateral Sclerosis) | journal = Neurologic Clinics | volume = 33 | issue = 4 | pages = 775–85 | date = novembar 2015 | pmid = 26515621 | pmc = 4629514 | doi = 10.1016/j.ncl.2015.07.003 }}</ref>

Sindrom mlatne ruke, koji se naziva i brahijalna amiotrofična diplegija (dodatni nazivi uključuju skapulohumeralni oblik ALS-a, Vulpian-Bernartov sindrom, sindrom viseće ruke i sindrom neurogenog čovjeka u bačvi) karakterizira niže oštećenje motornih neurona samo na vratnom dijelu kičmene moždine, što dovodi do postepenog početka slabosti proksimalnih mišića ruke i smanjenih ili odsutnih refleksa. Sindrom mlatnih nogu, koji se naziva i amiotrofna diplegija nogu (dodatni nazivi uključuje obje potkoljenice, tj. obostrano distalno zahvatanje) uključuju pseudopolineuritski ALS, Patrikiosov sindrom, Marie-Patrikiosov ALS i peroneusni oblik ALS-a.  Karakterizira ga niže oštećenje motornih neurona samo u lumbosakrumskoj kičmenoj moždini, što dovodi do postepenog početka slabosti nogu i smanjenih ili odsutnih refleksa. Izolirani bulbusni ALS karakterizira oštećenje gornjih ili donjih motornih neurona samo u bulbusnom području, što dovodi do postepenih poteškoća s govorom ([[disartrija]] i gutanjem ([[disfagija]]); [[disanje]] je uglavnom očuvano, barem u početku. Dvije male studije pokazale su da ljudi s izoliranim bulbusnim ALS-om mogu živjeti duže od ljudi s ALS-om s početkom bulbusne.

=== Dob početka ===

ALS se također može klasificirati na osnovu dobi početka. Iako je najviša dob početka 58 do 63 gogine za sporadični ALS i 47 do 52 za porodični ALS, oko 10% svih slučajeva ALS-a započinje prije 45. godine (ALS s "mladim početkom") i oko 1% svih slučajeva započne prije 25. godine (mladalački ALS). Osobe  koje imaju  ALS mladog uzrasta vjerojatnije su muškarci, rjeđe s bulbusnim simptomima, i vjerovatnije je da će sporije napredovati. Maloljetnička ALS vjerovatnije je porodična od ALS odrasle osobe; geni za koje je poznato da su povezani sa maloljetničkom ALS uključuju '' [[ALS2]] '', '' [[SETX]]'', ''[[SPG11]]'', ''[[FUS]]'' i ''[[SIGMAR1]]''. Iako većina ljudi s maloljetničkim ALS živi duže od onih s ALS odraslih, neki od njih imaju specifične mutacije u  genima ''FUS'' i ''SOD1'', koje su povezane s lošom prognozom.<ref>{{cite journal | vauthors = Teoh HL, Carey K, Sampaio H, Mowat D, Roscioli T, Farrar M | title = Inherited Paediatric Motor Neuron Disorders: Beyond Spinal Muscular Atrophy | journal = Neural Plasticity | volume = 2017 | pages = 6509493 | date = 2017 | pmid = 28634552 | pmc = 5467325 | doi = 10.1155/2017/6509493 }}</ref> Kasni početak (nakon 65. godine) povezan je s bržim funkcionalnim padom i kraćim preživljavanjem.<ref name="Clinical Features of ALS">{{cite journal | vauthors = Tard C, Defebvre L, Moreau C, Devos D, Danel-Brunaud V | title = Clinical features of amyotrophic lateral sclerosis and their prognostic value | journal = Revue Neurologique | volume = 173 | issue = 5 | pages = 263–72 | date = maj 2017 | pmid = 28477850 | doi = 10.1016/j.neurol.2017.03.029 }}</ref>

== Uzrok ==
Iako je tačan uzrok ALS nepoznat, smatra se da su genetički faktori i faktori okoline otprilike jednake važnosti.  Genetički faktori se bolje razumiju od faktora okoline; nije definitivno utvrđeno da određeni faktor životne sredine uzrokuje ALS. [[Model praga odgovornosti]] za ALS predlaže da se ćelijska oštećenja akumuliraju tokom vremena zbog genetičkih faktora prisutnih pri rođenju i izloženosti rizicima iz okoline tokom života.<ref name=Conspiracy>{{cite journal | vauthors = Al-Chalabi A, Hardiman O | title = The epidemiology of ALS: a conspiracy of genes, environment and time | journal = Nature Reviews. Neurology | volume = 9 | issue = 11 | pages = 617–28 | date = novembar 2013 | pmid = 24126629 | doi = 10.1038/nrneurol.2013.203}}</ref>

=== Genetika ===
{{Glavni|Genetika amiotrofne lateralne skleroze}}

ALS se može klasificirati kao porodični ili sporadični, ovisno o tome postoji li porodična historija bolesti ili ne.<ref name="fALS">{{cite web |title=About Familial ALS – ALS Research Collaboration |url=https://www.als-research.org/familial-als/ |access-date=27. 10. 2020 |archive-date=27. 10. 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201027121733/https://www.als-research.org/familial-als/ |url-status=dead }}</ref> Ne postoji konsenzus među neurolozima oko tačne definicije porodičnog ALS-a. Najstrožija definicija je da osoba s ALS-om mora imati dvoje ili više rođaka prvog stepena (djecu, braću i sestre ili roditelje) koji također imaju ALS. Manje stroga definicija je da osoba sa ALS-om mora imati najmanje jednog prvog ili rođaka drugog stepena (bake/nane/nene i djedovi/dede/didovi, unuci, tetke, ujaci/daidže, nećaci, nećakinje ili polubraća i sestre) koji također ima ALS.<ref name="Neurology 2017">{{cite journal |vauthors=Vajda A, McLaughlin RL, Heverin M, Thorpe O, Abrahams S, Al-Chalabi A, Hardiman O |title=Genetic testing in ALS: A survey of current practices |journal=Neurology |volume=88 |issue=10 |pages=991–999 |date=mart 2017 |pmid=28159885 |doi=10.1212/WNL.0000000000003686 |doi-access=free|pmc=5333513 }}</ref> Obično se kaže da porodični ALS čini 10% svih slučajeva ALS-a, iako se procjene kreću od 5%<ref>{{cite journal | vauthors = Byrne S, Walsh C, Lynch C, Bede P, Elamin M, Kenna K, McLaughlin R, Hardiman O | title = Rate of familial amyotrophic lateral sclerosis: a systematic review and meta-analysis | journal = Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry | volume = 82 | issue = 6 | pages = 623–7 | date = juni 2011 | pmid = 21047878 | doi = 10.1136/jnnp.2010.224501 | hdl = 2262/53330 | hdl-access = free }}</ref> do 20%.<ref name="The Neuroscientist 2015">{{cite journal | vauthors = He J, Mangelsdorf M, Fan D, Bartlett P, Brown MA | title = Amyotrophic Lateral Sclerosis Genetic Studies: From Genome-wide Association Mapping to Genome Sequencing | journal = The Neuroscientist | volume = 21 | issue = 6 | pages = 599–615 | date = decembar 2015 | pmid = 25378359 | doi = 10.1177/1073858414555404 | url = https://eprints.qut.edu.au/110861/2/UQ351652_OA.pdf | access-date = 20. 4. 2021 | archive-date = 7. 5. 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200507233727/https://eprints.qut.edu.au/110861/2/UQ351652_OA.pdf | url-status = dead }}</ref> Više procjene koriste širu definiciju porodičnog ALS-a i temeljitije ispituju porodičnu historiju osoba s ALS-om.<ref name="Neurology 2017"/>

U sporadičnom ALS-u ne postoji porodična historija bolesti.<ref name="NEJM 2017">{{cite journal | vauthors = Brown RH, Al-Chalabi A | title = Amyotrophic Lateral Sclerosis | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 377 | issue = 2 | pages = 162–172 | date = 13. 7. 2017 | pmid = 28700839 | doi = 10.1056/NEJMra1603471 | url = https://kclpure.kcl.ac.uk/portal/en/publications/amyotrophic-lateral-sclerosis(70a10b6b-0121-46ae-896b-7108a6666dcb).html }}</ref> Sporadični i porodični ALS klinički i patološki izgledaju identično i genetički su slični; oko 10% osoba sa sporadičnim ALS ima mutacije u genima za koje se zna da uzrokuju porodični ALS. U svjetlu ovih paralela, izraz "sporadični ALS" kritiziran je kao obmanjujući jer implicira da slučajevi sporadične ALS uzrokuju samo faktori okoline; izraz "izolirani ALS" predložen je kao tačnija alternativa.

Više od 20 gena povezano je s porodičnim ALS-om, od čega četiri čine većinu porodičnih slučajeva:<ref name="Revue Neurologique">{{cite journal | vauthors = Corcia P, Couratier P, Blasco H, Andres CR, Beltran S, Meininger V, Vourc'h P | title = Genetics of amyotrophic lateral sclerosis | journal = Revue Neurologique | volume = 173 | issue = 5 | pages = 254–262 | date = maj 2017 | pmid = 28449881 | doi = 10.1016/j.neurol.2017.03.030 }}</ref> ''[[C9orf72]]'' (40%), ''[[SOD1]]'' (20%), ''[[FUS]]'' (1–5%), and ''[[TARDBP]]'' (1–5%).<ref name=Lancet2017/> Genetika porodičnog ALS-a se bolje razumije od genetike sporadičnog ALS-a; od 2016., poznati geni ALS objasnili su oko 70% porodičnih i oko 15% sporadičnih ALS.<ref>{{cite journal | vauthors = Chia R, Chiò A, Traynor BJ | title = Novel genes associated with amyotrophic lateral sclerosis: diagnostic and clinical implications | journal = The Lancet. Neurology | volume = 17 | issue = 1 | pages = 94–102 | date = januar 2018 | pmid = 29154141 | pmc = 5901717 | doi = 10.1016/S1474-4422(17)30401-5 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Zou ZY, Liu CY, Che CH, Huang HP | title = Toward precision medicine in amyotrophic lateral sclerosis | journal = Annals of Translational Medicine | volume = 4 | issue = 2 | pages = 27 | date = januar 2016 | pmid = 26889480 | pmc = 4731596 | doi = 10.3978/j.issn.2305-5839.2016.01.16 }}</ref> Sve u svemu, rođaci osobe sa ALS-om prvog stepena imaju 1% rizika od razvoja ALS-a.<ref name="Wingo2011"/><ref>{{cite book |last=Sontheimer |first=Harald |date=2015 |title=Diseases of the Nervous System |url=https://books.google.com/books?id=U_1PBAAAQBAJ |publisher=Academic Press |page=170 |isbn=978-0-12-800403-6 |access-date=2. 5. 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170908005608/https://books.google.com/books?id=U_1PBAAAQBAJ |archive-date=8. 9. 2017}}</ref> ALS ima [[oligogensko nasljeđivanje|oligogenski način nasleđivanja]], što znači da su mutacije dva ili više gena potrebne da izazovu bolest.

ALS i [[frontotemporalna demencija]] (FTD) sada se smatraju dijelom zajedničkog spektra bolesti (FTD-ALS) zbog genetičkih, kliničkih i patoloških sličnosti.<ref>{{cite journal | vauthors = Couratier P, Corcia P, Lautrette G, Nicol M, Marin B | title = ALS and frontotemporal dementia belong to a common disease spectrum | journal = Revue Neurologique | volume = 173 | issue = 5 | pages = 273–279 | date = maj 2017 | pmid = 28449882 | doi = 10.1016/j.neurol.2017.04.001 }}</ref> Genetički, ponavljajuća proširenja '' C9orf72 '' čine oko 40% porodičnih ALS i 25% porodičnih FTD-a. Klinički, 50% ljudi s ALS-om ima određena kognitivna ili etološka oštećenja, a 5-15% ima FTD, dok 40% ljudi s FTD-om ima neke simptome motornih neurona, a 12,5% ima ALS. Patološki, abnormalno agregacije proteina TDP-43 vide se u do 97% bolesnika s ALS i do 50% bolesnika s FTD-om.<ref>{{cite journal | vauthors = Nguyen HP, Van Broeckhoven C, van der Zee J | title = ALS Genes in the Genomic Era and their Implications for FTD | journal = Trends in Genetics | volume = 34 | issue = 6 | pages = 404–423 | date = juni 2018 | pmid = 29605155 | doi = 10.1016/j.tig.2018.03.001 | doi-access = free }}</ref> Ostali geni za koje je poznato da uzrokuju FTD-ALS uključuju '' [[CHCHD10]] '', '' [[SQSTM1]] '' i '' [[TINA-vezana kinaza 1|TBK1]] ''.

=== Faktori okoline ===
Tamo gdje nije prisutna porodična historija bolesti&nbsp;-oko 90% slučajeva &nbsp;-nije poznat nijedan uzrok. Moguće združenosti za koja dokazi nisu konačni uključuju služenje vojnog roka i pušenje.<ref name=Martin2017>{{cite journal | vauthors = Martin S, Al Khleifat A, Al-Chalabi A | title = What causes amyotrophic lateral sclerosis? | journal = F1000Research | volume = 6 | pages = 371 | date = 2017 | pmid = 28408982 | pmc = 5373425 | doi = 10.12688/f1000research.10476.1 }}</ref> Iako su studije o vojnoj istoriji i učestalosti ALS nedosljedne, postoje slabi dokazi za [[Korelacija|pozitivne korelacije]].<ref name="beard">{{cite journal | vauthors = Beard JD, Kamel F | title = Military service, deployments, and exposures in relation to amyotrophic lateral sclerosis etiology and survival | journal = Epidemiologic Reviews | volume = 37 | issue = 1 | pages = 55–70 | date = 1. 1. 2015 | pmid = 25365170 | pmc = 4325667 | doi = 10.1093/epirev/mxu001 }}</ref> Razni predloženi faktori uključuju izloženost [[Toksin| toksinima iz okoline]] (zaključeno iz geografskih studija distribucije), kao i upotrebu alkohola i duhana tokom vojne službe.

Pregled 16 metaanaliza iz 2016. godine zaključio je da postoje ubedljivi dokazi o povezanosti sa hroničnom profesionalnom izloženošću [[olovo|olovu]]; sugestivni dokazi za rast i izloženost teškim metalima, osim olova, vide i unos beta-karotena i ozljeda glave; i slabi dokazi za unos omega-3 masnih kiselina, izlaganje elektromagnetnim poljima izuzetno niske frekvencije, pesticidi i mokraćna kiselina u serumu.<ref>{{cite journal | vauthors = Belbasis L, Bellou V, Evangelou E | title = Environmental Risk Factors and Amyotrophic Lateral Sclerosis: An Umbrella Review and Critical Assessment of Current Evidence from Systematic Reviews and Meta-Analyses of Observational Studies | journal = Neuroepidemiology | volume = 46 | issue = 2 | pages = 96–105 | date = mart 2016 | pmid = 26731747 | doi = 10.1159/000443146| doi-access = free }}</ref>

U studiji iz  [[SAD|Sjedinjenih Država]],  2017. godine Centara za kontrolu i prevenciju bolesti, koja analizira američke smrtne slučajeve od 1985. do 2011. godine, zanimanja u korelaciji sa smrtnim slučajevima od ALS-a bila su „radnici sa bijelim okovratnicima“, kao što su upravljanje, financije , arhitektonski, računarski, pravni i obrazovni poslovi.<ref>{{cite journal | vauthors = Beard JD, Steege AL, Ju J, Lu J, Luckhaupt SE, Schubauer-Berigan MK | title = Mortality from Amyotrophic Lateral Sclerosis and Parkinson's Disease Among Different Occupation Groups - United States, 1985-2011 | journal = MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report | volume = 66 | issue = 27 | pages = 718–722 | date = juli 2017 | pmid = 28704346 | pmc = 5687590 | doi = 10.15585/mmwr.mm6627a2}}</ref> Ostali potencijalni faktori rizika ostaju nepotvrđeni, uključujući izlaganje hemikalijama i elektromagnetnom polju, zanimanje, fizičke traume i električni udar.<ref>{{cite journal | vauthors = Sutedja NA, Fischer K, Veldink JH, van der Heijden GJ, Kromhout H, Heederik D, Huisman MH, Wokke JJ, van den Berg LH | title = What we truly know about occupation as a risk factor for ALS: a critical and systematic review | journal = Amyotrophic Lateral Sclerosis | volume = 10 | issue = 5–6 | pages = 295–301 | year = 2009 | pmid = 19922116 | doi = 10.3109/17482960802430799}}</ref><ref name="Ingre 2015">{{cite journal | vauthors = Ingre C, Roos PM, Piehl F, Kamel F, Fang F | title = Risk factors for amyotrophic lateral sclerosis | journal = Clinical Epidemiology | volume = 7 | pages = 181–93 | year = 2015 | pmid = 25709501 | pmc = 4334292 | doi = 10.2147/CLEP.S37505 }}</ref> Okvirna je povezanost sa izloženošću raznim [[pesticid]]ima, uključujući [[Insekticid|organohlorne insekticide]] [[aldrin]], [[dieldrin]], [[DDT]] i [[toksafen]].<ref>{{cite journal | vauthors = Kamel F, Umbach DM, Bedlack RS, Richards M, Watson M, Alavanja MC, Blair A, Hoppin JA, Schmidt S, Sandler DP | title = Pesticide exposure and amyotrophic lateral sclerosis | journal = Neurotoxicology | volume = 33 | issue = 3 | pages = 457–62 | date = juni 2012 | pmid = 22521219 | pmc = 3358481 | doi = 10.1016/j.neuro.2012.04.001 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Bozzoni V, Pansarasa O, Diamanti L, Nosari G, Cereda C, Ceroni M | title = Amyotrophic lateral sclerosis and environmental factors | journal = Functional Neurology | volume = 31 | issue = 1 | pages = 7–19 | date = 2016 | pmid = 27027889 | pmc = 4819821 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Malek AM, Barchowsky A, Bowser R, Youk A, Talbott EO | title = Pesticide exposure as a risk factor for amyotrophic lateral sclerosis: a meta-analysis of epidemiological studies: pesticide exposure as a risk factor for ALS | journal = Environmental Research | volume = 117 | pages = 112–9 | date = august 2012 | pmid = 22819005 | doi = 10.1016/j.envres.2012.06.007 | bibcode = 2012ER....117..112M }}</ref>

== Patofiziologija ==
=== Neuropatologija ===
Definitivna karakteristika ALS je smrt i gornjih motornih neurona (smještenih u [[moždana kora|motornom korteksu]] mozga) i donjih motornih neurona (smještenih u moždanom stablu i kičmenoj moždini).<ref>{{cite journal | vauthors = Robberecht W, Philips T | title = The changing scene of amyotrophic lateral sclerosis | journal = Nature Reviews. Neuroscience | volume = 14 | issue = 4 | pages = 248–64 | date = april 2013 | pmid = 23463272| doi = 10.1038/nrn3430}}</ref> U ALS-u s frontotemporalnom demencijom umiru i neuroni i frontalnog i temporalnog režnja mozga. Patološko obilježje ALS-a je prisustvo [[inkluzijsjsko tijelo|inkluzijskih tijela]] (abnormalne agregacije proteina ) poznata kao ''Bunina tijela '' u citoplazmi motornih neurona. U oko 97% ljudi sa ALS-om glavna komponenta inkluzijskih tijela je protein [[TDP-43]]; međutim, kod onih sa mutacijama '' SOD1 '' ili '' FUS '' , glavna komponenta inkluzijskih tijela<ref name="Okamoto">{{cite journal |vauthors=Okamoto K, Mizuno Y |last3=Fujita |first3=Y |title=Bunina bodies in amyotrophic lateral sclerosis |journal=Neuropathology |volume=28 |issue=2 |date=april 2008 |pages=109–15 |pmid=18069968 |doi=10.1111/j.1440-1789.2007.00873.x}}</ref><ref name="White">{{cite journal |vauthors=White JA, Banerjee R, Gunawardena S |title=Axonal Transport and Neurodegeneration: How Marine Drugs Can Be Used for the Development of Therapeutics |journal=Marine Drugs |volume=14 |issue=5 |date=19. 5. 2016 |page=102 |pmid=27213408 |doi=10.3390/md14050102|pmc=4882576 }}</ref> je protein SOD1, odnosno protein FUS. [[Gruba patologija]] ALS-a, koja su obilježja bolesti koja se može vidjeti golim okom, uključuje atrofiju skeletnih mišića i motornog korteksa, sklerozu [[kortikospinalni trakt|kortikospinalnog]] i [[kortikobulbusni trakt|kortikobulbusnog trakta]], stanjivanje hipoglosusnih nerava (koji kontroliraju jezik) i stanjivanje prednjih korijena kičmene moždine.  Osim smrti motornih neurona, dvije druge karakteristike zajedničke većini varijanti ALS-a su žarišna početna patologija, što znači da simptomi počinju u jednoj regiji kičmene moždine, uz  progresivno kontinuirano širenje, što znači da se simptomi s vremenom prošire na dodatne regije. [[Prion]]oliko širenje pogrešno sklopljenih proteina iz ćelije u ćeliju može objasniti zašto ALS započinje u jednom području, a širi se u druge.  U [[patogeneza|patogenezu]] ALS-a  također može biti uključen i [[limfni sistem]].<ref>{{Cite journal|last1=Ng Kee Kwong|first1=Koy Chong|last2=Mehta|first2=Arpan R.|last3=Nedergaard|first3=Maiken|last4=Chandran|first4=Siddharthan|date=20. 8. 2020|title=Defining novel functions for cerebrospinal fluid in ALS pathophysiology|journal=Acta Neuropathologica Communications|volume=8|issue=1|pages=140|doi=10.1186/s40478-020-01018-0|issn=2051-5960|pmc=7439665|pmid=32819425}}</ref>

===Biohemija===
[[slika:ALS Disease Pathology and Proposed Disease Mechanisms.jpg|thumb|upright=1.3|Deset predloženih mehanizama bolesti za ALS i s njima povezane gene.<ref name="Modelling ALS">{{cite journal | vauthors = Philip Van Damme P, Robberecht W, Van Den Bosch L  | title = Modelling amyotrophic lateral sclerosis: progress and possibilities | journal = Disease Models and Mechanisms | volume = 10 | issue = 5 | pages = 537–49 | date = maj 2017 | pmid = 28468939 | pmc = 5451175 | doi = 10.1242/dmm.029058 }}</ref>]]
Još uvijek nije potpuno razumljivo zašto neuroni umiru u ALS-u, ali smatra se da ova [[neurodegeneracija]] uključuje mnogo različitih ćelijskih i molekulskih procesa.  Geni za koje je poznato da su uključeni u ALS mogu se grupirati u tri opće kategorije, zasnovane na njihovoj normalnoj funkciji: razgradnja proteina, [[citoskelet]] i [[prerada RNK]]. Mutantni protein SOD1 stvara unutarćelijske agregacije koje inhibiraju razgradnju proteina. [[Citoplazma]]tske agregacije [[divlji tip|divljeg tipa]] (normalnog) proteina SOD1 česte su u sporadičnom ALS-u. Smatra se da pogrešno savijeni mutant SOD1 može prouzrokovati pogrešno sklapanje i agregaciju divljeg tipa SOD1 u susjednim neuronima na način sličan prionima. Ostali geni za razgradnju proteina, koji mogu uzrokovati ALS kada su mutirani uključuju [[valozin-sadržeći protein|VCP]] ,[[Optineurin|OPTN]] , TBK1 i SQSTM1. Tri gena uključena u ALS koji su važni za održavanje citoskeleta  i za [[akson]]ski transport uključuju '' [[DCTN1]] '', '' [[PFN1]]  '' i '' [[TUBA4A]]''.

Postoji veliki broj ALS gena koji kodiraju [[RNK]]-vezujuće proteine. Prvi koji je otkriven bio je protein TDP-43,  jedarni protein koji se agregira u citoplazmi motornih neurona u gotovo svim slučajevima ALS-a; međutim, mutacije u '' TARDBP '', genu koji kodira TDP-43, rijedak su uzrok ALS-a.  ''FUS'' kodovi za FUS, drugi protein koji veže RNK sa sličnim funkcija na TDP-43, može uzrokovati ALS kada  mutira. Smatra se da mutacije u '' TARDBP '' i '' FUS '' povećavaju afinitet vezanja domena male složenosti, uzrokujući njihove dotične proteine koji se agregiraju u citoplazmi. Kada se ovi mutirani RNK-vezujući proteini pogrešno presaviju i agregiraju, oni će možda moći pogrešno uklopiti normalni protein i unutar i između ćelija na prionski način. To također dovodi do smanjenog nivoa RNK -vezujućih proteina u jedru, što može značiti da njihovi ciljni RNK-transkripti ne prolaze normalnu obradu. Ostali geni za metabolizam RNK povezani sa ALS uključuju '' [[angiogenin|ANG]]'', ''[[SETX]]'' i ''[[MATR3]]''.  ''C9orf72'' je najčešće mutirani gen u ALS-u i uzrokuje smrt motornih neurona kroz niz mehanizama. Patogena mutacija je heksanukleotidna ponovljena ekspanzija (serija od šest nukleotida ponovljenih šest i više puta); osobe sa 30 ponavljanja su normalne, dok ljudi sa stotinama ili hiljadama ponavljanja mogu imati porodični ALS, frontotemporalnu demenciju ili ponekad sporadični ALS. Tri mehanizma bolesti povezana s tim ponavljanjima '' C9orf72 '' su taloženje transkripata RNK u jedru, translacijom  RNK u toksične proteine dipeptidnih ponavljanja u citoplazmi i smanjenim nivoima normalnog proteina C9orf72. Bioenergetska disfunkcija [[mitohondrija]],  koja dovodi do disfunkcionalne homeostaze aksonskog motornog neurona (smanjena aksonska dužina i brz aksonski transport mitohondrijskog tereta) pokazala se u '' C9orf72 '' – ALS-u, koristeći [[inducirane pluripotentne matične ćelije]] (iPSC),  tehnologije povezane sa [[CRISPR / Cas9 uređivanj genoma|CRSIPR / Cas9]] uređivanjem gena i ljudskim post-mortem ispitivanjem tkiva kičmene moždine.<ref name="link.springer.com">{{Cite journal|last1=Mehta|first1=Arpan R.|last2=Gregory|first2=Jenna M.|last3=Dando|first3=Owen|last4=Carter|first4=Roderick N.|last5=Burr|first5=Karen|last6=Nanda|first6=Jyoti|last7=Story|first7=David|last8=McDade|first8=Karina|last9=Smith|first9=Colin|last10=Morton|first10=Nicholas M.|last11=Mahad|first11=Don J.|date=4. 1. 2021|title=Mitochondrial bioenergetic deficits in C9orf72 amyotrophic lateral sclerosis motor neurons cause dysfunctional axonal homeostasis|url=http://link.springer.com/10.1007/s00401-020-02252-5|journal=Acta Neuropathologica|language=en|doi=10.1007/s00401-020-02252-5|pmid=33398403|issn=0001-6322|doi-access=free}}</ref>

[[Ekscitotoksičnost]] ili smrt nervnih ćelija uzrokovana visokim nivoom unutarćelijskog kalcija uslijed prekomjerne stimulacije od strane ekscitacijskog [[neurotransmiter]]a [[glutamat]]a, mehanizam je za koji se smatra da je zajednički svim oblicima ALS-a. Motorni neuroni su osjetljiviji na ekscitotoksičnost od ostalih tipova neurona, jer imaju niži kapacitet puferiranja kalcija i tip glutamatnog receptora ([[receptor AMPA]]) koji je propusniji za kalcij. U ALS postoje smanjeni nivoi ekscitacijskog transportera [[aminokiselina]] 2 ([[EAAT2]]), koji je glavni transporter koji uklanja glutamat iz [[sinapse]]; to dovodi do povećanih nivoa sinaptičkog glutamata i ekscitotoksičnosti. Riluzol, lijek koji umjereno produžava preživljavanje u ALS, inhibira oslobađanje glutamata iz presinaptičkih neurona; međutim, nije jasno je li ovaj mehanizam odgovoran za svoj terapeutski učinak.

== Dijagnoza ==
[[Datoteka: ALS cross.jpg |thumb |upright= 1.3 | MRI (aksijalno [[Oporavak inverzije oslabljen fluidom|FLAIR]]) pokazuje povećano [[centrifuga|''T<sub>2</sub>'']] signal unutar [[Interna kapsula|stražnjeg dijela unutrašnje kapsule]], u skladu s dijagnozom ALS.]]
Nijedan test ne može pružiti definitivnu dijagnozu ALS-a, iako je prisustvo znakova gornjeg i donjeg motornog neurona u jednom udu izrazito sugestivno. Umjesto toga, dijagnoza ALS-a temelji se prvenstveno na simptomima i pregleda  [[ljekar]]a, uz niz testova kako bi se isključile druge bolesti.  Ljekari dobivaju punu [[medicinska historija|medicinsku historiju]] te osobe i obično redovno obavljaju neurološki intervalni pregled za procjenu ili se pogoršavaju simptomi, kao što su mišićna slabost, atrofija mišića, [[hiperrefleksija]] i spastičnost. Brojni biomarkeri se proučavaju za to stanje, ali do sada nisu u općoj medicinskoj upotrebi.<ref>{{cite journal | vauthors = Xu Z, Henderson RD, David M, McCombe PA | title = Neurofilaments as Biomarkers for Amyotrophic Lateral Sclerosis: A Systematic Review and Meta-Analysis | journal = PLOS ONE | volume = 11 | issue = 10 | pages = e0164625 | date = 2016 | pmid = 27732645 | pmc = 5061412 | doi = 10.1371/journal.pone.0164625 | bibcode = 2016PLoSO..1164625X }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Vu LT, Bowser R | title = Fluid-Based Biomarkers for Amyotrophic Lateral Sclerosis | journal = Neurotherapeutics | volume = 14 | issue = 1 | pages = 119–134 | date = januar 2017 | pmid = 27933485 | pmc = 5233638 | doi = 10.1007/s13311-016-0503-x }}</ref>

== Upravljanje ==
Ne postoji lijek za ALS. Upravljanje se fokusira na liječenje simptoma i pružanje potporne njege, s ciljem poboljšanja kvaliteta života i produženja preživljavanja.  Ovu njegu najbolje pružaju multidisciplinarni timovi zdravstvenih radnika; pohađanje multidisciplinarne ALS klinike povezano je s dužim preživljavanjem, manje hospitalizacija i poboljšanjem kvaliteta života.  [[Riluzol]] produžava preživljavanje za oko 2-3 mjeseca.  [[Edaravon]] lagano usporava funkcionalni pad kod malog broja ljudi s ALS-om;  skup je i mora se davati svakodnevnom intravenskom infuzijom koja može smanjiti kvalitet života.<ref name=Eda2018>{{cite journal |vauthors=Yeo CJ, Simmons Z |title=Discussing edaravone with the ALS patient: an ethical framework from a U.S. perspective |journal=Amyotrophic Lateral Sclerosis and Frontotemporal Degeneration |volume=19 |issue=3–4 |pages=167–72 |date=maj 2018 |pmid=29334251 |doi=10.1080/21678421.2018.1425455}}</ref> Za liječenje drugih simptoma mogu se koristiti drugi lijekovi.

[[Neinvazivna ventilacija]] (NIV) glavni je tretman respiratorne insuficijencije kod ALS-a. Kod ljudi sa normalnom funkcijom bulbusa, produžava preživljavanje za oko sedam mjeseci i poboljšava kvalitet života. Jedno istraživanje pokazalo je da je NIV neučinkovit za ljude s lošom bulbusnom  funkcijom, dok je druga sugerirala da može pružiti skromnu korist za preživljavanje.  Mnogi ljudi s ALS-om imaju poteškoće s podnošenjem NIV-a .  Invazivna ventilacija opcija je za ljude sa naprednim ALS-om, kada NIV nije dovoljan za upravljanje njihovim simptomima.  Dok invazivna ventilacija produžava preživljavanje, napredovanje bolesti i funkcionalni pad se nastavlja.  Može smanjiti kvalitet života osoba s ALS-om ili njihovih njegovatelja.  Invazivna ventilacija češće se koristi u Japanu nego u  Sjevernij Americi ili Evropi.

Fizioterapija može promovirati funkcionalnu neovisnost, putem aerobika, opsega pokreta i vježbi istezanja. Radna terapija može pomoći u aktivnostima svakodnevnog života, putem adaptivne opreme. Logopedija može pomoći osobama s ALS-om koji imaju poteškoće u govoru. Sprječavanje gubitka kilograma i pothranjenosti kod osoba s ALS-om poboljšava preživljavanje i kvalitet života.  U početku se poteškoćama u gutanju (disfagija) mogu upravljati promjenama u prehrani i tehnikama gutanja. Treba uzeti u obzir [[cijev za hranjenje]], ako neko s ALS izgubi 5% ili više tjelesne težine ili ako ne može sigurno progutati hranu i vodu. Sonda za hranjenje obično se  ubaci [[PEG|perkutanom endoskopskom gastrostomijom]] (PEG). Slabi su dokazi da PEG cijevi poboljšavaju preživljavanje. Umetanje PEG-a obično se izvodi s namjerom poboljšanja kvaliteta života.

Palijativna njega trebala bi započeti nedugo nakon što se nekome dijagnosticira ALS. Rasprava o problemima s krajem života daje ljudima s ALS vremena da razmisle o svojim preferencijama za njegu na kraju života i mogu pomoći u izbjegavanju neželjene intervencije ili postupaka. Nega u hospiciju može poboljšati upravljanje simptomima na kraju života i povećava vjerovatnoću mirne smrti. U posljednjim danima života, opioidi se mogu koristiti za liječenje bolova i dispneje, dok se benzodiazepini mogu koristiti za liječiti [[anksioznost]].

=== Terapija ===
[[slika:Using a head mounted laser to point to a communication board.jpg|thumb|280px|Muškarac sa ALS komunicira sa svojom suprugom pokazujući na slova i riječi laserskim pokazivačem montiranim na glavu.]]

[[Fizioterapija]] ima veliku ulogu u rehabilitaciji osoba s ALS-om. Konkretno, profesionalni fizioterapeuti i logopedi mogu postaviti ciljeve i promovirati koristi za osobe sa ALS odlaganjem gubitka snage, održavanjem izdržljivosti, ograničavanjem bolova, poboljšanjem govora i gutanja, sprečavanjem komplikacija i promocijom funkcionalne neovisnosti.<ref name="Lewis & Rushanan">{{cite journal | vauthors = Lewis M, Rushanan S | title = The role of physical therapy and occupational therapy in the treatment of amyotrophic lateral sclerosis | journal = NeuroRehabilitation | volume = 22 | issue = 6 | pages = 451–61 | year = 2007 | pmid = 18198431 | doi = 10.3233/NRE-2007-22608 }}</ref><ref name="asha">{{cite web|title=Amyotrophic Lateral Sclerosis (ALS)|url=http://www.asha.org/public/speech/disorders/ALS/|archive-url=https://web.archive.org/web/20120802064043/http://www.asha.org/public/speech/disorders/ALS/|url-status=dead|archive-date=2. 8. 2012|publisher=American Speech-Language-Hearing Association, Rockville, MD|access-date=30. 11. 2016}}</ref>

Radna terapija i posebna oprema kao što je [[pomoćna tehnologija]] takođe mogu poboljšati neovisnost i sigurnost ljudi tokom ALS-a.  Nježna vježba na čistom [[zrak]]u, sa malim uticajem, kao što je obavljanje svakodnevnih aktivnosti život, hodanje, plivanje i [[stacionarni bicikl]]izam može ojačati mišiće bez utjecaja, poboljšati kardiovaskularno zdravlje i pomoći ljudima u borbi protiv umora i depresije. Opseg pokreta i vježbi istezanja mogu pomoći u prevenciji bolnih [[spazan|ukoćwnosti]] i skraćivanja (kontraktura) mišića. Fizički i radni terapeuti mogu preporučiti vježbe koje pružaju ove prednosti bez pretjeranog rada mišića, jer iscrpljenost mišića može dovesti do pogoršanja simptoma povezanih s ALS-om, umjesto pružanja pomoći takvim osobama. Predlaženi su  uređaji kao što su rampe, zagrade, šetači, oprema za kupaonice (stolice za tuširanje, podizači za WC, itd.) i invalidska kolica koja pomažu ljudima da ostanu mobilni. Radni terapeuti mogu pružiti ili preporučiti opremu i adaptacije kako bi omogućili ljudima sa ALS da zadrže što više sigurnosti i neovisnosti u svakodnevnim aktivnostima.<ref name="ajop">{{cite journal | vauthors = Arbesman M, Sheard K | title = Systematic review of the effectiveness of occupational therapy-related interventions for people with amyotrophic lateral sclerosis | journal = The American Journal of Occupational Therapy | volume = 68 | issue = 1 | pages = 20–26 | year = 2014 | pmid = 24367951 | doi = 10.5014/ajot.2014.008649 | doi-access = free }}</ref> Budući da je respiratorna insuficijencija primarni uzrok smrtnosti, fizioterapeuti mogu pomoći u poboljšanju respiratornih ishoda kod osoba s ALS-om, primjenom plućne fizioterapije. To uključuje trening inspiratornih mišića, trening regrutovanja volumena pluća i terapiju ručno potpomognutog kašlja, usmjerenu na povećanje snage respiratornih mišića kao i na povećanje stope preživljavanja.<ref>{{Cite journal|last=Macpherson|first=Chelsea E.|last2=Bassile|first2=Clare C.|date=juli 2016|title=Pulmonary Physical Therapy Techniques to Enhance Survival in Amyotrophic Lateral Sclerosis: A Systematic Review|url=https://journals.lww.com/01253086-201607000-00002|journal=Journal of Neurologic Physical Therapy|language=en|volume=40|issue=3|pages=165–175|doi=10.1097/NPT.0000000000000136|issn=1557-0576}}</ref>

Osobe s ALS-om koje imaju poteškoće u govoru ili gutanju mogu imati koristi od rada s [[patologija govornog jezika|patologom govornog jezika]]. Ovi zdravstveni radnici mogu ljude naučiti prilagodljivim strategijama, kao što su tehnike koje će im pomoći govoriti glasnije i jasnije. Kako ALS napreduje, patolozi govornog jezika mogu preporučivati upotrebu augmentativne i alternativne komunikacije,  kao što su pojačala glasa, uređaji za generiranje govora (ili uređaji za izlaz glasa) ili niskotehnološke komunikacijske tehnike kao što su laserski pokazivači montirani na glavu,  abecedne ploče ili da/ne signali. Govorni patolozi mogu takođe pomoći ljudima kojima je dijagnosticiran ALS s oštećenjem gutanja (disfagija), što može uključivati modificiranu prehranu, vježbe gutanja, kompenzacijske strategije. Osobama s ALS-om možda će biti potreban postavljanje traheostom, što će SLP-ovi pomoći u upravljanju.

== Epidemiologija ==
ALS je najčešća bolest motornih neurona kod odraslih i treća najčešća neurodegenerativna bolest, poslije [[Alzheimerova bolest|Alzheimerove]] i [[Parkinsonova bolest|Parkinsonove bolesti]].<ref>{{cite book | vauthors = Checkoway H, Lundin JI, Kelada SN | year = 2011 | chapter = Chapter 22: Neurodegenerative diseases | editor1-last = Rothman | editor1-first = Nathaniel | editor2-last = Hainaut | editor2-first = Pierre | editor3-last = Schulte | editor3-first = Paul | editor4-last = Smith | editor4-first = Martyn | editor5-last = Boffetta | editor5-first = Paolo  | editor6-last = Perera | editor6-first = Frederica | title = Molecular Epidemiology: Principles and Practices | url = https://archive.org/details/molecularepidemi0000unse_e6j0 | publisher = International Agency for Research on Cancer | pages = [https://archive.org/details/molecularepidemi0000unse_e6j0/page/408 408]–409 | isbn = 978-9283221630 }}</ref> Procjenjuje se da širom svijeta od ALS-a godišnje  oboli 1,9 na 100.000 ljudi, dok se procjenjuje da broj ljudi koji imaju ALS u bilo kojem trenutku iznosi oko 4,5 osobe na 100.000.<ref name="Global Epidemiology">{{cite journal | vauthors = Chiò A, Logroscino G, Traynor BJ, Collins J, Simeone JC, Goldstein LA, White LA | title = Global Epidemiology of Amyotrophic Lateral Sclerosis: A Systematic Review of the Published Literature | journal = Neuroepidemiology | volume = 41 | issue = 2 | pages = 118–30 | date = 2013 | pmid = 23860588 | pmc = 4049265 | doi = 10.1159/000351153 }}</ref> U Evropi broj novih slučajeva godišnje iznosi oko 2,6 ljudi na 100.000, dok je broj pogođenih 7–9 ljudi na 100.000.  Životni rizik od razvoja ALS-a je 1:350 za evropske muškarce i 1:400 za evropske žene. Muškarci imaju veći rizik uglavnom zbog toga što je ALS kičmenog napada češći kod muškaraca nego kod žena.  Broj oboljelih od ALS-a u Sjedinjenim Državama u 2015. godini bio je 5,2 osobe na 100.000, a veći je bio kod bijelaca. muškaraca i ljudi starijih od 60 godina. Broj novih slučajeva je oko 0,8 ljudi na 100.000 godišnje u istočnoj Aziji i oko 0,7 ljudi na 100.000 godišnje u južnoj Aziji. Oko 80% epidemioloških studija ALS-a provedeno je u Evropi i Sjedinjenim Državama, uglavnom na ljudima sjevernoevropskog porijekla. Nema dovoljno podataka za određivanje stope ALS-a u većem dijelu svijeta, uključujući Afriku, dijelovi Azije, Indije, Rusije i Južne Amerike. Postoji nekoliko geografskih klastera u zapadnom Pacifiku gdje je zabilježeno da je prevalencija ALS 50-100 puta veća od ostatka svijeta , uključujući Guam, [[poluotok Kii]] u Japanu i [[Nova Gvineja|Zapadnoj Novoj Gvineji]]. Incidencija na ovim područjima smanjila se od 1960-ih;<ref name=Orphanet2009>{{cite journal | vauthors = Wijesekera LC, Leigh PN | title = Amyotrophic lateral sclerosis | journal = Orphanet Journal of Rare Diseases | volume = 3  | issue = 4  | pages = 3   | date = februar 2009 | pmid = 19192301 | pmc = 2656493 | doi = 10.1186/1750-1172-4-3 }}</ref> uzrok ostaje nepoznat.<ref name = Conspiracy />

ALS može utjecati na ljude svih rasa i etničkog porijekla, ali je češći kod bijelaca nego kod Afrikanaca, Azijata ili Latinoamerikanaca.  U Sjedinjenim Državama 2015. godine prevalencija ALS-a kod bijelaca bila je 5,4 ljudi na 100.000, dok je prevalencija crnaca bila 2,3 osobe na 100.000. Srednji zapad imao je najveću prevalenciju od četiri regije popisa SAD-a sa 5,5 ljudi na 100.000, a slijedile su sjeveroistočna (5,1), južna (4,7) i zapadna Amerika (4,4). Srednji zapad i sjeveroistok vjerovatno su imali veću prevalenciju ALS-a jer imaju veći udio bijelaca od juga i zapada. Etnički mješovite populacije mogu biti u manjem riziku od razvoja ALS-a; istraživanje na Kubi pokazalo je da su ljudi mješovitih predaka rjeđe umirali od ALS-a nego bijelci ili crnci.  Postoje i razlike u genetici ALS-a između različitih etničkih grupa; najčešći gen za ALS u Evropi je ''C9orf72'', zatim slijede ''SOD1'', ''TARDBP'' i ''FUS'', dok je najčešći gen za ALS u Aziji ''SOD1'', nakon čega slijede ''FUS'', ''C9orf72'' i ''TARDBP''. 
[[slika:Prevalence of ALS in the United States by age group, 2012-2015.jpg|thumb|upright=1.5| Procijenjena prevalencija ALS-a u Sjedinjenim Državama, prema dobnim skupinama, 2012.–2015.]]
ALS može uticati na ljude u bilo kojoj dobi, ali najveća incidencija je između 50 i 75 godina  i drastično opada nakon 80 godina. Razlog smanjene incidencije kod starijih nije jasan. Jedno mišljenje je da ljudi koji prežive 80-ih možda nisu genetički podložni razvoju ALS-a; alternativno, ALS kod starijih osoba može ostati nedijagnosticiran zbog [[komorbiditet]]a (drugih bolesti koje imaju), poteškoća s posjetom neurologu ili brzog umiranja od agresivnog oblika ALS-a. U Sjedinjenim Državama 2015. godine najmanja prevalencija bila je u starosnoj grupi od 18 do 39 godina, dok je najveća  grupi od 70 do 79 godina. Sporadični ALS obično započinje u dobi od 58. do 63. godine, dok porodični ALS počinje ranije, obično oko 47. do 52. godine. Predviđa se broj slučajeva ALS-a širom svijeta poveća sa 222.801 u 2015. na 376.674 u 2040., porast od 69%. To će uglavnom biti posljedica starenja svjetske populacije, posebno u zemljama u razvoju.<ref name=Lancet2011/><ref name="Current Issues in ALS Epidemiology">{{cite journal | vauthors = Luna J, Logroscino G, Couratier P, Marin B | title = Current issues in ALS epidemiology: Variation of ALS occurrence between populations and physical activity as a risk factor | journal = Revue Neurologique | volume = 173 | issue = 5 | pages = 244–53 | date = maj 2017 | pmid = 28477849 | doi = 10.1016/j.neurol.2017.03.035 }}</ref>

==Takođeer pogledajte==
* [[Transportin 1]]

== Reference ==
{{reflist}}

== Vanjski linkovi ==
{{Commons category|Amyotrophic lateral sclerosis}}
* 
{{CNS bolesti nervnog sistema}}
{{Amiotrofna lateralna skleroza}}
{{Authority control}}

[[Kategorija:Amiotrofna lateralna skleroza| ]]
[[Kategorija:Bolesti motornih neurona]]
[[Kategorija:Rijetke bolesti]]
[[Kategorija:Nerešeni problemi neuronauke]]
[[Kategorija:Citoskeletni defekti]]
[[Kategorija:Neuromuskularni poremećaji]]
[[Kategorija:RTTNEURO]]
Šabloni koji su upotrebljeni na ovoj stranici:
Šablon:Ambox/igralište (uredi)
Šablon:Amiotrofna lateralna skleroza (uredi)
Šablon:Authority control (uredi)
Šablon:Bolesti centralnog nervnog sistema (uredi)
Šablon:CNS bolesti nervnog sistema (uredi)
Šablon:Citation/napravi link (uredi)
Šablon:Cite book (pogledaj izvor) (poluzaštićeno)
Šablon:Cite journal (uredi)
Šablon:Cite web (uredi)
Šablon:Commons category (uredi)
Šablon:Commonscat (pogledaj izvor) (poluzaštićeno)
Šablon:EMedicine2 (uredi)
Šablon:Glavni (pogledaj izvor) (poluzaštićeno)
Šablon:ICD10 (uredi)
Šablon:ICD9 (uredi)
Šablon:Infokutija (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Šablon:Infokutija bolest (uredi)
Šablon:Navbox (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Šablon:Navkutija (pogledaj izvor) (poluzaštićeno)
Šablon:Normativna kontrola (uredi)
Šablon:Plain link (uredi)
Šablon:Plainlist/styles.css (uredi)
Šablon:Reflist (uredi)
Šablon:Refspisak (uredi)
Šablon:Refspisak/styles.css (uredi)
Šablon:Side box (uredi)
Šablon:Spajanje (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Šablon:Sporedni okvir (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Arguments (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Authority control (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Category handler (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Citation/CS1 (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Citation/CS1/COinS (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Citation/CS1/Configuration (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Citation/CS1/Date validation (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Citation/CS1/Identifiers (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Citation/CS1/Utilities (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Citation/CS1/Whitelist (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Citation/CS1/styles.css (uredi)
Modul:Hatnote (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Hatnote list (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Infobox (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Infobox/styles.css (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:InfoboxImage (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Main (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Message box/configuration (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Message box/igralište (uredi)
Modul:Namespace detect (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Namespace detect/config (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Namespace detect/data (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Navbar (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Navbar/configuration (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:Navbar/styles.css (uredi)
Modul:Navbox (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:No globals (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Modul:ResolveEntityId (uredi)
Modul:Side box (pogledaj izvor) (poluzaštićeno)
Modul:Side box/styles.css (uredi)
Modul:Yesno (pogledaj izvor) (zaštićeno)
Nazad na Amiotrofna lateralna skleroza.
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/wiki/Amiotrofna_lateralna_skleroza"