Tomatez

Tomatez
Solanum lycopersicum
Rummatadur Cronquist
Riezad :	Plantae
Skourrad :	Magnoliophyta
Kevrennad :	Magnoliopsida
Urzhad :	Solanales
Kerentiad :	Solanaceae
Genad :	Solanum
Anv skiantel
Solanum lycoperiscum L.
D'ar vevoniezh e tenn ar pennad-mañ.

An tomatez zo plant liorzh eus ar c’herentiad Solanaceae o devez frouezh debradus ruz o liv peurliesañ hag a implijer da legumaj. Tomatez a reer ivez eus ar frouezh-se a zebrer ent poazh pe ent kriz. Plant eus Kreiz ha Suamerika e oant da gentañ, ha dont a ra ar ger tomatez eus ur yezh indian eus Mec’hiko, an nahouatleg^[1].

Moarvat e kreske an tomatez da gentañ e Perou. En em ledet e oant goude-se e Suamerika. Kavout a reer c’hoazh spesadoù gouez anezho a gresk e Perou. E Mec'hiko eo e voent gounezet da gentañ war a seblant.

Pa voe trevadennet Suamerika gant Spagnoled, e voe degaset an tomatez ganto da Europa. Ar meneg kentañ a gaver anezho e skridoù Europa a oa en ul levr skrivet gant an Italian Pietro Andrea Mattioli, e 1544. Gantañ e oant anvet pomi d’oro, « avaloù aour ». Er XVI^vet hag er XVII^vet kantved e krede tud zo en Europa e oa pistrius an tomatez ha ne oant ket mat da zebriñ. Tamm-ha-tamm avat en em ledas ar boaz da c’hounit ha da zebriñ anezho, e Spagn da gentañ hag e broioù all goude^[2].

Eus Europa moarvat e voe degaset an tomatez da Norzhamerika. Thomas Jefferson, trede prezidant ar Stadoù Unanet, a reas kalz evit brudañ en e vro an tomatez en doa tañvaet en Europa.

Bremañ e vez debret tomatez er bed a-bezh. Hervez ar skiantourien e vijent boued yac’h, mat da stourm ouzh ar c'hrign-bev. Ha gounezet e vezont en ur bern broioù ivez, dindan tiez-gwer alies, evit ma kreskfent buanoc’h. Setu ar broioù ma c’hounezer ar muiañ anezho :

Bro	Kementad gounezet (milionoù a donennoù)
Sina	20
Stadoù-Unanet	10
India	8
Turkia	7
Egipt	7
Italia	6
Spagn	5
Brazil	3
Iran	3
Mec'hiko	2

E Breizh e c’hounezer kalzig a domatez, daoust m’emaomp pell war-lerc’h. Un drederenn eus an tomatez gounezet er Stad C'hall a zeu eus Breizh^[3].

• Fried Green Tomatoes at the Whistle Stop Cafe, Fannie Flagg, 1991

• Fried Green Tomatoes, Jon Avnet, 1991

• Festival an Domatezenn a vez bep bloaz e miz Gwengolo e Kastell La Bourdaisière e-kichen Tours.

1. ↑ Ar ger nahouatlek tomatl zo aet da tomate e spagnoleg ha goude-se eo tremenet e yezhoù all Europa, gant stummoù heñvel peurvuiañ, war-bouez en italianeg. Un amprest gallek eo ar ger brezhonek.
2. ↑ Diwezhat a-walc’h e teuas an tomatez da Vreizh moarvat, pa ne gaver ket ar ger er geriadurioù brezhonek a-raok hini Frañsez Vallée.
3. ↑ Le Télégramme 10/04/2008

Muioc'h a restroù diwar-benn

an Tomatez

a vo kavet e Wikimedia Commons.

• Rekipeoù gant tomatez
• Ouzhpenn 200 seurt tomatez, dre ar bed
• Diwar-benn an tomatez graet e Sina : [1]