Рэжым Вішы

Калабарацыянісцкі ўрад Урад у выгнанні (1944—1945)
Французская дзяржава
État français
Герб Францыі Сцяг Францыі
Дэвіз: «Праца, сям'я, Айчына фр.: Travail, famille, patrie»
Гімн: «Маршал, мы тут!» фр.: «Maréchal, nous voilà!»
Цёмна-сіні: тэрыторыя рэжыму Вішы дэ-факта Бірузовы: тэрыторыі, акупаваныя краінамі Восі Блакітны: мандаты, пратэктараты і калоніі пад кіраваннем рэжыму Вішы Светла-блакітны: мандаты, пратэктараты і калоніі, якія не кантраляваліся рэжымам Вішы
<   > 10 ліпеня 1940 — 22 красавіка 1945
Сталіца	Вішы (дэ-факта) Парыж (дэ-юрэ) Зігмарынген (1944—1945)
Мова(ы)	французская
Афіцыйная мова	французская
Рэлігія	каталіцтва
Грашовая адзінка	франк
Форма кіравання	аўтарытарная дыктатура
Кіраўнікі дзяржавы
Кіраўнік Французскай дзяржавы
• 1940—1944	Анры Філіп Петэн
Прэм'ер-міністр
• 1940—1942	Анры Філіп Петэн
• 1942—1944	П’ер Лаваль
• 1944—1945	Фернан дэ Брынон
Гісторыя
• 22 чэрвеня 1940	Другое камп’енскае перамір’е
• 10 ліпеня 1940	Усталяванне рэжыму
• 11 лістапада 1942	Поўная акупацыя Францыі Германіяй
• 25 жніўня 1944	Вызваленне Парыжа
• 22 красавіка 1945	Спыненне існавання
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Рэжым Вішы́ (фр.: le régime de Vichy), або Вішысцкая Францыя, афіцыйная назва Французская дзяржава (фр.: l'État français) — калабарацыянісцкі рэжым у Паўднёвай Францыі часоў акупацыі Паўночнай Францыі нацысцкай Германіяй пасля паражэння Францыі напачатку Другой сусветнай вайны і падзення Парыжа ў 1940 годзе. Існаваў з 10 ліпеня 1940 да 22 красавіка 1945 (дэ-факта да 25 жніўня 1944). Афіцыйна трымаўся палітыкі нейтралітэту, але фактычна праводзіў палітыку ў інтарэсах краін «восі».

Назва — ад курортнага горада Вішы, дзе ў ліпені 1940 года сабраўся Нацыянальны сход, які пастанавіў перадаць дыктатарскую ўладу маршалу Анры Філіпу Петэну; гэта адзначыла канец Трэцяй рэспублікі. Урад Петэна і ў далейшым знаходзіўся ў Вішы, у той час як паўночная частка Францыі з Парыжам была акупавана нямецкімі войскамі. У лістападзе 1942 года Германія акупавала ўсю тэрыторыю Францыі, з гэтага моманту ўлада ўрада стала чыста намінальнай. Пасля вызвалення Парыжа ў канцы жніўня 1944, урад быў эвакуіраваны і існаваў у выгнанні аж да канца красавіка 1945.

У кастрычніку 1940 пасля асабістай сустрэчы з Гітлерам Петэн заклікаў Францыю «супрацоўнічаць» (фр.: collaborer) з нацыстамі.

Рэжым Вішы дзейнічаў у агульным рэчышчы германскай палітыкі, праводзячы рэпрэсіі супраць яўрэяў, цыган, камуністаў, масонаў; на тэрыторыі Францыі дзейнічалі як германскія часці СС і гестапа, так і ўласная рэпрэсіўная арганізацыя — «Міліцыя» (з 1943).

Праводзіліся акцыі супраць Супраціўлення, практыкаваліся расстрэлы закладнікаў. У 1944 годзе карнікі СС знішчылі паўднёвафранцузскі пасёлак Арадур (у першапачатковай зоне кантролю Вішы). Была створана сумесная франка-германская дывізія СС — «Шарлемань» (фр.: Charlemagne, названа ў гонар Карла Вялікага).

У Германію вывозіліся французскія рабочыя (у абмен на згоду адпусціць узятых напачатку войны французскіх ваеннапалонных). Аднак 27 лістапада 1942 г. асноўныя сілы французскага ваенна-марскога флоту (3 лінкоры, 7 крэйсераў, 15 эсмінцаў, 12 падводных лодак і 74 іншых карабля) з санкцыі ўрада Вішы былі затоплены ў Тулоне, каб яны не дасталіся ні краінам Восі, ні антыгітлераўскай кааліцыі.

У лютым 2009 года Адміністрацыйны суд Францыі прызнаў урад рэжыму Вішы адказным за дэпартацыю тысяч яўрэяў у нямецкія канцэнтрацыйныя лагеры падчас Другой сусветнай вайны. Паводле даных суду, падчас кіравання рэжыму Вішы з 1942 па 1944 гады ў лагеры было дэпартавана 76 000 яўрэяў. Вынесенае рашэнне стала афіцыйным прызнаннем дачынення французскага ўрада часоў Другой сусветнай вайны да Халакоста^[1].

Рэжым Вішы, які праіснаваў са здачы Парыжа нямецкім войскам у 1940 годзе да вызвалення краіны саюзнікамі ў 1944 годзе, афіцыйна прытрымліваўся палітыкі нейтралітэту.

Ідэалагічна рэжым Вішы арыентаваўся на традыцыйна-кансерватыўныя каштоўнасці, увасабленнем якіх у міжваенныя гады лічыўся Петэн. Лічылася, што са звяржэннем Французскай рэспублікі і ўсталяваннем саюза з Германіяй адбылася «Нацыянальная рэвалюцыя» (Révolution nationale). Дэвіз Французскай рэспублікі «Свабода, роўнасць, братэрства» быў заменены на «Travail, Famille, Patrie» («Праца, Сям’я, Айчына»). Гербам вішысцкага рэжыму была сярэднявечная сякерка-францыска. Гімнам афіцыйна заставалася «Марсельеза», аднак па патрабаванні немцаў яна была забаронена, і фактычным гімнам стала песня ў гонар Петэна «Маршал, мы тут!» (фр.: Maréchal, nous voilà !).

Петэн па асабістай ініцыятыве ўвёў на падкантрольнай яму тэрыторыі антысеміцкія законы, яўрэі былі перамешчаны ў лагеры, частка дэпартавана на тэрыторыю, занятую гітлераўцамі.

Шэраг дзеячаў рэжыму, у прыватнасці, былы прэм’ер П. Э. Фландэн, будучы прэзідэнт Францыі Ф. Мітэран, тайна дапамагалі Французскаму Супраціўленню.

Міжнароднае становішча рэжыму Вішы было неадназначным. Краіны восі прызнавалі яго законным урадам. Паслом Германіі быў прызначаны Ота Абец. Дзяржавы, якія знаходзіліся ў стане вайны з Германіяй (перш за ўсё Вялікабрытанія) лічылі, пачынаючы з ліпеня 1940, законным прадстаўніцтвам Францыі ў свеце толькі рух па вызваленні Францыі, які ўзначальваў Шарль дэ Голь, а рэжым Вішы — нелегітымным урадам на чале са здраднікамі. Тым не менш ЗША і СССР першапачаткова прызналі рэжым Вішы і акрэдытавалі пры ім сваіх паслоў, так, паслом у ЗША стаў Эрык дэ Бішап. У 1941 годзе, стаўшы аб’ектам агрэсіі з боку Краін восі (СССР у чэрвені, а ЗША ў снежні), абедзве гэтыя дзяржавы перавялі сваіх паслоў з Вішы ў Лондан, прызнаўшы, такім чынам, урад дэ Голя. Рэжым быў прызнаны Канадай (да акупацыі паўднёвай Францыі) і Аўстраліяй (да канца вайны). Адны нейтральныя дзяржавы мелі дыпламатычныя адносіны з Вішы, іншыя — не.

Адносіны з былым саюзнікам у Францыі былі вельмі няпростымі, у французаў для гэтага былі сур’ёзныя падставы: разгром французскіх армій у Бельгіі быў пагоршаны спешным адыходам брытанскіх войск, падчас далейшай эвакуацыі з Дзюнкерка французскія ваеннаслужачыя склалі толькі 10 % агульнай колькасці эвакуіраваных морам^[2].

3 ліпеня 1940 года брытанскія ваенна-марскія сілы і авіяцыя наносяць удар па французскіх караблях у Мерс-эль-Кебірэ^[3]. У адказ ВПС Францыі бамбяць базу Вялікабрытаніі ў Гібралтары, па словах У. Чэрчыля — «без асаблівага запалу». У верасні 1940 года брытанская эскадра не здолела захапіць горад Дакар, з прычыны супраціву салдат дакарскага гарнізона і маракоў размешчаных там баявых караблёў. У 1941 годзе Вялікабрытанія пад фармальнай падставай акупавала Сірыю і Ліван, якімі Францыя валодала па мандаце Лігі Нацый. У 1942 годзе Вялікабрытанія заняла Мадагаскар пад прычынай магчымага выкарыстання немцамі вострава як базы для падводных лодак. Баі за Мадагаскар працягваліся паўгода і скончыліся капітуляцыяй сіл вішыстаў у лістападзе 1942 года. Тайныя перамовы з брытанцамі вялі, паралельна з дэ Голем, некаторыя дзеячы рэжыму Вішы — Ф. Дарлан, А. Жыро і інш.

На працягу рэжыму Вішы кіраўніком французскай дзяржавы заставаўся Філіп Петэн (1856—1951). Пры ім змянілася чатыры кабінеты міністраў, якія ўзначальвалі П’ер Лаваль (1883—1945), Фландэн (1889—1958) і Дарлан (1881—1942).

Перыяд рэакцыйных рэваншыстаў (1940—1941)

• Урад Лаваля — з 16 ліпеня да 13 снежня 1940 года.
• Урад Фландэна — з 14 снежня 1940 года да 9 лютага 1941 года.

Перыяд тэхнакратаў (1941—1942)

• Урад Дарлана — з 10 лютага 1941 да 18 красавіка 1942 года.

Перыяд прагматызму Лаваля (1942—1943) і перыяд ультра-калабарацыяністаў (1944)

• Другі ўрад Лаваля — з 18 красавіка 1942 да 19 жніўня 1944 года.

25 жніўня 1944 года Парыж быў вызвалены. Петэн з кабінетам міністраў былі вывезены нямецкімі войскамі ў Германію, дзе Фернан дэ Брынон заснаваў урад у выгнанні ў горадзе Зігмарынген, які праіснаваў да 22 красавіка 1945 года. Петэн адмаўляўся ўдзельнічаць у новым урадзе  (фр.) (бел.. У Зігмарынгене было ўласнае радыё (Radio-patrie), прэса (La France, Le Petit Parisien), а таксама пасольствы Германіі, Італіі і Японіі. Насельніцтва анклава налічвала 6 тыс. чалавек, уключаючы вядомых калабарацыянісцкіх журналістаў, пісьменнікаў (Луі-Фердынанд Селін, Люсьен Рэбатэ), акцёраў (Рабер Ле Віган).

Асноўныя кіраўнікі былі асуджаны за дзяржаўную здраду ў 1945—1946 гадах. Шматлікія дзеячы культуры, якія заплямілі сябе падтрымкай рэжыму, былі прысуджаны да «грамадскага зганьбавання».

• Анры Філіп Петэн — кіраўнік Французскай дзяржавы.
• П’ер Лаваль — прэм’ер-міністр Французскай дзяржавы ў 1940 годзе і 1942—1944 гадах.
• Франсуа Дарлан — прэм’ер-міністр Французскай дзяржавы ў 1941—1942 гадах.
• П'ер-Эцьен Фландэн — прэм’ер-міністр Французскай дзяржавы ў 1940—1941 гадах.

• Шарль Хюнтцыгер — генерал і міністр абароны
• Максім Вейган — Вярхоўны галоўнакамандуючы і міністр абароны.
• Поль Туўе — кіраўнік Французскай міліцыі ў Ліёне.

• Марсель Дэа — лідар Французскай народнай партыі.
• Луі-Фердынанд Селін — пісьменнік.
• Марыс Папон — кіраўнік Службы па яўрэйскіх пытаннях у прэфектуры Бардо.
• Жан Баратра — генеральны камісар па справах спорту ў 1940—1942 гадах.
• Шарль Леска — пісьменнік, журналіст.

• Урад маршала Петэна
• Тэрытарыяльна-палітычная экспансія Трэцяга рэйха
• Італьянская акупацыя Францыі ў перыяд Другой сусветнай вайны
• Французскія ваеннапалонныя ў Другой сусветнай вайне

• Руссо А. «Национальная революция» режима Виши // Французский ежегодник 2003. М., 2003.
• Л.-Ф. Селин «Из замка в замок» (перевод с французского, СПб, «Евразия» СПб, 1998)
• Черчилль У. С. Вторая мировая война: в 6 т. /Пер. с англ. под ред. А.Орлова — М.:ТЕРРА — Книжный клуб, 1998.
• Hannsjörg Kowark, Das Ende der französischen Flotte im Zweiten Weltkrieg. Toulon 1940—1944. Hamburg 1998. ISBN 3-8132-0548-7 (ням.)