Касцёл Святога Мікалая (Вільнюс)

Славутасць
Касцёл Святога Мікалая
літ.: Švento Mikalojaus bažnyčia
54°40′42″ пн. ш. 25°16′58″ у. д.HGЯO
Краіна	Літва
Месцазнаходжанне	Вільня
Канфесія	каталіцтва
Епархія	Архідыяцэзія Вільнюса
Благачынне	Вільнюскі дэканат I
Архітэктурны стыль	гатычная архітэктура
Першае згадванне	1387
Дата заснавання	XIV ст.
Будаўніцтва	1382—1387 гады
Матэрыял	цэгла
Сайт	mikalojus.lt
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Касцёл Святога Мікалая — рымска-каталіцкі парафіяльны касцёл у Вільнюсе. Помнік гатычнай архітэктуры з элементамі раманскага стылю, а таксама барока і класіцызму. Адзін з самых старажытных касцёлаў Літвы. З’яўляецца культавым месцам для літоўскага культурнага і грамадскага жыцця^[1]. Комплекс касцёла і агароджы ўключаны ў Рэгістр культурных каштоўнасцей Літоўскай Рэспублікі (код 749^[2]), ахоўваецца дзяржавай як аб’ект нацыянальнага значэння. Размяшчаецца ў Старым горадзе на вуліцы Швянта Мікалаяўс (Святога Мікалая), 4 (Šv. Mikalojaus g. 4). Набажэнствы адбываюцца на літоўскай мове.

Заснаваны ў першай палове XIV ст. ганзейскімі купцамі і рамеснікамі, якіх запрасіў у 1322 годзе вялікі князь Гедзімін. Першапачаткова быў драўляны, у актах Віленскай дыяцэзіі за 1387 год адзначана, што касцёл у гэты час быў капліцай, побач з якой знаходзіліся могілкі. Напэўна, у 1382—1387 гадах узведзены мураваны будынак на сродкі рыжскага купца Гануля, віленскага намесніка Ягайлы, які падараваў храм з багатымі наданнямі францысканскаму кляштару на Пясках у Вільні^[3].

У працэсе рамонту 1514 года інтэр'ер храма перакрылі гатычнымі скляпеннямі, а таксама, напэўна, упрыгожылі фрэскамі. У час вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў значна пашкоджаны. Пры аднаўленні павялічаны ў шырыню вокны, для асвятлення паддашка зроблены вокны круглай формы ў заходнім франтоне, паменшаны ў вышыню контрфорсы. У 1744 і 1749 гадах касцёл моцна пацярпеў ад пажараў. У час рамонту над уваходам узведзены мураваныя хоры, з паўночнага боку да прэсбітэрыя прыбудавана вежа-званіца, першы ярус якой прыстасаваны пад сакрыстыю^[3].

У час вайны 1812 года войскі Напалеона ператварылі касцёл у склад. У 1819 годзе адноўлены на сродкі прыхаджан. У 1845 годзе царскія ўлады зачынілі францысканскі кляштар і касцёл Святога Мікалая застаўся без дагляду. У другой палове XIX ст. належаў прыходу касцёла Св. Яна. У 1895 годзе распрацаваны праект яго перабудовы (арх. Е. Вернер), але быў ажыццёўлены часткова: да паўночнага фасада вежы прыбудавана капліца, гзымс і адхоны акон атынкаваны і пабелены^[3].

У 1921 годзе польс��ія ўлады дазволілі беларусам праводзіць у касцёле набажэнствы. У міжваенны час (да 1939 года) тут служылі беларускія ксяндзы Адам Станкевіч, Вінцэнт Гадлеўскі, Казімір Стэповіч, Язэп Германовіч і інш. Набажэнствы на беларускай мове карысталіся папулярнасцю сярод беларусаў Вільні і вучняў Віленскай беларускай гімназіі^[1].

У 1955—1956 і 1974 гадах адрамантаваны. У 1988—1889 гадах Інстытутам рэстаўрацыі і кансервацыі помнікаў праведзена рэканструкцыя храма пад кіраўніцтвам архітэктара Э. Пірліса^[3].

Помнік — 3-нефавае 4-слуповае зальнае збудаванне з кароткім прэсбітэрыем, які заканчваецца шматграннай апсідай. Да паўночнай сцяны вімы прымыкае вежа-званіца і капліца. Агульныя памеры 27 х 13 м. Тарцовыя фасады завяршаюцца франтонамі, якія першапачаткова мелі прыступкавую форму. У храм вядуць 3 уваходы: з боку галоўнага і бакавых фасадаў. Сцены ўзведзены ў тэхніцы гатычнай муроўкі, умацаваны контрфорсамі. Асноўная дэкаратыўная аздоба фасадаў — плоскія тынкаваныя стральчатыя і паўцыркульныя нішы. Касцёл — помнік гатычнай архітэктуры з элементамі раманскага стылю, а таксама барока і класіцызму^[3].

У касцёле тры алтары. У галоўным алтары крыж і чатыры статуі Святога Хрыстафора, Святой Тэрэзы, Святой Клары і Святога Іосіфа з Немаўлём паміж калонамі працы скульптара Рафала Яхімовіча. У левым алтары абраз Святога Мікалая са статуямі Святога Казіміра і Святога Георгія паміж калонамі. У правым алтары барэльеф Маці Божай Смуткуючай. У 1930 годзе намаганнямі віленскіх літоўцаў у касцёле быў пастаўлены манумент, прысвечаны 500-годдзю з дня смерці вялікага князя літоўскага Вітаўта Вялікага, створаны Рафалам Яхімовічам з бронзы і мармуру. У 1936 годзе помнік быў абнесены агароджай з двума мячамі, якія сімвалізуюць тыя, што былі прынесены крыжакамі Ягайлу перад Грунвальдскай бітвай.

Пасля Другой сусветнай вайны ў храме была адкрыта мемарыяльная пліта ў памяць пра пробашча касцёла ў 1924—1942 годах Крыступаса Чыбіраса. У сярэдняй нішы справа стаіць скульптура Святога Антонія.

• Віленскі касцёл Мікалая // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• Kamiński M. Kościół św. Mikołaja w Wilnie // Tygodnik Ilustrowany. 1870. № 136;
• Zahorski W. Kościół św. Mikołaja w Wilnie // Kwartalnik Litewski. 1910. T. 3;
• Reklaitis P. Die St. Nikolaikirche in Wilna und ihre stadtgeschichtliche Bedeutung // Zeitschrift für Ostforschung. 1959. H. 4;
• Purlys, E., Vilniaus Šv. Mikalojaus bažnyčios 1989 metų natūros tyrimai // Architektūros paminklai. 1991. № 3;
• Луцкевіч Л. Касцёл св. Мікалая // Наша ніва. 1991. № 3;
• Кушнярэвіч А. Касцёл св. Мікалая ў Вільні // Мастацтва. 2003. № 7.

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Касцёл Святога Мікалая (Вільнюс)
• Касцёл Св. Мікалая Архівавана 28 верасня 2007.
• The Church of St Nicholas (англ.)
• Vilniaus Šv. Mikalojaus parapija (літ.)