Інжынерная справа

Інжынерная справа, інжынерыя (ад фр.: ingénierie), інжынерная дзейнасць, інжынерна-тэхнічная дзейнасць, інжынірынг (ад англ.: engineering ← ад лац.: ingenium — па-майстэрску і ingeniare — злаўчыцца, распрацаваць — вынаходлівасць, выдумка, веды, майстэрскі) — галіна інтэлектуальнай дзейнасці, дысцыпліна, прафесія, мэтай якой скарыстанне дасягненняў навукі, тэхнікі, законаў і прыродных рэсурсаў для вырашэння пэўных праблем, мэт і задач чалавецтва.

Інакш кажучы, інжынерыя ўяўляе сукупнасць прац прыкладнога характару, якая ўключае перадпраектныя тэхніка-эканамічныя даследаванні і абгрунтаванне планаваных капіталаўкладанняў, неабходную лабараторную і эксперыментальную дапрацоўку тэхналогій і прататыпаў, іх прамысловую прапрацоўку, а таксама наступныя паслугі і кансультацыі. Спецыялісты, якія займаюцца інжынернай справай, называюць інжынерамі. Шырокая інжынерная дысцыпліна ўключае шэраг больш спецыялізаваныя паддысцыпліны, кожная з якіх мае больш пэўны акцэнт на галіны навукі і тэхналогіі.

Інжынерыя існуе са старажытных часоў, калі людзі зрабілі фундаментальныя вынаходствы, як то шківа, рычага і кола. Кожнае з гэтых вынаходстваў, паводле сучаснага вызначэння тэхнікі, выкарыстоўвае асноўныя механічныя прынцыпы для распрацоўкі карысных інструментаў і аб’ектаў.

Паняцце «інжынерыя» само па сабе мае значна больш познюю этымалогію, якая вынікае са слова «інжынер», якое ў сваю чаргу ўзыходзіць да 1325 года, калі слова engine'er (літаральна «той, хто прыводзе ў дзеянне рухавік»), першапачаткова азначала «канструктара ваенных машын». Такім чынам паняцце «рухавік» тычылася ваеннай машыны, т.б. да механізма, які ўжываўся на вайне, як то катапульта. На сённяшні дзень гэтае вызначэнне слова «інжынерыя» састарэла, аднак прыкметным выключэннем састарэлага ўжывання ёсць ваенна-інжынерныя корпусы, як то Інжынерны корпус арміі ЗША.

Слова «рухавік» у сваю чаргу больш старажытнае, і ўрэшце, паходзіць ад лацінскага слова ingenium (каля 1250 года), што азначае «прыроджаная якасць, асаблівыя разумовыя здольнасці»^[1].

Пазней, для канструявання цывільных аб’ектаў, як то мастоў і будынкаў, сфарміравалася новае паняцце «цывільная інжынерыя»^[2], якое ўвайшло ў лексікон як спосаб адрозніць дысцыпліну, якая спецыялізуецца на будаўніцтве неваенных аб’ектаў і той, якая тычыцца ваеннай тэхнікі.

Сучаснае разуменне інжынернай справы мае на ўвазе мэтанакіраванае выкарыстанне навуковых ведаў у стварэнні і эксплуатацыі інжынерных тэхнічных прылад, якія з’яўляюцца вынікам пераўтваральнай дзейнасці інжынера, і ахоплівае тры віды інжынерна-тэхнічнай дзейнасці^[3]:

1. Даследчая (навукова-тэхнічная) дзейнасць — прыкладныя навуковыя даследаванні, тэхніка-эканамічнае абгрунтаванне запланаваных капіталаўкладанняў, планаванне;
2. Канструктарская (праектная) дзейнасць — канструяванне (праектаванне), стварэнне і выпрабаванне прататыпаў (макетаў, вопытных узораў) тэхнічных прылад; распрацоўка тэхналогій іх выраб (збудаванне), упакоўка, перавозка, захоўванне і інш.; падрыхтоўка канструктарскай/праектнай дакументацыі;
3. Тэхналагічная (вытворчая) дзейнасць — арганізацыйная, кансультацыйная і іншая дзейнасць, накіраваная на ўкараненне інжынерных распрацовак у практычную дзейнасць эканамічных суб’ектаў з іх далейшым суправаджэннем (тэхнічнай падтрымкай) і/або эксплуатацыяй па даручэнні заказчыка.

Фароскі маяк, піраміды ў Егіпце, Вісячыя сады Семіраміды, Акропаль і Парфенон у Грэцыі, рымскія акведукі, Вія Апія і Калізей, Тэатыўакан, гарады і піраміды імперый мая, інкаў і ацтэкаў, Вялікая Кітайская сцяна, храм Брыхадэшварар і грабніцы Індыі, сярод многіх іншых, з’яўляюцца сведчаннем вынаходлівасці і майстэрства старажытных цывільных і ваенных інжынераў.

Самым раннім вядомым інжынерам-будаўніком быў Імхатэп^[2]. Як адна са службовых асоб фараона Джосера, ён, верагодна, распрацаваў і кіраваў будаўніцтвам піраміды ў Сакары ў Егіпце каля 2630—2611 гадоў да н.э.^[4]. Ён таксама быў адказны за першае вядомае выкарыстанне калонаў у архітэктуры.

У Старажытнай Грэцыі былі створаны машыны, як у цывільнай, гэтак і ў ваеннай галінах інжынерыі. Механізм Антыкітэра быў першым вядомым механічным камп’ютарам^[5][6], а механічных вынаходствы Архімеда — прыкладамі ранняга машынабудавання. Некаторыя з вынаходстваў Архімеда, а таксама механізм Антыкітэра патрабуюць глыбокія ведаў дыферэнцыяльнай перадачы або планетарнай перадачы, два ключавых прынцыпы ў машыннай тэорыі, з дапамогай якіх былі распрацаваны зубчастых перадачы ў прамысловай рэвалюцыі, і да гэтага часу шырока выкарыстоўваецца сёння ў самых розных галінах, як то робататэхніка і аўтамабільная тэхніка^[7].

Кітайскія, грэчаскія і рымскія войскі ўжывалі складаную ваенную тэхніку і вынаходствы, як то артылерыю, якая была распрацавана грэкамі каля IV стагоддзя да н.э.^[8], трырэмы, балісты і катапульты. У Сярэднявеччы ваеннымі інжынерамі быў распрацаваны трэбушэ.

Першым інжынерам-электрыкам лічыцца Уільям Гілберт, які ў 1600 годзе выдаў публікацыю «De Magnete», дзе ўпершыню ўжываецца паняцце «электрычнасць»^[9].

Першая паравая машына была пабудавана ў 1698 годзе інжынерам-механікам Томасам Северы^[10]. Развіццё гэтай прылады прывяло да прамысловай рэвалюцыі ў бліжэйшыя дзесяцігоддзі ад пачатку яе масавай вытворчасці.

З развіццём інжынерыі як прафесіі ў XVIII ст. паняцце інжынерная справа стала тычыцца да больш вузкай практычнай сферы навукі, у цеснай сувязі з матэматыкай і натуральнымі навукамі. Акрамя таго, да ваенна-цывільнай сферы да паняцця дадалася механістычнае мастацтва.

Наступным этапам развіцця інжынернай справы можна лічыць з’яўленне мануфактурнай вытворчасці. Мноства спецыялізаваных вытворчасцей: тэкстыльная, металургічная, металаапрацоўчая, суднабудаўнічая, вытворчасць паперы і шкла, гарбарная і іншыя — патрабавалі разнастайных інструментаў і механізмаў, станкоў і будынкаў. Падзел працы на кожнай мануфактуры прычыняўся да яшчэ большых патрэб.

Развіццё фабрычнай прамысловасці і увядзенне патэнтнай сістэмы прыводзіць да ўсплёску інжынернага творчасці. Узрастаючая вытворчасць патрабавала ўсё новыя і новыя вынаходствы, і якая-небудзь добрая тэхнічная ідэя была здольная прынесці вынаходніку немалы даход. Далейшае развіццё прыводзіць да злучэння інжынернай справы з навуковым прагрэсам, без ідэй якога сучасная інжынерная справа немагчыма.

Эйфелева вежа (Густаў Эйфель, Морыс Кеклен[en], Эміль Нуж'е[en] і інш.)
Інжынеры	Ідэя	Праект	Будаўніцтва	Гатовае збудаванне

Спецыяліст, які займаецца інжынернай справай, называецца інжынерам. У сучаснай эканамічнай сістэме, дзейнасць інжынера — гэта сукупнасць паслуг у галіне інжынерна-тэхнічнай дзейнасці. Дзейнасць інжынера ў адрозненне ад дзейнасці іншых прадстаўнікоў творчай інтэлігенцыі (настаўнікаў, урачоў, акцёраў, кампазітараў і інш.) па сваёй ролі ў грамадскай вытворчасці з’яўляецца прадукцыйнай працай, якая непасрэдна ўдзельнічае ў стварэнні нацыянальнага даходу^[3]. З дапамогай інжынернай дзейнасці, інжынер рэалізуе свае навуковыя веды і практычны вопыт для вырашэння якой-небудзь тэхнічнай задачы на розных этапах жыццёвага цыклу прадукцыі.

З пашырэннем і паглыбленнем навуковых ведаў адбылася прафесійная спецыялізацыя інжынернай прафесіі па дысцыплінах. У цяперашні час прадукцыйная інжынерная дзейнасць магчыма выключна ў рамках калектыву інжынераў, кожны з якіх спецыялізуецца ў пэўнай галіне інжынерыі. На рынку інжынерных паслуг дзейнічаюць інжынерныя арганізацыі, якія могуць прымаць форму навукова-даследчых інстытутаў, праектна-канструктарскія бюро, навукова-вытворчых аб’яднанняў (НВА) і г.д. Ва ўмовах рынку, паслугі, якія аказваюцца інжынернымі арганізацыямі разнастайныя па спецыялізацыі, змесце і якасці. Многія інжынерныя арганізацыі аказваюць комплекс паслуг, які часта ўключае паслугі, якія выходзяць за рамкі традыцыйнай інжынерыі ў галіне рэалізацыі інжынерных распрацовак. Так, акрамя навукова-даследчых, праектна-канструктарскіх і кансультацыйных паслуг, многія буйныя інжынерныя арганізацыі таксама аказваюць паслугі ў галіне будаўніцтва будынкаў і іншых збудаванняў, кіравання праектамі, абслугоўвання і аператыўнага кіравання складанымі інжынерна-тэхнічнымі аб’ектамі на стадыі іх эксплуатацыі і ў іншых галінах.

Некаторыя інжынерныя арганізацыі паводле сваёй структуры і характару дзейнасці з’яўляюцца інжынерна-вытворчымі; у такіх арганізацыях асноўная дзейнасць інжынерных падраздзяленняў скіравана ў першую чаргу на задавальненне вытворчых патрэб самой арганізацыі, у той час як аказанне інжынерных паслуг заказчыкам з’яўляецца другараднай дзейнасцю. Такога тыпу арганізацыі асабліва распаўсюджаны ў сферы высокіх тэхналогій.

Буйнейшыя ў свеце інжынерныя і інжынерна-вытворчыя арганізацыі

• ABB (Швейцарыя)
• BAE Systems (Вялікабрытанія)
• Bechtel (ЗША)
• Група Е4 (Расія)^[11]
• Google (ЗША)
• Mitsubishi (Японія)
• Siemens (Германія)

• Сістэмная інжынерыя
• Спартыўная інжынерыя
• Будаўнічая інжынерыя
• Генетычная інжынерыя
• Інжынерыя ведаў
• Праграмная інжынерыя
• Прамысловая інжынерыя
• Інжынерыя ў галіне рэсурсазберажэння

• Тэхналогія
• Тэхнічныя навукі

• Негодаев И. А. Философия техники : учебн. пособие. — Ростов-на-Дону: Центр ДГТУ, 1997. — 562 с.

• National Academy of Engineering (NAE) (англ.)
• American Society for Engineering Education (ASEE) (англ.)