Прагляд зыходнага тэксту старонкі Чорная Русь

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:

Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.

Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025

Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.

Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.

У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.

Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:

'''Чорная Русь''' — усталяваная ў гісторыяграфіі з [[18 стагоддзе|18 ст.]], назва тэрыторыі на паўночным захадзе сучаснай [[Беларусь|Беларусі]], якая ўвайшла ў склад [[Вялікае княства Літоўскае|Вялікага княства Літоўскага]] з сяр. [[13 стагоддзе|13 ст.]], на пачатковым этапе фарміравання гэтай дзяржавы — значна раней, чым астатнія тэрыторыі сучаснай Беларусі. Паводле гісторыка-геаграфічных уяўленняў [[18 стагоддзе|18]]–[[20 стагоддзе|20 ст.]], галоўнымі цэнтрамі Чорнай  Русі лічыліся гарады [[Новагародак]], [[Гродна|Гародня]], [[Ваўкавыск]], [[Слонім]].

Аднак аўтэнтычныя [[гістарычная крыніца|гістарычныя крыніцы]] не пацвярджаюць існавання на гэтай тэрыторыі гістарычнай вобласці з такой назвай, таму больш абгрунтавана ўжываць заміж «Чорная Русь» тэрмін «'''[[Панямонне]]'''». Назва «Чорная Русь», хутчэй за ўсё, узнікла ў заходнееўрапейскай літаратуры перыяду позняй схаластыкі і пачаткова не мела трывалай лакалізацыі. У абсалютнай большасці выпадкаў [[14 стагоддзе|14]]–[[17 стагоддзе|17 ст.]] назва ўжывалася заходнімі еўрапейцамі ў дачыненні да розных тэрыторый на ўсход і поўдзень ад сучаснай Беларусі. Адна з першых крыніц, у якой выступаюць «чорныя русіны», — нямецкамоўная хроніка [[Венгрыя|Венгрыі]] [[Генрых Мюгельн|Генрыха Мюгельна]] (~[[1360]]), якая паведамляла пра перасяленне старажытных венграў у Панонію праз тэрыторыю сучаснай [[Украіна|Украіны]]. Тэрмін Чорная Русь, хутчэй за ўсё, быў утвораны на ўзор і ў процівагу [[Белая Русь|Белай Русі]] не раней [[14 ст.]] Ва ўзнікненні гэтай назвы сказалася схільнасць сярэднявечнай свядомасці да пабудовы прымітыўных класіфікацый. Калі існавала Белая Русь, непазбежна мусіла з'явіцца і Чорная. Такая «каляровая» схема наклалася на падзел Русі паводле іншага прынцыпу: з даўніх часоў выдзялялі «Верхнюю Русь» — супольнасць [[славяне|славянскіх]] і [[вугра-фіны|вугра–фінскіх]] плямёнаў з дамешкам [[варагі|варагаў]]–«русі» на паўночным захадзе ўсходняй Еўропы — у адрозненне ад «Ніжняй», ці «Рускай зямлі» над сярэднім Дняпром з цэнтрам у [[Кіеў|Кіеве]]. І калі ''Russia superior'' была, як правіла, раўназначнай Белай, дык ''Russia inferior'', адпаведна, з цягам часу пачалі лічыць Чорнай.

Англійскі дыпламат [[Джайлс Флетчар]] у трактаце «Пра Расійскую дзяржаву» ([[Лондан]], [[1591]]) заўважыў: «''Расія калісьці называлася [[Сарматыя]]й... Гэтая зямля падзялялася на дзве галоўныя часткі: Белую і Чорную. Белая Сарматыя ўключала ў сябе ўсю прастору, што ляжыць на поўнач і з боку Лівоніі, як вобласці, якія цяпер называюць Дзвінскай, Важскай, Усцюжскай, Валагодскай, Каргопальскай, Наўгародскай і гэтак далей, сталіцай ці галоўным горадам якіх быў Ноўгарад Вялікі. Чорнай Сарматыяй называлася ўся краіна, што ляжыць на поўдзень, ля мора Еўксінскага, ці Чорнага, як княствы: Уладзімірскае, Маскоўскае, Разанскае і іншыя''». Вельмі падобны на ягоны падзел Русі галандскага гісторыка і палітолага [[Георг Хорн|Георга Хорна]]. У працы «Свет дзяржаў» ([[1668]]) ён пісаў: «''[Русь] падзялялася на Белую і Чорную. Двума галоўнымі яе княствамі былі Кіеўскае (Kiovia) і Уладзімірскае (Vladimiria). Той, хто валодаў імі, лічыўся як бы манархам русінаў. Кіеў быў сталіцай Чорнай Русі, Уладзімір — Белай''».

Больш дакладных прыкмет лакалізацыі Чорнай Русі, апроч знаходжання яе на поўдзень ад Белай, не было. Таму розныя аўтары разыходзіліся ў даным пытанні яшчэ больш, чым наконт Белай. Правядзенне ўмоўнай мяжы паміж гэтымі дзвюма часткамі, ці «правінцыямі» Русі залежала, хутчэй, ад густу аўтара, а не ад якіх–небудзь аб'ектыўных крытэрыяў.

«Кананічны» парадак размяшчэння «каляровых» частак Русі з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад — Белая, Чорная, Чырвоная — упершыню сустракаецца на карце [[Фра Маўра]] ([[1459]]), на якой Чорная Русь паказаная на правабярэжжы [[Ака|Акі]]. Хаця асобныя часткі гэтай трыяды пазней перамяшчаліся па карце, такая іх узаемная арыентацыя, як правіла, захоўвалася нязменнай. На глобусе Меркатара (Лувен, [[1541]]) ''Russia Nigra'' паказаная на ўсход ад [[Пскоў|Пскова]], як і на карце [[Скандынавія|Скандынавіі]] [[Олаўс Магнус|Олаўса Магнуса]] ([[1539]]). Польскі пісьменнік 17 ст. [[Шыман Старавольскі]] лічыў, што Чорная Русь — гэта «правінцыя Чарнігаўская». [[Аляксандр Гваньіні]] згадваў «''чорных русінаў, сталіца якіх Львоў''». Некаторыя карты [[Сансон д'Абэвіль-бацька|Сансона д’Абэвіля–бацькі]] паказваюць Чорную Русь паміж [[Львоў|Львовам]] і [[Хэлм|Холмам]]. Яшчэ доўга ўслед за Дж. Флетчарам Чорнай Русьсю называлі [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]], напрыклад, А. Гваньіні ў выданні [[1611]], [[Андрэас Келер]] у [[1659]] і гэтак далей.

У агульнапрынятым цяпер выглядзе падзел на Белую, Чорную і Чырвоную Русь выснаваўся не раней за [[17 ст.]] Ш. Старавольскі ў сяр. [[17 ст.]] лічыў, што Белая Русь — частка ВКЛ, Чырвоная — усе ўкраінскія землі Польшчы, а Чорная — Маскоўская дзяржава, гэта значыць ніяк не звязваў Чорную Русь з Панямоннем – хаця такая лакалізацыя ў тыя часы ўжо сустракалася. У [[1622]] [[Козіма дэ Торэс]] пісаў, што «''Русь... дзеліцца на тры часткі: Чырвоную Русь з гарадамі Львовам, Перамышлем, да якой належыць і Валынь; Белую Русь, якая працягнулася ад [[Рыга|Рыгі]], сталіцы Ліфляндыі, да Маскоўскай мяжы, уключаючы Полацак, Оршу, Віцебск, Магілёў; Чорную Русь, якая знаходзіцца паміж Літвой і Валынню, да Кіева з гарадамі Пінскам, Новагродкам і Оўручам''». У геаграфічным слоўніку базыльяніна [[Іларыён Карпінскі|Іларыёна Карпінскага]] (Lexykon geograficzny dla gruntownego pojecia gazet i historii z roznych autorow zebrany. Вільня, [[1766]]) суадносіны паміж трыма «каляровымі» часткамі Русі маюць практычна сучасны выгляд:
:Белая — Мсціслаўскае, Віцебскае, Полацкае, Смаленскае ваяводствы;
:Чорная — Наваградскае і Менскае;
:Чырвоная — усе ўкраінскія землі Польшчы.
Ужо тады такі падзел лічылі першасным, адвечным, спрабуючы рэтраспектыўна ўзводзіць яго сама меней да 14 ст. Але ў сапраўднасці чляненне Русі на Белую, Чорную і Чырвоную якраз штучнае і не было ўласцівае самім усходнім славянам, пакуль да іх у 16–17 ст. шырока не пранікла еўрапейская адукаванасць.

== Літаратура ==
*[http://www.autary.iig.pl/bely/www/kartahrafija/chronika/kniha/index.htm Белы А . Хроніка Белай Русі: Нарыс гісторыі адной геаграфічнай назвы. –Мн., Энцыклапедыкс, 2000.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100128005927/http://autary.iig.pl/bely/www/kartahrafija/chronika/kniha/index.htm |date=28 студзеня 2010 }}
* {{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=2|старонкі=745-746|артыкул=Чорная Русь|аўтар=[[Алесь Белы|Белы А.]]}}

{{Русь}}

[[Катэгорыя:Гістарычныя вобласці Беларусі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Гродзенскай вобласці]]

Шаблоны на гэтай старонцы:

Вярнуцца да Чорная Русь.

Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Чорная_Русь"