Прагляд зыходнага тэксту старонкі Цыганы

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
{{значэнні2|Цыганы (значэнні)}}
{{Этнічная група|
   group     = <center>Цыганы <br /> (''Rromane dźene'')</center>
 | image     = [[Выява:Romany musicians.jpg|300px]]
 | caption   = <div style="background-color:#fee8ab">Цыганскія музыкі ([[Брно]])<small> 
 | poptime   = 7397000. (2015 г.)  
 | popplace  =  {{Сцягафікацыя|ЗША}} — 727900 (2015 г.)<ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/10330/US Gypsy, Anglo-Romani in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/11141/US Gypsy, English, Romanichal in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/14903/US Irish Traveller, Shelta in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/13696/US Mexican Creole, Tirilone in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/12552/US Romani, Carpathian in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/14202/US Romani, Sinte in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/14567/US Romani, Vlax, Kalderash in United States]</ref> <br />
{{Сцягафікацыя|Бразілія}} — 800000 (2010 г.)<ref>[http://noticias.r7.com/brasil/noticias/falta-de-politicas-publicas-para-ciganos-e-desafio-para-o-governo-20110524.html Falta de políticas públicas para ciganos é desafio para o governo]</ref><br />
{{Сцягафікацыя|Іспанія}} — 650000 (2002 г.)<ref>[https://web.archive.org/web/20071201172552/http://www.eumap.org/reports/2002/eu/international/sections/spain/2002_m_spain.pdf The Situation of Roma in Spain]</ref><br />
{{Сцягафікацыя|Сербія}} — 147604 (2011 г.)<ref>[http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/userFiles/file/Aktuelnosti/Prezentacija_Knjiga1.pdf Попис становништва, домаћинстава и станова 2011 у Републици Србији] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180708082957/http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/userFiles/file/Aktuelnosti/Prezentacija_Knjiga1.pdf |date=8 ліпеня 2018 }}</ref><br />
{{Сцягафікацыя|Венгрыя}} — 308957 (2010 г.)<ref>[http://www.ksh.hu/docs/hun/xftp/idoszaki/nepsz2011/nepsz_03_00_2011.pdf 2011. ÉVI NÉPSZÁMLÁLÁS]</ref> <br />
{{Сцягафікацыя|Румынія}} — 621573 (2011)<ref>[http://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2013/07/sR_Tab_8.xls  Rezultatele finale ale Recensământului din 2011] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160118131243/http://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2013/07/sR_Tab_8.xls |date=18 студзеня 2016 }}</ref> <br />
{{Сцягафікацыя|Балгарыя}} — 325343 (2011)<ref>[http://www.nsi.bg/census2011/PDOCS2/Census2011final_en.pdf 2011 Population Census - main results]</ref> <br />
{{Сцягафікацыя|Расія}} — 220000 (2010)<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Национальный состав населения Российской Федерации]</ref> <br />
{{Сцягафікацыя|Украіна}} — 47587 (2001)<ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/nationality_popul1/select_51/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=100&rz=1_1&rz_b=2_1%20%20&n_page=5 2001.ukrcensus.gov.ua]</ref> <br />
{{Сцягафікацыя|Польшча}} —  16 725 (2011 г.)<ref>[http://mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl/mne/mniejszosci/charakterystyka-mniejs/6480,Charakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-w-Polsce.html#romowie Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20151017060215/http://mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl/mne/mniejszosci/charakterystyka-mniejs/6480%2CCharakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-w-Polsce.html#romowie |date=17 кастрычніка 2015 }}</ref> <br />
{{Сцягафікацыя|Латвія}} — 6 452 (2011 г.)<ref>[http://www.csb.gov.lv/statistikas-temas/2011gada-tautas-skaitisana-galvenie-raditaji-33608.html 2011.gada tautas skaitīšana - Galvenie rādītāji]</ref><br />
{{Сцягафікацыя|Беларусь}} —  7079 (2009 г.)<ref>[https://web.archive.org/web/20100918165045/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf belstat.gov.by]</ref> <br /> 
 | langs     = [[цыганская мова|цыганская]]
 | rels      = [[хрысціянства]], [[іслам]]
 | related   = [[гуджаратцы]], [[пенджабцы]], [[раджастханцы]], [[сіндхі]]
}}

'''Цыганы́''' (саманазва: ''Rromane dźene''), таксама '''рома''' (адз. л. '''ром''') — агульная назва каля 80 [[этнас|этнічных]] груп [[Паўднёвая Азія|паўднёваазіяцкага]] паходжання, якія размаўляюць на [[цыганская мова|цыганскай мове]]. Насяляюць пераважна краіны [[Еўропа|Еўропы]], [[Амерыка|Амерыкі]], [[Аўстралія|Аўстралію]], [[азія]]цкія часткі [[Расія|Расіі]] і [[Турцыя|Турцыі]]. Агульная колькасць ([[2015]] г.) — 7 397 000 чал.<ref>[https://joshuaproject.net/clusters/354 People Cluster: Romany]</ref>

Да цыган таксама адносяць [[Косава (геаграфічны рэгіён)|косаўскіх]] '''[[ашкалі]]''', [[Заходняя Азія|заходнеазіяцкіх]] '''[[Дом (народ)|дом]]''', [[Закаўказзе|закаўказскіх]] '''[[боша]]''', [[Сярэдняя Азія|сярэднеазіяцкіх]] '''[[пар'я]]''' і '''[[мугат]]''', [[Паўднёвая Азія|паўднёваазіяцкіх]] '''[[банджара]]''', [[Сіньцзян-Уйгурскі аўтаномны раён|уйгурскіх]] '''[[эйну]]'''.

== Назвы ==
[[Еўропа|Еўрапейскія]] народы традыцыйна маюць розныя назвы для цыган. Аднак у большасці выпадкаў выкарыстоўваюцца дзве групы назваў. Першая вызначае гэты народ як «[[Егіпет|егіпцян]]» ({{lang-eu|Ijito}}, {{lang-en|Gypsy}}, {{lang-wa|Djupsyins}}, {{lang-es|Gitano}}, {{lang-it|Gitani}}, {{lang-fr|Gitans}}). Другая сугучна беларускай назве ({{lang-de|Zigeuner}}, {{lang-it|Zingari}}, {{lang-ro|Țigani}}, {{lang-fr|Tsiganes}}, {{lang-es|Gitano}}, {{lang-hu|Cigányok}}, {{lang-bg|Цигани}}, {{lang-tr|Çingeneler}}), відавочна паходзіць ад {{lang-el|Τσιγγάνοι}}. [[Этымалогія]] другой групы назваў невядома. Выказваюцца думкі, што яна можа паходзіць ад скажонага [[Візантыя|візантыйскага]] слова ''αθίγγανος'' або ад [[іўрыт|яўрэйскага]] слова ''צוען‏'' (адзін з раёнаў Ніжняга Егіпта). Акрамя таго, некаторыя назвы паходзілі ад мянушак: {{lang-hu|Fáraók népe}} («[[фараон]]ава племя»), {{lang-fr|Manouches}} (ад [[Асабістае імя|асабістага імя]] [[Персія|персідскага]] паходжання {{lang-fa|منوچهر}}), {{lang-fi|Mustalaisiksi}} (літаральна «чорны бы [[грэчка]]») і г. д.

У сваю чаргу, сярод цыган былі пашыраны супольныя саманазвы ''ром'' (этымалогія канчаткова не высветлена) і ''кало́'' (літаральна «чорны»). Кожная [[этнас|этнічная]] група мела сваю асабістую назву — ''сінты'', ''лавары'', ''келдэрары'', ''харахані'', ''башалдэ́'', ''урсары'' і інш. Звычайна назвы груп паходзяць ад [[тапонім]]аў, імёнаў продкаў або мянушак, прафесійнай спецыялізацыі. На першым Сусетным цыганскім кангрэсе ў [[Лондан]]е ([[1971]] г.) была прынята адзіная супольная саманазва ''Rromane dźene''. Прадстаўнікі цыган выступілі супраць афіцыйнага ўжывання іншых назваў як абразлівых. У выніку ў многіх сучасных еўрапейскіх мовах супольная цыганская назва паступова выціскае традыцыйныя назвы ({{lang-en|Romany, Roma}}, {{lang-da|Romaer}}, {{lang-it|Rom}}, {{lang-cs|Romové}} і інш.).

== Паходжанне ==
У цыган доўгі час не было сваёй [[пісьмо]]вай [[гісторыя|гісторыі]]. У вусных цыганскіх [[легенда]]х і паданнях найчасцей месцам паходжання называецца [[Егіпет]]. Аднак большасць даследчыкаў лічыць, што [[міф]] пра егіпецкае паходжанне быў занесены звонку. У [[18 стагоддзе|XVIII]] ст. еўрапейскія вучоныя выявілі падабенства [[цыганская мова|цыганскай мовы]] з [[індаеўрапейскія мовы|індаеўрапейскімі мовамі]] [[Індыя|Індыі]]. У пачатку [[19 стагоддзе|XIX]] ст. была канчаткова ўсталявана шчыльная сувязь з мовамі [[раджастханцы|раджастханцаў]], [[гуджаратцы|гуджаратцаў]] і [[пенджабцы|пенджабцаў]]<ref>{{Cite web |title=Milena Hübschmannová, Origin of Roma |url=http://rombase.uni-graz.at/cgi-bin/art.cgi?src=data%2Fhist%2Forigin%2Forigin.en.xml |accessdate=18 жніўня 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141027041351/http://rombase.uni-graz.at/cgi-bin/art.cgi?src=data%2Fhist%2Forigin%2Forigin.en.xml |archivedate=27 кастрычніка 2014 |url-status=dead }}</ref>.

На працягу XIX — [[20 стагоддзе|XX]] стст. прапаноўваліся розныя [[гіпотэза|гіпотэзы]] аб зыходзе продкаў цыган з Індыі. Меркавалася, што яны маглі рушыць на захад падчас паходаў [[Аляксандр Македонскі|Аляксандра Македонскага]] або [[арабы|арабскіх]] заваяванняў. Сярод продкаў еўрапейскіх цыган называліся [[джаты]], [[раджпуты]], цемнаскурае насельніцтва Ніжняй [[Месапатамія|Месапатаміі]], прыв��дзіўся запіс [[Фірдаўсі]] ([[1011]] г.) пра перадачу індыйскім гаспадаром 1000 музык-''луры'' [[іран]]скаму шаху.

Сучасныя [[генетыка|генетычныя]] даследаванні пацвярджаюць паходжанне цыган з захаду [[паўвостраў Індастан|паўвострава Індастан]]. Яны дэманструюць падабенства генетычнай спадчыны ўсіх цыган, што кажа пра тое, што зыход адбыўся прыкладна ў адзін час, і цыганскія групы былі адносна ізаляваны ад іншага насельніцтва [[Азія|Азіі]] і [[Еўропа|Еўропы]]. Выяўлена толькі некаторая разнастайнасць жаночай лініі, прыцягванне ў цыганскую групу жанчын-выхадцаў з [[Балканскі паўвостраў|Балканскага паўвострава]]<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1235543/ Origins and Divergence of the Roma (Gypsies)]</ref>. Відавочна, пасля з’яўлення цыган у Еўропе асноўным месцам іх пасялення быў Балканскі паўвостраў. Адтуль пачалося рассяленне цыган па іншых краінах.

Міф пра паходжанне з Егіпта тлумачаць тым, што пасля з’яўлення цыган у [[Візантыя|Візантыі]] яны прыцягвалі ўвагу тубыльцаў як вулічныя акторы, займаліся той жа справай, што і выхадцы з Егіпту, таму сталі называцца егіпцянамі<ref>[http://www.gypsy-life.net/mif-23.htm МИФ О ЕГИПЕТСКОМ ПРОИСХОЖДЕНИИ. Статья Николая Бессонова] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305200708/http://www.gypsy-life.net/mif-23.htm |date=5 сакавіка 2016 }}</ref>, хаця ніякіх адносінаў да Егіпта не мелі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Movimiento gitano.jpg|thumb|Рассяленне цыган у Еўропе]]
Некаторыя даследчыкі лічаць, што першы запіс пра з’яўленне цыган у [[Еўропа|Еўропе]] быў зроблены [[Феафан Спавядальнік|Феафанам Канфесарам]]. Ён апавядаў пра пераслед у пачатку [[9 стагоддзе|IX]] ст. [[Візантыя|візантыйскім]] імператарам ''αθίγγανος'', ад якіх быццам бы пайшла назва цыган. Аднак, ''αθίγγανος'' маглі быць прадстаўнікамі нейкай усходняй [[секта|секты]]. Яна не абавязкова была звязана з цыганамі, але цыган атаяснялі з яе прадстаўнікамі. У жыцці Афанасіі з [[Востраў Эгіна|Эгіны]]<ref>[http://www.uky.edu/~havice/AH322/stath.htm St. Athanasia of Aegina]</ref> ([[8 стагоддзе|VIII]] — IX стст.) таксама ўзгадваецца тое, што яна карміла падчас голаду ў [[Фракія|Фракіі]] іншаземцаў-''ἀτσίγγανοι''.

Пачатак рассялення цыган па іншых краінах Еўропы фіксуецца [[14 стагоддзе|XIV]] ст., што супадае з [[Асманская імперыя|асманскімі]] заваяваннямі [[Балканскі паўвостраў|Балканскага паўвострава]]. У [[1348]] г. цыганы ўзгадваюцца ў [[Сербія|Сербіі]], у [[1378]] г. — у [[Балгарыя|Балгарыі]], у [[1383]] г. — у [[Венгрыя|Венгрыі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20061101044043/http://www.kuviyam.com/scr/index.asp?pLang=E&pHead=90&pMenu=1&pIssue=31 Jeetan Sareen, The Lost Tribes of India]</ref>, у [[1419]] г. — у [[Францыя|Францыі]]<ref>[https://www.ac-montpellier.fr/sections/pedagogie/reussite-educative-pour/casnav/enfants-voyage/connaitre/tsiganes Les tsiganes]{{Недаступная спасылка}}</ref>, у [[1425]] г. — у [[Іспанія|Іспаніі]]<ref>[http://countrystudies.us/spain/41.htm The Gypsies]</ref>, у [[1501]] г. — у [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]]<ref>[http://romaintegration.by/?page_id=5 Цыгане в Беларуси] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160229172138/http://romaintegration.by/?page_id=5 |date=29 лютага 2016 }}</ref>, [[1514]] г. — у [[Англія|Англіі]]<ref>[http://www.grthmlondon.org.uk/information/gypsy-timeline/ Timeline of Romany Gypsy History in Britain]</ref>. У [[Расійская імперыя|расійскіх]] афіцыйных дакументах цыганы ўпершыню ўзгадваюцца толькі ў [[1733]] г.<ref>[http://www.gypsy-life.net/mif-20.htm МИФ О ТОМ, БУДТО ЦЫГАНЕ ЖИВУТ В РОССИИ 500 ЛЕТ. Статья Николая Бессонова] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305165045/http://www.gypsy-life.net/mif-20.htm |date=5 сакавіка 2016 }}</ref> У [[19 стагоддзе|XIX]] ст. групы цыган мігрыравалі ў [[Новы Свет]] і [[Аўстралія|Аўстралію]]. У нашы дні [[ЗША|амерыканская]] і [[Бразілія|бразільская]] [[Дыяспара|дыяспары]] з’яўляюцца найбуйнейшымі ў свеце.

Падчас рассялення па краінах Еўропы многія цыганы вялі качавы або паўкачавы лад жыцця, займаліся дробным [[гандаль|гандлем]], [[рамяство]]м, арганізоўвалі забавы. Аднак меўся вялікі пласт [[аселы лад жыцця|аселых]] цыган. Асманскі рэестр [[16 стагоддзе|XVI]] ст. узгадвае такія аселыя прафесіі цыган, як вартаўнікі, слугі, мяснікі, сыравары, агароднікі, пастухі, хірургі і нават манахі. У XIX ст. [[Слівенская вобласць|слівенскія]] цыганы сталі першымі рабочымі тэкстыльнай фабрыкі. У [[1858]] г. у [[Бесарабія|Бесарабіі]] 2481 цыган вёў качавы лад жыцця, 2978 цыган — аселы<ref>[http://www.gypsy-life.net/mif-17.htm МИФ О «КОЧЕВОМ ПЛЕМЕНИ». Статья Николая Бессонова] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305111612/http://gypsy-life.net/mif-17.htm |date=5 сакавіка 2016 }}</ref>. У [[Валахія|Валахіі]] і [[Малдова (гістарычная вобласць Румыніі)|Малдове]] большасць цыганскага насельніцтва знаходзілася ў залежнасці ад дзяржавы і прыватных уладальнікаў, у дакументах фіксавалася як [[рабства|рабы]]<ref>[http://www.academia.edu/1132654/Gypsy_Slavery_in_Wallachia_and_Moldavia Elena Marushiakova, Gypsy Slavery in Wallachia and Moldavia]</ref>. У ВКЛ асноўным месцам паселішча цыган з’яўляўся [[Мір (Карэліцкі раён)|Мір]].

Розніца ў ладзе жыцця, мове і звычаях не спрыяла інтэграцыі цыган у мясцовыя [[культура|культуры]] і часцяком выклікала адмоўную рэакцыю мясцовага насельніцтва і ўладаў. Так, у перыяд [[1499]]—[[1783]] гг. у Іспаніі быў прыняты шэраг [[Закон (права)|заканадаўчых]] актаў, што забаранялі цыганскія звычаі, мову і вопратку. У [[1539]] г. цыганы выганяліся з [[Парыж]]а. У [[1563]] г. — з Англіі<ref>{{Cite web |url=http://oppression.org/site/index.php/world/europe/60-the-forgotten-holocaust-gypsy |title=MARYAM HILLI, The Forgotten Holocaust: Gypsy |access-date=18 жніўня 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151009004353/http://oppression.org/site/index.php/world/europe/60-the-forgotten-holocaust-gypsy |archivedate=9 кастрычніка 2015 |url-status=dead }}</ref>. У [[1557]] г. у [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчы]] быў выдадзены закон з адзначэннем цыган як «людзей непатрэбных». У ВКЛ у [[1565]] г. выдана ўрадавая пастанова, дзе казалася: «Калі які стараста выганіць цыган, каб іх ніхто не прымаў». У [[1566]] г. прыняты закон, якім было забаронена забіраць цыган у [[войска]]. Цыганы, якія жабравалі, звальняліся ад падаткаў. Злодзеяў і шпіёнаў прапаноўвалася выганяць. Усе іншыя цыганы, якія заставаліся ў дзяржаве і не імкнуліся выходзіць па-за яе межы, павінны былі заставацца ��ад панамі, князямі, шляхтай або гаспадаром. У [[1577]] г. было абвешчана: «Цыганы маюць быць выгнаны з зямлі і ніколі не прыпушчаны да яе». У артыкуле 35 [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588|Статута 1588]] г. забараняўся ўваход у землі вандроўных цыган, асуджалася іх схільнасць да падману і г. д. За парушэнне артыкула Статута прадугледжваўся штраф [[Гаспадар (тытул)|гаспадару]]<ref>[http://evolutio.info/content/view/1434/215/ Яўгеній Чэрвінскі, Татары і цыганы на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага: прававы і сацыяльны статус] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305012657/http://evolutio.info/content/view/1434/215/ |date=5 сакавіка 2016 }}</ref>. Лічыцца, што з [[15 стагоддзе|XV]] ст. да [[18 стагоддзе|XVIII]] ст. у Еўропе было прынята 148 заканадаўчых актаў, накіраваных супраць цыган<ref>[http://infoglaz.ru/?p=43693 Неизвестный геноцид цыган]</ref>.

[[Рамантызм]] XIX ст. абудзіў цікавасць еўрапейскіх [[інтэлігенцыя|інтэлектуалаў]] да цыганскіх супольнасцяў. У творах [[Аляксандр Сяргеевіч Пушкін|А. Пушкіна]], [[Віктор Гюго|В. Гюго]], [[Джозеф Рэдзьярд Кіплінг|Р. Кіплінга]] і іншых пісьменнікаў вобраз цыган падаваўся ў прывабным, хаця і скажоным выглядзе. Пачалося [[навука|навуковае]] вывучэнне цыганскай культуры, прыцягненне цыган да адукацыі і барацьба за іх правы. У [[1905]] г. адбыўся першы сход цыган у [[Сафія|Сафіі]], накіраваны супраць [[Балгарыя|балгарскага]] дыскрымінацыйнага выбарчага закона [[1901]] г.. У [[1926]] г. з’явілася першая афіцыйная цыганская арганізацыя Балгарыі. У [[1927]] г. — у Сербіі. У [[1925]] г. у [[Масква|Маскве]] створаны Агульнарасійскі цыганскі саюз. Пачалося выдавецтва [[сродкі масавай інфармацыі|сродкаў масавай інфармацыі на цыганскай мове]].

Пад уплывам [[сіянізм]]у ў міжваенны перыяд узнікла ідэя стварэння цыганскай дзяржавы. Яе актыўна прадстаўляла сям’я Квекаў, што змагалася за аб’яднанне цыган [[Польшча|Польшчы]]. У [[1934]] г. абвешчаны яго прыхільнікамі цыганскім каралём Ёзаф Квек накіраваў дэлегацыю ў [[Ліга Нацый|Лігу Нацый]] з прапановай вылучыць цыганам землі ў [[Намібія|Намібіі]]. Яго спадкаемца Януш Квек звяртаўся ў 1936 г. да [[Беніта Мусаліні|Б. Мусаліні]], просячы землі ў [[Эфіопія|Эфіопіі]]. Іх канкурэнт «кароль» Міхал Квек вандраваў у [[Брытанская Індыя|Індыю]], каб адшукаць свабодныя тэрыторыі каля [[Ганг|ракі Ганг]]. Пазней ён імкнуўся знайсці падтрымку ў [[Чэхаславакія|Чэхаславакіі]] і [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] для арганізацыі цыганскай калоніі ва [[Усходняя Афрыка|Усходняй Афрыцы]]<ref>[http://www.academia.edu/1132671/The_Roma_a_Nation_without_a_State_Historical_Background_and_Contemporary_Tendencies Elena Marushiakova, The Roma — a Nation without a State? Historical Background and Contemporary Tendencie]</ref>.

Улады [[Трэці рэйх|Трэцяга Рэйха]] арганізавалі [[генацыд]] цыганскага насельніцтва падчас [[Другая сусветная вайна|II Сусветнай вайны]] як на тэрыторыі самой [[Германія|Германіі]], так і акупаваных зямель<ref>[http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005219 GENOCIDE OF EUROPEAN ROMA (GYPSIES), 1939—1945]</ref>. Толькі ў [[Югаславія|Югаславіі]] было забіта каля 90 тысяч чалавек<ref>[http://2august.eu/the-roma-genocide/ The Roma Genocide] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160124210157/http://2august.eu/the-roma-genocide/ |date=24 студзеня 2016 }}</ref>. Усяго загінула ад 150 тысяч да 1500 тысяч чалавек. Генацыд супраць цыган быў прызнаны з боку [[ФРГ]] толькі ў [[1982]] г. Многія цыганы ўдзельнічалі ў [[Рух Супраціўлення|руху Супраціўлення]], змагаліся ў [[Партызаны|партызанскіх]] атрадах і на фронце.

[[Халодная вайна]] фактычна раскалола цыганскі рух. У заходніх краінах ён абапіраўся на грамадскія арганізацыі і барацьбу супраць дыскрымінацыі. [[8 красавіка]] [[1971]] г. у [[Лондан]]е адбыўся першы Сусветны цыганскі кангрэс, які абвясціў адзіную цыганскую [[нацыя|нацыю]]. У [[сацыялізм|сац��ялістычных]] дзяржавах цыганы з аднаго боку атрымлівалі мэтанакіраваную дзяржаўную падтрымку ў стварэнні культурных аб’яднанняў, паляпшэння адукацыі, уладкавання на працу і г. д. Разам з гэтым, улады імкнуліся прымусіць качавыя групы да аселасці. [[5 лістапада]] [[1956]] г. Савет Міністраў [[СССР]] выдаў пастанову «Пра прылучэнне да працы цыган, якія займаюцца бадзяжніцтвам»<ref>[http://cigane.clan.su/publ/o_priobshhenii_k_trudu_cygan_zanimajushhikhsja_brodjazhnichestvom/2-1-0-211 О приобщении к труду цыган, занимающихся бродяжничеством]</ref>. Яна даручала рассяліць у трохмесяцовы тэрмін на сталае месца жыхарства ўсіх качавых цыган. Прымусовая аселасць стварала ўмовы для [[Асіміляцыя (сацыялогія)|асіміляцыі]].

Пасля заканчэння Халоднай вайны ў выніку эканамічных праблем і хвалі нацыяналізму ужо аселыя цыганы краін Усходняй Еўропы былі вымушаны мігрыраваць у іншыя рэгіёны або краіны з лепшым узроўнем жыцця. Пры гэтым адрадзіўся качавы лад жыцця<ref>[http://www.migrationpolicy.org/article/roma-eastern-europe-still-searching-inclusion Arno Tanner, The Roma of Eastern Europe: Still Searching for Inclusion]</ref>. [[10 ліпеня]] [[2010]] г. урад Францыі прыняў праграму рэпатрыяцыі качавых цыган, якія пераехалі з Румыніі і Балгарыі<ref>[http://www.bbc.com/news/world-europe-11027288 Q&A: France Roma expulsions]</ref>.

== Нацыянальныя знакі ==
[[Файл:Roma flag.svg|thumb|Цыганскі сцяг]]
[[8 красавіка]] [[1971]] г. у [[Лондан]]е адбыўся першы Сусветны цыганскі кангрэс. Вынікам кангрэса стала прызнанне сябе цыганамі міру супольнай нетэрытарыяльнай [[нацыя]]й і прыняцце нацыянальных знакаў: [[сцяг]]а і [[гімн]]а, заснаванага на народнай песні «Джэлем, джэлем». Замест [[герб]]а цыгане выкарыстоўваюць шэраг вядомых знакаў: кола буды, падкову, калоду [[Ігральныя карты|карт]]. Такімі знакамі звычайна ўпрыгожваюцца цыганскія кнігі, газеты, часопісы і сайты, адзін з гэтых знакаў звычайна ўваходзіць у [[лагатып]]ы мерапрыемстваў, прысвечаных цыганскай [[культура|культуры]].

У гонар першага Сусветнага цыганскага кангрэса [[8 красавіка]] лічыцца Днём Цыган<ref>[https://romediafoundation.wordpress.com/2012/04/08/international-roma-day-when-a-romani-movement-and-anthem-were-born INTERNATIONAL ROMA DAY — WHEN A ROMANI MOVEMENT AND ANTHEM WERE BORN]</ref>. У некаторых цыган ёсць звязаны з ім звычай: увечар, у вызначаны час, дружна выходзіць на вуліцу з запаленай свечкай.

== Рэлігія ==
Большасць вернікаў належыць да розных плыняў [[хрысціянства]]. У [[Турцыя|Турцыі]] і на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] жывуць [[мусульмане]] з групы ''харахані'', а таксама так званыя «балканскія егіпцяне».

== Цыганы на Беларусі ==
{{main|Цыганы на Беларусі}}
Паводле перапісу 2009 года ў Беларусі налічваецца 7079 цыган.

== Гл. таксама ==

* [[Цыганы ў Румыніі]]

== Зноскі ==
{{reflist|2}}

== Спасылкі ==
{{Commonscat|Romani people}}
* [http://ec.europa.eu/justice/discrimination/roma/index_en.htm EU and Roma — European Commission]
* [http://fra.europa.eu/en/theme/roma Roma — European Union Agency for Fundamental Rights]
* [http://www.gypsy-association.co.uk Gypsy Council] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160430180834/http://gypsy-association.co.uk/ |date=30 красавіка 2016 }}
* [http://www.gypsyloresociety.org Gypsy Lore Society]
* [http://www.socialwatch.eu/wcm/Roma_a_long_history_of_discrimination.html Laura Renzi, Roma People in Europe: A Long History of Discrimination] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150831045146/http://www.socialwatch.eu/wcm/Roma_a_long_history_of_discrimination.html |date=31 жніўня 2015 }}
* [http://www.everyculture.com/multi/Du-Ha/Gypsy-Americans.html Evan Heimlich, Gypsy americans]
* [http://www.smithsonianeducation.org/migrations/gyp/gypstart.html «Gypsies» in the United States]
* [http://www.romatoronto.org The Toronto Roma Community Centre]
* [http://www.anr.gov.ro/ Agenţia Naţională pentru Romi] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210827075313/http://www.anr.gov.ro/ |date=27 жніўня 2021 }}
* [http://www.embaixadacigana.com.br Cultura Cigana Embaixada Cigana Do Brasil]
* [http://romanlarfederasyonu.com Romanlar Federasyonu] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190621172434/http://romanlarfederasyonu.com/ |date=21 чэрвеня 2019 }}
* [http://www.gypsy-life.net Цыгане России] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150801161718/http://gypsy-life.net/ |date=1 жніўня 2015 }}
* [http://romaintegration.by Социальная интеграция цыган в Беларуси] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150926072707/http://romaintegration.by/ |date=26 верасня 2015 }}

{{Нацыянальны склад насельніцтва Беларусі}}

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Цыганы| ]]
[[Катэгорыя:Народы Еўропы]]
Шаблоны на гэтай старонцы:
Вярнуцца да Цыганы.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Цыганы"