Прагляд зыходнага тэксту старонкі Фінляндыя

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
{{Дзяржава
 |Беларуская назва          = Фінляндская Рэспубліка
 |Арыгінальная назва        = {{lang-fi|Suomen tasavalta}} <br/> {{lang-sv|Republiken Finland}}
 |Родны склон               = Фінляндыі
 |Частка                    = 
 |Сцяг                      = Flag of Finland.svg
 |Герб                      = Coat of arms of Finland.svg
 |Замест герба              = 
 |Дэвіз                     = 
 |Пераклад дэвізу           = 
 |Назва гімна               = Maamme / Vårt land
 |Аўдыё                     = United States Navy Band - Maamme.ogg
 |Форма кіравання           = {{не перакладзена 2|Змешаная рэспубліка|Змешаная рэспубліка|ru|Смешанная республика}}
 |Дзяржаўная рэлігія        = 
|lat_dir = N|lat_deg =64 |lat_min =21 |lat_sec =0 
  |lon_dir =E |lon_deg =26 |lon_min =39 |lon_sec =0 
  |region                 = FI
  |CoordScale             = 4000000
 |На карце                  = EU-Finland.svg
 |На карце2                 = Finland (orthographic projection).svg
 |Мовы                      = [[фінская мова|Фінская]], [[шведская мова|шведская]]
 |Заснавана                 = 
 |Дата незалежнасці         = [[6 снежня]] [[1917]]
 |Незалежнасць ад           = [[РСФСР]]
 |Сталіца                   = [[Хельсінкі]]
 |Найбуйнейшыя гарады       = [[Хельсінкі]], [[Тамперэ]], [[Турку]], [[Оўлу]], [[Ювяскюля]]
 |Пасады кіраўнікоў         = [[Прэзідэнт Фінляндыі|Прэзідэнт]] <br> [[Прэм’ер-міністр Фінляндыі|Прэм'ер-міністр]] <br/> [[Парламент Фінляндыі|Спікер Эдускунты]]
 |Кіраўнікі                 = [[Саўлі Нійнісцё]] <br> [[Петэры Орпа]] <br> [[Юсі Хала-ахо]]
 |Месца па плошчы           = 64
 |Плошча                    = 338.424
 |Працэнт вады              = 10
 |Этнахаронім               = [[Фіны]], фін, фінка
 |Месца па насельніцтву     = 116
 |Насельніцтва              = {{падзенне}}5 473 465 <ref>[http://www.stat.fi/til/vamuu/2015/03/vamuu_2015_03_2015-04-28_tie_001_fi.html Ацэнка насельніцтва ў 2015 годзе]</ref>
 |Год ацэнкі                = 2015
 |Насельніцтва па перапісу  = 5.180.000
 |Год перапісу              = 2000
 |Шчыльнасць насельніцтва   = 18
 |Месца па шчыльнасці       = 
 |ВУП (ППЗ)                 = 271 165 мільёнаў
 |Год разліку ВУП (ППЗ)     = 2014
 |Месца па ВУП (ППЗ)        = 35
 |ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 49 497
 |Месца па ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 21
 |ВУП (намінал)             = 
 |Год разліку ВУП (намінал) = 
 |Месца па ВУП (намінал)    = 
 |ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 
 |Месца па ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 
 |ІРЧП                      = {{стабільна}}0.892
 |Год разліку ІРЧП          = 2013
 |Месца па ІРЧП             = 21
 |Узровень ІРЧП             = вельмі высокі
 |Авіякампанія              = 
 |Валюта                    = [[Еўра]] (€, EUR)
 |Дамены                    = [[.fi]], [[.eu]], [[.ax]] (для [[Аландскія астравы|Аландскіх астравоў]])
 |ISO                       = FI
 |Тэлефонны код             = 358
 |Часавы пояс               = +2
 |Заўвагі                   = 


}}
[[Файл:Koli National Park in Northern Karelia.jpg|thumb|Нацыянальны парк Колі ў Фінляндыі]]
'''Фінля́ндыя''' ({{Audio|Suomi_Finland.ogg|Вымаўленне назваў на афіцыйных мовах}}) ({{lang-fi|Suomi}}, {{lang-sv|Finland}}) ці афіцыйна '''Фінляндская Рэспубліка''' ({{lang-fi|Suomen tasavalta}}, {{lang-sv|Republiken Finland}}) — дзяржава ў [[Паўночная Еўропа|Паўночнай Еўропе]]. Мяжуе на паўночным захадзе са [[Швецыя]]й, на поўначы з [[Нарвегія]]й, на ўсходзе з [[Расія]]й; абмываецца [[Батнічны заліў|Батнічным]] і [[Фінскі заліў|Фінскім залівамі]] [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]. У складзе Фінляндыі [[Аландскія астравы]].

== Геаграфія ==
{{main|Геаграфія Фінляндыі}}
Тэрыторыя Фінляндыі ў асноўным нізінная, пераважае ўзгорыста-марэнная раўніна з выхадамі скальных парод. На поўначы і паўночным-усходзе пераважаюць вышыні 300—400 метраў. На крайнім паўночным захадзе ляжаць невялікія адгор’і [[Скандынаўскія горы|Скандынаўскіх гор]] з самым высокім пунктам краіны — гарой [[Халці]] (1328 м). У цэнтральнай частцы краіны знаходзіцца ўзвышша [[Манселькя]], на поўдні грады [[Салпаўселькя]].

У Фінляндыі існуе вялікая колькасць кароткіх паўнаводных [[рака|рэк]] са шматлікімі парогамі і [[вадаспад]]амі. Каля 60 тыс. [[возера|азёраў]] займаюць 8 % плошчы краіны. Яны неглыбокія (у сярэднім каля 7 м), часта выцягнутыя з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход — па накіраванню са старажытнымі [[ледавік]]амі; злучаны паміж сабой пратокамі і ўтвараюць буйныя водныя сістэмы — ''Сэйма'', ''Пяйянэ'', ''Інары'' і іншыя. У рэках і азёрах водзіцца шмат рыбы: [[ласось]], [[сіг]], [[сом звычайны|сом]], [[судак]], [[шчупак]], [[лешч]], [[акунь]].

Большая частка Фінляндыі пакрытая [[лес|лясамі]] (каля 76 %), у асноўным таёжнымі ([[сасна]], [[елка]]), толькі на паўднёвым захадзе краіны сустракаюцца змешаныя лясы. Да паловы плошчы, уключаючы, лясы [[балота|забалочаныя]]. На поўначы краіны знаходзіцца [[лесатундра]].

=== Клімат ===
[[Файл:Ev24856 Scandinavia.A2003050.1025.250mFINLANDONLY.jpg|thumb|100px|Пакавы лёд на Балтыйскім моры. Здымак з космасу. 2003 год.]]
Клімат умераны, пераходны ад марскога да кантынентальнага і кантынентальны (на поўначы); уздзеянне на яго аказваюць [[Балтыйскае мора]] і блізкасць цёплага цячэння [[Гальфстрым]] ў Атлантычным акіяне. Зіма працяглая, марозная, з моцнымі вятрамі і снегам; лета параўнальна цёплае, але кароткае. Сярэдняя тэмпература лютага (самы халодны месяц) ад — 3 да — 6&nbsp;°C на паўднёвым захадзе, ад — 8 да — 10 ° С на Азёрным плато, ад — 12 да — 14 ° С на поўначы; ліпеня — 17 на поўдні, 16 ° С на Азёрным плато, 14-15 ° С на поўначы. [[ападкі|Ападкаў]] на большай частцы Фінляндыі ў год выпадае 600—650 мм, на поўдні — да 700 мм, на поўначы — месцамі менш за 400 мм Ад 30 да 40 % ападкаў прыпадае на зіму. Снежнае покрыва трымаецца на паўднёвым захадзе 4-5 месяцаў, на поўначы 6-7 месяцаў, яго вышыня з поўдня на поўнач павялічваецца ад 30-40 см да 70-80 см. Глеба да канца зімы прамярзае на глыбіні ад 20-40 см на поўдні і да 60-90 см на поўначы. У прыбярэжных раёнах часта бываюць [[туман]]ы (ад 35 да 85 дзён у год).

== Гісторыя ==
{{main|Гісторыя Фінляндыі}}

=== Дагістарычны перыяд ===
{{main|Дагістарычная Фінляндыя}}

Дакладна невядома, ці засялялі людзі Фінляндыю да апошняга [[ледавіковы перыяд|ледавіковага перыяду]]. Першыя людзі пасля адступлення ледавіка былі [[Паляўнічыя-збіральнікі|паляўнічымі і збіральнікамі]], якія прыйшлі на тэрыторыю Фінляндыі з поўдня і паўднёвага сходу каля 8500 г. да н.э.<ref name=hist_finlandyji>''Мейнандэр Х.'' Гісторыя Фінляндыі: Лініі, структуры, пераломныя моманты; пер. са шведскай Вольгі Рызмаковай. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2017. — ISBN 978-985-02-1748-6.</ref>{{rp|9-10}}

Сучасныя фіны ўзніклі ў выніку хваль міграцыі з-за [[Фінскі заліў|Фінскага заліву]] (2500—2000 гг. да н.э.) і з цяперашняй Цэнтральнай Швецыі. [[Саамы|Саамскае]] насельніцтва [[Лапландыя|Лапландыі]] паходзіць ад [[Качэўнікі|качэўнікаў]], якія прыйшлі ў Паўночную Нарвегію і на ўзбярэжжа [[Паўночны Ледавіты акіян|Паўночнага Ледавітага акіяна]] ўздоўж нарвежс��ага берага [[Атлантычны акіян|Атлантычнага акіяна]]<ref name=hist_finlandyji/>{{rp|10}}.

=== Старажытная гісторыя Фінляндыі ===
У першыя 400 г. н.э. насельніцтва Фінляндыі складала некалькі дзясяткаў тысяч жыхароў. Асноўная частка жыхароў Фінляндыі займаліся [[паляванне]]м і [[рыбалоўства]]м, або прымітыўным ці падсечным [[земляробства]]м, [[жывёлагадоўля]]й і традыцыйным рыбалоўствам<ref name=hist_finlandyji/>{{rp|10-11}}.

Перыяд да IX стагоддзя характарызуецца ростам аселага насельніцтва на паўднёва-заходнім узбярэжжы, ва ўрадлівых раёнах уздоўж ракі Кума ([[Кокемяэн’ёкі]]) і яе азёрнай сістэмы ў ў [[Сатакунта]] і Тавастландзе ([[Хямэ]]), у прыбярэжных абласцях Паўднёвай [[Эстэрботнія|Эстэрботніі]] і на [[Аландскія астравы|Аландскіх астравах]]. У іншых частках Фінляндыі пражывала качавое насельніцтва — [[саамы]], якія займаліся паляваннем і рыбалоўствам. У гэты ж час узмацняліся гандлёвыя сувязі і міграцыя паміж Фінляндыяй і Цэнтральнай Швецыяй<ref name=hist_finlandyji/>{{rp|11}}.

=== Фінляндыя ў эпоху вікінгаў і крыжовых паходаў ===

У VIII—XIV стст. у выніку росту насельніцтва земляробы з Паўднёва-Заходняй Фінляндыі і Тавастланда пачалі засяляць [[Карэлія (гістарычная вобласць)|Карэлію]] і паўночныя берагі [[Ладажскае возера|Ладажскага возера]]. Гэты перыяд рассялення фінаў часткова супадае з паходамі на ўсход шведскіх [[Вікінгі|вікінгаў]], шляхі якіх праляглі праз тэрыторыю Фінляндыі. Для Фінляндыі эпоха вікінгаў стала эканамічным і культурным пярэдаднем дзяржаўнай інтэграцыі са Швецыяй<ref name=hist_finlandyji/>{{rp|12-13}}.

Першыя сведчанні хрысціянства на тэрыторыі сучаснай Фінляндыі адносяцца да VI ст. н.э. Верагодна, туды яно пачало пранікаць з тэрыторыі Швецыі. У XII ст. дзейнасць шведскіх [[Місіянерства|місіянераў]] у Фінляндыі набывае арганізаваныя формы. У сярэдневяковых крыніцах згадваюцца тры [[Крыжовыя паходы]] ў Фінляндыю, якія гісторыкі адносяць прыблізна да 1155, 1239 і 1293 гадоў<ref name=hist_finlandyji/>{{rp|14-15}}.

=== Фінляндыя ў складзе Швецыі ===
{{main|Шведскае праўленне ў Фінляндыі}}
У сярэдзіне XII стагоддзя пачынаецца заваяванне Фінляндыі [[Швецыя]]й. Пасля трох крыжовых паходаў ([[1157]], [[1249]] і [[1293]]) Швецыя заваявала ўсю паўднёвую Фінляндыю да [[Карэльскі перашыек|Карэльскага перашыйку]]. У [[1323]] годзе ўпершыню была вызначаная мяжа паміж Швецыяй і [[Наўгародская дзяржава|Наўгародскай дзяржавай]], пры гэтым землі заселеныя фінамі цалкам увайшлі ў склад Шведскага каралеўства. У перыяд уніі [[Данія|Даніі]], [[Нарвегія|Нарвегіі]] і Швецыі ([[1397]]—[[1523]]) Фінляндыя карысталася шырокай унутранай аўтаноміяй, але падчас кіравання Шведскім каралеўствам [[Карл XI|Карлам XI]] стала звычайнай губерняй краіны{{крыніца}}.

=== Фінляндыя ў складзе Расійскай імперыі ===
{{main|Вялікае Княства Фінляндскае|Русіфікацыя Фінляндыі}}
Пасля [[Паўночная вайна|Паўночнай вайны]] ў [[1721]] годзе паўднёва-ўсходняя частка Фінляндыі была акупаваная [[Расійская імперыя|Расійскай імперыяй]], а ў [[1743]] годзе і паўднёва-заходняя. Пасля Расійска-Шведскай вайны [[1808]]—[[1809]] гадоў тэрыторыя Фінляндыі была цалкам далучаная да Расіі. Вялікім князем фінскім стаў расійскі цар, але непасрэднае кіраванне ажыццяўляў генерал-губернатар, а заканадаўчую ўладу прадстаўляў сейм. Але да [[1863]] года сейм не сабіраўся, і ў [[1899]] годзе цар поўнасцю прысвоіў сабе права выдаваць законы для Фінляндыі без згоды сейму.

=== Абвяшчэнне незалежнасці і грамадзянская вайна ===
{{main|Абвяшчэнне незалежнасці Фінляндыі|Грамадзянская вайна ў Фінляндыі}}
[[Файл:Venäjä tunnustaa Suomen itsenäisyyden.png|thumb|left|Дакумент аб прызнанні Савецкай Расіяй незалежнасці Фінляндыі]]
Часовы ўрад Расіі ў сакавіку [[1917]] года аднавіў аўтаномію Фінляндыі, а ў снежні 1917 года сейм прыняў дэкларацыю незалежнасці. Праз месяц у Фінляндыі адбылася рэвалюцыя і пачалася грамадзянская вайна, падаўленая з дапамогай войскаў [[Германія|Германіі]], якая спрабавала ўсталяваць у Фінляндыі манархію. Але ў ліпені [[1919]] года ў краіне была абвешчана рэспубліка і ў кастрычніку [[1920]] года Фінляндыя падпісала мірную дамову з Савецкай Расіяй.

=== Міжваенны перыяд ===
У [[1932]] годзе паміж Фінляндыяй і [[СССР]] была заключаная дамова пра ненападзенне.

=== Фінляндыя з гады Другой сусветнай вайны ===
У канцы [[1930-я|1930-х]] гадоў, СССР пачала ваенныя дзеянні супраць Фінляндыі, якія скончыліся ў сакавіку [[1940]] года паразай Фінляндыі. Пасля гэтай вайны [[Карэльскі перашыек]] і частка Карэліі адышлі да СССР. У [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайне]] Фінляндыя ўдзельнічала з чэрвеня [[1941]] года да верасня [[1944]] года на баку нацысцкай Германіі.
[[Файл:Finsko-vývoj.png|500px|міні|Тэрыторыя Фінляндыі паводле гадоў]]

=== Пасляваенны перыяд ===
У красавіку [[1948]] года паміж СССР і Фінляндыяй была падпісаная дамова пра сяброўства і супрацоўніцтва, у якой замацоўвалася існуючая мяжа.

== Дзяржаўны лад і палітыка ==
[[Файл:Helsinki July 2013-21.jpg|міні|злева|[[Будынак Эдускунты|Будынак]] [[Эдускунта|Эдускунты]]]]
Фінляндыя — [[рэспубліка]]. Дзейнічае канстытуцыя 1919 года (са зменамі). Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт, які выбіраецца на 6 гадоў. Прэзідэнт разам з парламентам ажыццяўляе заканадаўчую, а разам з урадам (Дзяржаўным саветам) выканаўчую ўладу. Кіраўніцтва знешняй палітыкай ажыццяўляе прэзідэнт. Аднапалатны парламент ([[Эдускунта]]) складаецца з 200 дэпутатаў, якія выбіраюцца на 4 гады. Урад фарміруецца з прадстаўнікоў адной або некалькіх партый з улікам вынікаў і суадносін сіл у парламенце.

=== Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ===
[[Файл:Finland regions numbers.png|thumb|200px|[[Вобласці Фінляндыі|Правінцыі / вобласці]] Фінляндыі (на 2010 год)]]
{{main|Адміністрацыйны падзел Фінляндыі}} {{seealso|Абшчыны Фінляндыі|Вобласці Фінляндыі|Агенцтва рэгіянальнага кіравання Фінляндыі}}
Ніжэйшая адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка краіны — [[Абшчыны Фінляндыі|камуна / абшчына / муніцыпалітэт]] ({{lang-fi|kunta}}/{{lang-sv|kommun}}). З-за зліццяў іх колькасць амаль кожны год скарачаецца. У [[2011]] годзе налічваецца 336 (у [[2010]] было 342). Прадстаўнічыя органы абшчын — абшчынныя думы (фін. ''Kunnanvaltuusto'', шв. ''Kommunfullmäktige'').

Камуны аб’яднаны ў 19 [[Вобласці Фінляндыі|правінцый / абласцей / рэгіёнаў]] ({{lang-fi|maakunta}} або {{lang-fi|provinssi}} / {{lang-sv|provins}}), якія кіруюцца рэгіянальнымі саветамі. Дзейнасць улад правінцыі, іх паўнамоцтвы, адносіны з цэнтральнай уладай і органамі Еўрапейскага Саюза рэгулююцца законам № 602 «Аб рэгіянальным развіцці» ад 12 ліпеня 2002 года<ref>{{Cite web |url=http://www.finlex.fi/fi/laki/ajantasa/kumotut/2002/20020602 |title=FINLEX ® — Ajantasainen lainsäädäntö: Kumottu säädös 12.7.2002/602 |access-date=22 студзеня 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120504231139/http://www.finlex.fi/fi/laki/ajantasa/kumotut/2002/20020602 |archivedate=4 мая 2012 |url-status=dead }}</ref>

Акрамя таго, камуны ў межах правінцый могуць аб’ядноўвацца ў пад-правінцыі, ({{lang-fi|seutukunta}} / {{lang-sv|ekonomisk region}}), якія выкарыстоўваюцца ў паліцэйскіх мэтах і для збору статыстычных даных. Іх колькасць таксама скарачаецца і з 2011 года складае 70 (67 на мацерыковай Фінляндыі і 3 на [[Аландскія астравы|Аландскіх астравах]]). Агульнадзяржаўных законаў, якія рэгулююць дзейнасць на ўзроўні пад-правінцый, не існуе.

Да 2010 года тэрыторыя краіны падзялялася на [[Губерні Фінляндыі|губерні (ляні)]], якія кіраваліся праўленнямі на чале з губернатарамі прызначанымі прэзідэнтам.

1 студзеня 2010 года была зменена сістэма кіравання губернямі<ref>[http://www.suomi.fi/suomifi/suomi/tietopaketit/julkishallinnon_toiminta/valtion_aluehallinnon_uudistukset_2010/index.html Suomi.fi — Valtion aluehallinnon uudistukset 2010.] {{ref-fi}}</ref>, замест губернскіх праўленняў, на чале якіх стаялі губернатары {{lang-fi|maaherra}} утвораны [[Агенцтва рэгіянальнага кіравання Фінляндыі|агенцтвы рэгіянальнага кіравання]]. Акрамя гэтага, губерня Заходняя Фінляндыя была падзелена на дзве часткі: губерню Заходняя Фінляндыя з цэнтрам у Васа і губерню Паўднёва-Заходняя Фінляндыя з цэнтрам у Турку.

Частка тэрыторыі Фінляндыі, галоўным чынам у шхерных раёнах, выкарыстоўваецца ваенна-марскім флотам і закрыта для наведвання<ref>[http://www.puolustusvoimat.fi/portal/puolustusvoimat.fi/!ut/p/c5/vZDdcqJAEEafZV_AaQaYCZcIyAwKoiAqNxSg4R_ZaEB5-qUqVVu7F_EqSfflV1-froNCNG0b90UW34pLG9fogEISmZi8MAsEZe0KBvC1xYgsz4WdKqM9OoAUeeWj42M1bksY7s64Ge0xHWzdfHhGt3aSgNtl4Pq64zq-wz2Ax7VUR7gqQrDYGOpiTDN2-TXdCv-nLe35RFtBQFeuoJnwPAfhIyeisTQcUxJMV5OAe_pO8XdUNHfkaX-9pR85fDIqoCMK6T99x5psSKa2xA7HCwzI_0Ibz1n4B1nCd7Im-RPL5bZORL5wf9Kh-KUsC4VF0syGtJnBTKGKLMtUEgkGEQhG-zBtqH7lg84PeQAVe5OE9nSLtUYrknhzNx4Vtiq67X1pfzzqfXSKvKssn_g6UzXlJrNz9FoapZiRGi6ZVjMV59xbJUZmXO2hYkB9Zw_BqyoRf_q5izvruH_z0pDdk0G8b9jA23je5r9bq6_1vMRBnr5X71Ak823d9as6st3lTrlENKT6ixrTiggYOezSnFHX9J2xZePh757VP37iF5U!/dl3/d3/L2dBISEvZ0FBIS9nQSEh/?pcid=d7166700428bce58b57af7e60feb2862 Navy &gt; Overview &gt; Restricted areas &gt; Maps «Restricted areas»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120802004551/http://www.puolustusvoimat.fi/portal/puolustusvoimat.fi/!ut/p/c5/vZDdcqJAEEafZV_AaQaYCZcIyAwKoiAqNxSg4R_ZaEB5-qUqVVu7F_EqSfflV1-froNCNG0b90UW34pLG9fogEISmZi8MAsEZe0KBvC1xYgsz4WdKqM9OoAUeeWj42M1bksY7s64Ge0xHWzdfHhGt3aSgNtl4Pq64zq-wz2Ax7VUR7gqQrDYGOpiTDN2-TXdCv-nLe35RFtBQFeuoJnwPAfhIyeisTQcUxJMV5OAe_pO8XdUNHfkaX-9pR85fDIqoCMK6T99x5psSKa2xA7HCwzI_0Ibz1n4B1nCd7Im-RPL5bZORL5wf9Kh-KUsC4VF0syGtJnBTKGKLMtUEgkGEQhG-zBtqH7lg84PeQAVe5OE9nSLtUYrknhzNx4Vtiq67X1pfzzqfXSKvKssn_g6UzXlJrNz9FoapZiRGi6ZVjMV59xbJUZmXO2hYkB9Zw_BqyoRf_q5izvruH_z0pDdk0G8b9jA23je5r9bq6_1vMRBnr5X71Ak823d9as6st3lTrlENKT6ixrTiggYOezSnFHX9J2xZePh757VP37iF5U!/dl3/d3/L2dBISEvZ0FBIS9nQSEh/?pcid=d7166700428bce58b57af7e60feb2862 |date=2 жніўня 2012 }}</ref>

{{col-begin}}
{{col-2}}
{|  class="wikitable" border="1" align="center" cellpadding="2" cellspacing="0"
|+
|-
| style="background:#efefef" | №
| style="background:#efefef" | Герб
| style="background:#efefef" | Правінцыя
| style="background:#efefef" | [[Фінская мова|(на фінскай)]]
| style="background:#efefef" | [[Шведская мова|(на шведскай)]]
|-
|1
|[[Файл:Lapin maakunnan vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Лапландыя (правінцыя)|Лапландыя]]'''
|Lappi
|Lappland
|-
|2
|[[Файл:Pohjois-Pohjanmaan vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Паўночная Астработнія]]'''
|Pohjois-Pohjanmaa
|Norra Österbotten
|-
|3
|[[Файл:Kainuu.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Кайну]]'''
|Kainuu
|Kajanaland
|-
|4
|[[Файл:Pohjois-Karjala.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Паўночная Карэлія]]'''
|Pohjois-Karjala
|Norra Karelen
|-
|5
|[[Файл:Pohjois-Savo.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Паўночнае Сава]]'''
|Pohjois-Savo
|Norra Savolax
|-
|6
|[[Файл:Etelä-Savo.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Паўднёвае Сава]]'''
|Etelä-Savo
|Södra Savolax
|-
|7
|[[Файл:Etelä-Pohjanmaan maakunnan vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Паўднёвая Астработнія]]'''
|Etelä-Pohjanmaa
|Södra Österbotten
|-
|8
|[[Файл:Pohjanmaan maakunnan vaakuna.svg|20px]]
|'''[[правінцыя Астработнія|Астработнія]]'''
|Pohjanmaa
|Österbotten
|-
|9
|[[Файл:Pirkanmaa.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Пірканма]]'''
|Pirkanmaa
|Birkaland
|-
|10
|[[Файл:Satakunta.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Сатакунта]]'''
|Satakunta
|Satakunda
|-
|}
{{col-2}}
{| class="wikitable" border="1" align="center" cellpadding="2" cellspacing="0"
|+
|-
| style="background:#efefef" | №
| style="background:#efefef" | Герб
| style="background:#efefef" | Правінцыя
| style="background:#efefef" | [[Фінская мова|(на фінскай)]]
| style="background:#efefef" | [[Шведская мова|(на шведскай)]]
|-
|11
|[[Файл:Keski-Pohjanmaa.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Цэнтральная Астработнія]]'''
|Keski-Pohjanmaa
|Mellersta Österbotten
|-
|12
|[[Файл:Keski-Suomi Coat of Arms.svg|20px]]
|'''[[Цэнтральная Фінляндыя]]'''
|Keski-Suomi
|Mellersta Finland
|-
|13
|[[Файл:Varsinais-Suomen.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Паўднёва-Заходняя Фінляндыя]]'''
|Varsinais-Suomi
|Egentliga Finland
|-
|14
|[[Файл:Etelä-Karjala.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Паўднёвая Карэлія]]'''
|Etelä-Karjala
|Södra Karelen
|-
|15
|[[Файл:Päijät-Häme.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Пяят-Хямэ]]'''
|Päijät-Häme
|Päijänne Tavastland
|-
|16
|[[Файл:Kanta-Häme.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Канта-Хямэ]]'''
|Kanta-Häme
|Egentliga Tavastland
|-
|17
|[[Файл:Uusimaa.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Усіма]]'''
|Uusimaa
|Nyland
|-
|18
|[[Файл:Itä-Uusimaa.vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Усходняя Усіма]]'''
|Itä-Uusimaa
|Östra Nyland
|-
|19
|[[Файл:Kymenlaakson maakunnan vaakuna.svg|20px]]
|'''[[Кюменлаакса]]'''
|Kymenlaakso
|Kymmenedalen
|-
|20
|[[Файл:Coat of arms of Åland.svg|20px]]
|'''[[Аландскія астравы]]'''
|Ahvenanmaa
|Åland
|-
|}
{{col-end}}

=== Гарады ===
{|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
!align=center colspan=11|Дваццаць самых буйных гарадоў Фінляндыі (на 2009 год)
|-
!rowspan=23 width:150|<br />
[[Файл:Suurkirkko Helsinki maaliskuu 2002 IMG 0629.JPG|135px|Хельсінкі]]<br />[[Хельсінкі]]<br />
[[Файл:Downtown Tampere4.jpg|135px|Тамперэ]]<br />[[Тамперэ]]<br />
[[Файл:Turku City Office.jpg|135px|Турку]]<br />[[Турку]]<br />
[[Файл:Stockman Oulu rotuaari.jpg|135px|Оўлу]]<br />[[Оўлу]]<br />
[[Файл:Niemi district of Lahti.JPG|135px|Лахты]]<br />[[Лахты]]<br />
!align=center style="background:#f5f5f5;"|<small>№</small>
!align=center style="background:#f5f5f5;"|<small>[[Гарады Фінляндыі|Гарады]]</small>
!align=center style="background:#f5f5f5;"|<small>Губерні</small>
!align=center style="background:#f5f5f5;"|<small>Насельніцтва гарадской агламерацыі</small>
!align=center style="background:#f5f5f5;"|<small>Насельніцтва горада</small>
!rowspan=23 width:150|
[[Файл:Jyvaskyla main street August 2006.jpg|border|135px|Ювяскюля]]<br />[[Ювяскюля]]<br />
[[Файл:Church registry office of Pori.jpg|135px|Поры]]<br />[[Поры]]<br />
[[Файл:Kuopio City Hall.JPG|135px|Куопіа]]<br />[[Куопіа]]<br />
[[Файл:Vaasa Trinity Church.jpg|135px|Васа]]<br />[[Васа (горад)|Васа]]<br />
[[Файл:Kotkansaari1.jpg|135px|Котка]]<br />[[Котка]]<br />
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|1||align=left|'''[[Вялікі Хельсінкі]]'''||align=left|[[Паўднёвая Фінляндыя]]||1 071 599||579 016
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|2||align=left|'''[[Тамперэ]]'''||align=left|[[Заходняя Фінляндыя]]||292 288||209 748
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|3||align=left|'''[[Турку]]'''||align=left|[[Заходняя Фінляндыя]]||246 312||175 422
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|4||align=left|'''[[Оўлу]]'''||align=left|[[губерня Оўлу|Оўлу]]||171 345||137 370
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|5||align=left|'''[[Лахты]]'''||align=left|[[Паўднёвая Фінляндыя]]||112 187||100 444
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|6||align=left|'''[[Ювяскюля]]'''||align=left|[[Заходняя Фінляндыя]]||105 760||128 114
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|7||align=left|'''[[Поры]]'''||align=left|[[Заходняя Фінляндыя]]||93 220||76 562
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|8||align=left|'''[[Куапіа]]'''||align=left|[[Усходняя Фінляндыя]]||79 750||91 845
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|9||align=left|'''[[Васа (горад)|Васа]]'''||align=left|[[Заходняя Фінляндыя]]||62 106||58 607
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|10||align=left|'''[[Котка]]'''||align=left|[[Паўднёвая Фінляндыя]]||53,206||54,781
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|11||align=left|'''[[Лапеэнранта]]'''||align=left|[[Паўднёвая Фінляндыя]]||53 011||70 210
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|12||align=left|'''[[Ёэнсу]]'''||align=left|[[Усходняя Фінляндыя]]||52 493||72 167
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|13||align=left|'''[[Коўвала]]'''||align=left|[[Паўднёвая Фінляндыя]]||50 667||88 396
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|14||align=left|'''[[Хювінкя]]'''||align=left|[[Паўднёвая Фінляндыя]]||47 032||45 120
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|15||align=left|'''[[Рованіемі]]'''||align=left|[[Лапландыя (губерня)|Лапландыя]]||46 443||59 274
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|16||align=left|'''[[Хяменліна]]'''||align=left|[[Паўднёвая Фінляндыя]]||46 112||66 257
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|17||align=left|'''[[Сейняёкі]]'''||align=left|[[Заходняя Фінляндыя]]||41 213||56 578
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|18||align=left|'''[[Порва]]'''||align=left|[[Паўднёвая Фінляндыя]]||35 652||48 403
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|19||align=left|'''[[Мікелі]]'''||align=left|[[Усходняя Фінляндыя]]||35 573||48 654
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"|20||align=left|'''[[Раўма]]||align=left|[[Заходняя Фінляндыя]]||34 722||39 691
|-
|colspan="5" align=center style="background:#f5f5f5;"|Крыніца: [http://www.citypopulation.de/Finland-UA.html#Stadt_alpha City population /Finland: Urban Areas]
|}
<noinclude>
{{-}}

=== Знешняя палітыка ===
{{main|Беларуска-фінляндскія адносіны}}
Фінляндыя — член [[ААН]], большасці ўніверсальных міжнародных арганізацый, энергічны прыхільнік праваабарончых установак. З 1995 года ўваходзіць у Еўрасаюз. З’яўляецца актыўным прыхільнікам згуртаванасці гэтай арганізацыі, раўнапраўя яе ўдзельнікаў, вядзенні дыялогу з трэцімі краінамі «адным голасам».<ref name="МЗС РФ 7.11.2011"/>

Знешняя палітыка і палітыка бяспекі Фінляндыі заснаваны на прынцыпах ваеннага недалучэння і надзейнай нацыянальнай абароны. Тым жа часам не выключаецца магчымасць уступлення ў НАТО ў выпадку змены геапалітычнай сітуацыі. У краіне ідзе актыўная грамадская дыскусія пра перспектывы далейшага развіцця адносін з НАТО. Важным лічыцца актыўнае супрацоўніцтва з [[НАТО]] ў рамках праграмы ПДМ (Партнёрства для міра) і СЕАП (Савет Еўраатлантычнага партнёрства).<ref name="МЗС РФ 7.11.2011"/>

У двухбаковых сувязях Фінляндыя робіць акцэнт на развіцці кантактаў з геаграфічна блізкімі дзяржавамі Паўночнай Еўропы і Прыбалтыкі, а таксама Расіяй.<ref name="МЗС РФ 7.11.2011"/>

=== Абарона ===
Аддаючы перавагу знешняй палітыцы як галоўнаму фактару забеспячэння бяспекі краіны, у Фінляндыі разам з тым імкнуцца забяспечыць падтрыманне надзейнай абараназдольнасці ў адпаведнасці з дактрынай тэрытарыяльнай абароны. Абарончыя сілы Фінляндыі (АСФ) у тэхнічным і арганізацыйным плане цалкам сумяшчальныя са стандартамі НАТО. Кіраўніцтва ўзброенымі сіламі ажыццяўляе Камандуючы АСФ, які падпарадкоўваецца непасрэдна прэзідэнту краіны. Са жніўня 2009 г. пост Камандуючага АСФ займае генерал А. Пухелойнен. АСФ камплектуюцца на аснове ўсеагульнага вайсковага абавязку, складаюцца з сухапутных войскаў, ваенна-марскіх і ваенна-паветраных сіл. Станам на 2010 г. колькасць асабовага склада АСФ Фінляндыі складала 24 тыс. чалавек, з іх сухапутныя войскі — 14,4 тыс. чалавек, ваенна-паветраныя сілы — 3,6 тыс. чалавек, ваенна-марскія сілы — 6 тыс. чалавек.<ref name="МЗС РФ 7.11.2011"/>

== Эканоміка ==
{{main|Эканоміка Фінляндыі}}
Фінляндыя — прамыслова развітая краіна з высокім узроўнем інфарматызацыі, адукацыі і сацыяльнай абароненасці грамадзян. Аб’ём ВУП у 2010 годзе — 180 млрд еўра (каля 33,6 тыс. еўра на душу насельніцтва). Пры гэтым Фінляндыя паспяхова пераадольвае наступствы сусветнага эканамічнага фінансавага крызісу: калі ў 2009 годзе ВУП скараціўся на 8,2 %, то ў 2010 годзе павялічыўся на 3,1 %. Фінляндыя з’яўляецца нета-экспарцёрам капіталу, мае перадавую інавацыйную сістэму. Фінская эканоміка прызнана адной з самых канкурэнтаздольных у свеце. Грашовая адзінка — [[еўра]].<ref name="МЗС РФ 7.11.2011">Финляндия // МЗС РФ…</ref>

Эканоміка Фінляндыі па сваёй структуры ўяўляе ярка выяўленую постіндустрыяльную мадэль. У 2009 годзе 69 % ВУП Фінляндыі было створана ў сферы паслуг. На прамысловасць прыпадала каля 21,2 % ВУП, доля сельскай гаспадаркі склала меней 2,7 %. Аснова фінскай індустрыі — машына- і прыборабудаванне і металаапрацоўка, а таксама лесапапяровая прамысловасць. Фінляндыя спецыялізуецца на выпуску тэлекамунікацыйнай тэхнікі, паперы і кардону, абсталявання для цэлюлозна-папяровай прамысловасці, пад’ёмна-транспартных сродкаў, адмысловых марак сталей і каляровых металаў.<ref name="МЗС РФ 7.11.2011"/>

У сельскай гаспадарцы пераважае малочна-мясная жывёлагадоўля (75 % кошту сельгаспрадукцыі). Пагалоўе (у млн галоў, 1997): свіней — 1,54, буйной рагатай жывёлы — 11,15, курэй — 5,51, авечак — 0,1. У Лапландыі гадуюць паўночных аленяў (каля 200 тыс. галоў). Вытворчасць складае (тыс. тон) ялавічыны — 93, бараніны — 17, мяса птушкі — 186; малака — 2,5 млн тон. Зверагадоўля. Пад ворывам і шматгадовымі насаджэннямі 7 % тэрыторыі. Раслінаводства сканцэнтравана на поўдні. Характэрна завалуненасць палёў. Асноўныя пасяўныя плошчы пад сеянымі травамі (75 %) і збожжавымі культурамі. Вырошчваюць (тыс. тон, 2001) ячмень — 1747, авёс — 1227, пшаніцу — 514, жыта — 101, бульбу, буракі. Рыбалоўства (196,5 тыс. тон, 1999). Значныя даходы сялянскіх гаспадарак ад лесаўладання (54 % ад агульнай плошчы лясоў).<ref>БЭ у 18 т. — Т. 16. — С. 408—409.</ref>

Вядзецца здабыча [[жалезная руда|жалезнай руды]], [[медны калчадан|меднага калчадану]], [[цынк]]у, [[хром]]у. Эфектыўна выкарыстоўваюцца запасы [[драўніна|драўніны]].

У апошнія гады Фінляндыя становіцца буйным турыстычным цэнтрам, арыентаваным на актыўны зімовы адпачынак.

Важным рэгулятарам дзелавога жыцця Фінляндыі на працягу больш за 100 гадоў з’яўляецца прафсаюзны рух. Галіновыя прафесійныя саюзы ўваходзяць у тры лінейных аб’яднанні (агульная колькасць членаў звыш 3 млн чал. — больш за 85 % працоўных). Існавалая на працягу некалькіх гадоў сістэма г.зв. цэнтралізаваных трохбаковых дамоў паміж урадам, прафсаюзамі і працадаўцамі пра ўмовы аплаты працы ў 2007 годзе была заменена механізмам перамоваў паміж працадаўцамі і галіновымі прафсаюзамі. У сувязі з гэтым заўважаны рост колькасці страйкаў, а таксама адток наёмнай работнікаў з тых прафсаюзаў, якія не дзейнічаюць актыўна ў мэтах абароны сваіх членаў, у зарэкамендавалыя сябе ў адстойванні правоў.<ref name="МЗС РФ 7.11.2011"/>

== Насельніцтва ==
{{main|Насельніцтва Фінляндыі|��еларусы Фінляндыі}}
Насельніцтва краіны складае 5,2 млн чалавек з якіх 93 % — [[фіны]], 6 % — [[шведы]]. На поўначы жыве некалькі тысяч [[саамы|саамаў]]. Афіцыйныя мовы — [[фінская мова|фінская]] і [[шведская мова|шведская]]. Сярод веруючых болей за 87 % — [[лютэранства|лютэране]].

== Культура ==
{{main|Культура Фінляндыі}}

=== Адукацыя. Навука ===
{{main|Адукацыя ў Фінляндыі|Спіс універсітэтаў Фінляндыі}}

=== Літаратура ===
{{main|Фінская літаратура}}

== Вядомыя асобы ==
* [[Вяйнё Валдэмар Аалтанен]]

== Гл. таксама ==
* [[Вялікая Фінляндыя]]
* [[Пецяявесійская царква]]
* [[Самалахдэнмякі]]

== Крыніцы ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|16}}

{{Фінляндыя ў тэмах}}
{{Краіны Еўропы}}
{{Еўрапейскі Саюз}}
{{Паўночны Савет}}
{{Краіны ў Балтыйскага мора}}
{{Нейтральныя дзяржавы}}
{{Міжземнаморскі Саюз}}
{{Дзяржаўныя ўтварэнні перыяду Грамадзянскай вайны і станаўлення СССР (1917—1924)}}
{{бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Фінляндыя| ]]
[[Катэгорыя:Краіны Еўрапейскага Саюза]]
Шаблоны на гэтай старонцы:
Вярнуцца да Фінляндыя.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Фінляндыя"