Прагляд зыходнага тэксту старонкі Польска-беларускае таварыства

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
'''Польска-беларускае таварыства для палітычнага і культурнага супрацоўніцтва на Беларусі''' — грамадска-палітычная арганізацыя, якая дзейнічала ў 1919—1920 гг. у [[Варшава|Варшаве]]. Складалася з асобных прадстаўнікоў беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руху і маянткоўцаў-кансерватараў, галоўным чынам — з [[Магілёўская губерня|Магілёўскай]] і [[Мінская губерня|Мінскай губерняў]].
== Гісторыя ==
[[File:Ofensywa na Kijow.png|thumb|Тэатр ваенных дзеянняў [[Польска-савецкая вайна|польска-савецкай вайны 1919—1920 гадоў]]]]
Таварыства было створана [[31 мая]] [[1919]] г. у [[Варшава|Варшаве]] па ініцыятыве [[Лявон Дубейкаўскі|Лявона Дубейкаўскага]] і [[Эдвард Адамавіч Вайніловіч|Эдварда Вайніловіча]] для палітычнай падтрымкі ідэі федэрацыйнага саюза Беларусі і Польшчы («для ўзаемнага пазнання і збліжэння Польшчы і Беларусі») у час існавання [[Грамадзянскае ўпраўленне Усходніх зямель|Грамадзянскага ўпраўлення Усходніх земяль]] і вырашэння лёса беларускіх земляў ва ўмовах [[Польска-савецкая вайна|польска-савецкай вайны]] (1919—1920). 

Асобныя прадстаўнікі беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руха і ўплывовыя маянткоўцы-кансерватары Беларусі, якія, ратуючыся ад бальшавікоў, аселі ў Варшаве і былі прыхільнікамі палітычнай суб'ектнасці Беларусі (у першую чаргу — [[Эдвард Адамавіч Вайніловіч|Эдвард Вайніловіч]]), вырашылі аб'яднацца. На думку Вайніловіча, збліжэнне часткі прадстаўнікоў беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руху з кансерватыўна настроенымі польскамоўнымі і каталіцкімі землеўласнікамі Беларусі («палякамі») было вынікам пераканання, што бальшавікі жадаюць «адзінай і непадзельнай Расіі» і ніколі не дадуць магчымасці беларусам нацыянальна развівацца, а Беларусь «патоне ў рускім моры» і асімілюецца. З іншага боку, і самі польскамоўныя і каталіцкія землеўласнікі Беларусі («палякі»), асабліва з ліку членаў [[Мінскае таварыства сельскай гаспадаркі|Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі]] і [[Польская рада беларускіх зямель|Польскай рады беларускіх зямель]], былі гарачымі прыхільнікамі палітычнай суб'ектнасці Беларусі і хацелі саюза, а не інкарпарацыі Беларусі ў склад Польшчы. Эдвард Вайніловіч быў перакананы, што ва ўмовах бальшавіцкай пагрозы толькі саюз Беларусі і Польшчы (праз адраджэнне федэратыўнай Рэчы Паспалітай) можа гарантаваць культурнае развіццё [[беларусы|беларусаў]] і палітычную суб'ектнасць Беларусі.

Паводле прынятага статута, таварыства ставіла за мэту дамагацца ''«цяснейшай прыязнасці паміж беларускім і польскім народамі, грунтоўнае і шырокае азнаямленне польскага грамадства з Беларуссю і, наадварот, беларускага грамадства з Польшчай, будаўніцтва ўзаемавыгаднага супрацоўніцтва ў галіне культурнай, эканамічнай і асабліва палітычнай, як роўны з роўным, вольны з вольным»''. У склад кіраўніцтва ўваходзілі [[Міраслаў Яўхімавіч Абязерскі|Міраслаў Абязерскі]] (старшыня), [[Лявон Дубейкаўскі]] (віцэ-старшыня), [[Канстанцін Гардзялкоўскі]] (сакратар і скарбнік), [[Павел Аляксюк]], [[Эдвард Вайніловіч]], Т. Галуўка, [[Аляксандр Робертавіч Лядніцкі|Аляксандр Лядніцкі]], [[Раман Аляксандравіч Скірмунт|Раман Скірмунт]], [[Браніслаў Тарашкевіч]], [[Геранім Кеневіч (1867—1925)|Геранім Кеневіч]], [[Вацлаў Цывінскі]], [[Чэслаў Янкоўскі]], [[Чэслаў Урбанавіч Крупскі|Чэслаў Крупскі]] і інш.

[[File:Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich.png|left|thumb|[[Грамадзянскае ўпраўленне Усходніх зямель]] (Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich) — польская грамадзянская адміністрацыя на літоўска-беларускіх землях, не інкарпараваных у склад Польшчы, а занятых у 1919—1920 гадах польскім войскам]]
Таварыства арганізоўвала сумесныя публічныя канферэнцыі, лекцыі па польска-беларускай праблематыцы, праз польскую і беларускую прэсу асвятляла грамадска-палітычнае становішча і перспектывы дзяржаўнай федэрацыі абодвух краін, дамагалася стварэння свайго часопіса, наладжвання сумесных музейных выставак, увядзення ў школьныя праграмы польскіх і беларускіх навучальных устаноў прадметаў па гісторыі, геаграфіі, этнаграфіі Польшчы і Беларусі. Таварыству ўдалося вызваліць у Варшаве з лагероў ваеннапалонных шмат беларусаў, якія не па ўласнай волі ваявалі ў шэрагах бальшавікоў супраць польскіх войск.

У кастрычніку [[1919]] г. створаны Мінскі аддзел таварыства, у працы якога ўдзельнічалі [[Магдалена Радзівіл]], [[Ежы Эмерыкавіч Чапскі|Ежы Чапскі]], С. Лянкоўскі, В. Янчэўскі і інш. У верасні [[1919]] г., у разгар [[польска-савецкая вайна|польска-савецкай вайны]], выдала адозву да грамадзян беларуска-літоўскіх зямель, у якой заклікала да яднання Польшчы і Беларусі. [[15 студзеня]] [[1920]] г. звярнулася з мемарандумам да генеральнага камісара [[Грамадзянскае ўпраўленне Усходніх земяль|Грамадзянскага ўпраўлення Усходніх земяль]], у якім звяртала ўвагу на ўціск польскай акупацыйнай адміністрацыяй беларускага школьніцтва, прэсы, грамадска-палітычных арганізацый і культурна-асветных гурткоў, арышты беларускіх нацыянальных дзеячаў. Для паляпшэння польска-беларускіх адносін і вырашэння палітычных канфліктаў у Беларусі прапаноўвалася стварыць пры Грамадзянскім ўпраўленні Усходніх земяль спецыяльны камітэт з ліку мясцовых землеўласнікаў і інтэлігенцыі.

Пасля расколу [[Рада БНР|Рады БНР]] ў лістападзе—снежні 1919 г. і паслаблення пазіцый прыхільнікаў незалежнасці беларускай дзяржавы, [[Вацлаў Леанардавіч Іваноўскі|Вацлаў Іваноўскі]], упаўнаважаны Найвышэйшай Радай [[БНР]] (прыхільнікамі супрацоўніцтва з Польшчай), заключыў [[24 сакавіка]] [[1920]] г. пагадненне з [[Леан Васілеўскі|Леанам Васілеўскім]], які прадстаўляў Начальніка польскай дзяржавы — [[Юзаф Пілсудскі|Юзафа Пілсудскага]]. Пагадненне рэгулявала польска-беларускае сужыццё на Міншчыне, але ўжо не было адпаведнай атмасферы нават на ажыццяўленне падпісаных абавязкаў. У палітычных колах Польшчы ў той час ішла працяглая шматмесячная барацьба: ствараць федэрацыю ці інкарпараваць занятыя польскімі войскамі беларускія і ўкраінскія землі. Паступова перамагалі польскія [[Польская нацыянальна-дэмакратычная партыя|«эндэкі»]] — прыхільнікі інкарпарацыі беларускіх і ўкраінскіх зямель, прычым не ўсіх, а толькі невялікай часткі, каб прасцей было іх паланізаваць.

[[8 мая]] [[1920]] г. Эдвард Вайніловіч спецыяльна прыехаў у [[Варшава|Варшаву]] з [[Мінск|Мінска]], каб паўдзельнічаць у паседжанні «Польска-беларускага таварыства для палітычнага і культурнага супрацоўніцтва на Беларусі», бо, хоць на Міншчыне і іншых беларускіх землях была ўсталявана польская грамадзянская ўлада, Эдвард Вайніловіч быў прыхільнікам палітычнай суб'ектнасці Беларусі і не хацеў, каб беларускія землі (ці іх частка) увайшлі ў склад Польшчы ў статусе звычайных польскіх ваяводстваў. У гэты час у Варшаве адбываліся святочныя маніфестацыі і ў эйфарыі спявалі ўрачыстыя гімны ў касцёлах па прычыне заняцця польскімі войскамі [[6 мая]] [[1920]] г. [[Кіеў|горада Кіева]] і ўкраінскіх зямель. На паседжанні малалікія асобныя прадстаўнікі беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руха выказаліся аб дзяржаўнай незалежнасці Беларусі. Эдвард Вайніловіч жа звярнуў увагу на той факт, што самі беларускія нацыянал-дэмакраты нічога не здолелі рэальнага зрабіць для незалежнасці — не сабралі ні грошай, ні войска. Ён выказаўся, што заўсёды прытрымліваўся прынцыпа непадзельнасці тэрыторыі Беларусі, і тлумачыў, што ў гэтай сітуацыі трэба адмовіцца ад ідэі самастойнасці Беларусі, бо самастойная Беларусь непазбежна будзе захоплена альбо Польшчай, альбо бальшавіцкай Расіяй. Вайніловіч пераконваў, што трэба згаджацца на саюз (унію) Беларусі з Польшчай, умовы якога можна будзе ў далейшым карэктаваць. Ён выступіў з ініцыятывай напісаць адпаведную дэкларацыю і прадставіць яе ў польскі ўрад. Беларускі бок згадзіўся з правільнасцю аргументаў Вайніловіча. Дэкларацыя была апублікавана ў польскіх газетах — падкрэсліваўся прынцып суб'ектнасці і непадзельнасці Беларусі, але не мовілася аб незалежнасці<ref>''Woyniłłowicz, E.'' Wspomnienia … С. 277—279.</ref>.

З лета [[1920]] г. фактычна таварыства бяздзейнічала. У час [[Слуцкае паўстанне|Слуцкага паўстання]] ў лістападзе [[1920]] г. асобныя члены таварыства ([[Лявон Дубейкаўскі]], [[Канстанцін Гардзялкоўскі]], [[Чэслаў Урбанавіч Крупскі|Чэслаў Крупскі]]) безвынікова намагаліся правесці сумесную Палітычную нараду па абмеркаванні ваенна-палітычнага становішча ў Беларусі і наладжванні каардынацыі паміж польскімі фарміраваннямі, удзельнікамі «слуцкай акцыі» і вайсковымі аддзеламі [[Станіслаў Булак-Балаховіча|Станіслава Булак-Булаховіча]] з мэтай арганізацыі ўзброенага выступлення супраць савецкай улады.

У верасні [[1921]] г. Польска-беларускае таварыства спыніла сваё існаванне, бо не ўдалося дасягнуць галоўнай мэты — стварэння польска-беларускай федэрацыі: паводле рашэнняў [[Рыжскі мірны дагавор 1921|Рыжскага мірнага дагавора]] ад [[18 сакавіка]] [[1921]] г. толькі [[Заходняя Беларусь|заходнебеларускія землі]] былі ўключаны ў склад [[Другая Рэч Паспалітая|Польшчы (Другой Рэчы Паспалітай)]], прычым — у статусе звычайных польскіх ваяводстваў, нават без аўтаномнага іх уладкавання.
{{зноскі}}

== Літаратура ==
* [[Уладзімір Віктаравіч Ляхоўскі|''Ляхоўскі, У.'']] Польска-беларускае таварыства // ЭГБ, у 6 т. Т. 6, кн .ІІ. — Мн., 2003.
* {{кніга
|аўтар          = 
|частка         = 
|загаловак      = ''Woyniłłowicz, E.'' Wspomnienia. 1847—1928
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = E. Woyniłłowicz
|выданне        = cz. 1
|месца          = Wilno
|выдавецтва     = Józef Zawadzki
|год            = 1931
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 368
|серыя = {{ref-pl}}
|isbn =
|тыраж =
}}
* [[Эдвард Адамавіч Вайніловіч|''Войнилович, Э.'']] [http://pawet.net/files/woynillowicz.pdf Воспоминания / Э. Войниллович; пер. с польск., общ. ред. В. Завальнюка.] — Мн.: Издание Минской римо-католической парафии св. Симона и Елены, 2007. — 380 с. — 250 экз. {{ref-ru}}
* [[Яанна Героўска-Калаур|''Gierowska-Kałłaur, J.'']] Zarząd cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 — 9 września 1920) / J. Gierowska-Kałłaur. — Warszawa : Neriton, 2003. — 455 s. 
* [[Раман Юркоўскі|''Jurkowski, R.'']] Rada Polska Ziemi Mińskiej wobec I Korpusu polskiego gen. J. Dowbór-Muśnickiego / R. Jurkowski // Знакамітыя мінчане: Матэрыялы Беларуска-польскай навук. канф., Мінск, 9 ліст. 2006 г. / Польскі Ін-т у Мінску; рэдкал. А. Вялікі [і інш.]; навук. рэд. А. Вялікі і З. Вінніцкі. — Мінск: Польскі Ін-т у Мінску, 2007. — С. 65—81.

{{Беларускія грамадскія арганізацыі ў Польскай Рэспубліцы (1918—1939)}}

[[Катэгорыя:Арганізацыі Заходняй Беларусі]]
[[Катэгорыя:Польска-савецкая вайна]]
[[Катэгорыя:1919 год у Варшаве]]
Шаблоны на гэтай старонцы:
Вярнуцца да Польска-беларускае таварыства.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Польска-беларускае_таварыства"