Прагляд зыходнага тэксту старонкі Н (кірыліца)

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:

Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.

Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025

Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.

Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.

У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.

Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:

{{Іншыя значэнні|Н}}{{Картка графемы
|назва          = Літара кірыліцы Н 
|выява          = Cyrillic letter en.svg
|Арыгінал       = CYRILLIC CAPITAL LETTER EN 
|Арыгінал2      = CYRILLIC SMALL LETTER EN 
|HTML           = 1053
|HTML2          = 1085
|папяр3         = К (кірыліца)
|папяр1         = М (кірыліца)
|наст1          = О (кірыліца)
|наст3          = Р (кірыліца)
|наст4          = С (кірыліца)
|след5          = Т (кірыліца)
|папяр2-3       = К (кірыліца)
|папяр2-1       = М (кірыліца)
|наст2-1        = О (кірыліца)
|наст2-3        = Р (кірыліца)
|наст2-4        = С (кірыліца)
|наст2-5        = Т (кірыліца)
}}

'''Н''', '''н''' (назва: '''эн''') — літара ўсех славянскіх [[кірыліца|кірылічных алфавітаў]] (14-я ў [[Балгарскім алфавіце|балгарскім]], 15-я ў [[Беларускі алфавіт|беларускім]] [[Рускі алфавіт|рускім]]<ref name="БРЭ">{{БРЭ}}</ref>, 16-я ў [[Сербскі кірылічны алфавіт|сербскім]], 17-я ў [[Македонскі алфавіт|македонскім]] і 18-я ва [[Украінскі алфавіт|ўкраінскім]] і [[Русінская пісьменнасць|русінскім]]); выкарыстоўваецца таксама ў алфавітах некаторых неславянскіх моў. У [[Стараславянская кірыліца|стара-]] і [[Царкоўнаславянская мова|церкоўнаславянскай]] азбуках называецца «нашь» (ст.-сл.) або «на́шъ» (ц.-сл.). У ранняй кірыліцы з’яўляецца 16-й па чарзе, выглядит как [[Файл:Early Cyrillic letter Nashi.png]] і мае лічбавае значэнне 50; у [[глаголіца|глаголіцы]] па ч чарзе 16-я, выглядит как [[Файл:Glagolitic nash.svg|22px]] і мае лічбавае значэнне 70. Паходжанне кірылічнай літары — вялікая [[Устаў (шрыфт)|ўстаўная]] грэчаская [[ню (літара)|літара ню (Ν, ν)]]; глагалічную звычайна ўзводзяць да аднаго з варыянтаў малай курсіўнай формы той жа літары. Да [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзя]] (хоць і не паўсюдна) перакладзіна ў N-падобнай кірылічнай форме літары '''Н''' некалькі павярнулася супраць гадзіннікавай стрэлкі, і літара атрымала сённяшні выгляд (з якім і ўвайшла ў [[грамадзянскі шрыфт]], стаўшы падобнай да лацінскай '''H'''); зрэшты, часам у царкоўнаславянскіх выданнях (асабліва ў [[Вязь|вязі]] загалоўкаў) і ў паўднёвых славян (у стандартным рукапісным шрыфце сербаў і чарнагорцаў) стары N-падобны абрыс захоўваецца. Паварот перакладзіны N → Н адбываўся адначасова з пераўтварэннем H → И, таму канфлікту з-за супадзення дзвюх літар ніколі не было; тым часам, у некаторых почырках і нават тыпаграфічных шрыфтах розніца паміж імі амаль незаўважная<ref>Цяпер часам у навуковых і рэкламных мэтах у некаторых славянскіх мовах ужываюць стылізаваныя пад старажытнасць шрыфты з N-падобнай літарай '''H''' і Н-падобнай літарай '''И''', выкарыстанне якіх часам блытае: калі такім шрфтам вылучаны толькі асобныя словы, ці яшчэ літары, то зразумець, што азначае знак '''Н''', не заўсёды лёгка, ці ўвогуле немагчыма.</ref>. Ва ўсім іншым форма літары '''Н''' была дастаткова ўстойлівай, толькі ў [[басанчыца|басанчыцы]] N-падобны стары абрыс «выпрастаўся», атрымаўшы прамыя вуглы замест вострых, і стаў выглядаць падобна на '''ґ''' з верхнім клювам такой жа велічыні, як і ніжняя рыса ([[Файл:Arvatica fra Divković U+04A3.svg|8px]]).

== Вымова ==
[[Файл:Три века Буква Н Сытин 1912.jpg|thumb|170px|'''Н''' — застаўка ў кнізе «Три века» [[1912 год]]а.]]

У стараславянскай мове літара '''Н''' магла вымаўляцца цвёрда і мякка; у апошнім выпадку магла забяспечвацца дужкай зверху або кручком зверху справа (што выглядала падобна на пазнейшую [[Ҥ|літару '''Ҥ''']], якая з’яўляецца лігатурай з '''Н''' і '''Г''', якая мае іншы сэнс: не мяккай [нʼ], а гука накшталт англійскага ''[[Ng (дыграф)|ng]]''). Гэта жа ўласцівасць дваякага вымаўлення [н]/[нʼ] захавалася ў большасці славянскіх моў, у тым ліку і ў [[Беларуская мова|беларускай]]; у [[Сербская мова|сербскай]] жа для мяккага варыянта [[Вук Караджыч]] увёў спецыяльны абрыс ''[[Њ]]'', які пазней увайшоў і ў [[македонскі алфавіт]].

Такім чынам, у беларускай мова літара '''н''' азначае звонкі насавы (пярэдня-, сярэдня- або задняязычны) гук: цвёрды [н] або мяккі [нʼ]. Мяккае вымаўленне на пісьме адзначаюць наступныя літары '''е''', '''ё''', '''і''', '''ю''', '''я''', '''ь'''. Падвойнае '''нн''' перад такімі галоснымі вымаўляецца як падоўжанае [нʼ] ([[суседняя мяккасць]]), як у словах ''насен’не'', ''пытан’не'' і інш.

== Ужыванне ==
Вялікая «Н» — умоўнае абазначэнне [[ньютан (адзінка вымярэння)|ньютана]] (адзінкі вымярэння сілы ў сістэме [[Міжнародная сістэма адзінак вымярэння|СІ]]).

Маленькая «н» — скарачэнне для прыстаўкі ''[[нана-]]'' (напрыклад: нВ — нанавольт, 10<sup>−9</sup> вольта).

{{зноскі}}

== Літаратура ==

* {{ВТ-ЭСБЕ|Н|[[Булич, Сергей Константинович|Булич С. К.]]}}
* {{кніга
 |аўтар         = [[Карский, Евфимий Фёдорович|Карский Е. Ф.]]
 |загаловак     = Славянская кирилловская палеография
 |адказны       = отв. ред. акад. [[Борковский, Виктор Иванович|В. И. Борковский]]
 |выданне       = 2-е изд., [[факсимиле|факсимильное]]
 |месца         = Л., М.(факс.)
 |выдавецтва    = Из-во АН СССР; из-во «Наука» (факс.)
 |год           = 1928, 1979 (факс.)
 |старонкі      = 195
 |старонак      = 494
 |тыраж         = 2700
 |ref           = Карский
}}
* {{БРЭ|артыкул=Н, н|id=2242902}}

== Спасылкі ==
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Беларускі алфавіт]]
[[Катэгорыя:Літары кірыліцы]]
[[Катэгорыя:Украінскі алфавіт]]
[[Катэгорыя:Македонскі алфавіт]]
[[Катэгорыя:Балгарскі алфавіт]]
[[Катэгорыя:Рускі алфавіт]]
[[Катэгорыя:Стараславянскі алфавіт]]
[[Катэгорыя:Вукавіца]]

Шаблоны на гэтай старонцы:

Вярнуцца да Н (кірыліца).

Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Н_(кірыліца)"