Прагляд зыходнага тэксту старонкі Месяцовае мора

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:

Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.

Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025

Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.

Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.

У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.

Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:

{{іншыя значэнні|Мора, значэнні}}

'''Месяцавае мора''' — (візуальна) цёмная пляма на паверхні [[Селенаграфія|месяцавага дыска]].

== Агульнае апісанне ==

Упершыню месяцавыя моры з'явіліся на карце [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяца]], складзенай ў 1651 г. італьянскім астраномам Джавані Рычолі і італьянскім фізікам Франчэска Грымальдзі. [[Вада|Вады]], як высветлілася пазней, у іх не было, але тэрмін «мора» і прыведзеныя на карце назвы мораў захаваліся па гэты дзень.

Месяцавыя моры з'яўляюцца самымі буйнымі дэталямі рэльефу Месяца. Моры ўяўляюць сабой нізіны (напрыклад, [[Мора Дажджоў]] размешчана на 3 км ніжэй навакольнай мясцовасці) з роўным дном, залітыя зацвярдзелай лавай. Застылая лава характарызуецца больш цёмнай афарбоўкай, чым астатняя паверхня Месяца, і менавіта гэтым тлумачыцца шаравата-карычняватае адценне, характэрнае для месяцавых мораў. Моры пакрытыя вулканічнымі пародамі — [[базальт]]амі, узрост якіх ацэньваюць у 3 — 4,5 млрд гадоў. Абрысы межаў месяцавых мораў ў пераважнай колькасці выпадкаў круглявыя. Памер вагаецца ад 200 да 1100 кіламетраў у папярочніку. На паверхні месяцавых марскіх раўнін сустракаюцца зморшчыны і невялікія горныя вяршыні больш светлага колеру, якія выступаюць з-пад пласта базальту. Кратэраў на паверхні месяцавых мораў істотна менш, чым на светлых ўзнёслых абласцях — месяцавых мацерыках .

Самая вялікая нізіна названая [[Акіян Бур|Акіянам Бур]]. Яго працягласць за 2000 км. Краявым зонам мораў, якія нагадваюць залівы, а таксама цёмным западзіны ў выглядзе азёр, былі дадзены адпаведныя іх выгляду назвы<ref>[http://astro-azbuka.info/astro/solar/moon Луна / / Азбука астрономии] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120226035612/http://astro-azbuka.info/astro/solar/moon |date=26 лютага 2012 }}</ref>. Вакол мораў размешчаны кольцападобныя горныя хрыбты. Мора Дажджоў атачаюць Альпы, Каўказ, Апеніны, Карпаты, Юра. [[Мора Нектару]] — горы Алтай і Пірэнеі. [[Мора Усходняе]] акружана Кардыльерамі і гарамі Рук. У морах часам сустракаюцца ўступы — скіды; самы вядомы ўступ — Прамая Сцяна знаходзіцца каля [[Мора Аблокаў]].

На [[адваротны бок Месяца|адваротным баку Месяца]] мораў значна менш, чым на бачным і яны невялікага памеру. Ёсць здагадка, што марскія фармацыі на Месяцы сфарміраваліся ў выніку толькі некалькіх сутыкненняў. Кратэры, якія ўтварыліся ў выніку удараў,  запоўніліся лавай і спарадзілі [[маскон]]ы. Лававыя пароды цяжэй мацерыковых, што магло выклікаць асіметрыю ў размеркаванні месяцавай масы, з прычыны чаго прыцягненне Зямлі назаўжды замацавала «марское» паўшар'е Месяца ў напрамку нашай планеты<ref>[http://www.krugosvet.ru/enc/nauka_i_tehnika/astronomiya/LUNA.html Статья «Луна» в энциклопедии «Кругосвет»]</ref>. Адваротным баку Месяца уласцівыя «басейны» — вельмі буйныя колцавыя структуры, дыяметрам больш за 300 км. [[Мора Усходняе]], [[Мора Масквы]] і іншыя маюць два колцавых вала — знешні і ўнутраны, з суадносінамі дыяметраў {{Дроб|2|1}}. Часам ўнутраныя кольцы моцна разбураны<ref>[http://bigkosmos.ru/o_kosmose/solnechnaya_sistema/luna/311-opisanie-lunnojj-poverkhnosti-chast-vtoraja-.html Описание лунной поверхности (Часть вторая) " bigkosmos.ru | Все о космосе, Солнечная система, Меркурий, Венера, Земля, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон]{{Недаступная спасылка}}</ref>

== Некаторыя факты аб месяцавых морах ==

* Мора Пазнанае атрымала сваю назву пасля таго, як ў 1964 годзе туды апусціўся амерыканскі зонд «Рэйнджар-7», які ўпершыню атрымаў здымкі месяцавай паверхні з блізкай адлегласці, значна больш падрабязныя, чым выгляд у тэлескоп з Зямлі.
* Мора Спакою адметнаю тым , што менавіта тут чалавек упершыню ступіў на месяцавую паверхню 20 ліпеня 1969. Гэта быў амерыканскі астранаўт [[Нэйл Армстранг]].
* Каля Мора Дастатку савецкі зонд «[[КА Луна-16|Луна-16]]» (1970) узяў пробу месяцавага грунту і даставіў яе на Зямлю.
* Да поўдня ад [[Заліў Вясёлкі|Заліва Вясёлкі]] праводзіў даследаванні першы планетаход «Месяцаход-1» (1970-1971).
*  На мяжы [[Мора Яснасці]] праводзіў даследаванні [[планетаход]] «Месяцаход-2» (1973)<ref>{{Cite web |url=http://bigkosmos.ru/o_kosmose/solnechnaya_sistema/luna/312-opisanie-lunnojj-poverkhnosti-chast-pervaja-.html |title=Описание лунной поверхности (Часть первая) " bigkosmos.ru {{!}} Все о космосе, Солнечная система, Меркурий, Венера, Земля, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон |access-date=8 лістапада 2013 |archiveurl=https://archive.today/20120708154220/http://bigkosmos.ru/o_kosmose/solnechnaya_sistema/luna/312-opisanie-lunnojj-poverkhnosti-chast-pervaja-.html |archivedate=8 ліпеня 2012 |url-status=dead }}</ref>.

== Назвы мораў, заліваў, азёр і балот на бачным баку Месяца ==

[[Файл:Lunar mare and sinūs.jpg|міні|500px|Моры і Залівы на Месяцы.]]
Беларуская назва — ''лацінская назва''<ref name="ГАИШ">{{cite web|url=http://selena.sai.msu.ru/Pug/Publications/Nomenclature%20of%20lunar%20names/Nomenclature%20of%20lunar%20names.htm|title=Номенклатурный ряд названий лунного рельефа|author=С. Г. Пугачева, Ж. Ф. Родионова, В. В. Шевченко, Т. П. Скобелева, К. И. Дехтярева, А. П. Попов|publisher=Государственный Астрономический институт им. П.К. Штернберга, МГУ|lang=ru|accessdate=2010-08-03|archiveurl=https://www.webcitation.org/66j5HV6tP?url=http://selena.sai.msu.ru/Pug/Publications/Nomenclature%20of%20lunar%20names/Nomenclature%20of%20lunar%20names.htm|archivedate=6 красавіка 2012|url-status=live}}</ref>.
* [[Акіян Бур]] — ''Oceanus Procellarum'' (1)

=== Моры ===
* [[Мора Вільготнасці]] — ''Mare Humorum'' (6)
* [[Мора Усходняе]] — ''Mare Orientale''
* [[Мора Хваль]] — ''Mare Undarum'' (14)
* [[Мора Гумбальта]] — ''Mare Humboldtianum'' (19)
* [[Мора Дажджоў]] — ''Mare Imbrium'' (2)
* [[Мора Змяі]] — ''Mare Anguis'' (18)
* [[Мора Дастатку]] — ''Mare Fecunditatis'' (12)
* [[Мора Краёвае]] — ''Mare Marginis'' (16)
* [[Мора Крызісаў]] — ''Mare Crisium'' (17)
* [[Мора Нектару]] — ''Mare Nectaris'' (11)
* [[Мора Аблокаў]] — ''Mare Nubium'' (7)
* [[Мора Астравоў]] — ''Mare Insularum'' (4)
* [[Мора Пароў]] — ''Mare Vaporum'' (8)
* [[Мора Пены]] — ''Mare Spumans'' (13)
* [[Мора Пазнанае]] — ''Mare Cognitum''(5)
* [[Мора Сміта]] — ''Mare Smythii'' (15)
* [[Мора Спакою]] — ''Mare Tranquillitatis'' (10)
* [[Мора Холаду]] — ''Mare Frigoris'' (3)
* [[Мора Паўднёвае (Месяц)|Мора Паўднёвае]] — ''Mare Australe''
* [[Мора Яснасці]] — ''Mare Serenitatis'' (9)

=== Залівы ===
* [[Заліў Вернасці]] — ''Sinus Fidei'' (23)
* [[Заліў Спякоты]] — ''Sinus Aestum'' (24)
* [[Заліў Лунніка]] — ''Sinus Lunicus'' (22)
* [[Заліў Кахання]] — ''Sinus Amoris'' (29)
* [[Заліў Вясёлкі]] — ''Sinus Iridum'' (21)
* [[Заліў Расы]] — ''Sinus Roris'' (20)
* [[Заліў Славы]] — ''Sinus Honoris'' (26)
* [[Заліў Згоды]] — ''Sinus Concordiae'' (28)
* [[Заліў Суровасці]] — ''Sinus Asperitatis'' (27)
* [[Заліў Поспеху]] — ''Sinus Successus'' (30)
* [[Цэнтральны Заліў|Заліў Цэнтральны]] — ''Sinus Medii'' (25)

=== Азёры ===
* [[Возера Багавейнасці]] — ''Lacus Timoris'' (ошиб. — ''Lacus Tumoris'')
* [[Возера Вясны]] — ''Lacus Veris''
* [[Возера Вечнасці]] — ''Lacus Temporis''
* [[Возера Зім��]] — ''Lacus Hiemalis''
* [[Возера Справядлівасці]] — ''Lacus Bonitatis''
* [[Возера Лета]] — ''Lacus Aestatis''
* [[Возера Надзеі]] — ''Lacus Spei''
* [[Возера Настойлівасці]] — ''Lacus Perseverantiae''
* [[Возера Пяшчоты]] — ''Lacus Lenitatis''
* [[Возера Нянавісці]] — ''Lacus Odii''
* [[Возера Восені]] — ''Lacus Autumni''
* [[Возера Смутку]] — ''Lacus Doloris''
* [[Возера Перавагі]] — ''Lacus Excellentiae''
* [[Возера Радасці]] — ''Lacus Gaudii''
* [[Возера Смерці]] — ''Lacus Mortis''
* [[Возера Сну]] — ''Lacus Somniorum''
* [[Возера Шчасця]] — ''Lacus Felicitatis''

=== Балоты ===
* [[Балота Гніення]] — ''Palus Putredinis''
* [[Балота Сну]] — ''Palus Somni''
* [[Балота Эпідэмій]] — ''Palus Epidemiarum''

== Назвы мораў і азёр на адваротным баку Месяца ==

Беларуская назва — ''лацінская назва''<ref name="ГАИШ"/>.
* [[Мора Мары]] — ''Mare Ingenii''
* [[Мора Масквы]] — ''Mare Moscoviense''
* [[Возера Забыцця]] — ''Lacus Oblivionis''
* [[Возера Адзіноты]] — ''Lacus Solitudinis''
* [[Возера Задаволення]] — ''Lacus Luxuriae''

== Выключаныя назвы мораў, балот і заліваў ==

Беларуская назва — ''лацінская назва''.
* [[Мора Мары|Мора Жадання]] — ''Mare Desiderii''
* [[Мора Малое]] — ''Mare Parvum''
* [[Мора Непагадзі]] — ''Mare Hiemis''
* [[Мора Непазнанае]] — ''Mare Incognito''
* [[Мора Новае]] — ''Mare Novum''
* [[Мора Струве]] — ''Mare Struve''
* [[Балота Туманаў]] — ''Palus Nebularum''
* [[Заліў Гей-Люсака]] — ''Sinus Gay-Lussac''
* [[Заліў П’етрасул]] — ''Sinus Pietrosul''

{{зноскі}}

== Спасылкі ==

* [http://planetarynames.wr.usgs.gov/jsp/FeatureTypes2.jsp?system=Earth&body=Moon&systemID=3&bodyID=11 Moon Nomenclature Table Of Contents] {{ref-en}}

{{Месяц}}
{{Месяцавыя моры}}

[[Катэгорыя:Месяц]]

Шаблоны на гэтай старонцы:

Вярнуцца да Месяцовае мора.

Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Месяцовае_мора"